Kitabı oku: «Şirürəkli Riçard»

"I Riçard cəsur və diribaş idi, qorxunun nə olduğunu bilməzdi. Başqa krallar kimi əsilnəcabətli olmasa da, onlardan daha varlı, daha şöhrətli və daha döyüşkən idi"

Amin Maalouf

I FƏSİL

Şirürəkli Riçard – ingilis, yoxsa fransız?

1154-cü ildə İngiltərədə kral taxtına 21 yaşlı II Henri çıxdı. Bundan üç il sonra isə onun yeni övladı, eyni zamanda gələcək varisi olan Riçard dünyaya gəldi. Riçardın doğum yeri Oksford şəhəridir.

II Henri Anju qraflarının nəslindən idi. Bu nəslin nümayəndələri torpaq uğrunda həmişə öz qonşuları – Şimali Fransada yerləşən Normandiya və Fransanın cənub-qərbindəki Akvitanya hersoqları ilə, eləcə də eyni bölgədəki Blua qraflarıyla vuruşurdular. XII əsrin ilk yarısında Men qraflığı da onların ixtiyarına keçmişdi. Bununla belə, Anju qrafları ilə müqayisədə qonşularının uğurları hələ də daha böyük idi. Akvitanyalılar 1036-cı ildə Qaskoniya hersoqluğunu¹ özlərinə birləşdirmiş, Normandiya hersoqu I Vilhelm isə 1066-cı ildə anqlosaksonları darmadağın edərək İngiltərə kralı olmuşdu. Məhz bu istiladan sonra İngiltərə və Normandiya bir dövlət kimi La-Manşın hər iki tərəfindəki torpaqlara sahiblənmişdilər.

Zaman keçdikcə birləşmiş ingilis-norman dövləti Fransa kralları üçün böyük təhlükəyə çevrildi. Ona görə də Kral VII Lüdovik (1081 – 1137) ingilis kral ailəsi daxilindəki ixtilafları qızışdırır, eləcə də İngiltərə vassallarının qiyamlarına dəstək verirdi. İngilis-normanların düşmənlərindən biri də Men qraflığına iddia edən Anju qrafları idi. Normandiyanın cənubdan təhlükəsizliyini təmin etmək üçün «Fateh» ləqəbli I Vilhelmin kiçik oğlu, ingilis kralı I Henri (1068–1135) öncə Normandiya hersoqu, sonra isə Anju qrafı olan V Gənc Fulka müttəfiqlik təklif etdi. Bu müttəfiqliyi daha da gücləndirmək üçün isə qızı və varisi Matildanı Gənc Fulkun oğlu Qəşəng Joffrua ilə evləndirməyi məsləhət gördü. Bir zamanlar Almaniya kralı və Müqəddəs Roma imperatoru V Henrinin (1086 – 1125) arvadı olmuş Matilda adaxlısından 11 yaş böyük idi. Belə ki, qadının 25, Qəşəng Joffruanın isə vur-tut 14 yaşı var idi. 1128-ci ildə nikah baş tutdu. Bundan sonra Fulk öz torpaqlarını – Anju, Men və Tureni oğluna verib Fələstinə yola düşdü. Orada Qüds kralının qızı ilə evlənib qayınatasının ölümündən sonra isə kral taxtına çıxdı.

1135-ci ildə isə I Henri vəfat etdi. Lakin yeni kral onun varisi Matilda yox, Fateh I Vilhelmin başqa bir nəvəsi Stefan de Blua (1092 – 1154) oldu. Bu isə ixtilafa gətirib çıxardı: tezliklə ingilis-norman baronları Matildanı taxtda oturtmaq üçün qiyam qaldırdılar. Qiyam vətəndaş müharibəsinə çevrildi və düz 15 il davam etdi. Qraf Joffrua qərara gəldi ki, Kral Stefanın düşdüyü çətin vəziyyətdən bəhrələnsin. Ona görə də öz arvadının mirasına daxil olan Normandiyanı işğal etməyə başladı. 1144-cü ildə Normandiyanın işğalı başa çatdı. Qraf Joffrua 1150-ci ildə onu böyük oğlu Henrinin ixtiyarına verdi. 1151-ci ildə qraf Joffrua 38 yaşında vəfat etdi. Onun istəyi ilə mənsub olduğu nəsil «Plantagenet» adlandırılmağa başlandı. Bu sözün mənası «naz budağı» demək idi. Qraf Joffrua papağını həmin bitkinin budağı ilə bəzəməyi çox xoşlayırdı.

