Kitabı oku: «Օգուտ Բժշկութեան», sayfa 9
Դեղեր որ զցաւն խաղաղեցնէ
Աֆիոն. Սամխ արապի. Սպիտաճ. Ղալիայ. Փրփրեմ. Քիթրայ. Պապունաճ. Լուֆահ. Հաւկթի սպիտակուց. Մահլապ. Պանճ. Մու. Ճավզի մաթիլ. Մարմահուզ. Հապի սանավպար. Նշայ. Սագու եղ. Գինի. Եապրոհ. Գղթոր։
Դեղեր որ զխոցն չորացնէ առանց աղի
Իսմիտ. Ըռաստուխ. Այրած արճիճ. Սարախս. Անծրութ. Սապռ. Նապխ. Սատապ այրած. Պրտու. Թրմուս. Թութիայ. Մուռ. Պալութի տերեւ. Պէնտաֆլուն. Ճավար. Կիր լվացած. Զրուրնի. Արջասպ. Շիպ եամանի. Շաֆքարան։
Դեղեր որ զաւելի միսն ուտէ խոցին
Աւշնան. Երկթի աղտ. Աշախ. Սատաֆ այրած. Իսմիտ. Անծրութ. Պուստ. Ղրտմնայ. Պղնծի թվալ. Մղնատիզ. Հլթիս-Աղ. Ըռամատ. Մուրտասանկ. Ըռաստուխ. Մարղաշիշա. Ժանկառ. Կիր. Շատինաճ. Նուհաս։
Դեղեր որ զխոցն լաւցնէ
Ուպհուլ. Ճուլինար. Այրասա. Մեղր. Ըխլէմիայ. Քարաւիզ. Հապի պալասան. Մուռ. Ըռզիան. Աղ. Ըռամաք. Սոխի ջուր. Ծովու փրփուր. Մուղրայ. Ձութ. Մամիրան. Մատնէհար կաւ. Զարտաչաւպ. Տինի մախթում. Հայֆարիղօն։
Դեղեր որ աղէկ առնէ զխոցն
Հարմալ. Յէլք. Իսպիտաճ. Զանապ ըլ խայիլ. Իսմիթ. Քշուստ. Այրասայ. Շապ. Աւշախ. Սապռ. Հայկաւ. Քամոն. Պրտու. Լիսան ըլ համալ. Խուպէզի. Մուռ. Ճնտիանէ. Նիլ. Ճաւտի. Կաղնու տերեւ։
Դեղեր որ քուն բերէ խիստ
Ստարաւխ. Զաֆրան. Ղրտամալ. Ըռահան. Աֆիոն. Շախայիխ. Ախհաւան. Սամիթ. Հինգտերեւէն. Քունտուր. Պանճ. Լուֆահ. Ճաւզի մաթիլ. Մաւր. Համամայ. Մարմահուզ. Պզինձ. Պանճի հունդ. Տատի. Եապրուհու։
Դեղեր որ ըղեղին զօրութիւն տայ
Հարմալ. Յօտ. Ֆնտուխ. Հինգտերեւէն. Խնծոր. Մուշք. Սումպուլ. Ծաթրին. Սուսամ. Նարճիլ. Սանտալ. Խնծորի տերեւ. Մամիրան. Սերկեւիլի ծաղիկ. Յամպար. Նշի ծաղիկ. Յապուր. Տանծի ծաղիկ. Պահման. Սալիխայ։
Դեղեր որ սրտին զօրութիւն տայ
Ամիլաճ. Տապաշուրի հնտի. Ապրշում. Յամպար. Ասֆար ըլ տիպ. Ֆարանճամիսք. Աս. Արծաթ. Ոսկի. Պատրանճ պաւա. Խունկ. Տարչին. Քահրիպար. Թուրինճ. Լիսան ըլ սավր. Ղրմըզ. Լիսան ըլ ասֆուր. Տարունաճ. Մուշք. Զաֆրան. Մարմահուզ. Փանզահրն։
Դեղեր որ լերդին զօրութիւն տայ
Աւշնայ. Զայթար. Ասարօն. Տարասիս. Բալասան. Յօդ. Ճինտիանէ. Ղաֆէթ. Տարչին. Պղպեղ. Ըռովանդ. Ղանդարիոն. Զրեւանտի տավիլ. Քշուստ. Սալիխայ. Մազտաքի. Սումպուլի հինտի. Նատրին. Շուքահի. Հլիսն։
Դեղեր որ զստամոքսն զօրացնէ եւ փսխել չի տայ
Իթխիր. Սալիխայ. Աւշնա. Սերկեւիլ. Պալիլաճ. Ծաթրին. Թանպուլ. Տարասիս. Ճավզի պաւա. Ղարանֆիլ. Համամայ. Ղաղուլայ. Խուլինճան. Խունկ. Ըռամաք. Քարաւիայ. Զրնպատ. Մազտաքէ. Պահման. Նատր։
Դեղ որ մերձաւորութիւն տայ առնել
Անիսոն. Սուրինճան. Պզրճարճիր. Շողգամ։ Խուսաթ ըլ սայլապ. Շաղաղուլ. Ստեպղին. Ձագու լեզու. Ճավզի հինտի. Սախանզուր. Հալղամ. Սագու միս. Հապ ըլ ղուլղուլ. Ղութ. Սուսամ. Մուզաս. Հարշաֆ. Ըռատպայ. Հալիոն. Պալութ։
Դեղեր որ զքթին զարիւնն կտրէ
Աս. Շատինաճ. Ծորն. Մատնէհար կաւն. Պարզատ. Տարասիս. Պրտու. Մազու. Կաղնու պտուղ. Յուլեխ. Քաղմազու. Քահրուպար. Ճուլինար. Մօշ մորու. Ճավզի սարվ. Մազտաքի. Աղբերաց արիւն. Մուրզիայ. Ըռեկանդ. Նապխ. Քաֆուրն։
Դեղեր որ կաշի բուսցնէ
