Kitabı oku: «Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Таямнічае каралеўства», sayfa 2

– Ашалець! – не ўтрымала эмоцый Мілана. – У жыцці не бачыла анічога прыгажэй. Што гэта за камень, цікава?

– Каб я ведаў! Я сам нічога падобнага не бачыў.

– А што яшчэ нам наш прапрадзед перадаў? – дзяўчына зірнула на іншыя падарункі, якія ў параўнанні з кулончыкам зусім не ўражвалі. – Можаш пакінуць сабе, – пажартавала яна. – А я вазьму толькі яго, – любавалася дзяўчына ўпрыгожваннем. – А можна я яго надзену? Так карціць!

– Калі ласка. Хто табе забараняе? Пэўна ж, ён табе быў прызначаны.

– Выдатна! – усцешылася яна. – Дзякуй!

– Ды няма за што. Тут вунь і люстэрка ёсць. Можаш адразу і паглядзецца.

Мілана апусціла вечка куфра і, нядоўга думаючы, надзела на сябе матузок з кулончыкам.

– Цуд! Мне так пасуе! Праўда?

– Так, безумоўна. Асабліва з тваёй дыядэмай – ну проста каралеўна!

– Дзякуй!

І яна зрабіла невялікі рэверанс, нібыта і сапраўды была каралеўнай.

– А што ты будзеш рабіць са сваімі падарункамі? – без асаблівай цікаўнасці запытала Мілана.

– Я не ведаю, навошта яны наагул. З кулончыкам зразумела, яго хоць можна надзець. А тут што і да чаго, паспрабуй здагадайся.

– Проста так ён бы іх не пакінуў, – тут ужо і Мілана задумалася. – Дай зірну.

Янка працягнуў сястры падкоўку і крыжык. Дзяўчына пачала разглядаць іх.

– Цікава. На першы погляд, нічога такога ў іх няма.

Мілана зноў зірнула на сябе ў люстэрка, прызадумалася і раптам заўважыла старадаўні герб, па-майстэрску выразаны на верхняй частцы асады.

– Слухай, – зацікаўлена запыталася яна ў брата, – а гэта што?

– Наш родавы герб.

– Родавы герб? У нас быў свой герб?

– Некалі. Даўно, – адказаў Янка і ўважліва паглядзеў на выяву.

– Так, зачэпка ў ім! – узрадаваўся хлопец. – Як жа я адразу не здагадаўся?! Слухай, ты проста геній.

– Ты пра што? – не зусім разумела сястра.

– Дай сюды, – папрасіў ён назад свае падарункі. – Зірні на герб. Бачыш?

– Герб як герб… Аёй! – выгукнула яна, урэшце нешта таксама заўважыўшы. – На ім не стае крыжа і падковы. Але калі іх адламалі, чаму назад не прымацавалі? Навошта іх зламанымі трэ было захоўваць? Ды яшчэ нам перадаваць?

– Вось гэта мы і высветлім.

І хлопец, трымаючы свае падарункі ў руцэ, узлез на вечка куфра. Найперш ён прымерыў крыж, які дакладна запоўніў выемку. Значыцца, менавіта там ён быў даўней. Янка замацаваў яго трывала.

– Надаецца! – задаволена прамовіў ён.

І адразу ж па каморы праляцеў лёгкі ветрык. Зусім кволы, але ў зацішнай каморы яго можна было адчуць.

– Скразняк? – выказаў здагадку Янка. – Табе не падалося?

– Так. Я нешта таксама адчула.

– Дзіўна. Скуль ветру тут узяцца? Добра, не будзем зважаць на дробязі.

Янка ўзяў падкоўку і старанна прымацаваў яе. І так моцна прыціснуў далонню, што крыж неверагодным чынам нібыта выехаў з рамы.

– Што за глупствы? Я ж яго надзейна замацаваў!..

Янка крыху абурана ўзяўся за крыжык. Але той ужо не вымаўся. Ён нібыта вісеў на нейкім цвіку ці на шрубе.

– Не зразумеў, – прамовіў Янка. – Як гэта так?

Ён пацягнуў крыж мацней і заўважыў, што той круціцца. Янка, не ўсведамляючы, да чаго гэтая цікаўнасць можа прывесці, пачаў паварочваць крыж.

І тут люстэрка непрыемна ляснула. Наступным імгненнем уся яго паверхня ўкрылася танюткім павуціннем расколінак. Янка і Мілана не на жарт злякаліся, што зараз яно разляціцца па ўсім пакоі дробнымі аскепкамі, крануўшы і іх. Абое ў спалоху затулілі твары рукамі і адвярнуліся.

Але аскепкі не разляцеліся, а проста з шамаценнем і звонам абсыпаліся долу. І было б зразумелым, каб шкло абрынулася аскепкамі на куфар і падлогу. Але ж яно знікла некуды ў асаду, што было вельмі дзівосна.

Янка і Мілана павярнуліся, зірнулі на зніклае люстэрка і, нічога не разумеючы, пераглянуліся міжсобку.

– А дзе?.. – разгублена запыталася Мілана. – Шкло… Ці хоць бы аскепкі.

Янка пацепнуў плячыма. Ён паглядзеў на пустую асаду, а потым моцна-моцна заплюшчыў вочы і паматляў галавой, нібыта пабачыў нешта такое, чаму вочы не давалі веры.