Joffrua ilə Matildanın evliliyindən dünyaya gələn Henri bizim kitabımızın qəhrəmanı Şirürəkli Riçardın atasıdır. O, 1133-cü ildə doğulub. 1149-cu ildə ingilis taxt-tacına iddia etməyə başlayanda atası ona miras olaraq Normandiya hersoqluğunu və Anju qraflığını bağışlayıb. Bundan üç il sonra isə Henri Akvitanyanın varlı hersoqunun varisi ilə evlənib. Qızının adı Eleanora idi.

Eleanoranın atası hersoq X Qiyom (1099 – 1137) təxminən on beş il idi ki, dul qalmışdı. Bu səbəbdən də hersoqluğun taleyi onu çox narahat edirdi. Oğul övladı yox idi, qızı Eleanora isə 15 yaşında idi. Başqa çıxış yolu qalmadığını görən X Qiyom ölümündən bir qədər əvvəl Fransa kralı VII Lüdovikin hüzuruna elçi göndərib qızını oğluna almasını təklif etdi. Hersoq bu yolla Akvitanyanın öz bütövlüyünü qoruyub saxlayacağına ümid bəsləyirdi.

VII Lüdovik bu təklifi sevinclə qarşıladı. Beləliklə, 17 yaşında olan «Gənc» ləqəbli Lüdoviklə Eleanoranın kəbini Bordoda kəsildi. Onlar Akvitanyadan Parisə çatınca VII Lüdovik vəfat etdi. Beləliklə, parislilər yeni evlənən cütlüyü həm də yeni kral və kraliça kimi qarşıladılar. Lakin Gənc Lüdovik taxta çıxmağa hazır deyildi. Çünki sadəcə dini tərbiyə almışdı. Bu səbəbdən də yalnız böyük qardaşının 1131-ci ildə vəfatından sonra VII Lüdovik olaraq taxta çıxdı.

Şıltaq, gözəl, ağıllı, təhsilli, sərbəstliyə öyrənmiş Eleanora öz ciddi, kədərli, mömin ərinə uyğun gəlmirdi. «Mən rahibə ərə getmişəm», – o deyirdi.

Eleanora 1147-ci ildə əri ilə səlib yürüşünə² çıxdı. Yürüşə bir çox Akvitanya əyanları da qoşuldular. Səlib yürüşü məğlubiyyətlə nəticələndi. Belə ki, Fransa, Almaniya və Qüds krallarının birləşmiş qoşunları Dəməşqi mühasirəyə alsalar da, onu fəht eləyə bilmədilər. Dəməşqin müdafiəsinə əmir Nəcməddin Əyyubi rəhbərlik edirdi. Həmin vaxt on yaşlı oğlu Səlahəddin (1138 – 1193) də atası ilə birlikdə idi. Sonralar Əyyubilər xanədanının ilk hökmdarı olan Səlahəddinin yolu Şirürəkli Riçardla kəsişəcəkdi. Bu barədə zamanı gələndə ətraflı danışacağıq.

VII Lüdoviklə arvadı uğursuz səlib yürüşündən ayrı-ayrı gəmilərdə qayıtdılar. Onlar arasındakı anlaşılmazlıqlar daha da dərinləşmişdi. Nəticədə dörd il sonra – 1152-ci ildə kral və karliça boşandılar. Boşanmaya səbəb kimi isə VII Lüdovikin varisinin olmaması göstərildi.

Bundan iki ay sonra Eleanora yenidən ailə qurdu – o, Anju qrafı Henriyə ərə getdi. Arvadının cehizi ilə valideynlərinin mirasını birləşdirən Henri, beləcə, Fransanın ən güclü qrafına çevrildi. O, İngiltərə üzərinə yürüşə çıxdı və Kral Stefanla müharibəyə başladı. Bu zaman Henrini sevindirən, ingilisləri isə yasa qərq edən hadisə baş verdi: Kral Stefanın böyük oğlu Estaş vəfat etdi. Bu zərbədən sarsılan Stefan məcbur qalıb Henrini öz oğulluğuna götürdü və onu varisi kimi qəbul etməyə razılaşdı, üç ay sonra isə qəm-qüssədən azarlayaraq vəfat etdi.

