Kitabı oku: «Qartallar sınır tanımaz»
Azərbaycanın Qızıl Ordu tərəfindən 27 Aprel 1920-ci ildə işğal edilməsinin 100-cü ildönümündə babam Məmməd Babanın, atam Aloy Hacının və bütün Qafqaz Qartallarının əziz xatirələrinə ithaf edirəm.
Gənclərin, saxta tarixlərin pəncəsindən qurtulması üçün onlara atalarının həqiqi həyat hekayələrini sunmaq lazımdır.
Birinci Bölüm
Silahlı Təşkilat
Dindirmə Otağında…
Bütünlüklə daşdan tikilmə iki qatlı Kars Milli Əmniyyət Xidmətləri Rəisliyi binasının dindirmə otaqlarından biri… Bu heybətli məkanda yaşanan nə ilk, nə də son dindirmədir bu.
Ah! Mümkün olsaydı, boydan-boya cızıq-cızıq yazılarla dolu bu divarlar dil açıb danışa bilsəydi, maraq göstərən adama nələr söyləməzdi. Başınızı azca qaldırıb yuxarıya, tavana baxarmısınız? İllər boyu sobanın tüstü-dumanı canına hopduqca necə də tündləşərək kirli qəhvəyi rəngə çalır. Bu sarı şam taxtalar azmı şahidlik etmişdir məzlumların çarəsiz baxışlarına, məsum igidlərin kükrəyişinə… Dəmir barmaqlıqların mühafizəsində tünd külrəngi pəncərəaltıların arasındakı səkkiz təbəqə kirli şüşəyə nə deyərsiniz? Kim bilir, göy gurultusunu andıran nə qədər hiddətlər, nə qədər şantajlar, nə qədər ümidsiz yalvarışlar onda əks-səda vermişdir şəhərin laqeydliyinə. Quşların qanad çırpıntıları, məhdud görüntüləri pəncərədən bu rütubətli məkana düşərkən bir ümid olmuşdurmu görəsən… Bəs bulanıq mavi cilalı bu masaya nə deyərsiniz? Adi bir fırçayla insanın gözünə batarcasına kobudluqla işlənmiş inventar nömrəsi neçə il öncə yazılmışdır görəsən? Kiçicik otağa sabitlənmiş, küncü-bucağı yer-yer çatlaq, çuqun və taxta qarışığı masa dilə gəlsəydi, sizcə, gördüyü bu qədər xəyanət arasında hansını seçərdi anlatmaq üçün?
İstər divar, istər tavan, bir pəncərə və ya qaranlıq siyirməsində bu qədər sirri qoruyub saxlayan bir masa, fərqi nəymiş? Yetər ki, biri dilə gələydi…
Əmin olun, eşidib biləcəyiniz hekayət bu qorxunc məkanda yaşanan nə ilk olardı, nə də sonuncu…
* * *
“Neçə ildir qaçaqsan?”
“On ildən çoxdur.”
“Dağda kimlərlə atışdınız?”
“Bolşeviklərlə! Daha çox qarşımıza ermənilər çıxdı. Sonra satqınlar… Ruslar aralıda dayandılar! Bu arada bir neçə yoldaşımız şəhid oldu, bir neçəsi yaralandı.”
“Bütün bu müddət ərzində dağlardamı qaldınız?”
“1927-də inqilabın on illiyi ilə bağlı olaraq əfv elan olundu, biz də dağdan endik. Bolşeviklər bizi hökumət orqanları ilə əməkdaşlığa çağırdı, qəbul etmədik.”
“Hamı bir nəfər kimi qəbul etmədi?”
“Bəzi yoldaşlarımız çoluq-çocuğunu, anasını, atasını ölümdən qurtara bilmək üçün razılıq verib, müxtəlif idarələrdə işə təyin olundular. Bizim kimi əməkdaşlığa yaxın getməyənləri yenidən təqib etməyə, sıxma-boğmaya başladılar. Üç-beş il başımızı birtəhər saxladıq. Sonunda məcburən ikinci vətən bildiyimiz Türkiyəyə sığındıq. Canımızın yarısı sınırın o tayında qaldı. Acılarmızı da özümüzlə gətirdik.”