– Што за…

Потым хлопец падняў руку і паспрабаваў дакрануцца да таго месца, дзе яшчэ колькі хвілін таму было люстэрка. Там дакладна мусіла нешта ж быць – ці сцяна, ці дыхта. Хоць нешта. Але замест таго яго рука проста трапіла ў нейкую пустэчу.

– Што за… – ізноў паўтарыў ён, не ведаючы нават, што і думаць.

Мілана стаяла з разяўленым ротам. Яна таксама адмаўлялася верыць сваім вачам. Янка тым часам выцягнуў руку з пустэчы, затым ізноў апусціў яе туды, сам сябе правяраючы.

– Што там? – запыталася сястра.

– Пуста. Відаць, там схаваны патаемны пакой. А мо і які патаемны ход.

– Хто б мог падумаць?!

– Так.

– І што, там зусім нічога-нічога не відаць?

– Святло, падаецца, удалечыні бачу, але нічога не разгледзець. Трэба спраўдзіць.

І Янка паспрабаваў рукой абмацаць пустэчу. Але ён не здолеў утрымаць раўнавагу, стоячы на вечку куфра, і паляцеў у цемру. Мілана адразу ж ад спалоху заверашчала. Але неўзабаве ўцяміла, што трэба нешта тэрмінова рабіць, і ўскочыла на куфар. Дзяўчына перахілілася праз край люстэрка і пачала клікаць брата, беспаспяхова водзячы рукой у цемры.

– Янка, Янка! Дзе ты, братачка?

Дзяўчына была не на жарт спалоханая. У яе нават прамільгнула страшэнная думка аб страце брата. Мілана роспачна паклікала яшчэ раз:

– Янка, Ян! Дзе ты?

– Я тут, Мілана! – прыцішана пачулася недзе ў глыбіні.

– Ян? – не паверыла яна сваім вушам. – Як ты там? З табой усё добра?

– Так, ідзі сюды! Тут так прыгожа!

– Куды? Я нічога не бачу.

– Проста скачы долу. Дай веры, усё будзе добра!

– Ну добра. Глядзі, калі што.

Дзяўчыну крыху адольвалі сумневы, але голас брата гучаў так упэўнена, так пераканаўча. Яна закінула нагу, падцягнулася і… скочыла ў цемру.

Мілана апынулася на невялічкай горцы, якою плаўна з’ехала долу. Яна вылецела праз пройму і раптам пабачыла неверагодна прыгожы сонечны лужок. Дзяўчына нават не адразу асэнсавала, што трэба падняцца, нагэтулькі была шакаваная. Паволі ўздымаючыся, глядзела на ўсё шырока расплюшчанымі вачыма.

– Дзе гэта мы?

– Каб жа я ведаў.

Мілана зірнула, адкуль яны сюды трапілі. Гэта быў стары вялізны разгалісты дуб з шырокім ды глыбокім дуплом. Яно было не такім вялікім, каб у яго з лёгкасцю пралез дарослы, але дастатковае, каб прасунуўся хто іх узросту.

– Пачакай! – пачала разважаць яна. – Калі гэта патаемны ход, дык дзе ж тады дом?

– Д-дом? – прамовіў Янка і сам зразумеў, што нешта тут не зусім лагічна.

– Так! Насамрэч мы з’ехалі проста з маленькай горачкі. Пагадзіся, гэтага замала на тое, каб так далёка апынуцца ад дома і каб яго не бачыць.

– А яно ж напраўду так. А дзе ж дом? Што за цуд?

І тут увагу Міланы прыцягнула іншае.

– Глядзі! – паказала дзяўчына на брата. – А што гэта з тваімі даспехамі сталася?

– А што з імі не так? – не разумеючы, прамовіў Янка і адчуў, што даспехі ў некалькі разоў пацяжэлі. Ён узняў руку, і ад здзіўлення хлопцу ледзьве мову не заняло: цацка сталася сапраўдным жалезным мячом. Хлопец папляскаў далонямі па сабе і адчуў грукат лат.

У подзіве ён зірнуў на сястру.

– А з табой што?

– У сэнсе? – крыху перапалохалася сястра і схапілася за галаву.

– Твая дыядэма… Як яна цяпер зіхціць! Ды і адзенне змянілася…

Мілана зняла дыядэму і агледзела яе. Гэта было каштоўнае ўпрыгожванне з дыяментамі, што зырка зіхацелі. Ды і сукенка стала па-каралеўску шыкоўнай.

– Нічога не разумею, – круціла галавою Мілана. – Дома няма, мы незразумела як пераўвасобіліся. Што з намі здарылася? Што ўсё гэта значыць?

– Ды і дзе мы? Падаецца, у нашай ваколіцы ніякіх нават і блізка падобных мясцін няма. Прынамсі я такіх дакладна не бачыў.

– Чакай, – паспрабавала разважаць Мілана. – Мы трапілі сюды праз тое люстэрка.

– Ну так. Ускочылі ў яго і цяпер тут, у гэтым дзіўным месцы.

– Ну, братка, не хачу цябе палохаць, але, баюся, мы трапілі з табой у…

– Залюстрэчча… – нечакана разам прамовілі яны.