Nəticədə 1154-cü il dekabrın 19-da II Henri İngiltərə taxtına çıxdi. Həmin vaxt yeni kralın 21 yaşı olurdu.

VII Lüdoviklə ərdə olduğu 15 il ərzində Eleanora ona varis doğmasa da, II Henri ilə evləndikdən sonra səkkiz uşaq dünyaya gətirdi: 1156-cı ildə vəfat edən Qiyom (1153), Henri (1155), Matilda (1156), Riçard (1157), Joffrua (1158), Eleanora (1161), İoan (1165) və İoanna (1166).

VII Lüdoviklə müqayisədə II Henri heç də rahib deyildi. Onun nikahdan kənar Ceffri və Ulyam adlı oğulları da olub. Bu ingilis hökmdarı kraldan çox adi kəndçiyə oxşayırdı. Sevimli məşğuliyyəti ovçuluq idi. O, döyüşməyi sevmir, hər hansı mübahisəli məsələni diplomatik gedişlərlə yoluna qoymağa üstünlük verirdi. Lakin diplomatiya işə yaramayanda və müharibə variantı qaçılmaza çevriləndə II Henri özünü bacarıqlı sərkərdə kimi aparırdı. Ümumiyyətlə, ağıllı və təhsilli bir adam olan bu kral ətrafına alimləri yığmışdı, əla yaddaşı var idi, latın dilində sərbəst danışırdı. Sərvəti çox olduğundan fransız kralının vassallarına həmişə pul verir, bununla da hər hansı savaş zamanı onların neytral mövqe tutmalarını təmin edirdi. II Henri yalnız ömrünün sonunda, ağır xəstə olduğu vaxt məğlubiyyətin acısını daddı. Hökmdarlığı müddətində İngiltərədə yalnız 13 il yaşadı. Qalan vaxtını Fransanın ona aid olan torpaqlarındakı mülklərində keçirdi. Çünki öz dövləti üçün əsas təhlükə olaraq Fransa kralını görürdü. Buradan belə nəticə çıxır ki, Şirürəkli Riçard İngiltərədə doğulsa da, öz valideynlərinə, baba və nənələrinə görə əsl fransız idi. İstənilən halda, damarında bir az da olsa ingilis qanı axırdı. Elə ulu nənəsi Edit də ana tərəfdən anqlosakson krallarının nəslindən idi. Odur ki Riçard özünü fransız saymırdı.

II FƏSİL

Riçardın uşaqlığı

Riçardın uşaqlığı neçə keçib? Açığı, bu suala ətraflı cavab verə bilmək üçün əlimizdə kifayət qədər məlumat yoxdur. Bircə bu məlumdur ki, başqa knyaz uşaqları kimi o da yeddi yaşına qədər dayələrin himayəsində qalıb. Ona oxumaq, yazmaq, musiqi alətində çalmaq, ədəb qaydaları öyrədilib. Yeddi yaşından sonra isə kişilər ona at minməyi, alıcı quşlarla ov etməyi, şahmat oynamağı öyrədiblər. Deyilənə görə, anası Eleanora da yaxşı şahmat oynayırmış.

Sadaladıqlarımızdan başqa, Riçarda şeir sənətindən və latın dilindən dərs keçirilirmiş. Dövrün yazılmamış qanunlarına əsasən piyada və at belində döyüşməyi, qılınc oynatmağı, ox atmağı hər oğlan uşağı bacarmalı idi. Döyüşçünün tərbiyəsində dinlə yanaşı, qəhrəmanlıq mahnıları da böyük rol oynayırdı. Mahnılarda igidlik, sadiqlik, alicənablıq vəsf olunurdu.

Kral uşaqları öz atalarının diplomatik oyunlarında həmişə mühüm rol oynayıblar. Onların evlilikləri ilə müharibə və sülh məsələləri həll olunur, yeni torpaqlar qazanılırdı.