Աւշինդր. Ծովու փրփրուր. Այրասա. Զրեւանդի թաւիլ. Պան. Սնպատիճ. Սոխ. Սեքպինաճ. Պօրայ. Շէտարաճ. Թրմուս. Սապռ. Հարմալ. Դաղձ. Խարպախ. Քունթուսայ. Տիֆլայ. Մազարիոն. Ըռասան Քեաթի հինտի։
Դեղեր որ խլտերն բանայ
Աֆթիմոն. Սակամոնի. Ամլաճ. Սինամաքի. Ասարօն. Շիրխիստ. Պասպայիճ. Շահմի հանդալ. Սապռ. Թրպուտ. Թմր հնտի. Ղարիղօն. Հնտի աղ. Հապնիլ. Խիար շամպայ. Ղանդրիոն. Տանդ. Մազարիոն. Սուրինճան. Հալիլաճներն։
Դեղեր որ փսխեցնէ եւ զստամոքն սրբէ
Խիարի տակ. Սեխի տակ. Շուշմայ. Պատրուճ. Սամիթ. Բողկի հունտ. Պուխուրի Մարիամ. Ճավզ ըլ ղայ. Թուրապ ըլ ղայ. Ճապալհանկ. Ղրտմանայ. Հապ ըլ պրինկ. Քունթուս. Խարպախ իսպիտակ. Քազմազու. Խարտալ. Սուսանի ձէթ. Հնտի աղ. Սխտորի տերեւ. Այրասայ։
Յորժամ շարժմունք լինի ցաւոց,
Եւ ըստածեմ ըստ պիտոյից՝
Եւ Աստուած տայ զառողջութիւն ըստ հաճոյից։
ՄԱՍՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ԳԻՐՔ ԲԺՇԿՈՒԹԵԱՆ ՏՈՒՄԱՐԻ
ԺԶ
ԹԵՓՈՒԿ ՈՐ Ի ԳԼՈՒԽՆ ԼԻՆԻ, ԶՈՐ ՏԱՃԻԿՆ ՀԱԶԱԶ ԱՍԷ ԵՒ ՊԱՐՍԻԿՆ ՍԱՊՈՒՍԱՅ
Պատճառ որ ի տաքէ լինի
Էհանան ասէ, թէ այս ցաւս ի սաֆրային սրութենէն լինայ եւ ի յաւելվածոցն, որ Բ յիրար խառնին. յորժամ հին լինի՝ քանչալ դառնայ։
Նշանք որ ի տաքէ լինայ։ Լինի յարենէ որ գոյնն կարմիր լինի, եւ գլուխն գոյնն կարմիր լինի. եւ որ ի սաֆրայէ լինի՝ գլուխն գոյնն դեղնութիւն քշտէ. եւ գլխուն գոյնն դեղին լինի եւ թեփուկն դեղին։
Ստածումն որ ի տաքէ լինի։
Էհանան ասէ, թէ երակ առ ի կիֆալէն, եւ ապիկիս արկ ի ծոծրկէն. եւ մրգանց ջրով զփորն լուծէ եւ Բ ազգ նռան ջուր տուր, եւ սալորի ջուր յանօթեց, որ զտաքութիւնն ի գլուխն քարշէ. եւ այն որ ի սաֆրայէ՝ զփորն լուծէ՛ հալիլայի մատպուխով եւ շահթառայի ջրով եւ դեղին հալիլայով, եւ սիսռան եւ բակլայի եւ տղտի ալրով զգլուխն լվա՛ եւ դալար գնծին ջուրն ի գլուխն շփէ, եւ ամէն իրք, որ զտաքութիւն ի գլխուն ի վար քաշէ՝ օգտէ աստուծով։
Զաքարիային որդին ասէ, թէ պիտի որ այարիճ ըռօֆօս տաս։ Թէ հին լինի՝ ի գլուխն շիրիկ ձէթ օծէ. եւ շնխաղողի ջուր տուր որ խմէ. եւ թէ հին լինի՝ զգլուխն ածիլէ՛ եւ եղկ եղ օծէ եւ ի բաղնիս տար եւ եղկ ջուր լից եւ լուա. եւ այն որ պուխար առնէ՝ անտի պատրաստ պահէ, որպէս սոխն եւ սխտորն, եւ վարդի ձէթ օծէ ի գլուխն եւ քացախ, եւ զգլուխն եղլի պահէ։
Մասրուճէն ասէ, թէ տաքերու պատրաստէ՛. եւ աղտորով եւ ազոխով թթու ապուր տուր, եւ լուա զգլուխն ճակնդեղի եւ ուռի ջրով, եւ սրքնճուպին տուր, եւ լուա՛ տղտի ջրով եւ գնծի՝ որ դալար լինի. եւ երակ առ եւ ապիկիս արկ ի ծոծրկէն եւ ի թիկնամէջէն եւ Բ բէճին միջէն. եւ թէ դալար բակլան ծեծես եւ ի գլուխն դնես՝ օգտէ։ Եւ տար ի բաղնիս եւ զգլուխն լվա եղկ ջրով եւ տղտի ջրով։
Եւ զայս թպտիրնիս հանապազ պահէ. օգտէ աստուծով։ Ա՛ռ զարտաչաւ, ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ Ա նուկի եւ Ա լիտր, իսպիտակ մորհամն խառնէ՛ եւ տրորէ՛ եւ աղէկ օծէ. օգտէ։
Պատճառ որ ի հովէ լինի
Ապուճարէհն ասէ, թէ այս ցաւս շատն ի պաղլամէ լինի կամ ի յաւելի սավտայէ եւ ի պիղծ պուխարէ եւ այրած խառնուածոց, որ ի գլուխն ելանէ եւ զայս ցաւս ընծայէ։