Знаёмства з чароўным каралеўствам і яго дзіўныя жыхары

Дзеці чулі пра Залюстрэчча ў казках, але трапіць у яго самім… Ці маглі яны пра такое нават марыць?

– Як такое магчыма? – ледзь дыхаючы, спытала Мілана. – Гэта ж проста неверагодна.

Тым часам на дуб, праз які яны тут з’явіліся, прыляцела сарока. Яна ўселася на сук і пачала з цікаўнасцю іх разглядаць. Дзеці зірнулі на птушку і адвярнуліся. Сарока як сарока, хоць і не так часта яны трапляюцца на вочы.

– Я ўжо і сам не ведаю, ува што цяпер верыць, – разгублена адказаў Янка. – Не, я чытаў казку «Аліса ў краіне цудаў», глядзеў з захапленнем фільм «Дзясятае каралеўства». Але патрапіць у тую краіну самому… Такое ў галаве не ўкладаецца. Ушчыкніце мяне! Можа, я сплю?

– Ушчыкніце тады і мяне.

– Цікава, што гэта за месца?

– Ну, дзіўныя людзі! – пачулася ўгары.

Яны ўзнялі галовы, але там, апрача сарокі, нікога не было. Янка і Мілана здзіўлена пераглянуліся і зноў паднялі галовы.

– Вандруюць у нашым каралеўстве і нават не ведаюць, дзе яны, – данеслася ізноў.

– Сарока размаўляе? – уразілася Мілана.

– Вядома ж, размаўляе, – прамовіла сарока, нібыта была здзіўленая такім пытаннем. – А якія ж сарокі, на вашую думку, яшчэ бываюць? Хіба што нямыя, – працягвала размаўляць з імі балаболка, крыху пакрыўджаная іх заўвагай. – Во народ, во людзі! З якога, цікава, каралеўства, вы да нас завіталі, што гаманкіх сарок не бачылі? Фы, – чмыхнула незадаволена яна і, саскочыўшы з галіны, некуды паляцела.

– Во цуд, – толькі і прамовіла дзяўчынка.

– Мажліва, цыркавая, – выказаў здагадку ейны брат. – Хутчэй за ўсё з нейкага цырка. Муштраваная, – упэўнена выказаўся ён.

– Так, – пагадзілася сястра. – Не, мне трэба прысесці. Нешта ў мяне ад усяго гэтага галава закруцілася.

Яна запрыкмеціла непадалёк ад дуба вялікі камень, падышла да яго і памкнулася была прысесці. Але нечакана пачула перасцерагальнае сыканне.

– Асцярожна, змяя! – гукнуў Янка, пабачыўшы, як з-за каменя паднялася галава паўзуна, і кінуўся да сястры.

– Так, асцярожна, пані! Глядзіце, на што сядаеце, – даляцела з-за каменя.

Мілана стаяла, вылупіўшы вочы і не верачы ім. Ужо і змяя размаўляе з ёй! Янка таксама заўважыў гэта і замарудзіў свой рух, гледзячы на змяюку, нібы зачараваны.

– О, каралеўна! – змяніла змяя тон, выказваючы пашану да Міланы. – Прабачце, не адразу пабачыў, што вы каралеўская асоба. Шчыра перапрашаю.

Змяя размаўляла. Гэта быў пан Вуж, – звычайны вуж, на галаве якога жаўцелі плямкі, нібы намаляваныя вушкі.

Вочы Міланы зрабіліся вялікія-вялікія, і раптам усё некуды паплыло. Янка ледзьве паспеў падхапіць яе. Колькі дзяўчына была ў непрытомнасці, цяжка сказаць. Калі яна ачомалася, пабачыла твар брата.

– Урэшце! Дзякуй Богу, ты ачуняла! А то мы перахваляваліся.

Мілана сціпла ўсміхнулася і стомлена павярнула галаву, пасля падхапілася і прыціснулася да брата. Побач з ёй, крыху прыўзняўшыся ад зямлі, гайдаўся Вуж. Яго пыска і напалохала дзяўчыну. Ён незвычайна ўсміхаўся, амаль па-чалавечы.

– Не пужайся, – супакоіў яе Янка, – ён добры.

І Вуж пры гэтым, нібы пацвярджаючы, хітнуў галавой, не перастаючы дзіўна ўсміхацца. Здавалася, што ён разумее ўсё, што кажа Янка. Ці не цуд?

– Мне тут наш новы знаёмы апавёў… – пачаў гутарку хлопец.

– Які знаёмы? – перапыніла яго сястра, не зусім разумеючы, пра што гаворка.

– Вось ён, Вуж.

І змейка ізноў весела і спагадна кіўнула галавой.

– Ты жартуеш? А, разумею, ты спрабуеш мяне павесяліць. Слухай, Янка, я страціла толькі прытомнасць, а не розум. Так, ён вельмі пацешны, нават дзіўны, але я ведаю, змеі не размаўляюць.

– Як гэта не размаўляюць? Што за навіна?! – знікла ўсмешка з пыскі Вужа.

– А-а-а! – спалохана залямантавала Мілана. – Змяя размаўляе!

І яна хутка схавалася за Яна. Дзяўчына ўся трэслася ад перапуду. Такога яна яшчэ ніколі ў жыцці не бачыла ды нават не чула, што такое бывае. Мілана адчувала, што яшчэ не з’ехала з глузду і што гэта не сон: «Усё адбываецца насамрэч, а не падаецца», – ад гэткіх думак ёй станавілася яшчэ горай.

