Kitabı oku: «Сарман алты таңба кітабы», sayfa 5

Баланы құшағына алып, Батыра тыныш ұйқыда жатқан кезде, қарсыластары оны іздеп, алқапта торуылдады, оның шаршағандығы соншалықты, ояну керектігін түсінсе де, оянуға асыққан жоқ.

Осы сәтте Дат пен оның сарбаздары оған жақындағаны соншалықты, егер ол сайда жатпағанда, әлдеқашан оны тауып алар еді. Батыраны осынау тәтті ұйқысынан жер дірілдете шапқан жылқылардың дыбысы оятты.

– Жо-жоқ, жо-жо-жоқ, ақымақ, неге сонша ұйықтап қалғансың! – деп өзін ұрса, ақырын сайдан дөңге қарай ешкім көрмес үшін жорғалап шықты, сол сәтте оған жүздеген сарбаз көрінді, оның зәре құты қалмай, – жетпегені осы еді, жарайсың Батыра, тағы да ұйықтауың керек еді! – деп ол өзін жазғырды.

Орнынан атып тұра, шатқалақтай атына жүгірді, қопалдығының кесірінен ол баланы басып кетуге шақ қалды. Баланы жылдам асынып, өзеннен бос торсығына су толтырды. Жылқысын асыға ерттеп, оған жайғасып, жан-жағына көз жүгірте, қарсыластарына көрінбейтіндей; сытылып кете алатын ыңғайлы бағытты іздеді. Алдында созыла жатқан сай соңына қарай екіге бөлінді, атын қамшылап барынша қатты шауып сайдың екіге бөлінген жеріне келді, оң жақтағысы бірден жазық далаға апарды, сол жақтағысын таңдап барынша сайда жүруге тырысқанымен, кішкене шапқаннан кейін Батыра дөңге шықты. Енді ол қарсыластарына айқын көрінді, бірақ оны шыға салысымен ешкім байқамаған сияқты, әлі ешкім оның артынан қуған жоқ, алайда бұл ұзаққа созылмады: бірер сәттен кейін, оны Даттың сарбаздары байқады да:

– Мынау сол, кәне дабыл бер! Жылдам! – деп олардың бірі жолдасына айқайлады, сарбаз мүйізді үрледі, мүйізден шыққан дыбыс жазық даладағы барлығына естіліп, назарлары сонда ауды.

Дат пен барлық сарбаздар жер дірілдетті, мүйіздің дыбысы шыққан жаққа қарай ұйытқи жөнелді, құдды аламан бәйгеде жарысқандай. Батыра әлгіні ести сала басын бұрып иығының үстінен артына қарап, орманға шаба жөнелді, тынығып, су ішіп алған жылқысы ширақ әрі жылдам шапты, қарсыластарына қарағанда әлдеқайда жылдам. Батыра жылқысын қамшылап алдыға ұмтыла салысымен, кеудесіндегі сәби шырылдап жылады.

– Саған тыныштық бермедім-ау, оның үстіне қарның әбден ашқан болар, тек су не болар дейсің, шыдай тұр, балақай, мен саған мыналардан қашып құтылғаннан кейін, бірдеңе тауып берермін, – деді. Оның соңынан мыңдаған тұяқ қуды, Дат сарбаздарына:

– Барлығың бірден қумаңдар, екіге бөлініп, жартың осында қалып жылқыларыңды суарыңдар! Әйтпесе біз ұзаққа бармаймыз… – деп ол бұйрық берді, оның сарбаздарының жартысы қалып, қалған бөлігі Батыраның ізіне түсті.

Олар Батырадан қалып бара жатқандарын түсінгенімен, тоқтап шөл қысқан жылқыларын суаруға асыққан жоқ, керісінше оларды қамшылай түсті, сайға түсіп өзен суын кешіп өте, дөңге көтеріліп, жазық далаға шықты. Жылқылар су ішпегендіктен, олар баяу қозғалды – құдды әлдері құрығандай.

Арадана аз уақыт өтіп, Батыра олардан біраз алыстап кетті, оның алдында тек жазық дала, ал даланың соңында үлкен ағаштың діңі көрінді.

– Қарғыс атқыр! Оны тағыда көзден таса қылып алдық, мыналар әбден шөлдеген, бәрібір біз оған мына жылқылармен жетуіміз екі талай, – деп Дат шабысын бәсеңдетті.

Сарбаздар тоқтап, артқа бұрылды, бірер сәттен кейін жылқыларды суарып келген сарбаздардың тобымен кезігіп, Дат бір сарбаздың жылқысын алды.

***

Батыра алты сағат бойы тоқтаусыз жорғақтады, осы уақыт бойы ол артына жалтақтай қайта-қайта қарап, қуғыншылардың жоқтығына көз жеткізіп отырды, олардың қалып кеткенін түсініп, оның көңілі орнына түсті, алайда Батыра олардың оңайлыққа қалмайтынын түсінді. Оның үрейі басылып, сабасына түскенімен, ол өзін мазасыз сезінді. Батыра Батыс орманға жақындай түсті, жылқыны ұзақ әрі тоқтаусыз қозғалыстан кейін демалысқа зәру болды. Ол тоқтап, оны тынықтырды, осы сәтті пайдалана өзі де демалды. Оны енді орманнан тек бір күндік жол бөлді деуге болады.