“Əməllərindən peşmansanmı?”
“Nəyə görə peşman olmalıyıq? Biz Mövlananın dərgahında deyilik ki. Sovetlerin zulmü altındayıq. Anamızı, atamızı, orada qoyub canımızı birtəhər qurtardıq. Qoynu dolu arvadını o diyarda qoyub qaçmağa məcbur olsaydın, sən nə edərdin? Peşman olub da haqq, hüquq tanımayan, zülm yağdıran bir hökumətə xoş üzləmi baxacaqdım? Zalımlara qarşı çıxmaqdan, bu qədər suçsuz-günahsız insanımızın canına qəsd edən düşmənlə savaşıb intiqam almaqdan niyə peşman olmalıyam? Əksinə, onlardan qisas aldıqca ürəyimizə sərin su səpilir. Haqsız bir iş görmürük ki, peşman da olaq.”
“…”
“Harada qalırsan?”
“Qarabağlı Hanında.”
“Dövlət sənə ev-eşik, mülk vermədimi?”
“Verdi, fəqət almadım.”
“Niyə almadın?”
“Bəyim, ölkəmizi əlimizdən aldılar. Bizə dağ-daşı məskən tutmaqdan başqa yol qoymadılar. Qarımızı, qızımızı Sibir vilayətlərinə sürgün etdilər. Din adamlarımızı, alimlərimizi suçsuz yerə güllələdilər. Xalqımızı səbəbsiz yerə qırırlar. Bütün bunların haqq-hesabını çürütmədən necə ola bilər ki, mən Türkiyə hökumətinin verdiyi payı alıb, heç bir şey olmamış kimi üstündə yatım? Biz and içmişik, ölkəmizi işğaldan, xalqımızı Sovet zülmündən qurtarmadan silahımızı yerə qoymayacağıq.”
“Türk dövlətinin verdiyi evi-eşiyi, mülkü, tarlanı, çayırı-çəməni alıb yenə mücadiləyə davam etsən olmazdımı?”
“Olmaz, əfəndim, olmaz! Sərvət sahibi insan mücadilə edəmməz. Başını qaldırıb ətrafına baxammaz. Malının-mülkünün əsiri olar. Ayıb olsa da, önünə atılan sümüyü yalayan köpəyə dönər.”
“Bilmirəm bunun fərqindəsinizmi? Bizim qanunlar sizə burada suç işləmək haqqı vermir.”
“Bəy əfəndi, baxınız, bizim dərd-sərimiz bolşeviklərlədir. Biz türkük və Türk millətinin varlığı üçün mücadilə edirik. Bu gün qədrimizi, qiymətimizi bilməsəniz, sabah meydan satılmışlara qalar. Qarşınızdakılar satqınlar olar.”
“Biz nə edəcəyimizi səndən öyrənəsi deyilik. Sən suallara cavab ver. Filosofluq etmə.”
“Xətrinizə dəyməsin, amma müsaidənizlə bunu da deyim. Əgər nə edəcəyinizi yaxşı bilsəydiniz, Orta Şərqin bir neçə saxtakar, ikiüzlü əşirətini dost bilib Krım xalqına, Gəray xanlara, qəhrəman Qafqaz xalqlarına, Şeyx Şamillərə arxanızı çevirməzdiniz.”
* * *
Bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirmiş, çox keçmədən yeni, canavar – gerçək sifətini göstərmişdi.
Sovet zülmündən qaçan Qafqazlı aydınların sığındığı şəhərlərdən birinə çevrilmişdi Berlin. Onların arasında önə çıxan biri vardı, Əli Əhmədoğlu. Onun düşüncəsincə, Qafqaz türklərinin Sovet işğalından sonra dağılıb əriməmələri və fürsət gələndə təkrar ayağa qalxmaları üçün təşkilatlanmaları şərtdir. Bu işə əksəriyyəti Qarsda dolaşan qaçaqlardan başlanmalı, öncəliklə onlar təşkilatlandırılmalı. Əhmədoğlu, bu yöndəki fikrini gerçəkləşdirmək üçün ən güvəndiyi əqidə dostlarından Doktor Sultanovu aradı. İndilərdə hər biri özünə görə bir sipərə çəkilmiş, gözünü budaqdan ayırmayan qartal balalarını oyandırma vəzifəsini ona həvalə etdi.