Fransanın quzeyindəki Sena çayından şimalda, Ept adlı bir çayın böldüyü iki vilayət var idi. Onlardan biri Normandiya Vekseni, digəri isə fransız Vekseni adlanırdı. Normandiya Vekseni qədimdən Normandiya hersoqlarına məxsus idi. Kifayət qədər böyük olan Jizor qalasının, eləcə də bir çox kiçik qalaların köməyi ilə Normandiya Vekseni fransız krallarının Normandiyaya yolunu kəsirdi. Jizor qalasını I Henri ölümündən az əvvəl süni təpənin üstündə ucaltmışdı. Qəşəng Joffrua günlərin bir günü Normandiya uğrunda Kral Stefanla müharibəyə başlayarkən VII Lüdovik ona kömək etdi. Bu köməyin müqabilində Qəşəng Joffrua fransız kralına söz verdi ki, Normandiya Veksenini ona bağışlayacaq. Kralın köməyi isə, əslində, çox sadə idi: müharibədə tərəf tutmamaq!

Beləliklə, 1151-ci ildə Normandiya Vekseni Fransaya verildi. Henri varis, ardınca da İngiltərə kralı olandan sonra həmin bölgənin heç nədən fransızlara hədiyyə edildiyini anladı. Odur ki VII Lüdoviki müharibə ilə hədələyib Vekseni geri tələb etdi. Həmin vaxt Fransa krallığının durumu ürəkaçan deyildi. Bu səbəbdən də VII Lüdovik 1158-ci ildə Vekseni qızı Marqaritanın cehizi kimi qaytarmağa razılaşdı. O vaxt II Henrinin oğlu Gənc Henrinin beş, Marqaritanın isə üç yaşı var idi. Marqarita ərə gedənə qədər II Henrinin himayəsində olmalıydı. Bir sözlə, II Henri 1160-cı ildə uşaqları nişanlayıb Vekseni öz torpaqlarına birləşdirdi.

Bundan sonra atasının diplomatik evlilik oyunlarında iştirak etmək növbəsi Riçarda çatdı.

1165-ci ildə, yəni 8 yaşında olarkən Riçard və böyük bacısı Matilda kraliça ilə İngiltərədən Normandiyaya köçdülər. Bir neçə il ərzində Riçardın həyatı anasının nəzarətində keçdi. Ümumiyyətlə, Riçard ömrü boyu atasından çox, anasına daha yaxın olub. 1168-ci ilin əvvəlində VII Lüdoviklə II Henri arasındakı sövdələşməyə əsasən Riçardla fransız kralının qızı Alisa nişanlanacaqdı. Bu izdivac sayəsində Riçard anasının mirası olan Akvitanya hersoqluğunu almalı idi.

Eleanora

II Henrinin artan gücü qarşısında VII Lüdovik tab gətirə bilmir, yalnız müttəfiqlərinin köməyi sayəsində pis-yaxşı müqavimət göstərirdi. Həmin müttəfiqlər isə onun müstəqil qonşuları və İngiltərədəki qiyamçılar idi. II Henriyə qarşı qiyam qaldıranlar həmişə VII Lüdovikin köməyin bel bağlaya bilərdilər. Onların arasında fransız kralının qədim müttəfiqləri olan Luzinyanlar xanədanı da var idi. Onlar II Henrini öz ağaları kimi qəbul etmək istəmirdilər. İşi belə görən ingilis kralı ölkəsi ilə qonşuluqda yaşayan Luzinyanların üstünə hücum çəkdi. Onun qəzəbindən vahiməyə düşən Luzinyanlar öz qalalarını tərk edib qaçdılar.

II Henri qiyamçıları tamamilə darmadağın etməmiş Riçardın nişanlanması ilə bağlı müqaviləni imzalamaq üçün VII Lüdoviklə görüşə getməli oldu. Bu zaman 1168-ci ilin mart ayı idi. II Henri yola düşməzdən öncə Akvitanyanı idarə etməyi Eleanoraya və dostu, yaxın məsləhətçisi qraf Patrik Solsberiyə tapşırdı.