Күн тас төбеден ауып, сағат түскі екілер шамасы еді, айналада еш өзгеріс жоқ – жазық дала және алып орманның жақындағаны болмаса. Аспан ашық, бірде-бір бұлт жоқ, бір сағат созылған демалыстан кейін ол қайта жолды жалғастырды.

– Аз қалды, тұлпарым, аз қалды, шыда, досым! – деп Батыра жылқының мойнынан сипап, барынша жылдамдықты бірқалыпты ұстауға тырысты.

Осылай ол тағы бес сағат тоқтаусыз жол жүрді. Күн ұясына беттей, айнала қараңғылата бастады. Батыра ұзақ жолдан шаршап, денесінің ауырсынғаны сонша, ол өзін құдды он шақты адамның тепкісінде қалғандай сезінді, қарны ашып, ойланудың өзі оны шаршатты.

Күн бата айнала салқындап, шегірткелердің шырылы естілді. Жылқы қатты шаршағаннан жатып қалды. Батыра артынан ілескен қауіпті ойлап, қанша шаршаса да ұйықтай алған жоқ.

– Олардың келе жатқаны анық, мені қолға түсірмей, олар тынышталмас, мені мұнда отырған әр сәтім олар үшін үлкен мүмкіндік, сондықтан жолды жалғастыруым керек, не болса да берілмеу керек, – деп мұрнының астынан сөйлей, орнынан қинала тұра, қайта жолды жалғастыруға жиналды, сәбиді оятып алмас үшін ол барынша абайлап кеудесіне байлады, сәби бірнеше рет селк етіп, көзін жартылай ашты да, қайта жұмды. Ол заттарын алып, жылқының жанына барды: – Шө-шө, жануар, кәне орныңнан тұр, – деп оны ноқтасынан тартты, алайда шаршаған жануардың орнынан тұрғысы жоқ, әрең денесін көтеріп, аяқтарына тұрды.

Батыра заттарын қайта оның үстіне жайғарып, түнделетіп орманға жол тартты.

Дат Батыраның түнделетіп болсын жолды жалғастыратынын сезгендей, жылқыларын суарып кішкене тынықтырып алған соң, жолды жалғастырды, жолда тек бірнеше қысқа аялдамалар жасады. Олар оның ізінен тоқтаусыз ілесіп, енді міне, Дат пен сарбаздарын Батырадан небәрі жеті шақырым ғана бөлді.

Батыра орманға таяу қалды, енді алып ағаш пен оның айналасындағы орман да көзге көріне бастады. Алайда барған сайын мінген жылқысының басы салбырып, шатқалақтай бастады, сосын кішкене жүргеннен кейін ол мүлде тоқтады, Батыра оның құлайтынын түсінді ме, бірден үстінен секіріп түсті, осы сәтте ол аңдаусызда суға толы торсығын түсіріп алды.

Батыра жылқыдан түсе, шаршаған жануар артынша жерге сұлаип құлады, баланы одан ары қойып, жылқының ноқтасынан ұстап ары-бері жұлқып, оны тұрғызбаққа тырысты. Батыра оның тұрмайтынын білді, бірақ не үшін тырысып жатқанын өзі де түсінген жоқ, ол екі күн аштықтан ойын жинақтап, дұрыс ойлана да алмады.

Пайдасыз іс екенін түсінгеннен кейін, атты тастай, үстіндегі қапшықтарды алып иығына асына, баланы қайта кеудесіне байлап, орманға қарай асықты. Артына қайта-қайта қарады – ешкім байқалған жоқ. Бірақ көп ұзамай, оның тастап кеткен – әлі құрыған жылқысымен қоса аңдаусызда түсіріп алған торсығын Дат тауып алды.

– Біз оған жетіп қалдық. Тым аз қалды! Сақ болыңдар! Ештеңені көзден жіберуші болмаңдар, тіпті оның бір тал шашы түсіп қалса да көзден таса етуші болмаңдар, – деді ол.

***

– Олардан біраз алыстап кеткен сияқтымыз, – деп Батыра сәбиге сөйледі, – енді орманға жетсек болғаны – аз қалды, тағы бірер сағатта жетіп қаламыз. Бірақ ол қателесті – қуғыншылар бірнеше шақырым жерде келе жатқан еді. Алайда олардың да жылқылары шаршаған соң, жүрістері бәсеңдей түсті. Күн көкжиектен асып, жоғары қарай беттей, айнала жарыққа бөленді.

Жарты сағаттай жаяу жүре Батыра үлкен дөңге кезікті, ал оның бергі жағында сылдырлап кішігірім өзен ақты, ол өзенді көре сала, оған жүгіріп, баланы шетке жатқыза, таза әрі салқын суға беті-қолын жуды, сосын екі алақанын суға толтыра ішті, Батыра өзін бір жеңілдеп қалғандай сезінгенімен, бойындағы әлсіздігі кеткен жоқ.