Qurulacaq təşkilata daxil olan hər üzv lazım gəldikdə Sovet ərazisinə keçəcək, aksiyalara baş vuracaq, adam qaçıracaq; qısa deyilsə, ölməyi və öldürməyi gözünün altına alacaqdı.
Novorossiysk Universiteti Tibb fakültəsini bitirən Sultanov, Azərbaycanın ilk bağımsızlıq hərəkatında fəal iştirak etmiş, qısa ömürlü Milli Məclisdə millət vəkili olmuş, nazir vəzifələrində çalışmışdı. Kommunist hakimiyyətinin təqiblərinə uğrayınca Avropaya getmiş; Paris, İstanbul, Tehran xəttində qurduğu komitələrlə bolşeviklərə və erməni daşnaklara qarşı mücadiləyə başlamışdı. İndi bunların bir bənzərini Qarsda həyata keçirəcəkdi. Qaçaqlar ən yaxşı silahlarla təmin olunacaq və bu amacla yönləndirilib fəaliyyətdə olmaları yoluna qoyulacaqdı.
Doktor Sultanov öncəki nəslin önəmli siması Ənvər Paşanın heyranıydı. Paşanın Təşkilati-Məxsusənin qurulmasındakı rolunu, 15 sentyabr 1918-ci ildə Bakının, qardaşı Nuru Paşa tərəfindən alınmasındakı qərarlılığını çok təqdir edirdi. Böyük savaşdakı məğlubiyyətdən sonra əzmini itirmədən Türküstana getməsi, ata yurdunda ruslarla savaşarkən şəhid olması Sultanovun gözündə Paşanı daha da etibarlı bir mövqeyə yüksəltmişdi.
Doktor Sultanov təşkilatlanma məsələsini qaçaqlarla üz-üzə müzakirə edəcəkdi. Özünün Qarsa getməsi o qədər də ağıllı bir iş olmazdı. Mütləq izlənəcəkdi. Sovet hüdudunda əhalisi çox da qələbəlik olmayan bu şəhərə kənardan birinin gəlməsinin diqqəti çəkəcəyi kimi, görüşəcəyi adamlar da böyük ehtimalla rus agentləri tərəfindən izlənmə altında olduqlarından sıxıntı yarana bilərdi. Ən yaxşısı onları İstanbula çağırmaqdı. Hər gün minlərcə müsafiri ağırlayan bu ticarət və mədəniyyət şəhərinə on beş-iyirmi kişinin gəldiyi kimsənin diqqətini çəkməzdi.
Qafqazlarda bir silsilə macəradan sonra Qars və civarında yerləşmək zorunda qalan qaçaqların bir-birləriylə rabitəsinin olduğunu bilirdi. İstanbula gələr-gəlməz vaxt itirmədən Qaçaq Nurunu aradı. Ona xəbər uçurması digərlərinin də İstanbula gəlməsinə kifayət etmişdi. Bosforun Anadolu yaxasında gözlərdən uzaq ortabab bir hotelin zirzəmi qatında, kiçik bir salonda bir araya gəlmişdilər.
Toplantıya qatılan qaçaqların çoxu bir-birini tanıyırdı. Bolşeviklərə qarşı mücadilə edərkən fərqli dəstələrdə yer alsalar da, Qafqazın dağlarından, yüksək yaylaları və vadilərindən ortaq istifadə etmiş insanlardı. Hər birinin keçmişində altun medallara layiq işlər vardı.