Նշան որ ի հովէ։
Այն որ յաղի պալղամէ լինի՝ նշանն այն է, որ թեփուկն հանապազ իսպիտակ լինի. եւ այն որ յաւելի սավտայէն է՝ նշանն այն է, որ թեփուկն եւ կաշին գլխուն մթնգուն լինի։
Ստածումն որ ի հովէ լինի։
Ապուճարէհն ասէ, թէ օծէ՛ ի վերայ կարմիր մորհամն։ Սահակն ասէ, թէ զանճապիլ։ Տուր սնուցած, եւ նանխու խառնէ, տո՛ւր անօթեց, որ զստամոքին գիճութիւնն առնու, եւ հին վարդ մուրապայ տուր մազտաքէով եւ պղպեղով որ ուտէ. եւ ներկիսի ձէթ եւ սուսանի օծէ, եւ հուլպայով եւ կտաւտով լվա՛ զգլուխն, ի յամէն թթուէ պատրաստէ՛, եւ սիսռան ջուր եւ ղալիայ կեր։
Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ հիմն որ ի սավտայէ լինի՝ տո՛ւր զաֆթիմոնին մտպուխն, որ զսավտան լուծէ, եւ կերակուր՝ տաք եւ կակուղ տուր, զնիլուֆարին տակն եփէ՛ գարով եւ լվա՛ զգլուխն։ Եւ թէ պեղծ պուխարն լինի՝ դի՛ր զայս տիմէտս. ա՛ռ սիսռան ալուր Ժ դրամ եւ հուլպայ եւ պորայ եւ ապիկի Ա Ա դրամ, ծեծէ՛ զամէնն եւ շաղվէ՛ եւ օծէ՛ ի գլուխն։
Մասեհն ասէ, թէ իր ստածումն այն է, որ հապի զուղիեայ տաս եւ այարիճի ֆայղարայ, եւ յայն ժամ սրքնճուպինով խաղաջ արա մանեխով եւ աղրղարհայով. եւ թէ զգլուխն սիսռան ալուրով եւ թրմուսի է հուլպայի լուանաս՝ օգտէ։ Եւ թէ զշուշմային տերեւն քացախ խառնես եւ եփես եւ լուանաս՝ օգտէ։ Եւ թէ պախրու լեղի եւ պորայ, յամէն մէկէ Ա Ա խառնես ի կաւ եւ օծես ի գլուխն՝ շատ անգամ նա օգտէ. տղին ջուրն այլ օգտէ։ Ա՛ռ սարփ քացախ ԲՃ դրամ եւ այծու եղ Ճ դրամ, եւ զեղն հալէ եւ լից ի քացախն եւ լի՛ց Բ պտուկ մի եւ ծեփէ՛ զբերանն եւ Գ օր եւ Գ գիշեր եփէ՛ կակուղ կրակով աղէկ։ Դարձեալ ա՛ռ սնդիկ ԺԵ դրամ եւ պորա Դ դրամ եւ լի՛ց ի մէջն եւ զա՛րկ որ փրփրի, եւ ապա ածիլէ՛ զգլուխն, քսէ՛ դեղն ի վերայ լաթի եւ այնիւ դի՛ր ի գլուխն որ կենայ Գ օր։ Երեք հեղ արա. փորձիւն է. օգտէ։
ԺԷ
ՈՐ ԳԼՈՒԽՆ ԽՈՑ ԼԻՆԱՅ ԵՒ ՔԱՆՉԱԼ, ԶՈՐ ԱՐԱՊՆ ՍԱՖԱՅ ԱՍԷ
Պատճառ որ ի տաքէ լինի
Զաքարիային որդին ասէ, թէ ինքն Բ ցեղ է, կա՛մ ի յաւելի սաֆրայէ որ ի գլխուն կաշուն ներքեւն է մտել եւ ժողովել, եւ կամ աղի պալղամ ի յինքն է խառնվել։
Նշանն որ ի տաքէ լինի այն է, որ այն որ ի չորութենէ լինի, յորժամ քերես՝ նա խոշորանայ կաշին, եւ դեղին թեփուկն ելանէ. եւ այն որ գէճ է նշանն այն է, որ դեղին գուն թարախ ելանէ։
Ստածումն որ ի տաքութենէ լինի։
Զաքարիային որդին ասէ, թէ չորին եւ դալարին այլ պատեհն այն է, որ Բ բճէն ապիկիս արկանէ, եւ թէ՛ գլուխն եւ թէ՛ յականջթոռացն որ երակ որ հաստ է՝ նա բանաս. եւ ի քաղցր եւ ի յաղի եւ սուր կերակրէ պատրաստէ եւ կակուղ կերակուր տուր, եւ հալիլայի ջուր եւ սապռ եւ սակամոնի տուր. եւ հով եւ գէճ կերակուր տուր, եւ մանուշկի եւ դդմի եւ նշի ձէթ եւ ի ժիր ի քիթն կաթեցուր. օգտէ աստուծով։
Մասուվիային որդին ասէ, թէ գէճ քանչալին դեղն այն է. շուշմայի տերեւի ջուր եւ աղ եւ օշնան, եւ զամէնն խառնէ՛ յիրար եւ օծէ՛, եւ ի տեղն տզրուկ դիր, որ պեղծ արունն ծծէ. եւ լաւն այն է, որ լուծումն առնես սալոր եւ շաքրով. եւ սապռին հապն տուր եւ օշինդր եւ հալիլայ դեղին եւ շահթառայ, եւ տո՛ւր զազոխին զշարապն եւ զնռան. օգտէ։