– Не лякайся, сястрычка, – паспрабаваў ізноў супакоіць яе Янка. – Я сам напачатку быў крыху здзіўлены і спалоханы. А потым пагаманіў з ім. Высветлілася, што тут усе жывыя істоты размаўляюць.

– Як гэта? Ты жартуеш? Ці такое бывае?

– Здаецца, тут бывае.

– Прабачце, цудоўная каралеўна і высакародны рыцар, але вы сапраўды нейкія… – падбіраў ён словы, не жадаючы іх пакрыўдзіць ці выказаць непавагу. – Словам, як не з нашага каралеўства, не з нашых зямель. Вы так дзіўна ўсё кажаце. Прабачце, але ж адкуль вы? Я сустракаў усіх высакародных асоб падчас святочных імпрэз, але вас бачу ўпершыню. Упэўнены, вы дакладна не згэтуль.

– Мы… мы… – задумаўся Янка, разважаючы, як лепей адказаць, што прыдумаць.

– А якое гэта каралеўства? – перапыніла яго Мілана.

– Вядома ж, каралеўства Сварга! – з гонарам азваўся Вуж.

– А хто гэта? – запыталася Мілана.

– Ды ніхто. Папросту так каралеўства называецца. Як жа вы тут вандруеце, калі нават не ведаеце, дзе вы?

– Ды мы выпадкова сюды трапілі, – адказаў Янка.

– Заблукалі, ці што?

– Можна і гэтак мовіць.

– Во, у нядобры ж час вы сюды трапілі, – з сумам уздыхнуў Вуж.

– Што так?

– Ды яшчэ гадоў колькі таму тут было адно з самых квітнеючых каралеўстваў, а цяпер… – і Вуж зноўку ўздыхнуў.

– А што з ім здарылася?

– Як, вы не ведаеце?

– Не, адкуль? Мы ўпершыню тут.

– Пэўна, вы з надта далёкага каралеўства, – прамовіў Вуж.

– О, гэта так! – пацвердзіў Янка.

– Яшчэ не гэтак даўно, недзе гадоў дваццаць таму, гэтымі землямі кіраваў мудры і добры кароль. І ўсе яго любілі і шанавалі, бо ён клапаціўся пра сваё каралеўства, як ніхто іншы. Усяго сябе аддаваў дзеля дабрабыту гэтай зямлі, і дбаў, каб кожны ягоны насельнік жыў добра. Але невядома, скуль і як з’явіўся чорны вядзьмак Волх. Ніхто не ведае, адкуль ён прыйшоў, некаторыя кажуць, што з самога Лукамор’я. Яму ўдалося выклікаць давер у нашых жыхароў, а потым ён падлабуніўся і да караля. Волх зачараваў яго сваім штукарствам, а калі налучыўся момант – атруціў, а ўсім сказаў, што гэта нехта з каралеўскай аховы ўчыніў. І паабяцаў усім разабрацца з гэтым. Ды так незаўважна для ўсіх і замацаваўся на стальцы.

– А што ж каралеўская ахова?

– А што ахова? Народ паверыў новаму каралю, які ашуканствам захапіў уладу. А ахова, разумеючы, што ўсе падазрэнні на іх, хутка разбеглася.

– Яны што, збаяліся?

– Не ведаю. Мо хто і спалохаўся, а можа, хто і расчараваўся ў жыхарах каралеўства за тое, што яны паверылі ў ману, ды з той крыўды і сышлі. Пра што тут казаць, калі сышоў нават улюбёны волат караля – Вярнігара. Ён мог горы руйнаваць, падымаць і кідаць вялізныя камяні. Гэта быў наймагутнейшы волат…

– Уражвае!

– Так, моцы ён надзвычайнай.

– І што, ён так і не пажадаў вярнуцца?

– Не. Нават калі жыхары і самі ўжо зразумелі, кім ёсць гэты чорны вядзьмак, і пайшлі да Вярнігары прасіць, каб той дапамог пазбавіцца ад Волха, ён не стаў з імі і размаўляць, а толькі сышоў невядома куды.

– А чаму, пане, вы кажаце, што Волх – чорны вядзьмак? Ён што, насамрэч нейкі чарадзей?

– Мажліва, і не самы магутны, але дакладна надзвычай хітры і падступны.

– А што ён можа? На што здольны?

– Волх валодае чароўным кіем, з дапамогай якога выклікае такія рэчы, што і ў начных немарасцях вы не бачылі. Таму яму ніхто не можа даць рады.

– Дык атрымліваецца, уся ягоная моц у тым кіі? – выказаў здагадку Янка.

– Ха! Каб так. Аднойчы адзін з ягоных блізкіх паплечнікаў адважыўся паўстаць супраць яго – завалодаў кіем, які паспрабаваў скіраваць супраць свайго гаспадара.

– І?

– Ды нічога не атрымалася. У ягоных руках гэта быў не болей чым звычайны кій.

– Значыцца ім можа карыстацца толькі Волх?

– Падобна на тое.

– А што здарылася з тым паўсталым набліжаным?