Doktor Sultanov, müsafirlərini salamladıqdan sonra hər birini tərif dolu cümlələrlə salondakılara təqdim etdi. Ardından:
“Dəyərli dostlar! Dəvətimizə hörmət göstərməklə bizlərə şərəf verdiniz. Sizlərə Almanyadan Əli Əhmədoğlunun salamını gətirdim”, – dedi.
Qaçaqlar arasında Azərbaycan hürriyyət mücadiləsinin öncülərindən Məmməd Əmin Rəsulzadənin Əli Əhmədoğlu gizli ismindən istifadə etdiyini bilməyən yoxdu.
Salondakılar əllərini ürəklərinin üstünə qoyub başlarını əyərək Əhmədoğlunun salamını aldılar. Sıra Sultanovun müsafirlərə dəvətin məqsədini açıqlamasına gəlmişdi.
“Arkadaşlar, Rus Çarlığı Qafqaz xalqlarına, özəlliklə də türk soylulara eləmədiyi pislik qoymadı. Bizlər, bolşevik ixtilalının ardınca rahatlığa qovuşmağı gözlərkən yeni hakimiyyət özündən əvvəlkinə rəhmət oxudur. Törətdikləri zülm ərşə dayandı. Görülən budur ki, durub-dayanmaq fikirləri yoxdur. Kommunist hakimiyyətinin əmrindəki ÇK və NKVD təşkilatları izinsiz bağa girən zorakılar misalı önünə çıxanları qırıb çatmaqda. İstədiklərini asıb kəsməkdə, istədiklərini zindanlara atmaqda əngəl görmürlər. “Kollektivləşmə”, yəni kolxoz sistemini yerləşdirmək adına ölkədə tam mənasıyla bir zülm idarəsi qurmuşlar. Sizlər hər nə qədər Türkiyəyə keçmiş olsanız da, könlünüzün və qulağınızın orada olduğunu bilirəm. Kənd və şəhərlərin elit təbəqəsinin yox edildiyini, bir inəyi, bir neçə qoyunu, bir eşşəyi olan adamların “kulak” suçlamasıyla, yəni varlı-hallı və qolçomaq qəbul edilərək sürgünə göndərildiyini eşitməyən yoxdur. Soydaşlarımız qəsdən yaşamaqda çətinliklər çəkəcəkləri, malyariya xəstəliyinin geniş yayıldığı Qaraqalpakstan çöllərinə, Aral gölü sahillərinə göndərilməkdədir.”
Doktor bölgə haqqındakı dərin bilgisiylə, o coğrafiyada yaşananları bir-bir sıralamaya davam edirdi.
“Bolşevik zülmünə əngəl görülən nüfuzlu, etibarlı alimlər bir-bir ortadan qaldırılmaqdadır. Qurani-Kərimi ilk dəfə Azərbaycan türkcəsinə çevirən Bakı Qazisi Mir Məhəmməd Kərim, Nargin adasında işgəncə görməkdədir. Əgər bu zalımların törətdikləri zülmün hesabı sorulmazsa, bizim gözəl Qafqazımızda elm adamı, aydın, yazar, şair, açıq düşünən insan qoymayacaqlar. Hər birinə bir qulp taxıb bir bəhanə ilə yox edirlər. Sizdən soruşuram: Alimsiz, şairsiz, yazarsız, sənətkarsız topluluqlar millət olma tərifini qoruya bilirmi?”
Bu sual salondakıları dərin bir səssizliyə sürükləmişdi.
Bolşeviklərə qarşı on ildən artıq mücadilə edən qaçaqlardan Aloy Hacı səsini yüksəldərək:
“Əsla!” – deyərək səssizliyi pozdu. “Əsla millət olaraq qalammaz! Zatən onların niyyəti bizim kökümüzü qurutmaqdır. İstəyirlər ki, biz qınımıza çəkilək, onların qorxuya əsaslanan zülm üsul-idarəsi əbədiyyən sürsün.”
Başıyla Aloyu salamlayan Sultanov önündəki stəkandan bir neçə udum su alıb nəfəsini dərəndə salonda hiddətli bir uğultu başladı. Sultanov astadan öskürüncə hər kəs yenidən onu dinləməyə yönəldi.