Дөңнің бетін толықтай жасыл шөп басты, шамасы қалмаған Батыра шөптен тартып, дөңнің төбесіне қарай көтерілді; оның төбесіне жету Батыраға өте қиынға соқты – тыпырши ентіге, жүрегі кеудесінен сыртқа шығып кететіндей соғып, ол жағары өрмеледі. Оның бойын әлсіздік қаулап, басы айналып, тіпті көзі қарауытты, ал үстіндегі қоржындар оған өрмелеуге қиындық туғызды.

Ол орасан күш сала, ырсылдай дөңнің төбесіне де жетті. Оның арғы жағында қалың ну орманға керемет көрініс ашылғандай, алайда бұл көкжиекке қарай созылған орман Батыра үшін үлкен қауіпті жасырып тұрғандай болып көрінді. Орманның бірнеше жерінен алып ағаштар өсіп, олардың қалың бұтақтары жан-жаққа – бірнеше шақырымға созылды, олардың биіктігі соншалықты аспанда бұлттармен таласты, ағаштардың алып бұтақтарынан төмен қарай ұзын шырмауықтар салбырады. Алыстан қарасаң, осы орасан үлкен ағаштар құдды аспанда қалқыған ормандарға ұқсады.

Батыра соңынан келе жатқан қуғыншылардың жоқ екеніне көз жеткізу үшін бұрылып артына қарады. Басында оның жанары алысты бұлыңғыр етіп көрді, сосын кішкене мұқияттық тантықаннан кейін, бірнеше шақырым ғана жерде оған көптеген қара нүктелер байқалды: олар сөзсіз Датпен оның сарбаздары.

Батыра Батыс орманға қайта бұрылды да, орманға көз тастады, жүздеген, тіпті мыңдаған шақырымға созылған ағаштар, басқа ештеңе жоқ, бұл ағаштардың арасында не жатқанын және не жасырынғанын Құдай білсін, осы сәтте оған Ерұланның айтқан алып адамы есіне түсті, осы сәтте ол Ерұланның сандырағы деп есептеген тіршілік иесі – енді оған шынайы болып көрінді, денесі түршіге, өз қалауынан тыс, ол жылдам дөңнен төмен қарай атыла, көк шөптің үстімен сырғанай түсті, ал Дат алыстан оның бұл әрекетін байқай:

– Жылдамдатыңдар! – деп айқай сала шапты.

– Батыра орманға қарай жанұшыра жүгірді, бірақ қанша жылдам жүгіруге тырысқанымен, аяқтары оған бағынар емес, кеудесі арқасына жабысып, тыныс алудың өзі өте ауыр болды. Кішкене жүгіргеннен кейін ол тоқтады, оның көздері қарауытып, есінен танып қалатындай болып көрінді. Алайда бойындағы үрей оны бір орында ұзақ қалдырған жоқ, ол барынша жылдам орманға беттеді. Кезінде Батыра қауіпті деген жер, енді оның қауіпсіздігіне кепілдік бергендей. Ырсылдай жүгіріп, ол көп ұзамай орманға да жетті. Күн көкжиектен асып кеткен сәт. Бір-бірінен алшақтау орналасқан алып ағаштардың көлеңкесі батысқа созылды, орман іші көлеңкелі, оның басқа ормандардан еш айырмашылығы жоқ, тек ондағы ағаштар әлдеқайда үлкен. Ал ішін қалың шөп басқан.

Ораман ішінен әртүрлі құстардың үні мен жапырақтардың сықыры ғана естілді. Батыра баланы жақсылып асынып, қылышын қынабынан суыра, екі қолдап қысып ұстады. Орманға жақыннан қараған кезде, ағаштар өзінде бір зұлымдықты жасырғандай болып көрінді.

– Балақай, бізге тағдыр басқа таңдау қалдырмаған сияқты, – деп, – ух, – деді де, алдыға ақырын жүре бастады, аяқтарының астындағы шөп орманға кірген сайын қалыңдай түсті, – енді біз солтүстік-батысқа жүруіміз қажет, – деп мұрнының астынан сөйлеп, басын бұра иығының үстінен артына қарады, артында ешкім көрінер емес, Дат пен сарбаздары байқалған жоқ. Батыра айналасында естілген әрбір дыбысқа жалт қарап, сол жерден оған жабайы жануар атып шығатындай күйде болды.

Бұл уақытта Дат пен сарбаздары да дөңге жетті, бірақ шамасы қалмаған жылқылар, оның төбесіне дейін жете алмады. Атын тастай сала Дат дөң төбесіне тырмыса атылды. Ол Батыраның шөптерді жұла өрмелеген іздерін кезіктірді. Ақыры төбеге шыға, Батыраның қалай төмен сырғанай түскен ізі айқын көрінді. Ол Батыраның орманға кіргенін түсінген соң, өзін жеңілгендей сезінді, бірақ Дат оңайлықпен берілгісі жоқ.

– Оның орманға кіруі екі талай, ол орманға кірген жоқ! Осы маңайда жасырынып отыр, – деп дөң маңайына көз тастады, – айналаны жақсылап қарап шығыңдар, ол осында, ол тышқан сияқты бір жерде тығылып отыр… – деп кішкене кідіріп, – кім болсаң да шық, мен бәрібір сені тауып аламын, саған тірі қалуға мүмкіндік беремін, ал егер мен сені өзім тапсам, сені ең азапты өлім күтіп тұр! – деді ол айқайлай, алайда оның бұл айқайынан ештеңе шыққан жоқ, ол құдды есінен ауысқан адам сияқты орманға тесіле қарай, күтті.

