Kitabı oku: «Паўлінка», sayfa 2

З'ява 3

Паўлінка адна

Паўлінка (папраўляе ложак, пасля прыглядаецца да фатаграфіі, цалуе яе і хавае за пазуху, прыціскаючы грудзі рукамі). А што, смачна? цёпленька?… Га?… Каля самага сэрцайка дзявочага… Пэўна чуеш, як яно, бедненькае, трапечацца. Выгадна табе тут, як нідзе, нікому!.. Але не, не! Гэтак не выпадае. Яшчэ трохі порана… Паслязаўтра – іншая рэч. А цяпер… (ідзе к абразу.) Пасядзі лепш, саколік, за абразікам. Седзячы гэтак у бога за плячыма, меней будзеш мець грэшных думак у галаве, чымся песцячыся тут (паказвае) у маладой дзяўчыны. (Напяваючы, падыходзіць да сцяны, хавае фатаграфію за абраз і як ні ў чым не бывала садзіцца за шыццё.) Дый чым жа твая, дзеванька, Галоўка занята? (і г. д.)

З'ява 4

Паўлінка, Сцяпан, Альжбета

Сцяпан (п'янаваты ўваходзіць з Альжбетай з сенца і прыпявае.) Дзе мы едзем, дзе мы йдзём, Карчмы не мінаем; Дзе заедзем, дзе зайдзём, – Там і нагуляем.

Альжбета (кладучы пакупкі на куфар і раздзяваючыся, да Сцяпана). Не смяшы ты людзей. Калі падпіў, дык ляж спаць!

Сцяпан. Маўчы, баба!.. Ты, каханенькая, родненькая, нічога не разбіраеш… Вал асы доўгія, а розум кароткі. (Прыпявае.) Ой, там, на гарэ, Мужык жонкай арэ, А другая падбягае: «Запражы ж ты мяне». (Хоча абняць Альжбету.)

Альжбета (адпіргнуўшы). Ах ты, гнілая качарэжка! Яшчэ, можа, табе чаго захочацца?… Сцяпан (выкручваючы нагамі). Дзед боб малаціў, Баба падсявала…

Паўлінка. Гэта! Ды кіньце ўжо!.. Ось лепей раздзявайцеся ды, можа, чаго з'ясцё.

Сцяпан. А можа, гэта і добра, каханенькая, родненькая… Каб так кіслай ды гарачай капусты. (Скідае вопратку і кладзе на куфар.)

 
Скіну бурку, скіну боты
Дый надзену лапці;
Кожны дурань ці разумны —
Пан у сваёй хаце.
 

(Садзіцца за стол.)

Паўлінка (кінуўшы шыццё на ложак, да Альжбеты). Мамка, дастаньце з куфра настольнік, а я прынясу вам з'есці. (Выходзіць.)

З'ява 5

Сцяпан, Альжбета

Альжбета (дастаючы настольнік з куфра). з кім ты гэтак намурзаўся?

Сцяпан (закурваючы люльку). Я і з тым, я і з сім, а ты, каханенькая, родненькая, згадай, – з кім?

Альжбета. А немач цябе ведае, з кім!

Сцяпан. Ці ж я не казаў, што ў цябе тут (торкаючы сабе пальцам у лоб) не усе дома? Але слухай: з зяцем!

Альжбета (здзівіўшыся). з зяцем?!

Сцяпан. Так, так, каханенькая, родненькая. Хто з сватам, хто з сваццяй, а як Сцяпаи Крыніцкі, дык з родным зяцем.

Альжбета (накрываючы стол). Такі праўду кажуць, што гарэлка людзей з поля зводзіць. Калі ж ты ўспеў яго нажыць?… Дачка яшчэ замуж не выйшла, а бацька ўжо зяця мае!

Сцяпан. Калі не маю цяпер, дык буду мець у чацвер. Гэта, бачыш, ён яшчэ толькі збіраецца падмазацца да нашай Паўлінкі; ну, а каб слізчэй усе пайшло, дык перш мяне ён падмазаў.

Альжбета (садзіцца). Так бы і казаў адразу. А хто ж гэта такі?

Сцяпан. Адольф Быкоўскі!

Альжбета. Э-э! Я думала, хто там!.. Ажио нічога людскога. Толькі ездзіць ды нюхае, якая дзяўчына пасагу больш мае, а сам дык голы, як бізун.

Сцяпан. Пасаг нюхае, бо нос мае. Але ўсё-такі гэта для нас блін ды яшчэ маслам падмазаны. Ён сам мне, каханенькая, родненькая, хваліўся, што яго гаспадарка ў сто раз лепшая ад усіх тутэйшых гаспадароў. За аднаго каня толькі, казаў, заплаціў сёлета тры сотні. «На гэтым жа кані, кажа, заутра да васпанства заедуся з кірмашу». (Мацаецца па кішэнях, сам сабе.) Дзе ж бы яна падзелася?… (Да Альжбеты.) Ты, баба, ці не бачыла кніжкі, што я купіў сягоння? Дзе яна прапала?

Альжбета. А што я, пастушка над тваімі кніжкамі? Прапіў, можа, з гэтым сваім зяцем.