Հունան ասէ, թէ ստածումն այն է, որ ի կիֆալէն երակ առնուս եւ տաք կերակրէ պատրաստէ. եւ այս հապի լուծումն արա. – Ա՛ռ թրպութ Գ դրամ եւ կէս եւ մազտաքէ Բ կուտ եւ սապռ կէս դրամ. զամէնն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ հապ արա եւ տո՛ւր ի Ա ժմուն որպէս դեղին ռասմն է։ Եւ թէ այնով չօգտէ՝ զականջին երկնին կտրէ՛ եւ զարիւնն ի վերայ քանչալին օծէ. որ օգտէ. եւ դի՛ր զայն մորհամն, որ ի ախրապատինն է գրած. օգտէ աստուծով. ամէն։
Դեղ մի այլ խիստ գեղեցիկ։ Ածու եղ ԳՃ դրամ, լեղի եղ ՃԻ դրամ, մեղրի մոմ ՃԾ դրամ, ձութ ՃԾ դրամ, ըռաստուխ ՀԵ դրամ, հինայ ԼԳ դրամ, մուրտասանկ ԴԴ, զանճար ԺԲ դրամ, զէթ ԺԵ. զամէնն որպէս մօրհամն արա եւ օծէ. օգտէ աստուծով։
Պատճառ որ ի հովէ լինի
Ապուճարէհն ասէ, թէ այս ցաւս շատն ի յաղի պալղամէ եւ կամ ի պիղծ խլտէ է, որ այրել է եւ թանծրացել. եւ աղի պալղամն ի յինքն է խառնել, եւ կամ աղի գիճութիւն է խառնել։
Նշան որ ի հովէ լինի։ Եթէ խոցն ի գլուխն իսպիտակ լինի՝ ի պալղամէ է, եւ թէ չոր լինայ՝ ի սաւտայէ է եւ կամ այրած խլտէ որ այրել է եւ ի սաւտայ է դարձեր ինքն։
Ստածումն որ ի հովէ լինի։
Ապուճարէհն ասէ, թէ օծէ՛ ի վերայ զկարմիր մլհամն, եւ քացախ եւ վարդի ձէթ եւ նռան կեղեւ եւ մուրտասանկ խառնէ, մլհամ արա եւ օծէ՛։ Եւ թէ ցաւն հին լինի՝ կիֆալէն երակ առ եւ սուր դեղեր ի վերայ օծէ որ չորացնէ, եւ շփէ՛ խոշոր կտաւով մինչեւ արուն ելանէ, եւ յայնժամ ա՛ռ զարտաչաւ եւ հինա եւ մուրտասանկ եւ նռան կուտ եւ քացախ եւ վարդի ձէթ, եւ մլհամ արա եւ օծէ՛. օգտէ։
Էհանան ասէ, թէ ցաւն հին լինի՝ շիրիկ ձէթ օծէ եւ զշուշմային տերեւն ծեծէ, ի վերայ ցանէ։ Եւ գէճ քանչալին դեղն այն է, որ Ե դրամ ծեծած գղթոր Գ նուկի հոռոմ ձիթով եռացնես եւ օծես եւ օշակ եւ Իսպահանի եւ թութիայ եւ մուրտասանկ եւ զարտաչաւ, յամէն մէկէ Ա Ա բաժին. ծեծէ՛ եւ ի վերայ ցանէ։ Եւ թէ զարտալուին կուտն եւ կարմիր վարդ եւ հինայ եւ վարդի եղ եւ քացախ շաղվես եւ օծես՝ օգտէ։
Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ զարուն ի գլուխն օծէ, եւ հալիլայ եւ անիսոն եւ շաքար տուր որ ուտէ. եւ զգղտորն տրորէ՛ քացախով եւ օծէ՛ ի գլուխն, եւ զթուղթն այրես եւ մուրտասանկով եւ քացախով տրորես եւ օծես՝ օգտէ. եւ թէ զմուրտասանկն ծեծես եւ բարակ մաղես եւ ի վերայ գլխուն շփես շիրիկ ձիթով՝ նա շատ օգտակար է։ Եւ զկարմիր մորհամն ի գլուխն օծէ՝ երբ բաղնիսէն ելնէ. օգտէ աստուծով։
Երկու ցեղ զռնեխն, կարմիրն եւ զդեղինն, դալար աղվէշբանկի քամուքսով շաղվես եւ օծես ի յանդտակն եւ ի յաճուկն՝ նա զմազն թափէ եւ չի բուսցնէ։
ԺԸ
ՈՐ ՄԱԶՆ Ի ՎԱՅՐ ԳԱՅ ՄԱՐԴՈՒՆ ԵՒ ԿԱՄ ՃԱՂԱՏ ԼԻՆԻ
Պատճառ որ ի հիւընդութենէ
Բագարատ ասէ, թէ այս Դ իրաց լինի. յառաջն գէշ բռնելուն եւ պակաս կերակրէն, որ արիւն չի լինի, եւ խիստ հիւանդութենէ այս ցաւս լինի ի մարդն։
Նշան որ ի հիւանդութենէ եւ գէշ կենալուն այն է, որ մարդ աւաղ լինի, եւ ամէն ժամ քիչ քիչ գլխուն մազն թափի. եւ այն որ ի հիւընդութենէ լինի՝ այն է որ մազն ի Ա հետ թափի։
Ստածումն այն է, որ քիչ ուտելուն կամ հիւընդութենէ լինի այս է.