Сарбаздар жарты сағат ішінде орманға дейінгі аймақты толықтай аралып, Батыраның ізін бағып, оның нақты орманға кіргеніне көздері жетіп, бұл жайлы Датқа хабарлады. Оның бұл жаңалықтан ашуланғаны сонша, беті мұрнының ұшына дейін қызарды.

– Қарғыс атқыр! – деп қолындағы шөпті жерге лақтыра айқайлады. Ол ары қарай не істерін білмеді, ары-бері дөң үстінде жүріп ойланды.

– Қолбасшы бұйрығыңыз не болмақ? – деді сарбаз.

– 

Жылқылардың барлығын суардыңдар ма? – деді ол.

– Иә.

– Онда қазір жолға шығамыз, біз орманға кіреміз, артқа қарай жол жоқ, баланы жіберіп алсақ, аяушылық күтудің қажеті жоқ, – деді ол орманға бұрыла, – қарғыс атқыр, бұл бала үшін онсыз да қанша сарбазымнан айырылдым, енді мына орманда бізді не күтіп тұрғанын ешкім білмейді, – деп ол атына жайғасып, сарбаздарын ертті де, дөңнен түсіп, орманға бет алды.

ТӨРТІНШІ БӨЛІМ. ТАБУРАТ

Батыра орман ішіне тереңдей кіре берді, айналасында тек құстардың үнінен басқа ештеңе естілген жоқ, ешқандай жабайы жануар көрінер емес, енді орман оған қауіпсіз әрі тыныш орын болып көрінді, қылышын бір қолдап ұстап, бұрынғыдай әрбір шыққан дыбысқа жалт қарап, мән де берген жоқ, тек жылдам алдыға қарай жүре берді. Орман іші көлеңкелі болды, бірақ толықтай қараңғы емес, ағаштар бір-бірінен алшақтау орналасқандықтан, күн сәулесі бұтақ арасынан оңай өтті.

– Мұнда мен аулай алатын жануар бар ма екен? – деп мұрнының астынан сөйледі, – ең болмағанда жейтін жеміс тапсақ игі болар еді, бірақ саған қайдан сүт тапсам болады, балақай? – деді ол балаға қарап, сәби тыныш ұйқыда жатты, құдды оны жаңа ғана емізгендей – ол қарны аш балаға ұқсамайды, ал керісінше Батыраның асқазаны әртүрлі дыбыстарды шығарды.

Ол жан-жағына қарап, кішігірім жануар немесе жидек іздеді, ақыры ол үлкен ағаштың жанында өскен бүлдіргенді тапты, ол жылдам оған жақындап, бала мен заттарды бір шетке қоя, бүлдіргендерді бірінен кейін бірін үзіп қомағайлана аузына тықты. Батыраның қарны тоймаса да, әлсірегені басылған соң, баланы қолына алды да, тынығу үшін ағаштың түбіне жайғасты.

– Олар біздің соңымыздан еріп, орманға кіреді деп ойлайсың ба? А, қалай ойласың? – деп ол балаға сөйледі, сосын оған үнсіз қарап отырып, көзінің ілініп, ұйқыға кеткенін байқамады.

Бір сағат өте орман ішінде шауып жүрген жануарлардың дыбысы естілді, Батыра көзін бір ашып, қайта жұмды, сосын селк етіп дыбыстан шошып оянды, қылышына жармасып атып тұра, ол айналасына көз тастады.

– Олар орманға кірген бе? – деп дауыстап сөйледі. Батыра орнынан тапжылмай, дыбысқа асқан мұқияттықпен қарады, сол сәтте тобырымен шапқан жануарлардың бірі оған бет бұрды, кішкенеден кейін бұқаның өкіргеніндей қатты дауыс орманда жаңғырды, құдды біреу оның жанына бататын бірдеңе істегендей.

Батыра артқа қарай бірнеше қадам шегініп, дыбыс шыққан жерге көз қақпастан қарады, ал енді әлгі жануар Батыраға қарай беттеді, шабысы мен жердің дірілі, бұтақтардың сақырлап сынғанынан оның алып жануар екенін аңғару қиынға соққан жоқ, тіпті Батыраға жануардың қалай жақындап келе жақаны сезілді.

Ол не істерін білмей, жан-жағына алақтай, ағаш үстіне өрмелейін десе, баламен бірге оған ыңғайсыз болды, сосын баланы жанындағы ағаштың түбіне жатқызғаны сол, оның алдынан үлкен қара жануар атып шықты, баланы жатқыза салып, қылышын екі қолдай ұстап әлгі жануарға бағыттады, алайда аң Батыраның алдына келіп жерге сұлайып түсті.