Сцяпан (ідзе к куфру, знаходзіць у бурцы кніжку і кладзе яе за абраз, дзе Паулінка палажыла фатаграфію). Каханенькая, родненькая, не думай, што я якую дрэнь выбраў сабе на зяця. Заутра ён прыедзе, паглядзіш, дык адразу што другое запяеш. Адным словам, хлапец: шляхоцкага заводу, з рызыкай, з усякай далікатнасцяй і ўсё такое…

З'ява 6

Паўлінка, Сцяпан, Альжбета

Паўлінка (уваходзячы з міскай, з лыжкамі і хлебам над пахай). Аб кім гэта, татка, гаворыце, што мае ўсякую далікатнасць І усе такое? (Ставщъ яду на стол і садзіцца за шыццё.)

Сцяпан (едучы). Вельмі васпанна цікавая! Скора састарышся, каханенькая, родненькая, як усе будзеш ведаць.

Паўлінка (просячы). Скажыце, скажыце, татачка!

Сцяпан. Ага, ні села ні пала, захацела баба сала! Калі ужо табе, каханенькая, родненькая, так хочацца, дык скажу. (з павагай.) Знакам тым, гэты паніч з далікатнасцяй і з усякім такім – мой зяць.

Паўлінка (пырснуўшы смехам). Зяць?!

Сцяпан. Знакам тым, ён не саўсім яшчэ зяць, але скора на яго выкіруецца.

Паўлінка. А як жа годнасць гэтага… гэтага, ну як яго… што некалі татавым зяцем зробіцца?

Альжбета. Дык гэты ж, гэты… Ты, пэуна, яго бачыла некалі…

Адольф. Быкоушчык.

Паўлінка. Быкоушчык!!

Сцяпан. Але. Але! Пан Адольф БыкоускІ!

Паўлінка. Ну, хіба, татка, для яго другой дачкі пастараецеся або самі з ім ажэніцеся, каб перарабіць яго з простата чалавека на свайго зяця.

Сцяпан. А ты што? Зломак?

Паўлінка. Зломак – не зломак, але і за ламаку не пайду.

Сцяпан. А дзяга нашто?

Паулінка. На усе, толькі не на паганяку к замужству.

Сцяпан. Каханенькая, родненькая, яшчэ паглядзім, дзе каго пасадзім.

Альжбета. (едучы, да Сцяпана). Еш вот лепей, чымся з пустога у парожняе пераліваць. Як прыедзе сватацца, тады тое і будзе.

Паўлінка. Татка, ведаеш не сягоння, за каго я толькі пайду, або за нікога.

Сцяпан (змяніўшыся, кідаючы лыжку аб стол). Што?… За каго?…

Паўлінка (устаючы і ідучы к ложку). За каго? За Якіма.

Сцяпан (стукаючы кулаком па стале). Маучы, гадаука! Раз сказау, каб гэтага шэльмы і звания не было у маёй хаце, каб яго імені я не чуу ніколі… гэтага недавярка, гэтага… гэтага забастоушчыка! Дык і не забывайся аб гэтым, каханенькая, родненькая…

Паўлінка (паірытавана). Нашто дарэмшчыну вясці. Ён нікому ніякай забастоукі не рабіу і не робіць.

Сцяпан (закурваючы са злосцю люльку). Чорт яго бяры, не тут успамінаючы, – рабіў ці не рабіў. Знаць і бачыць не хачу яго ў сваёй хаце, гэтага хамуйлу, гэтае плюгаўства.

Альжбета. Прыбірай, Паўлінка, ужо са стала!

Паўлінка (кінуўшы на ложак шыццё і ідучы к сталу). А даўно гэта, татка, сам з ім цалаваўся?

Сцяпан. Каханенькая, родненькая, не лезь у вочы. А не, то вон з хаты і цябе з гэтай дрэняй выганю.

Паўлінка ідзе з міскай к дзвярам; неўспадзеўкі дзверы адчыняюцца, увальваецца ў хату п'яны Пранцісь Пустарэвіч, за ім – яго жонка. Пранцісь няўмысля выбівае міску ў Паўлінкі.

Паўлінка. Ай, што ж гэта, дзядзька, зрабілі?

З'ява 7

Паўлінка, Сцяпан, Альжбета, Пранцісь, Агата

Пранцісь. Глупства, глупства, пане дабрудзею! Пахвалёны Езус. Собственно, адкупім, адкупім, вось-цо-да!

Сцяпан і Альжбета. Навекі.

Альжбета. Амаежвы родненькія, ці ж гэта вы ўсё яшчэ з рынку едзеце? Здаецца ж, раней за нас выехалі?

Пранцісь. Собственно, вось-цо-да, кабыла заблудзіла, пане дабрудзею.

Агата. Тудэма-сюдэма, ці ж гэта мачыляпа калі прыехаў у сваім часе дамоў! Ён жа, як рызнік, то туды, то сюды блытаецца па дарозе.

Пранцісь. Пане дабрудзею, тваё бабскае дзела – маўчаць! Я, собственно, вось-цо-да, спрытны, – тонка панімаю, што і як раблю.