“Bir işə baxın! Birinci Dünya Savaşı və bolşevik ixtilalı illərində hər coğrafiyada türklərə qarşı alçaqca hücumlar təşkil edən erməni çətə mənsubları indilərdə Qızıl Ordu səflərindən ayrılaraq ÇK və NKVD təməlində iş görən olublar. Daşnak ünsürləri xəyanətlərini daha şiddətli bir şəkildə davam etdirmənin yolunu tapıblar. Aldığımız məlumata görə, Azərbaycanın bütün NKVD şöbələrinin başına erməni çətəçilər gətirilib. Qazax mərkəzinə Xoren Qriqoryan, Astaranın başına Arakelov, Lerikə Xaçaturyan, Ağcabədiyə Sərkisyan, Cəbrayıla Avanesov, Astraxanbazara Avakyan təyin olunub; sizə daha hansı birini sayım! Bunların hər birinin əlində millətimizin övladlarının qanı var. Çoxusu, erməni general Andronikin əmriylə Ərdahan, Ərzurum, Qars, Ərzincan, Muş, Vanda xalqa zülm edib qətliam törədən cəlladlardır. Bir qismi də Bakı, Gəncə, Qarabağ və Naxçıvanda acımasızca qan tökən vampir təbiətli məxluqlardır. Zəngilana Zarqoryan, Yardımlıya Sevonyan, Masallıya Aşot Avanesyan, Biləsuvara Zakaryan, Samuxa Petrosyan, Qaryaginə Saskov Şixanyan təyin edilmişlər. Bildiyimiz qədəriylə hamısı Daşnak firqəsinin sadiq üzvləridir. NKVD-nin yuxarı orqanlarında vəzifə verilən Markaryan, Lavrenti Beriya, Qriqoryan kimi generallarla, yardımçıları Sərkisyan və Simonyanın hansı millətdən olduğunu söyləməyə gərək varmı?”
Doktorun dilə gətirdiyi hər isim qaçaqların başına sanki bir çəkic kimi enir, o saydıqca salondakılar zərbə üstünə zərbə alırdılar. Sonunda dayana bilməyən Qaçaq Nuru:
“Hörmətli Sultanov, üzr istəyirəm, sözünüzü kəsirəm, amma o boyda Bakıda adam yoxmu? Bu qədər hərbçi, polis, qazi, qəhrəman hara getdi? Onlara həddini bildirəcək kimsə qalmadımı?” – deyə soruşdu.
“Dəyərli qardaşım, elə bunun üçün toplanmışıq. Bunu biz edəcəyik. Müsaidə edərsinizsə, izahını verə bilərəm: Baxın, ölkəni guya bolşeviklər idarə etməkdədir. Halbuki işin əsası çox fərqlidir. Moskva Azərbaycanı erməni çətəçilərə idarə etdirməkdədir. Bir neçə əsil-nəsəbi olmayan başıboşdan savayı bölgələrdə türk yetkili qoymadılar. Bu durumu qəbul etməmiz mümkün deyil. Mütləq bir şeylər etməliyik.”
Doktor, salondakıları gözləriylə süzərkən baxışlarını təkrar Qaçaq Nurunun üzərinə çevirdi.
“Nuru qardaşımız haqlı olaraq “O boyda Azərbaycanı bir neçə min erməni və rus necə aciz günə sala bilir?” deyə soruşur. Bax, məsələnin kökü burdadır.
Dostlar! Təşkilatlanmamış xalq quru yığnaqdan ibarətdir. Təşkilatı olmayan kütlələr bir şey edə bilməz. Kütləni təşkilatlandırmaq gərək. Xatirinizdə olar, 1923-dən etibarən Azərbaycanın yurd dışında yüksək təhsil görmüş aydınlarına “müsavatçı” və “casus” damğası vuraraq hamısını Solovetsk adalarına sürgün etdilər. Anlayacağınız rus ağlı ermənilər vasitəsilə bizləri elm, sənət və texniki sahələrdə geri qoymaq üçün əlindən gələni edir. Nə qədər yetişmiş aydın varsa, bir qulp taxıb başına iş açırlar. Gecikmədən hərəkətə keçməsək, Azərbaycanı çox pis günlər gözləməkdə.”