Ասէ Բագարատ, թէ այն որ ի պակաս կերակրոյ լինի՝ պիտի որ աղէկ կերակուրք ուտէ, ի բաղանիս մտէ, եւ գինի խմէ, եւ մրտի եւ լատանի ձէթ օծէ ի գլուխն. եւ այն որ ի հիւանդութենէ լինի՝ պիտի որ աղէկ եւ քնքուշ կերակուր ուտէ, Ա տարեկան ոչխար եւ դալար մրգեր, եւ այնոք որ զանձն զօրացնէ՝ զայն ուտէ, եւ զանձն չդատի, եւ շուտով ի բաղանիս մտնու, եւ գլուխն կտաւով շփէ, եւ ձարխոտ եւ երիցուկ եւ վարդի եղն եռցո՛ւ եւ օծէ՛։
Ըռուֆօսն ասէ, թէ Գ օր եւ Գ գիշեր զամլաճն դրջէ՛ ջրով եւ եփէ՛ սագու եղով, որ ջուրն երթայ եւ եղն մնայ, եւ օծէ՛ ի գլուխն, եւ զճակնդեղն եփես եւ ջուրն ի մանանեխն խառնես եւ լվանաս զմազն՝ աղէկ է։ Եւ թէ զմազն սեւ հալիլայի ջրով լվանան՝ օգտէ։ Եւ ճակնդեղին ջուրն եւ սիսռան ջուրն եւ պախրու լեղին շատ օգտէ։
Էհանան ասէ, թէ օծէ՛ մրտի տերեւով եւ մտէ՛ ի բաղանիս եւ լվանայ զգլուխն։ Եւ թէ կեղեւն զտերեւն եռցնես հոռոմ ձիթով եւ օծես ի մազն՝ օգտէ աստուծով։ Եւ թէ զսամիթին հունտն եւ զլատանն յիրար խառնես եւ օծես ի գլուխն՝ նա զմազն ամրացնէ եւ աղէկ պահէ։ Եւ այս որ ասացի՝ շատ զօրութիւն ունի եւ առնէ ամուր եւ պահէ սքանչելապէս աստուծով։
Պատճառ թուլութեանն
Գ՝ որ ի գլխուն կաշուն խոշորութենէն լինայ, եւ Դ՝ որ թուլութենէ գլխուն կաշուն, եւ կամ մայսամին լայնութենէն, որ է այն ծակն որ մազն ելանէ, թուլ լինի եւ լաննայ։
Նշան որ ի թուլութենէ այն է, որ մազն խիստ բարակ լինի եւ այն որ ի կաշուն խոշորութենէ է՝ մազն սեւ լինի եւ մազին տակն հաստ լինի եւ յորժամ քաշես՝ շուտ ելանէ ի տեղացն։
Ստածումն որ ի խոշորութենէ կամ թուլութենէ կաշուն լինայ։
Ասէ Բագարատ, թէ այն է որ ի կաշուն խոշորութենէն է՝ պիտի որ հանապազ օծէ զգլուխն պապունաճի ձիթով եւ մտէ ի բաղանիս, զտայու սայլապին դեղերն այնէ եւ օծէ ի գլուխն եւ այնէ զայս տլէնիս. օգտէ։
Ա՛ռ ազատրախտի տերեւ Ա բաժին եւ խունկ Ա բաժին. զերկուքն խառնէ՛ յիրար, եւ վարդի ձիթով տրորէ՛ ի հաւանն եւ օծէ՛ ի գլուխն երբ բաղնիս մտնէ. եւ թէ լեղի նուշ եւ շէհէրմանի եւ ծովու փրփուր այրէ՝ եւ եղով օծէ ի գլուխն։ Եւ այն որ ի կաշուն թուլութենէն լինի՝ նա օծէ՛ մրտի ձէթ. եւ թէ Գ դրամ ախախիայ կէս նուկի գինով օծես, եւ կէս նուկի մրտի ձէթ խառնէ՛ եւ տրորէ՛ եւ օծէ՛. օգտէ։
Ապուճարէհն ասէ, թէ եղէգի հունտ եւ լատան եւ աւշինդր Ա Ա բաժին եւ ի քթան ծրարես եւ շիրիկ ձէթն եռցնես եւ օծես ի գլուխն օգտէ։ Եւ զայս այլ արա։ Ա՛ռ մրտի ձէթ Դ նուկի եւ լատան Ա նուկի, եւ զերկուքն յիրար խառնէ եւ ի գլուխն օծէ. օգտէ։
Դէվճանիսն ասէ, թէ ա՛ռ կիպարու պտուղ Ժ դրամ եւ Բ դրամ ծեծած օշինդրով ի քթեթ մն ծրարէ եւ Ե օր ի վարդին եղն դիր, եւ հանապազ օծէ՛ ի գլուխն. շատ օգտէ աստուծով։ Եւ այս ստածումն օգտէ թեփուկին եւ որոյ մազն ի վայր գայ օգտէ. եթէ առնուս հայ պորայ եւ զգլուխդ այնով լվանաս՝ շատ օգտութիւն կայ ի յինքն աստուծով, ամէն։
ԺԹ
ՈՐ ՄԱԶՆ ՃՂՔԻ ՄԱՐԴՈՒՆ ԵՒ ԿԱՄ ԱՆԺԱՄԱՆԱԿ ՃԵՐՄԿԻ ՄԱԶՆ ԵՒ ՄՕՐՈՒՔՆ
Պատճառ մազն ճղքելուն, որ ի տաքէ
Զաքարիային որդին ասէ, թէ ի յանձն չորութիւն յաւելցել է, կամ կերակուր շատ է կերեր, որպէս ապուխտ եւ չոր ձուկն եւ աղի իրվի եւ որ նման է սոցա։
Նշան մազն ճեղքելուն այն է, որ գլխուն մազն Բ ճղքի եւ խոշորութենէ մազին։ Դեղն այն է, որ զինք լվանան պորայի ջրով, որ բարակ լինի եւ կակուղ լինի մազն։
Ստածումն վասն ամէն մազ ճղքելուն։