– Яго чакала жорсткая расправа. Волх яго кінуў сваім верным дзікам. Гэта было жахлівае відовішча. Яны растапталі і разадралі паўстанца жыўцом.

– Верныя дзікі?

– Так. Волх сабраў вакол сябе багата лютых і драпежных істот – дзікоў, ваўкоў, крумкачоў, ваўкалакаў…

– Ваўкалакаў? Яны сапраўды існуюць? Пярэваратні? – здзіўлена перапыніла Мілана.

– О, гэта надта крыважэрныя істоты. Адны з найстрашнейшых істотаў, якія яму прыслугоўваюць. Яны больш драпежныя за ваўкоў, не грэбуюць у ежы нічым. Ды нярэдка і на людзей нападаюць, асабліва на маладых. А тое і на дзяцей. Тыя яшчэ пачвары!

– Жах які…

– Яшчэ не жах. Тыя монстры не ядуць сваіх ахвяраў, а высмоктваюць з іх кроў, мазгі, чым амалоджваюць сябе. І ніхто не можа процістаяць ім.

– А як жа гэтыя пачвары выглядаюць? Як іх распазнаць?

– Не вельмі цяжка. У адрозненне ад ваўка ён мае вакол шыі белы пасак, а праз поўсць на тулаве месцамі відаць і ягонае чалавечае цела. І вочы ў яго чалавечыя, а вые ён не па-воўчы, а нібыта скавыча і плача.

– Так, нешта ўжо ніякавата. І што, ніяк нельга ім даць рады?

– Іх толькі пабачыш, ужо карціць уцякаць, як мага далей.

– Зразумела, чаму вашага Волха ніхто не можа адужаць.

– Калі вы думаеце, што гэта ўсе істоты, якія яму прыслугоўваюць…

– Што, яшчэ ёсць нехта?

– З найбуйнейшых гэта Цмок.

– І яны тут існуюць?

– Насамрэч яны не такія і злосныя, хоць і з рознымі характарамі сустракаюцца. Але чаму гэты Цмок выступае на баку Волха, ніхто не ведае. Звычайна цмокі нікому не падпарадкоўваюцца. Пэўна, у Волха нешта ёсць, што змушае таго слугаваць яму.

– Ведаць бы што.

– О, тады гэта надта падважыла б магутнасць ведзьмака.

– Скажыце, пане Вуж, – звярнулася з павагай да змяі Мілана, – няўжо ва ўсім каралеўстве Сварга няма ніводнага мудраца, у якога можна было б атрымаць адказы на тое, як можна даць рады чарадзею і даведацца пра Цмокавы сакрэты. Хоць нехта ведае гэтыя таямніцы?

– Мудраца?.. Зрэшты, ёсць у нас адзін такі мудры Пугач.

– Гэта ўжо цікава.

– Але… Не любіць ён ні з кім размаўляць.

– А што так?

– Замкнёны ён, як пустэльнік. Разумееце?

– Занадта разумны, каб весці размовы з простымі людзьмі?

– Так, – зразумеў жарт Вуж. – Нешта накшталт таго. З людзьмі не любіць размаўляць, ды і ні з кім наагул. Ведае, калі не ўсё, дык дужа багата, а вось гутарыць пра тое ні з кім не мае ахвоты.

– А мо не так спрабавалі завесці з ім гаворку? – запыталася Мілана.

– У сэнсе? – не зразумеў Вуж.

– Можа, усе прыходзілі да яго толькі з пытаннямі, як да бяздушнага даведніка? А ён жадае, каб да яго прыйшлі проста шчыра паразмаўляць, як да цікавага сябра і суразмоўцы.

– Авохці мне! – здзівіўся Вуж такому нечаканаму падыходу. – А ведаеце, мажліва, вы і маеце рацыю. Усе прыходзілі да яго адно таму, што ім усім было нешта трэба, але ніхто не прыходзіў да яго проста на госці, па-сяброўску. Паспрабуйце, а раптам з вамі ён падзеліцца сваімі ведамі…

– А як жа нам трапіць да яго?

– Я завяду вас, калі жадаеце, – зычліва прапанаваў Вуж.

– О, як гэта велікадушна з вашага боку, – усцешыліся Мілана з Янкам. – Мы будзем вельмі ўдзячныя.

– Ну што вы, – збянтэжыўся Вуж. – Калі ў вас нешта атрымаецца, гэта нам самім на карысць.

Падарожжа да мудрага Пугача. Каралеўскі замак

Вуж іх адразу папярэдзіў, што падарожжа будзе доўгім і цяжкім. Але ў той самы час яно абяцала быць і цікавым. Шлях пралягаў непадалёк каралеўскага замка, які Янку і Мілане надта карцела пабачыць. І яны паставіліся да гэтага падарожжа, як да вясёлай прыгоды, а не як да нечага цяжкага і небяспечнага.

Дзеці апошні раз зірнулі на дуб, праз які тут апынуліся, агледзелі наваколле, спрабуючы яго запомніць. І рушылі ў дарогу.