Dərd ortadaydı, bəs çarə nəydi? Toplantıda iştirak edən hər qaçaq, ətrafına boylanaraq bu sualın cavabını arayırdı. Sonunda Borluklu dillənib ağlındakı sualı dilinə gətirdi.
“Nə edə bilərik? İçində bulunduğumuz şərait bəlli, əlimizdən nə gəlir?”
Borluklunun sualına dair Azərbaycan Məclisinin ilk millət vəkillərindən biri olan Baba Məmmədov əlini qaldırdı
“Baxınız, öncəki sənə Qaçaq Nuru, Aloy Hacı və yoldaşlarının Gürcüstana keçərək türk xanımlarını qamçılayıb təpikləyən ÇK rəisini Qarayazı ormanında öldürmələri bolşeviklərin gözünü qorxutdu. Artıq qadın və qızlara kimsə açıqdan-açığa əl qaldır bilmir.”
Sultanov:
“Məmmədovun bu xatırlatmasından sonra mənim görüşüm budur ki, qaçaqlar olaraq məkanımız dəyişmiş olsa da, vəzifəmiz dəyişmir. Hər şəraitdə millətimizin çıxarlarını qoruma məsuliyyəti yenə bizim öhdəmizə düşməkdədir. Xalqımızı bu zülmdən qurtarıb dincliyə qovuşdurmaq üçün onlara yerinə görə yol göstərən, yerinə görə qalxan olmalıyıq.”
O ana qədər deyilənləri dinləməklə kifayətlənən Xozeyin:
“Gərəkirsə onlar üçün canımızı fəda edəcəyimiz bilinməli”, – deyə səsini yüksəltdi.
Xozeyinə gözləriylə təşəkkür edən Sultanov sözünə davam etdi.
“Kin və nifrət üzərində qurulan Kommunist sistemi kimsəni dinləmir. Çarlığın devrilməsindən illər keçməsinə rəğmən qan tökməklə məşğuldurlar. Məmləkətdə haqq, hüquq, ədalət deyə bir şey qalmadı. Burası bir gerçəkdir ki, onların anladığı tək dil varsa, o da qüvvətdir. Qüvvətimizi göstərməyi bacarmasaq, o zalımları durdura bilmərik. Bunun üçün mütləq silahlı bir təşkilat qurmalıyıq. Bax, sizi bunun üçün dəvət etdim. Silahlı mücadiləyə varmısınız?”
Sultanovun sözlərini böyük bir diqqətlə dinləyən qaçaqlar öz aralarında pıçıldaşar kimi olsalar da, bu qısa sürdü. Hamısı yerbəyerdən:
“Başqa yolmu var? Bizim də istədiyimiz budur!”, – deyincə gözlərini təkrar qaçaqların üzərində dolaşdıran Doktor:
“Təşəkkür edirəm. Cənabi Allah sizi xalqımıza çox görməsin!” – şəklində məmnuniyyətini dilə gətirdikdən sonra: "Təfərrüata keçmədən öncə ikram edilən çaylarımızı içək", – dedi.
Hotel xidmətçisinin boş stəkanları yığışdırıb getməsindən sonra iclas yenidən başlayacaqdı. Təcrübəli qartallar bu işdə özlərinə necə bir vəzifə düşəcəyinin marağı içindəydi. Qaçaqlar arasında öncəlikli olaraq bir vəzifə paylaşımı ediləcək, təşkilat içində kimin hansı işi öhdəsinə götürəcəyi qətiləşəcəkdi.
Sultanov:
“Arkadaşlar, öncəliklə sahələr üzrə məsul şəxslərimizi təsbit edək: Uyğun görürsünüzsə, təşkilatımızın böyükləri ilə rabitəni mən öhdəmə götürüm”, – dedikdə Qaçaq Nuru və İsmayıl Baladan:
“Uygundur!” – sözləri yüksəldi.
