Hüseyin Baykara

Hüseyin Baykara, lakabı Ebu'l-Gazi, tam adı Hüseyin bin Gıyaseddin Mansur bin Baykara, (Farsça: حسین بایقرا; Haziran 1438, Herat – 4 Mayıs 1506, Baba İlahi, Herat yakınları), Timur İmparatorluğu hükümdarı ve şair. Taht kavgaları ve savaşlarla geçen uzun saltanat döneminde bilim, sanat ve edebiyatta büyük gelişmeler sağlanmıştır.

Hayatı

Anne ve Baba tarafından Barlaslardan ve Cengiz Han soyundan olan Hüseyin Baykara, 14 yaşına kadar Herat'ta Devlethane denen sarayda kaldı ve iyi bir eğitim gördü. 1452'de Herat'a egemen olan Ebu'l Kasım Babür'ün hizmetine girdi. 1454'te Semerkand'a gitti. Burada, yakın akrabası Ebu Said Mirza onu koruması altına aldı. Daha sonra Merv hükümdarı Muizeddin Sencer'in yanına gitti ve kızı Bike Sultan'la evlendi. Ebu'l Kasım Babür'ün ölümünden (1457) sonra Horasan tahtına çıktı. Horasan ve Maveraünnehir'de uzun yıllar hüküm sürdü.

Herat hükümdarı Ebu Said Mirza'nın Muhammed Ali Bahşi komutasındaki 3 bin kişilik ordusunu çok küçük bir kuvvetle yenerek gücünü gösterdi. Daha sonra Sogdlu Said bin Hüseyin Türmen'le yaptığı savaşı da kazanarak Esterabad'ı ele geçirdi. 1461'de Mahmud Mirza'yı Esterabad yöresinde yenerek bütün Esterabad eyaletini egemenliği altına aldı. 1464'te Turşiz yöresinde Emir Muhammed Ali Yahşi'yi yenilgiye uğrattı ve aynı yıl Horasan'ı bütünüyle ele geçirdi. Ebu Said Mirza'nın 1468'de Karabağ yakınlarında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'a yenilmesi ve bu olaydan kısa bir süre sonra ölmesiyle büyük ölçüde rahatladı. Mart 1469'da Herat tahtına oturdu. Yadigar Muhammed Mirza'nın Türkmenlerden kurduğu büyük bir kuvvetle Esterabad üzerine yürüdüğünü haber alınca, onu Derbend-i Şahan'da karşılayarak yenilgiye uğrattı. 1470'te yeniden kuvvet toplayarak bu kez Herat'a yürüyen Yadigar'ı Çenaran'da ikinci kez yendi ve idam etti. Sonraki yıllarda Ceyhun (Amu Derya) boyundaki kaleleri güçlendirmeye ağırlık verdi.Ama oğullarının giderek bağımsız bir tutuma yönelmesi egemenliğini sarsmaya başladı.Belh valisi olan oğlu Bediüzzaman Mirza'nın, 1490'da çıkardığı ayaklanmayı bastırdıysa da aralarındaki gerginlik uzun yıllar sürdü. 1500'den sonra Türkistan'a egemen olan Özbeklerin Harezm dolaylarında Ceyhun'u aşarak Herat üzerinde akınlar düzenlemesi üzerine, 1506'da güçlü bir orduyla çıktığı seferde öldü.

Kültür

Timurlu soyunun son büyük hükümdarı olan Hüseyin Baykara, Türk kültürünün Çin, Kuzey Asya ve Hint etkilerini özümleyerek parlak bir düzeye ulaşmasında önemli rol oynamıştır. Herat'taki sarayını canlı bir bilim merkezi durumuna getirmiş, döneminin önde gelen düşünür ve sanatçılarını koruma altına almış ve onların yakınlıklarını kazanmıştır. Şair Cami, ünlü minyatürcü Behzad, dede ve torun tarihçiler Mirhand ve Handemir, Hilali, Hatifi, Tezkiretü'ş-Şuara'nın yazarı Devletşah, hattat Meşhedli Sultan Ali, aynı zamanda Hüseyin Baykara'nın çocukluk arkadaşı olan Ali Şir Nevai, Herat'taki Devlethane'ye bilimler akademisi özelliği veren sanatçılar olmuşlardır. Hüseyni mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler de yazan Hüseyin Baykara'nın Türkçe şiirleri Divan-ı Sultan Hüseyin Mirza Baykara adıyla yayımlanmıştır.Şiirlerinin bir bölümü de Hüseyn-i Baykara Divanı'ndan Seçmeler adı altında basılmıştır.