Вуж, нягледзячы на свае памеры, досыць спрытна плазаваў, і Янка з Міланай за ім ледзь паспявалі. Дуб заставаўся ўсё далей і далей, а неўзабаве і лес пачаў радчэць. Урэшце ён скончыўся, і кампанія апынулася на ўскрайку. Перад вачыма дзяцей паўстаў неаглядны абшар палёў сярод невысокіх узгоркаў. І бясконцы-бясконцы далягляд. І дзесьці амаль на даляглядзе ўзвышаўся Каралеўскі замак. Які ж ён быў вялізны! А таксама па-свойму прыгожы і непараўнальны з іншымі. Ад яго так і веяла моцай і веліччу. Страшна было падумаць, што ўсё гэтае хараство належыць ліхому чарадзею, якога язык не паварочваўся назваць каралём.

– Нішто сабе! Які ж ён прыгожы! – у адзін голас захоплена прамовілі брат з сястрой.

– Так, – пагадзіўся Вуж. – А быў бы прыгажэйшы, каб не ўсе гэтыя пачвары, якія цяпер у ім балююць на чале з Волхам.

Янка прыгледзеўся болей уважна і пабачыў, што недзе непадалёк замка, у полі, шмат людзей нечым займаюцца.

– А што гэта там робяць? – запытаўся ён.

– А, гэта? – угледзеўся Вуж. – Гэта, хутчэй за ўсё, зняволеныя апрацоўваюць палеткі нашага караля, так бы мовіць.

– Зняволеныя?

– Так. Вунь бачыце, наўзбоч замка яшчэ адна такая спаруда, таксама замак, толькі меншы. Досыць далёка ад каралеўскага, але ж абрысы разгледзець можна. Гэта вязніца, – цяжка ўздыхнуў Вуж.

– Вязніца? Такая вялікая?

– Так, на жаль. За колішнім каралём столькі зняволеных не было, ды і вязніца знаходзілася ў іншым месцы, значна меншая. Сядзелі там сапраўды вінаватыя.

– А цяпер?

– Цяпер у вязніцу можна трапіць нават за тое, што кепскае сказаў пра новага караля ці яшчэ нешта такога кшталту.

– Як жа вы тут жывяце, калі нават нельга тое, што думаеш, казаць? – здзівіліся Янка і Мілана ад такога дзікунства.

– Так, вельмі цяжка цяпер стала.

– Ды няўжо няма ў вас рыцараў, якія б маглі адужаць гэтага злоснага караля?..

– Рыцары? Ха! Вядома ж, ёсць!

– Дык дзе ж яны?

– Дзе-дзе?! Вунь там яны і ёсць, – кіўнуў Вуж у бок вязніцы. – У турме, у самых жорсткіх варунках. Волх усё робіць, каб зламаць іх дух. Каго з іх вынішчыў, а каго не, дык робіць усё, каб яны зайздросцілі тым, хто загінуў.

– Ну і парадкі тут у вас.

– Яшчэ тыя, – ізноў цяжка выдыхнуў Вуж.

– А няўжо яны не могуць учыніць бунт ды вызваліцца з-за кратаў?

– Ды не ўсё так проста. Іх адмыслова пасадзілі ў розныя камеры, каб не мець магчымасці размаўляць міжсобку. Апрача ваўкалакаў і іншых пачвар, іх пільнуе і Цмок. Таму ўцячы адтуль да смерці падобна.

– Ну не ведаю, што лепей: памерці вольным ці жыць пад прыгнётам?

– На жаль, дух жыхароў нашага некалі славутага каралеўства амаль зламаны. Усе супраць новага караля, але ў іх не стае духу, каб сабрацца разам, даць адпор яму ды ягоным пачварам і ўрэшце зрынуць яго. Магчыма, няма таго, хто аб’яднаў бы ўсіх ды павёў на змаганне пад сваім камандаваннем. А пакуль усе запалоханыя, моўчкі сядзяць па закутках.

– А хто асноўныя яго паслугачы?

– Не ведаю. Але… Вунь бачыце ў полі зняволеных? Прыглядзьцеся. Наўзбоч іх такія адметныя буйныя чорныя фігуры.

– Так, бачу, – прамовіў Янка.

– Гэта яго верныя ваўкалакі. Адзін такі можа раскідаць адразу з дзясятак звычайных людзей.

– Сапраўды, з такім сам-насам не дасі рады.

– Ха! Не тое слова.

– Яны не толькі моцныя. Яшчэ і хуткія, і спрытныя. Таму гэтыя зняволеныя, што працуюць на палетках, нават і не спрабуюць уцячы. Гэта проста бессэнсоўна.

– Гэх, каб ведаць, чым, – махнуў рукой раззлаваны такой несправядлівасцю Янка, – з радасцю дапамог бы.

– Мы дапамаглі б, – выправіла яго сястра, – мы!

– Дзякуй і на добрым слове, ужо прыемна, – лагодна ўсміхнуўся Вуж.

Яны яшчэ крыху пастаялі, са шкадаваннем і абуранасцю назіраючы за працай зняволеных жыхароў каралеўства, пакуль Вуж не нагадаў:

– Ну што, хадзем да Пугача?

– Так! – рашуча выказаўся Янка, якога пачалі захлістваць эмоцыі. – Цяпер я дакладна адчуваю, што трэба да яго ісці.

– Не паспрачаешся. Тады рушым у дарогу! А шлях некароткі, Пугач далёка забраўся ад усіх.

– А што так?

– Ды хто ж яго ведае. Можа, каб не назалялі. Я ж казаў, не дужа ён ахвочы да размоў.

– Зразумела.