Bir müddət qaçaqlardan başqa fikir eşidiləcəkmi deyə gözləyən Doktor sözlərinə belə davam etdi:
“Silah və sursat işlərindən Xozeyin məsul olsun. Düşərgə idarəçiliyi və təlim işlərini Qaçaq Nuru yürütsün. Pul-para işlərinə də Quruş baxsın, deyə düşünürəm.”
Söz alan Qaçaq Nuru:
“Təşkilat demək xəbərləşmə deməkdir. Güvənli bir xəbərləşmə olmazsa, dəstəmiz pis vəziyyətə düşər. Qərarlarımızı, kimdən nə alacağımızı, kimə nə verəcəyimizi necə təqib edəcəyik?” – deyə soruşdu. Bunun üzərinə Sultanov:
“Xəbərləşmədə istifadə olunacaq məktub və teleqramların Kazım Paşa Caddəsinin arxa küçəsindəki Qafqaz muhaciri Baqqal Mustafanın adresinə göndərilməsinin uygun olacağını düşünürəm”.
* * *
Vəzifə paylaşımı məmnuniyyətlə qəbul edilmiş, ən önəmli xüsus olan düşərgə yerinin təsbitinə keçilmişdi. Doktor Sultanov:
“Düşərgə yeri olaraq haranı düşünürsünüz?” – deyə soruşdu.
İlk öncə fikrini ifadə edən Borluklu oldu.
“Qarsın güneyindəki Borluk yaylası, Kiçik Yusuf dağı və Farmason Karakale köyü civarı bu iş üçün məncə çox ideal yerdir. Bir zamanlar amerikalıların himayəsindəki protestant ermənilər buralardan mərkəz olaraq istifadə etmişlər.”
Əlini qaldıran Zavodlu:
“Borluk yaylası Qarsa çox yaxın və çılpaq bir ərazidir. Yaxınında lazım gəldikdə sığınılacaq orman-filan yoxdur. Məncə Şavşat Birbilan yaylası daha uygundur. Gürcüstan və Sovet sınırına yaxın olması da işimizi asanlaşdırar”, – dedi.
“Birbilan yaylası çox yağışlı və qapalı bir yerdir. Hər tərəfi ormandır. Bizim Qazax-Borçalı insanı üçün sıxıcı olar. Ayrıca ormanın giriş-çıxışı dövlətin ciddi nəzarəti altındadır”, – deyən Qaçaq Nuru, Zavodlunun təklifinə müsbət baxmadığını ortaya qoymuş olurdu. Qaçaq Nuru ilə yanaşı oturan Xozeyin əlini qaldırdı.
“Sırtını İlqar dağına söykəmiş Hanak-Damal yaylası daha yaxşı olmazmı? Həm sınıra yaxın, həm də ormanla qoyun qoyuna.”
Qaçaq Nuru:
“Oraları mən yaxşı bilirəm. Ərdahan-Posof yolu ormanın içindən keçərək İlqar dağından aşır. Giriş və çıxışları çox da güvənli deyil”, – deyə eitiraz etdi. “Məncə düşərgə yeri olmağa ən uygun yer Buğatəpə yaylasıdır. Həm Gölə ormanına yaxındır, həm də təminat mənbəyi və sığınaqları çoxdur. Yaylanın bir çox giriş və çıxışı var. Qaranlıq dərə və Çulludan gələn Kür çayının boyunca gedib Buğatəpəyə çıxıla bilər. Qaratavuk köyündən aşağı endikdə Lələvərginis köyünün ətəyindən ormana yetişmək mümkündür. Ərdahana, dolayısıyla sınıra da uzaq deyil. Bir xüsus da var, civar köylərin əksərində bizim Qazax-Borçalı Qarapapaqları məskundur. O yörədə kimsə bizi satmaq fikrinə düşməz, ağzıbirə saldırmaz”.
Qaçaq Nurunun ortaya qoyduğu bu təklifə etiraz edən olmadı.