Kralın yoxluğundan istifadə edən Luzinyanlar öz tərəfdarları ilə birlikdə qoyub qaçdıqları qalaları bərpa etməyə başladılar. Ardınca isə 1168-ci ilin aprelində Puatye yaxınlığında Eleanoranın dəstəsinə hücum olundu. Kraliça qaçıb canını qurtara bildi, ancaq onun qaçmasına imkan yaradan qraf Solsberi kürəyindən vurularaq öldürüldü. Hadisədən xəbər tutan II Henri danışıqları yarımçıq kəsib Puatyeyə getdi. Özünü təhqir edilmiş sayan VII Lüdovik qiyamçıların nümayəndələrini yanına çağırıb sadiq olacaqları ilə bağlı onlara and içdirdi. Qiyamçılar isə Fransa kralına təklif etdilər ki, qan qohumluğuna görə II Henri ilə Eleanoranın nikahını etibarsız saysın və Akvitanyaya rəhbərliyi öz üzərinə götürsün.

Vəziyyəti belə görən II Henri ətrafına əlavə döyüşçülər topladı və 1168-ci ilin ikinci yarısında Fransa üzərinə yürüş etdi. Maddi baxımdan yaxşı vəziyyətdə olmayan VII Lüdovik düşünüb-daşındıqdan sonra sülhə razılaşmalı oldu. 1169-cu ildə barışıq anlaşması imzalandı. Bundan başqa, Riçardla Alisanın nişanlandığı da təsdiqləndi. Ancaq sülh bağlanandan dərhal sonra II Henri qiyamçılarla haqq-hesabı kəsməyə başladı. O, qoşunlarını qiyam qaldırmış vilayətlərə yeridir, onların qalalarını tuturdu. Göründüyü kimi, II Henri vəd verməyi xoşlayırdı, ancaq onları yerinə yetirməyi – əsla!

Fransa kralı ilə sülh razılaşmasından sonra Riçard bir neçə il Puatyedə anasının yanında qaldı. Eleanora Puatyedə özünə saray qurmuş və qohumlarını, sadiq dostlarını ətrafına yığmağa başlamışdı. Nəticədə Riçard 1172-ci ildə keçirilən geniş yığıncaqda Akvitanyanın hersoqu elan olundu. Bundan sonra Eleanora əyanların müşayiəti ilə öz torpaqlarını gəzib təbəələrini yeni hersoqla tanış etdi. Bununla da o, hersoqluğun fransız və ingilis kralından asılı olmadığını göstərmək istəyirdi.

Puatyedəki sarayın qonaq-qarası çox olurdu. Eleanoranın digər oğulları – Henri və Joffrua daha tez-tez gəlirdilər. Şairlər, musiqiçilər, müğənnilər sarayda ən çox arzulanan qonaqlar idi. Belə bir mühitdə böyüyən Riçardın mahnı bəstələməsi əbəs yerə deyildi.

Bu arada, II Henri ilə Eleanoranın münasibəti get-gedə daha da pisləşdi. Araşdırmaçıların fikrincə, ər-arvadın arasının soyumasının iki səbəbi ola bilərdi. Bunlardan biri odur ki 1167-ci ildə II Henri Qranmon monastırında köhnə düşməni, Tuluza qrafı V Raymundla rastlaşmışdı. V Raymund bir müddət idi ki, VII Lüdovikin bacısı olan arvadı ilə boşanmışdı. Odur ki fransız kralının qəzəbindən qorxub yeni dostlar axtarırdı. Bu səbəbdən də, belə görünür, II Henri ilə yaxınlaşmış, onun vassallığını qəbul etməyə razılaşmışdı. Əvəzində isə II Henri Tuluza qraflığına iddiasından əl çəkməyə razılaşmışdı. Bu qərar Eleanoranın və Riçardın xoşuna gələ bilməzdi. Çünki Tuluza hakimi olmuş Filipin nəvəsi kimi Eleanoranın özü də həmin qraflığa iddialı idi.

II Henri ilə arvadı arasında soyuqluğa ikinci səbəb kimi isə onların dördüncü oğlu İoan göstərilir. Belə ki, İoan üçün hələ istila olunmamış İrlandiyanın idarəçiliyi nəzərdə tutulmuşdu. Altı yaşlı İoan «yurdsuz» qalmışdı, çünki sülh razılaşmasında ona pay düşməmişdi (və bu ayama onun üzərindən ömrü boyu götürülməyəcəkdi). Nəticədə II Henri böyük oğlunun (dolayısı ilə də Eleanoranın) mülklərindən üç qəsri İoan üçün ayırdı. Gənc Henri qətiyyətlə buna qarşı çıxdı. Ancaq atasını yola gətirməyin çətin olduğunu anladığından məsələni danışıqlarla yox, başqa şəkildə çözmək qərarına gəldi. Bunun üçün, hətta Fransa kralı VII Lüdovikin dəstəyini aldı.