– Толькі крочым пакуль узлескам. Хавайцеся крыху за дрэвамі, каб вас гэтыя вартаўнікі не пабачылі. Бо ад іх уцячы амаль немагчыма.

– Дзякуй за параду. Не хацелася б адразу трапіць да іх, так і не пабачыўшы вашага каралеўства.

Яны крочылі сцярожка, хаваючыся за стаўбурамі дрэў, імкнучыся ісці ціха, неўпрыцям, каб ніводная галінка не трэснула пад нагамі. І ўсцяж яны паглядалі на поле, пільнуючыся, каб ваўкалакі іх не заўважылі.

Праточвацца праз лес было нялёгка. На ўскрайку ён быў вельмі зарослы, багаты на разгалістыя дрэвы з густымі хмызнякамі. Хмызнякі штораз даводзілася абыходзіць, і гэта забірала не толькі моц, але і час. Не хацелася б трапіць да Пугача ў цемры. Тут і так было досыць страшна, а прабірацца скрозь начны цёмны лес ніхто не марыў. Ды і затрымлівацца ў гэтым каралеўстве непажадана. Што падумаюць іх бацькі? Да цемры варта б вярнуцца дадому.

Урэшце небяспечныя палеткі засталіся далёка за спінай, лес скончыўся, і непадалёк паўстала невялікая вёска.

– Ну ўсё, – наказаў Вуж, – далей ісці пакуль не раю. Трэба тут пачакаць.

– Чаму? – не зразумелі яго падарожнікі.

– А вы зірніце на сябе.

Брат з сястрой перазірнуліся.

– За вярсту відаць, што вы нетутэйшыя і да таго ж не звычайныя вандроўнікі.

– А-а-а, – зразумелі яны, што мае на ўвазе Вуж. – І што вы прапануеце?

– У гэтай вёсцы жыве мой стары сябра. Я завітаю да яго, можа, атрымаецца нешта ўзяць вам з адзежы, каб вы не так прыцягвалі да сябе ўвагу. Лепей, калі прыпадобніцеся да тутэйшых. Вельмі ж вылучаецеся ўва ўсіх гэтых даспехах і каралеўскіх строях.

– Так, маеце рацыю. Няварта прыцягваць да сябе ўвагу.

– Я паспрабую як мага хутчэй, а вы схавайцеся, каб вас ніхто не пабачыў.

– Добра, мы стоімся і паспрабуем быць не заўважнымі.

І Вуж, спрытна выгінаючыся, хутка папоўз да хаты свайго знаёмага. А Янка з Міланай схаваліся за разгалістым хмызняком і, прысеўшы, пачалі разглядаць вёску.

Яна выглядала як сапраўднае сяло: драўляныя хаты, падворкі з курамі ды каровамі. Але ўсё ж яна нечым рознілася ад іх роднай вёскі, нагадвала сярэднявечную…

Толькі некаторыя хаты былі з каменнымі падмуркамі. Пэўна, яны належалі заможным жыхарам, бо выглядалі досыць багата, мелі вялікія падворкі. Асноўная ж частка складалася са звычайных зрубаў, многія былі з саламяным дахам. Складалася ўражанне, што ў гэтай мясцовасці лютых і марозных зім не бывае, бо ў такіх халупах людзі папросту не вытрымалі б маразоў.

Неўзабаве недзе ззаду пачулася храбусценне галіны. Было чуваць, як нешта хутка набліжаецца. Дзеці адсунуліся амаль у глыб хмызняку і азірнуліся. Нейкі сабака, магчыма, бадзяжны, высалапіўшы язык, бег у іх бок. Але, на шчасце, ён пабег далей да вёскі, не звярнуўшы на іх аніякай увагі.

– Фу-ух, – уздыхнула, спалоханая Мілана. – Так і завалу сэрца можна атрымаць.

– Ага, – пагадзіўся з ёй братка, – я сам спужаўся.

І яны, усміхнуўшыся адно аднаму, павярнулі ў бок вёскі і працягнулі чакаць Вужа.

Мінула яшчэ колькі часу. Дзеці пабачылі, як нейкі мужчына з ладным скруткам набліжаецца да іх, а побач паўзе Вуж.

Дайшоўшы да ўскрайку вёскі, незнаёмец прыпыніўся і агледзеўся. Напэўна, правяраў, бачыць яго хто-небудзь ці не. Пераканаўшыся, што яго не заўважылі, ён рушыў далей ужо значна хутчэй.

Незнаёмы з Вужом наблізіліся да хмызняку, спыніліся каля Янкі і Міланы.

– О, рады вітаць у нашых землях, юная каралеўна і высакародны рыцар, – прамовіў незнаёмец.

– Дзякуй, шаноўны, але мы не… – нешта захацеў адказаць ці патлумачыць Янка, ды Мілана неўпрыцям пхнула яго ў бок.

– Мы так удзячныя за вашы прывітанні і пашану, – дагаварыла замест брата дзяўчына.

– Мне Вуж апавёў, што вы жадаеце застацца незаўважанымі. Я тут сабраў некаторыя рэчы. Спадзяюся, яны вам нададуцца. А яшчэ прыхапіў крыху ежы і пітва. Як я разумею, вы доўгі час былі ў дарозе і, напэўна, згаладаліся.