Әлгі жануар мүйізі бұғының мүйізіне ұқсас алып бұқа еді, бір көргеннен оны бұқа деп айту қиын, себебі оның жүндері бұқанікіне қарағанда әлдеқайда ұзын. Оның үлкендігі сонша, егер қарапайым бұқа әлгінің жанында тұратын болса, онда ол бұзау сияқты көрінер еді. Батыра не болғанын түсінбей орнында қатты. Ақырын бұқаға қарай жақындап, оны айнала қарап шықты. Батыра жануардың қатты жарақат алғанын байқады, алып бұқаның желке тұсынан жауырынына дейін созылған жарақаты болды, алайда бұқа әлі тірі еді, оның ырсылдап тыныс алғаны Батыраға естілді, айнала оның қанымен былғана бастады. Оның жарақатын көре:

– Мынау, қарумен жасалғанына менің күмәнім жоқ… – деп әлгіні сипады, – бірақ біздің қаруымыз сендерді бұлай жарақаттауы екіталай, мұндайды жасаған кім? – дегені сол еді, әлгі бұқа шыққан жерден адам бойынан екі есе үлкен, үстін өте жұқа сарғылт түсті түк басқан, жағының астын қалың домалақ сүйек бойлаған, ал иегінде кішкентай екі мүйізі бар, адамға ұқсас тіршілік иесі атып шықты, ол тура Ерұлан айтқандай – адамға ұқсас, бірақ өте үлкен. Оның етті әрі шымыр денесінде ешқандай киім болған жоқ, ал бұтына, қоңыр түсті матадан тігілген шалбар, аяғындағы аяқ киімі теріден жасалған, қолында үлкен жүзі кедір-бұдыр қылышынан қан төмен тамшылай ақты. Дәу мен Батыра бір сәт бір-біріне қарады. Дәл осы сәт Батыраның өміріндегі ең ұзақ сәттей көрінді. Өне бойынан тарақан жүріп өткендей: «Біткен жерім осы шығар» деп жұтынып, іштей сөйледі. Әлгі дәу бірден семсерін көтеріп Батыраға атыла жөнелді. Батыра бір шетке өзін лақтырды, дәу Батыраның жанынан семсерін сермей өтті. Батыра жылдам қылышын екі қолдай қысып дәуге бет бұрды, сол сәтте дәу оның оң жақ тұсынан соққы жасады, Батыра еңкейе қылышты өткізді де, дәудің сол аяғын тіліп өтті. Оның бұл іс-әрекеті пайдаға асқан жоқ, керісінше әлгі дәу қатты ызалана семсерімен Батыраны қуалай түсті.

Батыра ары-бері қашқаннан басқа ештеңеге шамасы келмеді, бірнеше рет дәудің аяғын көздеп соққы жасады, бірақ онысынан түк шыққан жоқ. Батыра оның қимылының бәсеңдегенін пайдаланып, оның оң жақ сан тұсына семсерін жартысына дейін сұғып алды. Алған жарақатынан дәу жанұшыра айқайлады, оның дауысы адамдікіне ұқсас, бірақ әлдеқайда қатты. Айқайдың қатты болғандығы соншалықты, оның дауысы орман ішіне кірген Дат пен оның сарбаздарының құлағынан мүлт кеткен жоқ. Дауысты ести сала олар сап тоқтады, барлығы назарын дауыс шыққан бағытқа аударды.

– Біздің қашқын бір қиындыққа тап болған сияқты, – деді Дат, – кәне жігіттер, мына дауысқа қарай барайық, – деп ат басын сонда бұрды.

Дәудің аяғына қылышын сұққан соң, Батыра семсерін ұстаған күйі дәуге көз алмай қарап, ары қарай не істерін білмей тұрып қалды. Оның сасқалақтағанын пайдаланған дәу семсерінің бір серпімімен Батыраның оң қолын білегінен шауып түсірді. Батыра айқайлай, қолын ұстап, жерге отырды. Дәу аяғындағы семсерді суырмай, бірден Батыраға атылды, алып қылышын аспанға көтере, соққы жасамақ болғаны сол, олардың айқайлаған дауыстарынан бала оянып, шырылдап жылады. Дәу баланың дауысын ести сала орнында тоқтап, иығының төбесінен ағаш түбінде жылаған балаға қарады, сосын қылышын ақырын түсіріп, ол бұрыла кішкене кірдіріп, сәбидің жылағанына құлақ түре оған беттеді. Бала жыбырлап, ораулы тұрған матасын шешіп, шөп арасында жатты, оның арқасындағы таңбасы дәуге анық көрінді. «Ыңғайлы сәт осы шығар» деп Батыра Ерұланның пышағын қолына алып дәуге атылды…

– Мына баланы қайдан алдың? – деген дәудің сұрағын ести, ол тоқтап, пышақты жерге тастады да, шабылған қолын ұстай жерге отырды. Дәу Батыраға бұрылып, өзінің сұрағын қайта қойды. – Баланы қайдан алдың деймін? – деп дауысын көтере сөйледі. Батыра не дерін білмей, отырған орнынан еш қозғалған жоқ, тіпті ауырсынған қолын да ұмытып кетті, құдды аузына құм құйып алғандай. – Ей, сен саңыраусың ба? – деді дәу.

–  Се… сен кімсің? – деп дәудің сұрағына Батыра сұрақпен жауап қатты.