Զաքարիային որդին ասէ, թէ ի յամէն չոր կերակրոյ պատրաստ պահէ եւ հանապազ օծէ՛ զգլուխն մանուշկի ձիթով եւ յետոյ լվա՛ եղկ ջրով. եւ թէ զջուրն եւ զձէթն յիրար խառնես եւ օծես՝ օգտէ. եւ ի բաղանիս մտէ եւ ի ժիր ասպաղօլի լուապով օծէ՛ զգլուխն, եւ շուշմայի տերեւով եւ տղտի լվա՛. օգտէ։
Մասրճուէն ասէ, թէ լաւն այն է, որ զանձն հանգիստ առնէ, եւ աղէկ իրվի ուտէ, եւ խմէ գինի, եւ ի բաղանիս մտէ, եւ օծէ մանուշկի ձիթով, եւ նոնոֆարի եւ ճակնդեղի ջրով լուա զգլուխն. օգտէ։
Սահակն ասէ, թէ յորժամ որ մօրվացն եւ յունացն մազն նօսրնայ՝ ա՛ռ ծովու փրփրուր եւ բացվենեկի մոխիր եւ հոռոմ ձէթ որ հին լինի, շաղվէ՛ եւ օծէ՛. շատ օգտէ, եւ ամէն իրք որ զանձն տաքցնէ՝ ի գործ արկէք. եւ թէ զտաֆնուն պտուղն քացխով տրորես եւ կարեցն չաք ի յանձն օծէ ի մազն՝ նա մազն աղէկ այնէ եւ պայծառ, որ հաւնին երբ տեսնեն։ Եւ թէ մոմն եւ եղն յիրար խառնէ եւ օծէ հանապազ՝ նա շատ օգտէ եւ մազ բերէ աղէկ։ Եւ թէ զլատանին ձէթն հանապազ օծեր՝ խիստ օգտէ։ Ի յամենայն պիղծ կերակրոց պատրաստ կացիր եւ զաղէկ կերակուրքն կեր, որպէս զերպան եւ սիսռան ջուրն եւ որ նման է սոցա. օգտէ։
Պատճառ որ ի հովէ իսպիտակ լինայ
Գեղիանոս ասէ, թէ սեւ մազն բուսնելուն պատճառն ի տաք գոլոշէէ եւ ի կակուղէ լինի, որ բնութիւնն զինքն ի կաշին հանէ. եւ յորժամ այս վատուժի՝ նա մազն սպիտակ եւ բարակ լինի։
Նշան ի հովէ իսպիտակ լինելոյ։ Որ մազն խարտէշ եւ սեւ եւ կարմիր եւ շէկ՝ Բ պատճառէ լինի, եւ զպատճառն յիշեցին. նշան երեւելի է, թէ ո՛րպէս եւ ինչէ՛ իսպիտակ լինի մազն մարդուն։
Ստածումն սպիտակ լինալուն։
Գեղիանոս ասէ, թէ խարտէշ եւ սեւ մազն ի չոր եւ ի գէճ գոլոշին չափաւորութենէն է։ Եւ զպատճառն յիշել եմ, եւ հիմա դեղն այս է մազին սպիտակ լինալուն, որպէս պատրաստ կենայ յամէն հով եւ գէճ կերակրոց, որպէս կաթն եւ մածունն եւ ձուկն եւ պախրուն միսն եւ որ սոցին նման է, եւ մուտանճանայ եւ ղալիայ եւ զերպայ եւ խորովու եւ սիսռան ջուր ուտես, եւ ի կշտոյ մատ արկանէ եւ վեր բերէ, եւ գինի չխմէ, զի մազն շուտ իսպիտակ կայնէ։
Զաքարիային որդին ասէ, թէ խիստ լաւ թպտիրն այն է, որ ամէն օր անօթեց Ե դրամ փոքր տիրֆիլ ուտէ, եւ չի հարբենայ, եւ պեղծ հոտերու պատրաստի, որ է զառիկն եւ ծծմբին հոտն, եւ շատ ի բաղնիս չի մտէ, եւ մերձաւորութիւն շատ չայնէ, եւ հանապազ պալատուրին ճուարիշն ուտէ. ի ձմեռն քաֆուր եւ վարդէջուր չի հոտայ, եւ ամենայն հով հոտերն զէն է։
Հունան ասէ, թէ մազն տանիլն հանց կու պիտի, որ յառաջն զմազն կու փետեն եւ զտեղն քացախով եւ ասպաղուլով քանի մի լուան եւ աֆիօն եւ քացախ օծեն. եւ մեղր եւ կղբու ձու օծէ, զմազն տակովն տանի. եւ բակլայի ալուր եւ գարու պորայ հայոց օծէ՛, չբուսնի։ Եւ թէ եղիճին հունտն հին եղով օծես՝ չի բուսնի, եւ ասլովն տանիլն վնաս է, եւ զշնչահանքն կու կապէ մազին։
Իպն ասէ, թէ Բ դրամ ասրունչ եւ Դ դրամ օճառ, եւ իր քօքն մարած նուրայ խառնես եւ ի բաղնեցն ի մէջն զմօրուքն աղէկ լվանաս եւ յետոյ օծես, եւ կէս ժամ թողուս որ կենայ՝ սեւացնէ զմօրուքն եւ զծերութիւնն տանի. փորձած է։
Ի
Տայուն սայլապ, որ է աղվիմացաւն, տայուլ հայեաց, որ է օձացաւն եւ մարդուն պատկերն որպէս օձի ստանայ եւ թեփռի եւ վայր գայ
Պատճառ որ ի տաքէ լինի
Գեղիանոս ասէ, թէ այս ի յարեան ի սաֆրային յիրար խառնելուն լինի, եւ զարիւնն այրէ, եւ այս ցաւս լինի. եւ պեղծն այն է որ սաֆրային յաւելի լինայ։