Альжбета. Ды садзіцеся ж, мае міленькія!

Агата. Тудэма-сюдэма, куды тут садзіцца! Ноч на дварэ, кабыла за плотам, паувярсты да дому, а гэты, тудэма-сюдэма, начніца касавокая, не вытрываў, каб людзям не нарабіць уночы неспакойства. (Садзіцца, а за ёй – іншыя.)

Сцяпан. Э, што там такое! Выспімся! Дзякуй богу, ночка не пятровая, а пакровая.

Паўлінка (падбіраючы чарапкі). Заутра госці будуць, а дзядзька апошнюю міску стоўк. Трэба, каб на кірмашы дзве адкупіў.

Пранцісь. Глупства, пане дабрудзею, глупства! Хаўтурнага, собственно, вып'ем па місцы. (Дастае з бакавой кішэні пляшку, пацягае з яе і хавае назад.)

Альжбета (смеючыся). А каб гэта нам сваток даў гэтай сусолькі пассаць. Ці ж мы з сваццяй паскрэбкі…

Паўлінка (выходзячы з чарапкамі). Ого! Гэтых свянцоных кропель дзядзька і канаючаму не даў бы, не то, што… (Выходзіць).

З'ява 8

Сцяпан, Альжбета, Пранцісь, Агата

Пранцісь (услед Паўлінцы). Глупства, глупства, пане дабрудзею. Маладзенькая яшчэ, маладзенькая! Лазы трэба, собственно, вось-цо-да.

Агата (да Альжбеты). Што, свацейка, тудэма-сюдэма, добрага куплялі на рынку?

Альжбета. Ат, сёе ды тое. Паглядзіце, калІ хочаце. НІчога такога цікаўскага. (Устаюць і ідуць абедзве да куфра і разглядаюць кінутыя на ім пакупкі.)

Пранцісь (да Сцяпана). Чуў, сват, пане дабрудзею, што сягоння людзі казалі?

Сцяпан. Не, не, каханенькі, родненькі, не чуў, не было калі! А што?

Пранцісь. Ды як жа, вось-цо-да! Кажуць, пранцуз, пане дабрудзею, ідзе на Барысава па шапку і рукавіцы, што калісь там заставіў. Чатырыста тысяч войска з сабой вядзе і, собственно…

Агата (перабіваючы з месца). Не чатырыста тысяч, а чатыры сотні тысячаў…

Пранцісь. Глупства, глупства, пане дабрудзею. Усё роўна ідзе, восьцо-да. Спранжыновы касцёл з сабой нясе, пане дабрудзею.

Агата (з месца). Тудэма-сюдэма, не нясе, а на паветры, на машыне, што лётаюць, гэты касцёл вязе.

Сцяпан і Альжбета (здзівіўшыся). Ай-я-я! Аж на паветры касцёл вязуць!..

Агата. Але ж, але! Тудэма-сюдэма, я сама на свае вушы чула.

Сцяпан. Во калі пайшло ўсё ўверх нагамі! Як паставяць гэты спранжыновы касцёл, то можна будзе спадзявацца і для нашага брата якога-такога палягчэння. Дзякуй Богу, дзякуй Богу!!! А вось мая гэта ахмістрыня, дачушка мая сакатушка, сплуталася з гэтым… з гэтым бязбожнікам, і хоць ты ей вар на галаву лі.

Пранцісь. Маладзенькая, собственно, восьцо-да. Бярозавай кашы не шкодзіла б, пане дабрудзею.

Альжбета. Дужа трудна паладзіць з цяперашняй моладдзю. Пайшло такое распуства на свеце, што не дай божа! Заместа кніжак ды набажэнства – чытаюць нейкія дрындушкі. Вецер у ва ўсіх па галаве ходзіць. Гэта ж мне калісь сказалі: ідзі за Сцяпана, – я і пайшла без ніякай спрэчкі са сваімі старымі.

Агата. А так, так, тудэма-сюдэма! І мой, як да мяне пасватаўся, бацька-нябожчык і кажа: ідзі, бо ўсё роўна ніхто цябе лепшы не возьме; я падумала, тудэма-сюдэма, ну і пайшла. Глядзяць абедзве на сваіх мужоў, пасля – адна на адну, плююць кожная ў другі бок і разглядаюць ізноў клункі.

Пранцісь. Так, так, пане дабрудзею; іначай калісь было. (Дастае пляшку і п'е, а пасля дае Сцяпану.) Собственно, глупства, вось-цо-да, было, а ты, сват, выпі, каб тое, што было, у памяці не сядзела.

Сцяпан п'е, Пранцісь прытрымлівае за пляшку, каб той залішне не выпіў.

Сцяпан. (абціраючы вусы ды сплёўваючы). Шчыпецца, каб яе гаручка!

Пранцісь. (хаваючы гарэлку). Ага, вось-цо-да, шчыпецца, собственно, бо чужая, пане дабрудзею.

Абодва закурваюць.

Альжбета. (да Агаты). А ці заўтра, свацейка, будзеце на кірмашы?

Агата. Ды трэба ж будзе як сцягацца.