– Менің есімім Құлан, не болды табуратты бірінші рет көріп тұрсың ба? – деп жымия сөйледі. – Мұнда сен неліктен адасып жүрсің? – деді ол. Батыра әлі есін дұрыс жиған жоқ, ол Құланның сұрағына жауап қайтармады, тек оған тесіле қарады. – Тіліңді жұтып қойдың ба? – деді де, – мұнда не үшін жүрсің? – деп қайта сұрады сары қастарын тыржита.

– Баланы алып қашып барамын, – деді ол, оның дауысы дірілдей шықты.

– Қайда? – деп кішкене кідіріп, – ал сен өзі баланың кім екенін білесің бе?

– Жоқ, ал сен білесің бе?

– Жүсінікті, яғни сен олардың бірі емессің, мен сені олардың бірі ме деп ойласам, – деп оның жарақатына қарады, – бірінші рұқсат етсең жарақатыңа көмектесейін, сосын мен саған барлығын айтып беремін, – деп аяғындағы қылышты, бір қолымен суырып, оны Батыраның жанына лақтырды.

Құлан белбауында ілінген бірнеше торсықтардың бірін алып, оны Батыраға лақтырды.

– Міне мынаны ал да, жарақатыңа жақ, қолыңды кесіп тастағаным үшін кешірім сұраймын, бірақ мен сені ханның адамы ма деп ойладым, – деді ол баланы әлдейлей.

Батыраның көңілі орнына түскендей, бірақ ол дәуден көзін бір сәтке де алған жоқ, оның лақтырған, торсығын ала:

– Бұл не? – деп сұрады.

– Оның не екенін қайтесің, ал да, жарақатыңа жақ!

– Мүмкін бұл у шығар.

– Егер мен сені өлтіргім келсе, оны мен бағана істеген болар едім, көп сөзді қой да, торсықтың ішіндегі майды алып жақ.

Батыра одан көзін еш алған жоқ, торсықты бір қолымен ашу оған ыңғайсыз болды, қайта-қайта шабылған қолымен оны ұстауға тырысты, сосын торсықты аяғының арасына қысып ашқан кезде, оның ішінен керемет гүлдің иісі шықты, ал ішінде жасыл түсті жақпамай болды. Батыра саусағының ұшымен ғана алып еді:

– Көбірек ал, – деді Құлан. Батыра торсықтан көбірек алып қолына жақты, жаққан сәтте оның қолының ауырсынғаны қойып, рахат сезімге бөленді.

– Ал енді тездетіп шабылған қолыңды ал да, орнына қайта қой. Батыра оның айтқанына түсінбей, оған біртүрлі көз тастады, оның жүзінде «есің дұрыс па?» деп айтқысы келгендей. – Қолыңды ал да, орнына қой, болсаңшы, аяғым ауырып барады, – деді Құлан.

Батыра жерден шабылған қолын іздеп тауып, оны орнына қойған сәтте, қолы орнына қайта бітеліп, еш нәрсе болмағандай жазылып кетті. Болған жайтқа сене алмай, қолын жұмып-ашты.

– Табураттарға қарағанда, адамдарға тезірек әсер етеді екен, – деді де, – майды маған бергеннен кейін қолыңа қанша қараймын десең де өзің білесің, – деп ол баланы бір қолымен ұстап, екіншісін Батыраға созды.

– Бұл не? – деп Батыра торсықты қайта Құланға берді.

– Құйғыл – бұл үлкен емдік қасиетке ие, – деп Батыраға жақындай, Батыра артқа шегінді

– Қорықпа, мен саған ештеңе істемеймін, – деп баланы оған қайта ұсынды.

– Әрине, жаңа ғана басымды шауып алуға бірнеше рет талпынбағаныңды есептемегенде, – деп баланы қолына алды.

Құлан торсықтан майды алып, жарақатына жақты, оның да жарақаты әп-сәтте бітелді.

– Ал енді, әңгімені ары қарай жалғастыруға болады, – деп Құлан торсығын белбауына ілді. – Сонымен сен баланы кімнен алып қашып бара жатқаның маған белгілі, бірақ неге сен Батыс орманға келдің? Маған сол қызық болып тұр, мұнда қауіпті екенін біле тұра, – деді ол Батыраға мұқият қарай.

– Менде басқа таңдау болған жоқ, себебі бізді жан-жақтан сарбаздар қоршады, ал жазық даланың кез келген жерінде мені қолға түсіру оңай, сондықтан орманға қашқаннан басқа амал қалған жоқ. Айтпақшы, менің соңымнан, орманға қарай мыңға жуық атты сарбаз келе жатыр, оларды ұмытпаған жөн, ал сен баланы кімнен алып қашып бара жатқанымды қайдан білесің? – деді Батыра Құланға күдікті көзқарасын тастай.

– Мұндай балалар тек ханға керек, себебі ханды тоқтата алатын, оның ажалсыз сарбаздарына қарсы шыға алатын тек осы балалар.

– Ажалсыз сарбаздар? Оны не үшін тоқтату қажет және баланың арқасындағы таңба нені білдіреді?

– Мен саған барлығын жол-жөнекей айтып беремін, егер сен менімен жүремін десең, сен қайда беттеп барасың?

– Жент қаласына.

– Жент қаласына, – деп ол қайталады, – онда саған жету үшін кем дегенде екі күн уақыт кетеді, ал сен сол екі күнді мына орманның ішінде аман-есен өткізе аламын деп ойлайсың ба? – деді ол бір көзін сығырайта.