Նշան որ ի տաքէ լինայ. որ գունովն դեղին լինի եւ կանանչ զայնէ. եւ ամէն տաք եւ չոր կերակուր զէն առնէ, եւ ցաւուն տեղն կծայ եւ այրի մարդուն։
Ստածումն որ ի տաքէ լինայ։ Գեղիանոս ասէ, թէ տո՛ւր Զ կուտ սակամոնի եւ քիչ մի մածնով տրորէ՛ եւ խմէ՛, որ լուծումն առնէ եւ հանէ զսաֆրան. եւ տո՛ւր զպանրին ջուրն որ ըստկի, եւ հով եւ գէճ կերակուր տուր, դդում եւ սպանախ եւ գարէջուր, եւ ուլի միս եւ գառին, եւ մո՛ւտ ի բաղանիս եւ լվացվէ՛ եղկ ջրով եւ շուտ ել. եւ օծէ՛ զգլուխն նշի ձիթով. օգտէ։
Մասէհն ասէ, թէ ի կիֆալէն երակ առ եւ ի ծոծրկէն ապիկիս առ, եւ լուծումն արա հալիլայով եւ սակամոնով եւ սապռով, եւ կարմիր վարդ սալորի շարապով տուր, եւ զտեղն շփէ՛ խոշոր քթան կտաւով, եւ զխունկն տրորէ՛, խառնէ՛ ի քացախն եւ մորհամ արա եւ օծէ՛. եւ թէ ֆնտուխին կեղեւն եւ լեղի նուշն այրես եւ խառնես ի շիրիկ ձէթն եւ օծէ. եւ աղի իրաց պատրաստէ՛ եւ զերպայ կեր, եւ զտեղն շփէ՛ որ արիւն ելանէ, եւ զսեւ հնտիկն խորվէ՛ եւ նշի խառնէ՛ եւ օծէ՛. օգտէ։
Սահակն ասէ, թէ տո՛ւր զսապռին հապն եւ սակամոնի եւ օշինդր, եւ ա՛ռ ծծումն եւ ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ քացխով եւ հոռոմ ձիթով օծէ՛. եւ թէ զխնկին կեղեւն այրես եւ յայնժամ խառնես ի գինին եւ տրորես, որ զերտ մոհրամ լինայ, եւ օծես ի տեղն՝ շատ օգտէ. եւ ամէն տաք եւ չոր կերակրէ պատրաստ կացիր, որպէս մսեղէն. եւ գինի. շատ զէն է, մի՛ առներ, վնասէ։
Պատճառ որ ի հովէ լինի
Զաքարիային որդին ասէ, թէ այս ցաւս ի հովութենէ լինի՝ Գ է. կա՛¯մ պալղամէ, կա՛մ այրած արիւնէ, կա¯մ աւելի սավտայէ, որ վնաս ունի մարդուն։
Նշան որ ի հովութենէ լինի այն է, որ ի յայն տեղն մազն չի բուսնի, եւ տեղն խիստ սպիտակ լինի, եւ այն որ այրած արունէն է՝ սեւութիւն զարնէ. այն որ ի սէվտայէ է՝ տեղն սեւ լինի, ցաւն խիստ։
Ստածումն որ ի հովէ լինի։
Զաքարիային որդին ասէ, թէ յառաջն լուծումն արա այարիճի ըռօֆօսով, եւ տո՛ւր շահմի հանդալ Բ դանկ, սապռ եւ թրմութ Բ Բ դանկ եւ հապ արա եւ տո՛ւր որպէս ըռասմն է, եւ վերաբերութիւն տուր այնել սրքնճուպինով եւ եղկ ջրով եւ սամթով, Ա դրամ աղով, որ զստամոքսն սրբէ աղէկ։
Էհանան ասէ, թէ ցաւն ի սավտայէն է՝ նա տո՛ւր զաֆթիմոնին մտպուխն Բ-Գ հեղ։ Զաֆթիմոնին հապն արա այս կերպովս. օգտէ։– Ա՛ռ պասվայիճ Ժ դրամ, եւ ղարիղոն Ե դրամ, եւ շահմի հանդալ եւ հնդի աղ եւ ղարանֆիլ Ա Ա դրամ, զամէն ծեծէ՛ եւ հապ արա եւ տո՛ւր ի ժմուն Բ դրամ եւ կէս, որ անօթուց առնէ, եւ զեղիճին հունան եւ հին հոռոմ ձէթ եւ սազապ վայրի, եւ լի՛ց ի հաւանն եւ աղէկ տրորէ՛, եւ օծէ՛ զմազն. աղէկ բուսցնէ, եւ ամէն թթուէ պատրաստ կաց, եւ թէ տեղն օծես, կարմիր լինի՝ աղէկ է. թէ կարմիր չի լինի՝ իսկի դեղ չի ընդունի եւ չի ողջանայ։ Եւ չի ողջանալուն պատճառն այն է, որ հիմն ցաւուն ի կաշուն ներքեւն է եւ զօրացել է։ Զայս ցաւս ստածել կու պիտի լուծման դեղով եւ այարիճի ըռօֆօսով. եւ զտեղն կրով եւ թզի տերեւով շփէ, որ արիւն ելանէ. յայնժամ մորհամով ստածումն արա, որ գրած է ախրապատինն, եւ ողջանայ կամօքն աստուծոյ. եւ փառք արարչին։
Եւ թէ զարջուն զճրագուն առնես եւ իւր քօքն հոռոմ ձէթ խառնես եւ օծես տայու սայլապին՝ նա մազ բուսցնէ շատ. շնորհիւն աստուծոյ։
ԻԱ
Գլխացաւութիւն որ ի տաքութենէ լինի կամ ի հովութենէ լինայ
Պատճառ որ ի տաքէ լինի