Buğatəpə yaylasının düşərgə yeri seçilməsinin ardından Həmzə Qarabağlı:
“Hörmətli Sultanov, para və silah məsələsi necə həll olunacaq?” – deyə soruşdu.
“İndilik bir miqdar para gətirmişəm. Quruş təhvil alacaq. Lazım olduqca para Almaniyanın İstanbul Səfirliyi vasitəsilə çatdırılacaq. Xüsusi kuryer ilə Quruşa veriləcək. Almanlardan alınacaq silah və sursat gəmiylə İskəndərun limanına, oradan da yük maşınlarında Karakösəyə göndəriləcək. Xozeyin silah və sursatı təslim alıb Buğatəpə yaylasına çatdıracaq. Əndişəniz olmasın. Gərəkli bilgiləri zamanında məsul arkadaşlara bildirəcəyik.”
Ondan bir şey soruşulmadıqca o qədər də sözə qarışmayan Nağının əl qaldırdığını görən Doktor ona sözünü deməsi üçün işarət etdi. Bir neçə dil bilən bu aydın adam:
“Hər şey yaxşı, xoş, amma ən önəmli xüsusun üstündən keçdik”, – deyə başını yelləyəndə qaçaqlar: “Əcəba, nəyin üstündən keçdik ki?” – deyə düşünməyə başladılar. Nağı:
“İsimsiz təşkilatmı olar?” – deyə sual etdi.
Ömrünün neçə illərini dağlarda keçirmiş qəhrəman Məhəmməd Matos:
“Nağı qardaş haqlıdır!” – deyərək Nağının fikrini bəyənən Matos:
“Uyğun görürsünüzsə, təşkilatımızın adı “Qafqaz İntiqam Qartalları” olsun təklifində bulundu.
Yan-yana oturan Koxalı Hacıxəlil və İsmayıl Bala, ikisi birdən:
“Çox uyğun bir isim”, – deyərək salondakıları gözləriylə süzən Sultanov, hər hansı bir etiraz edilmədiyini görüb:
“Mənə görə də “Qafqaz İntiqam Qartalları” ismi çox uyğundur. Könlümüzdən keçəni çox yaxşı ifadə edən bir isimdir. İnşallah zülmə uğrayan millətimizin acısı bizim acımız olacaq və QİQ də məzlumların ahının təqibçisi olacaqdır. Dəyərli Qafqaz İntiqam Qartalları, yəminimizin ardından çalışmalarınıza başlaya bilərsiniz. Allah cümləmizin yardımçısı olsun”, – deyərək sözlərini bitirdi.
* * *
Doktor Sultanov ünlü qaçaqlardan Qiyas Şıxlinskini də İstanbula dəvət etmişdi. Fərqli bir gündə İstanbula gələn Qiyas Bəy Çarlıq və Azərbaycan Cümhuriyyəti dönəmlərində polis orqanlarıda çalışmış, sovet dönəmində bir müddət Qazax qəzasının Şıxlı, Salahlı, İncə Dərəsi kəndlərini əhatə edən Salahlı Dairəsində milis rəisi olmuşdur. Daha sonra da Nuxa və Zaqatalada siyasi idarənin xüsusi xəfiyyəsi olarkən bir bəhanəylə onun da öldürüləcəyini anlamış və bir neçə yaxın adamıyla dağdakı qaçaqların sırasına daxil olmuşdu. Şəraitin ağırlaşdığını görüb Türkiyəyə keçmişdilər. Sultanovun bilgisi daxilində Naxçıvan sınırından giriş-çıxışları təqib edir; Karakösə, İğdır və Aralıq civarındakı muhacirlərin fəaliyyətlərini yaxından izləyir. İndi Qiyas Şıxlinskiyə yeni bir vəzifə də verilmiş, təməli hotelin zəmin qatında atılan QİQ təşkilatının müfəttişliyi ona həvalə edilmişdi.
Qafqaz İntiqam Qartalları İstanbulda üzərlərinə götürdükləri ağır məsuliyyətlə Qarsa doğru yola çıxmışdılar.