– Жолым болса – иә, – деп жауап қатты Батыра.

– Сенің жолың болатыныңа менің күмәнім бар, қазір саған орман тыныш және қауіпсіз көрініп тұрған болар, бірақ түнде орман ішінде тіпті бізге тірі қалу оңайға соқпайды, сол үшін сен менің қонысыма жүр, ол жер қауіпсіз және балаға да сүт табылады, сен Бұлақтыдан мұнда кем дегенде бір жарым күнде келдің, солай ма? Ал балаға сенде беретін ештеңе жоқ. Батыра ойлана:

– Сенің айтқаның дұрыс, баланың тамақтанбағанына бір жарым күннен асып кетті, бірақ неге ол соншалықты шыдамдылық танытып, көп жылап та жатқан жоқ?

– Айттым ғой, ол ерекше, мұндай балалар өте төзімді келеді, сен балаға бір ай тамақ бермесең де олар ештеңе болмағандай жүре береді, тіпті өседі, – деді ол. Арада кішкене тыныштық орнады.

– Сонымен, не шештің? – деді оған Құлан.

– Мен сенімен бірге баратын сияқтымын.

– Мынаны бір жақты етіп алайын, сосын жолға шығамыз, – деп жануарға қарады.

– Олар орманға кірмеген шығар деген үміттемін, – деді Батыра жердегі заттарын ала.

– Сен баланың артынан түскендерді айтып тұрсың ба? – деді Құлан басын көтере.

– Иә.

– Олардың орманға кіргеніне менің шүбәм жоқ, егер баланы жіберіп алса, оларды бәрібір өлім күтіп тұр, – деді де, ұзын арқанды иығына асып, – ал кеттік пе? – деп Құлан бұқаны сүйрей орманның батысына беттеді, ол бұқаны сүйреген сайын артынан қан шөпке жағылып айқын ізі қалды.

– Тоқта!

– Не болды?

– Қазір олар біздің артымыздан келсе не істейміз?

– Ол жағынан қам жеме, менің орманымда саған ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ.

– Бұқадан аққан қан, оларға нақты жол көрсетеді деп ойламайсың ба?

– Олар бізді бәрібір тауып алады, мына сәби орманға кірді, сондықтан оларды тоқтатудың бір-ақ жолы – ол шайқас, егер мына келе жатқан сарбаздар мерт болатын болса, – деп Құлан саусағымен Батыра келген жақты нұсқады, – онда олар тағы да сарбаз жібереді, біз мұнда із тастасақ та, тастамасақ та айырмашылығы жоқ. Ханға баланы қолға түсіру керек, керек десең олар орманды астан-кестең ете алады, сондықтан қорықпай менімен жүр және бұл менің бір айлам, – деді, оның жүзінде ешқандай қорқыныш болған жоқ, бұқаны сүйрей орманның батысына – алып ағашқа беттеді.

– Сонымен, сен кімсің? – деді Батыра.

– Атымды білесің, ал менің нәсілім – табурат.

– Сендер жайлы мен мүлде білмеймін.

– Әрине, білмейсің, себебі сендердің хандарың осы жолда үлкен еңбек атқарды, ол мың жыл бұрын біздің мемлекетті толықтай басып алды, тек біздікін ғана емес… – деп Батыраға қарап кішкене кідірді, – содан бері біз осы орманда тығылып өмір сүреміз. Ол адамдардың біз жайлы білгенін қаламайды, тарихта біз туралы барлық жазбалардың көзін құртып, адамдардың санасын өзгертіп, тарихты өз ыңғайына қарай өзгертіп алған.

– Оның бәрін не үшін істеген және оған бала не үшін керек?

– Ал енді саған бәрін айтып берейін, – деді де, иығындағы арқанды ыңғайлады. – Саған бұл ерсі естілуі мүмкін, дегенмен ежелгі аңызда осылай айтылған. Бұл оқиғаның қанша уақыт бұрын болғанын ешкім білмейді, тіпті жылмен санауға да келмейді.

Алғашында біздің жер жай ғана тіршілігі жоқ мекен болған, сосын жер ғарышта алып таспен соғысып, олар бірігеді, соның нәтижесінде қазіргі біздің ғаламшар пайда болды, жерге соқтығысқан әлгі тастан су бөлініп, сол су жерге алғашқы тіршілікті сыйлайды. Оны Өмір бұлағы деп атайды.

Өмір бұлағы жердің терең түбінен шығып, одан бөлінген судың әрбір тамшысы осы әлемге тарап, оны тіршілікпен нәрлендіреді, осылайша алғашқы тіршілік қалыптасты.

Жерде тіршілік пайда болғаннан кейін, ұзақ уақыт өте жер бетінде адамдар, мардалар және табураттар пайда болды.

– Мардалар… – деп Батыра Құланды бөліп жіберді, «онда бұл Бабадүрдің кітабында жазылған дүниенің бәрі рас деген сөз» деп ол іштей ойлады.