II Henri isə 18 yaşlı oğlunun etirazına o qədər də əhəmiyyət vermirdi. Bu zaman V Raymund ingilis kralını xəbərdar edir ki, təkcə Gənc Henri yox, arvadı Eleanora və başqa oğulları da ona qarşı əlbirdirlər. Kral bu xəbərdarlığı qulaqardına vurdu. Vəziyyətin daha da ciddiləşdiyini anlayanda isə əsas qalalara müharibəyə hazırlaşmaq əmri yollayıb böyük oğlu ilə ova çıxdı. Məqsədi bu idi ki, ov zamanı oğlunu dilə tutub onu fikrindən daşındırsın. Lakin gözlənilməz hadisə baş verdi: həyatına təhlükə olduğunu düşünən Gənc Henri gecə yarısı bir neçə dostu ilə birgə atasının yanından Parisə – fransız kralın yanına qaçdı. Bunu eşidən Eleanora digər oğullarını – Riçardla Joffruanı da Fransa kralının yanına göndərdi. Ardınca isə Puatye də daxil olmaqla bir neçə bölgədə II Henriyə qarşı üsyan başladı. Üsyanın başında Eleanora özü dayanmışdı. Üstəlik, nüfuzlu baronlar onu müdafiə eləyirdilər. Bu, görünməmiş hadisə idi. Dövlətlərin tarixində şahzadə oğulların hökmdar atalara qarşı qiyam qaldırması çox olmuşdu, ancaq hökmdar arvadlarının ərlərinə üsyan etməsinə təsadüf edilməmişdi. Beləliklə, ikinci ehtimal ondan ibarətdir ki, Eleanoranı II Henrinin onun torpaqları ilə istədiyi kimi rəftar etməsi hiddətləndirmişdi. Qadını bu məsələdə Akvitanyanın bir çox nüfuzlu baronları ilə yanaşı, əlbəttə ki, Fransa kralı da müdafiə edirdi.

Riçard və qardaşları II Henriyə qarşı

II Henriyə qarşı üsyanın miqyası tezliklə böyüdü, İngiltərədə və Bretanda alovlanan iğtişaşlar Normandiyanı da bürüdü. Şotlandiya kralı Uilyam və qardaşı Devid də qiyamı dəstəkləməkdə idi.

Çox keçmədi ki, Parisdə VII Lüdovikin başçılığı altında II Henriyə qarşı geniş koalisiya yarandı. Fransız kralı Gənc Henrini İngiltərə kralı kimi tanıdı. Gənc Henri isə ətrafına toplaşan baronlara səxavətlə torpaqlar bağışlayırdı. VII Lüdovik tərəfindən həmçinin Riçarda cəngavərlik titulu verilmişdi. Qardaşlar isə bütün bunların müqabilində and içmişdilər ki, VII Lüdovikin və baronların razılığı olmadan ataları ilə sülh bağlamayacaqlar.

İşi belə görən II Henri vaxt itirmədən çox sayda əsgər topladı və hadisələrin necə inkişaf edəcəyini gözləməyə başladı. Müharibə Normandiyada başladı. Gənc Henri və qardaşı Joffrua fransız kralı ilə birlikdə Normandiyanın cənubundan, Riçard isə şimal-şərqdən hücum etdi. Drinkur adlı qalanın mühasirəsi zamanı Riçardın əsas dəstəkçilərindən olan Bulon qrafı Matye yaralandı. Bundan sonra onun başqa bir aparıcı müttəfiqi – Flandriya qrafı Filip qoşununu geri çəkdi. Nəticədə Riçard çətin vəziyyətdə qaldı.