– О, як тое дарэчы. Гэта так з вашага боку… – хацеў падзякаваць Янка за адзежу і за пачастунак, але незнаёмец яго перапыніў.

– Ды што вы, што вы, не варта падзяк. Для мяне вялікі гонар дапамагчы вам.

– Але ўсё адно шчыры вам дзякуй. Ваша дапамога нам цяпер дарэчы.

Незнаёмец схіліў галаву.

Юныя падарожнікі развязалі вузельчык і разгарнулі скрутак. Адразу смачна запахла едзівам. Дзеці ўдыхнулі, але пакуль адклалі харчы ў бок. Іх болей цікавіла прынесеная адзежа, ад якой залежала іх небяспека. Хто ведае, каго яны яшчэ тут сустрэнуць? І быць падобнымі да мясцовых жыхароў было вельмі істотна, бо адрознівацца – значыць, звяртаць на сябе ўвагу.

У скрутку дзеці знайшлі ёмістую торбу, некалькі простых кашуляў з бавоўны і – найгалоўнейшае – плашчы-накідкі. Тое, што трэба.

Мілана з Янкам хуценька пераапрануліся, а свае строі паклалі ў торбу. Дыядэму дзяўчына ахайна загарнула ды схавала на дно, каб яе ніхто не пабачыў.

Вуж агледзеў іх з ног да галавы і задаволена прамовіў:

– Во! Іншы выгляд. Цяпер вас ужо ніхто не пазнае і не зверне ўвагі. Цяпер варта падмацавацца, а тады можна і рушыць у дарогу.

– Вы чытаеце нашы думкі, – усміхнуўся Янка. – Я ад усіх гэтых прыгодаў і свежага паветра ўжо галодны, як воўк.

– Ну, гэта яшчэ не так страшна, – падбадзёрыў мужчына. – Абы не як ваўкалак. Вось гэтыя пачвары сапраўды ненажэрныя.

– Што вы, ратуй, Божа! – адмахнуўся Янка. – Бачылі мы ўжо гэтых драпежнікаў. Не найлепшыя ўражанні.

– Так, няма нам ратунку ад паслугачоў новага караля. Ай, ды і які ён кароль, – з непавагай да ўладара адмахнуўся мужчына. – Лічы, сам сябе і абвясціў ды пасадзіў на сталец. Мінулі часы добрых і высакародных каралёў. І, на жаль, канца-краю гэтаму не відаць, – падагульніў ён засмучана.

– Не адчайвайцеся, – паспрабавала падняць яго дух Мілана. – Трэба верыць у лепшае. Дабро заўжды ўрэшце перамагае ды святкуе.

– Вашы б словы, юная каралеўна… – уздыхнуў ён. – У глыбіні душы я таксама ў гэта веру. Не можа ж так быць, каб увесь час ліха кіравала. Павінен жа і яму некалі прыйсці канец?! Павінен жа нехта яго спыніць і пакараць?! Так, высакародны рыцар? – звярнуўся мужчына да Янкі.

– Бясспрэчна. Справядлівасць заўсёды перамагае, бо сіла ў праўдзе! – цвёрда і рашуча выгукнуў Янка.

У ім ужо віравала нянавісць да гэтага злоснага караля-самазванца, расло жаданне расправіцца з гэтым прыгнятальнікам.

– Чую голас і словы сапраўднага рыцара, – захапіўся такім адказам мужчына. – Вам бы яшчэ гэтай рашучасці перадаць нашым жыхарам і вярнуць яе нашым зняволеным рыцарам – ніякі злы вядзьмак нам бы не быў страшны. Наадварот, усе яго падлізнікі і паслугачы ў страху разбегліся б.

– Паверце, каб я мог, зрабіў бы ўсё, што ў маёй моцы, каб зрынуць ды пакараць яго.

– Веру, высакародны рыцар, шчыра веру, – ад усяго сэрца прамовіў мужчына. – Ну што ж, – працягнуў ён пасля невялікай паўзы, – разумею, што ў вас яшчэ шмат сур’ёзных планаў, не магу вас затрымліваць.

– Што вы! – усміхнулася Мілана.

– Насамрэч у мяне багата спраў. Маю ж працу ніхто за мяне не зробіць. Прашу прабачэння, – схіліў ізноў галаву незнаёмец, – але змушаны вас пакінуць. Не хачу лішніх пытанняў.

– Трэба – значыцца, трэба, – з разуменнем адказаў Янка. – Яшчэ раз шчыры дзякуй за вашую шчодрую паслугу.

– Як яшчэ чым змагу вам дапамагчы, звяртайцеся. Бывайце.

– Усяго вам найлепшага, да пабачэння, – ветліва развіталіся з ім Янка з Міланай.

І незнаёмец хуценька заспяшаўся дадому.

– Падумаць толькі, – выказалася Мілана, – якія шчырыя і зычлівая людзі тут жывуць.

– Гэта насамрэч так, – азваўся Вуж. – Жыхары нашага каралеўства вельмі добрыя. Але яны дужа запалоханыя за апошнія гады, усяго пільнуюцца. Таму, як заўважыце косыя позіркі ў свой бок, не перажывайце. Хутчэй за ўсё, гэтыя людзі ці істоты проста вас перасцерагаюцца. Адно таму і глядзяць на вас недаверліва.