– Иә, мардалар, егер сұрағың болса соңынан қоясың, қазір маған кедергі жасама, – деп екеуі ағаштардың арасымен кете берді. Батыра қоржынындағы мардалықтың бас сүйегін оған көрсеткісі келді, бірақ Құланның айтқан сөзінен кейін күте тұруды шешті. Кішкене кідіргеннен кейін, Құлан ары қарай өзінің әңгімесін жалғастырды:

– Мыңдаған жылдар бойы олардың ешқайсысы өмір бұлағы жайлы білген емес, білмей-ақ қойса да дұрыс болушы еді. Бірақ ешқандай құпия мәңгі жасырылмайды.

Бір күні аспаннан жерге белгісіз тіршілік иесі құлаған. Әлгі адамға ұқсас белгісіз тіршілік иесі, ғарыштан жаралы күйде жерге келген, оны алғаш адамдар тауып алады, оның жарақаты ауыр болғандықтан, адамдар оны емдей алмайды, сосын өзгеғаламшарлық адамардан оны бір жерге алып баруын сұрайды, ал адамдар оның айтқанын істейді. Сөйтіп адамдар әлгі тіршілік иесін, оның айтуы бойынша, Батыс орман сияқты орманға алып барады, сол жерде адамдар алғаш өмір бұлағын көрді, өзгеғаламшарлық бұлақтың суын іше, сап-сау күйіне қайта келген, мұны адамдар көріп, олар да ішкісі келеді, бірақ өзгеғаламшарлық адамдарға бұлақ суын ішуге болмайтынын айтады, егер ішетін болса, онда бұл әлемнің өлуіне әкеліп соқтырады деген. Ал адамдар одан бұлақтан не үшін су ішкенін сұраған кезде, ол: «Бұл ғаламда сендерден басқа да мыңдаған әлем бар, мен соларды зұлымдықтан қорғауға тиістімін, мен қазір не болмасын өлмеуім керек», – деп жауап қайтарған.

Өзгеғаламшарлық адамдардың сөзсіз бұлақ суын пайдаланатынын түсініп, оларды өлтірмекке оқталады, алайда ол адамдардың жақсылығына жамандықпен жауап қайтарғысы келмейді. Әлі зұлымдықтың не екенін білмеген жандарға оны көрсеткісі келмегендіктен, адамдардың арасынан алты сәбиді таңдап, оларға ерекше күш сыйлап, бұлақтың сақшысы етеді, осылайша алғашқы Сармандар өмірге келеді. Мына сәби – Сарман, – деп Құлан баланы нұсқады.

Өзге ғаламшарлық жерден кетердің алдында адамдар мен мардалардың және табураттардың басшыларының басын қосып, олардың күш біріктіруі керек екендігін айтқан, себебі біздің әлемді құртатын қара күш біздің әлемде жасырынғанын айтады және ешқашан, қандай жағдай болмасын бұлақты өз мақсаттарына пайдаланбауды тапсырған.

Сармандар бұлақты мыңдаған жылдар бойы қорғап келді және олар әрбір үш жүз жыл сайын қайта туылып отырады, олар осы әлемдегі ең күшті жауынгерлер тобы болған, ғасырлар бойы өздеріне артылған тапсырманы бұлжытпай орындаған, тек сендердің хандарың – Тарын билікке келмейінше… Тарын билікке келгеннен кейін барлығы өзгерді, ол өмір бұлағы мен оның қасиеті жайлы естігеннен кейін, оған қол жеткізгісі келеді, ол өлімнен қорыққандығы соншалықты, өлмес үшін қолынан келген барлық іс-әрекетті жасады. Алайда онысыннан түк шықпаған соң, ол өмір бұлағына көз тікті, бірақ оның жолында Сармандар тұрды, ол Сармандарға бірнеше рет қарсы шығып, олардан бұлақты тартып алмақ болады, дегенмен оның бұл іс-әрекеті сәтсіздікпен аяқталды. Сармандар оған өмір бар жерде – өлім бар, сондықтан осы шындықты қабылдау керектігін айтып, оны босатады.

Бірақ олардың бұл айтқаны оның санасына жетпеген сияқты, ол ұзақ уақыт ізденіп, ақыр соңында Сармандарды – әлемдегі ең күшті жауынгерлердің қалай көзін құрту керектігін түсінеді және ол өз дегеніне жетіп, олардың бәрін қырып салады, алайда ешкім Тарынның Сармандарды қалай және қайтіп көзін құртқандығын білмейді, ешкімнің хабары жоқ. Осылайша ол өмір бұлағын басып алады…

Артынша табураттар мен мардалар және де басқа да нәсілдер біргіп өмір бұлағын азат ету үшін Тарын ханға қарсы шыққан кезде, тым кеш болады, себебі оның сиқыршылары қара сиқырды пайдаланып, өмір бұлағының суынан ажалсыз сарбаздарды жасап шығарады.

– Неге ажалсыз?

– Себебі оларды өлтіру мүмкін емес, олар жарақаттанса жарақаттары әп-сәтте жазылады, тіпті басын шапсаң да оларды тоқтата алмайсың. Осы жайт бүкіл әлемді біріктірді, дегенмен бүкіл әлемнің біріккен әскері ажалсыздардың алдында дәрменсіз күйге түсті. Олардың шамасы Тарынды тоқтатуға жетпеді, Ұлы ұрыста біз жеңіліс таптық.