Mehmed Emin Resulzâde

Mehmed Emin Resulzâde (31 Ocak 1884 – 6 Mart 1955), Azerbaycanlı devlet adamı ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurucularından biridir.

Müsavat Partisi'nin kurucu genel başkanı olan Resulzâde, Mayıs-Aralık 1918'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Millî Şurası Başkanı olarak görev yapmıştır. Resulzâde Azerbaycan'ın ulusal bağımsızlık hareketine öncülük etmesinden dolayı Azerbaycan tarihinin en önemli şahsiyetleri arasındadır. Onun «Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!» ifadesi XX. yüzyılda Azerbaycan'daki bağımsızlık hareketinin sloganı haline geldi.

Gazetecilik hayatı

Babası Hacı Molla Alekber Resulzade, annesi ise Zinyet Zal'dır. İlk eğitim ve öğretimini ailesi yanında alan Mehmed Emin Resulzade, sonradan Teknik okula katılmıştır. 1902'de «Müslüman Gençlik» kurumunu kurmuştur. 1903'te ilk makalesi «Şark-i Rus» gazetesinde yayınlanmıştır. Sonradan «Hayat», «İrşad», «Terakki» ve başka gazetelerde makaleler yazmış, «Tekamül» (Bakü), «İran-i Nov» (Tahran), «Açık Söz» (Bakü 1915-1917), İstanbul'da yayınlanan «Yeni Kafkasya» (1923-1928), «Azeri Türk» (1928-1929), «Odlu Yurd» (1929-1931) ve 1933-1939'da Berlin'de yayınlanan «Kurtuluş» dergilerinin ve «İstiklal» gazetelerinin kurucusu olmuştur. 1952'de ise Mehmed Emin Resulzade rehberliği ile «Azerbaycan» dergisi kurulmuştur.

İran'da kaldığı 1908-1911 döneminde meydana gelen İran inkılabı sonrası isyancıların hürriyet ordusu Tahran'a girmiş ve İran'da meşrutiyet ilan edilmişti. Mehmed Emin, Tahran'da günlük çıkardığı Batılı tarzdaki ilk gazete olan «Yeni İran» (İran-ı Nev) gazetesinin müdürü ve başyazarı olmasına rağmen, bu girişimden vazgeçerek Türkiye'ye gelmiştir.

Mehmed Emin Resulzade'nin gazeteci kimliğinin dışında yazdığı, birtakım kitaplar da yayınlanmıştır. Bunlardan biri olan, «Azerbaycan Cumhuriyeti» adlı kitabını 1922'de Türkiye'de yayınlamıştır.

Siyasi hayatı

Rus-Japon Savaşı'nda Çarlık hükûmetinin yenilmesi Rusya'daki diğer milletler arasında özgürlük hareketleri yaratmış olmasına rağmen, hükûmet toparlanıp 1907 sonlarında bu tip siyasi faaliyetler gösteren kişileri izlemeye almıştır. Bu izlenenlerden biri olan Mehmed Emin Resulzade, 1908-1911 yılları arasında İran'da çalışıp, Settar Han harekâtı ile yakından ilgilenmiştir.

1911-1913'te İstanbul'da Türk Ocağı'nda çalışmıştır. 1913 yılında Bakü'ye döndü. Yine basın alanında faaliyetlere devam ettiği gibi, Müsavat Partisi ile de siyaset yapmaya başlamıştır. 1918'deki Ekim Devrimi sonrasında meydana gelen otorite boşluğunda, 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmiş, sonrasında Azerbaycan Millî Şurası başkanı olmuştur. Kurduğu devlet müslüman dünyasının ilk laik devleti ve Müslüman ülkeler arasında kadına ilk seçme ve seçilme hakkını veren devlettir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı süresince birçok reform yapmıştır.

Toparlanan Sovyet Rusya'nın Kızıl Ordu'su 27 Nisan 1920'de Azerbaycan'a girerek, ülkeyi 1991'e kadar sürecek olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti idaresine aldı. İşgal olayı sonrası tutuklanarak hapse atılan Mehmed Emin Resulzade'nin cezası, 1922 yılında Josef Stalin'in isteğiyle idam cezasından sürgüne çevrilmiştir. Sürgün hayatını; Türkiye'nin, Polonya'nın ve Almanya'nın bazı şehirlerinde geçiren Resulzade, Azerbaycan'ın bağımsızlığı uğrundaki çalışmalarına devam etmiştir.

Bir süre Nazilerle irtibat kuran Resulzade, 1947'de Türkiye'ye gelerek, 1949 yılında «Azerbaycan Kültür Derneği»ni kurmuştur. 6 Mart 1955 tarihinde Ankara'da son yolculuğuna uğurlandı.

Ölümü ve Ölümü sonrası

6 Mart 1955'te gece saat on bire on dakika kala, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi kliniğinde şeker hastası olan Mehmed Emin, «Azerbaycan, Azerbaycan, Azerbaycan!» diyerek ebediyete kavuştu. Ankara Radyosu 7 Mart saat 22:45'te, Azerbaycan Milli Konseyi'nin eski başkanı Mehmed Emin Resulzade'nin ölüm haberini tüm dünyaya duyurdu.

8 Mart'ta Mehmed Emin Resulzade'nin arkadaşları Ankara'daki Hacı Bayram Camii'ndeki tabutunun başında nöbet tuttular. Ankara Belediye Başkanı Kemal Aygün de taziye için oradaydı. Ayrıca cenazenin önünde «Azerbaycan Kültür Derneği», «Milli Kütüphane», «Türk Kütüphaneciler Derneği», «Karslı Yüksek Öğrenci Yardımlaşma Derneği», «Gazetecler Derneği», İdil-Ural ve Kırım Türkleri temsilcileri vardı. Cenazede Abdulvahap Yurtsever, Ahmet Caferoğlu, Mirza Bala Mehmetzade, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Sadri Maksudi Arsal, Cafer Seydahmet Kırımer, Abdullah Battal-Taymas, Zeki Velidi Togan gibi önde gelen isimler de oradalardı. Mehmed Emin Resulzade, Ankara'daki Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi.

Türkiye, İran ve Batı Avrupa'da birçok ülkede taziye mesajları yayınlandı. Buna Türkiye'de yayınlanan «Dünya», «Birlik», İran'da yayınlanan Aram, Irani-Nov gazeteleri ve Almanya'da yayınlanan «Azadlıq» radyosu örnek olarak verilebilir.

Türkiye Cumhuriyeti'nde 1993 yılında yaptırılan bir okula Mehmed Emin Resulzade'nin adı verilmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Bakü'de Mehmed Emin Resulzade için bir anıtın dikilmesine ilişkin 26 sayılı, 13 Ocak 1993 tarihli kararı kabul etmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti 3. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 29 Aralık 1993 tarihli «Azerbaycan'ın önde gelen sosyo-politik şahsiyeti Mehmed Emin Resulzade'nin doğumunun 110. yıldönümü hakkındaki» 79 Sayılı Kararnameyi imzaladı.

Azerbaycan Cumhuriyeti 4. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 22 Kasım 2013 tarihli «Mehmed Emin Resulzade'nin 130. yıldönümünü kutlamak hakkında» bir kararname imzaladı.