II Henri isə müharibənin gedişində özünün ildırımsürətli hücumları və qələbələri ilə hamını heyrətləndirirdi. Normandiyanın cənubunda VII Lüdovikin qoşunları darmadağın edilmiş, qiyamçıların qalaları bircə-bircə ələ keçirilmişdi. Nəticədə fransız kralı və üç qardaş sülh danışıqlarına razılaşdılar. II Henri oğullarına torpaqlarından gələn gəlirin bir hissəsini və yaşamaq üçün qəsrlər təklif etdi. Hakimiyyət isə yenə də onun özündə qalmalı idi. VII Lüdovik məsləhət gördü ki, şahzadələr bu təkliflə razılaşsın. Lakin üç qardaş bundan boyun qaçırdılar. İş belə olduqda II Henrinin döyüşçüləri Eleanoranın qohumlarına məxsus torpaqları viran etməyə başladılar. Eleanora başa düşdü ki, onun bircə yolu qalıb: VII Lüdovikin yanına qaçmaq! Lakin Eleanora istəyinə çatmadı: kişi paltarında yaxalanaraq ərinin – ingilis kralının hüzuruna göndərildi. Onunla birlikdə üç oğlunun arvad və nişanlıları da II Henrinin əlinə keçdi.

Anasının əsir götürüldüyünü eşidən Riçard bərk qəzəbləndi və Puatyeni tutdu. İlk olaraq La Roşel adlı liman şəhərinə hücum çəkdi. Ancaq La Roşel əhalisi II Henriyə sədaqət nümayiş etdirdi. La Roşelin ticarət baxımından rəqibi sayılan Sent (Fransada yerləşir) şəhəri isə Riçardı çox yaxşı qarşıladı. Bu arada, II Henri qiyamçılara divan tutmaq məqsədilə Puatyeni mühasirəyə aldı. 1174-ci ilin may ayında Puatye təslim olmaq məcburiyyətində qaldı.

Bununla da kifayətlənməyən II Henri daha sonra sürətli hücumla Sentin şəhər darvazasına dayandı. Riçard bir neçə yoldaşı ilə şəhərdən qaça bildi. Onun qoşunu iki gün müdafiə olunandan sonra təslim oldu. Nəticədə altmış cəngavər³, dörd min əsgər Henrinin əlinə keçdi. Riçard bu məğlubiyyətdən ciddi nəticə çıxaracaq, düşmənləri bir də heç vaxt onu qəfil yaxalaya bilməyəcəkdilər…

II Henrinin əmri ilə Eleanora zindana məhkum edildi: on il Solsberi qalasında, sonra isə Vinçesterdə saxlanıldı. O yalnız əri öləndən sonra azadlığa çıxdı.

İngilis kralı isə qiyamçıları zərərsizləşdirməyə davam edirdi: öncə şotlandiyalıları məğlubiyyətə uğratdı və hökmdarlarını əsir götürdü, ardınca isə fransızları bir də darmadağın elədi. Riçard yeni qoşun toplayıb II Henrinin Puatyedə saxladığı qoşunun üzərinə yerisə də, istəyinə çata – şəhəri tuta bilmədi.

Nəhayət, 1174-cü ilin sentyabrında ingilis və fransız kralı arasında sülh bağlandı. VII Lüdovikin qəbul etdiyi sülh şərtləri Riçardın ürəyincə deyildi.

Əl-qolu açılan II Henri isə Riçardı əməllicə sıxışdırmağa başladı. Riçard isə indiyə qədərki uğursuzluqlarından nəticə çıxararaq atası ilə döyüşdən yayınırdı. Bundan başqa, gələcək kral başa düşürdü ki, VII Lüdovik və Gənc Henriyə bel bağlamağa dəyməz. Riçard həm fransız kralının, həm də qardaşının ona xəyanət etdiyini anlamışdı. Odur ki atasının yanına gəldi, qarşısında diz çöküb ağladı və ondan bağışlanmasını istədi. Atası isə Riçardı ayağa qaldırıb alnından öpdü. Həmin vaxt Riçardın 17 yaşı var idi.

Beləliklə, II Henri ilə oğlu barışdılar. Onların arasında sülh bağlandı. Riçardın digər qardaşları da bir il əvvəl təklif olunandan daha azına razılaşmaq məcburiyyətində qaldılar.

Ən maraqlısı odur ki sülh razılaşmasında Eleanoranın adı belə xatırlanmırdı…