Եւ պատճառն ի դուսէն լինի, եւ յարեւէն կամ կրակէն, եւ թէ ի ներսէն է՝ ի կերակրոյ է որ կերաւ, որպէս սխտոր եւ սոխ եւ քուրաթ եւ որ նման է սոցա։
Նշան որ ի տաքէ լինայ այն է, որ երեսն կարմիր լինի, եւ երկնին գլխուն եւ վզին՝ ի լի արիւն լինի, եւ աչվնին կարմրի եւ ձայնն բռնվի եւ հով օրն դուրաւ գայ նմա։
Ստածումն որ ի տաքէ լինի։
Էհանան ասէ, թէ յառաջն գարէջուր տուր եւ փրփրեմի ջուր տուր եւ մրգաջուր, եւ մրգեր տուր օգտէ. եւ թթու իրվին շատ օգտէ, եւ խնծոր, Բ նուռ, եւ ի տաք իրաց պատրաստ կեցիր եւ հանապազ ի գլուխն վարդի եղ օծէ, եւ վարդէջուր եւ մանուշակ եւ նոնոֆար հոտա. օգտէ։ Եւ զայս արա եւ օ՛ծ ի գլուխն. օգտէ։ – Ա՛ռ կարմիր սանտալ եւ սպիտակ Գ Գ դրամ, եւ մամիսայ Ա դրամ եւ կէս, եւ նինօֆար Ե դրամ. զամէնն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ հազրի ջրով շաղէ՛ եւ կամ ուռի տերեւի ջրով շաղվէ՛ եւ դի՛ր ի ճակատն, եւ տո՛ւր ազոխի ապուր եւ աղտորով. օգտէ։
Սահակն ասէ, թէ այս խիստ օգտէ։ – Ա՛ռ վարդի տերեւ եւ խաթմի Ա Ա դրամ, խաշխաշ Ե դրամ, մուրտասանկ Լ դրամ. զամէնն ծեծէ՛ եւ մաղէ՛ եւ հազրի ջրով շաղէ՛ եւ մանուշակի ձիթով շաղվէ՛ եւ ի գլուխն դիր. օգտէ։ Եւ թէ պատճառն արեգակին տաքութենէ լինի՝ ա՛ռ վարդի ձէթ եւ նօնօֆարի եւ վարդէջուր, եւ օծէ՛ ի գլուխն, եւ ազոխի ըռուպ տուր, եւ սառնով պաղեցո՛ւ, եւ վարդէջուր լից ի վերան եւ տո՛ւր որ խմէ, եւ զգլուխն ուռի տերեւով եւ փրփրեմով փաթէ՛, եւ օծէ՛ վարդէջուր եւ սանտալ եւ տուղտ. օգտէ։
Ֆաւլօսն ասէ, թէ աղէկ ստածումն այս է, որ զգլուխն ածիլես եւ օծես զսառով պաղեցուցած մանուշկին եղն, եւ գլխուն մջի ոսկորն նօսր է, զդեղն շուտ ընդունի եւ զտաք բուխարն քարշէ եւ օգտէ աստուծով. ամէն։
Պատճառ որ ի հովէ լինի
Ապուճարեհն ասէ, թէ այս անկից լինի, որ ըղեղին ծածկոցն հովցել լինի, եւ պատճառն այն, որ ի հով տեղն գլխիբաց շատ է նստեր, եւ պաղ ջուր շատ է խմել եւ պաղ ջրով լվացվել։
Նշան որ հովէ լինայ այն է, որ երեսին գունն սպիտակ լինի, եւ թէ տաք իրք ի վերայ դնէ՝ հանգիստ լինի. եւ ի տաք աւուրքն գլխուն ցաւն խաղաղ լինի եւ հանգիստ լինայ։
Ստածումն որ ի հովէ լինի։
Ապուճարեհն ասէ, թէ դեղն այս է, որ սազապին եղն տաքցնեն եւ ի գլուխն օծեն, եւ քիչ մն ֆարֆիոն խառնես որ զօրաւոր լինի. եւ ամէն տաք եղերն օգտէ, որպէս ղուստին եւ ղարին եղն եւ սուսանին ձէթն օգտէ, եւ որն որ գտնուս՝ օծէ՛։ Եւ ամէն գլուխ որ ի հովութենէ ցաւի՝ դեղն այս է, որ տիմէտ առնես պապունաճ եւ աքլիլմէլիք եւ սամիթ եւ սիսանպար եւ մարզնկօշ. տմէտ արա եւ օծէ՛ զգլուխն ներկիսի եւ սուսանի ձիթով. օգտէ։
Մասէհն ասէ, թէ ա՛ռ շէհ Էրմանի եւ դաղձ եւ նասրին եւ մարզանկօշ եւ սուսան եւ եասամին եւ շահ սաֆրան, եւ զամէնն եռցո՛ւր շիրիկ ձիթով եւ օծէ՛ ի գլուխն, կամ տիմէտ արա գլխուն, եւ կամ զերեսն ի վերայ շոգուն բռնէ. եւ պապունաճին շոգին լաւ է քան զամէնն. եւ թէ զսամիթին ձէթն եւ պապունաճին յիրար խառնէ եւ գլուխն եւ քիթն եւ ականջն օծէ։
Հունան ասէ, թէ պապունաճն հով գլխացաւուն օգտելուն պատճառն այն է, որ բացող է եւ հալող է. եւ թէ ցաւն հին լինի՝ նա կղբու ձու եւ ֆարֆարիոն եւ պղպեղ եւ մանեխ, յամէն մէկէ Ա Ա բաժին եւ քիչ մն աֆիոն խառնէ եւ հին գինով շաղվէ՛ եւ օծէ՛ ի գլուխն. օգտէ։ Եւ զայս տիմէտն արա. – պապունաճ եւ աքլիլմէլիք Ե Ե դրամ եւ սիսանպարի ջրով շաղվէ՛ եւ օծէ՛, եւ ի բաղանիս մուտ եւ լվա՛. շատ օգտէ։
