Kitabı oku: «Farafinna jamanaw»

Yazı tipi:

Ka kɛɲɛ ni bɔko dɔ ye, daɲɛ "Afiriki" bɔra Berber kabila tɔgɔ la Afrigia, min tun sigilen bɛ Afiriki gun worodugu fɛ, Romɛkaw ka mara fana tun bɛ yen Afiriki. Romɛkaw ka mara min bɛ Afiriki, o sigira Romɛ fɛ san 146 Krisita tile ɲɛ. e. Carthage jamana yɔrɔ la, a ye bi Tunisi worodugu-tlebi yɔrɔ minɛ. Mansamara ka waati la, Afiriki tun bɛ senatɛri maraw kɔnɔ ani a tun bɛ mara mara la proconsul dɔ fɛ. Mansamara waati bɛ dɔn ni duguba sigicogo ɲɛtaa ye. Duguw ye koloni ni minisiriso ka josariyaw sɔrɔ. Layɛrɛ min tun bɛ dugubaw kɔnɔ, o tun ye Romɛkaw ka koloniyalikɛlaw ye ani sigidamɔgɔw ka Romɛkaw ka mɔgɔba minnu tun ye Romɛkaw ye. Ladamuni siratigɛ la, Mansamara waati la, Afiriki mara ye jɔyɔrɔba ta. Nka, togodala jamanadenw tora dunanw ye Latinkan ni Romɛkaw ka laadalakow la. San kɛmɛ 4nan-5nan na. a kɛra jɔnw ni kuluw ka murutilibaw ka mara ye, o min ye Romɛ Mansamara barika dɔgɔya kosɛbɛ ani ka kɛ sababu ye k’a bin. San kɛmɛ 5nan na. Tiɲɛnikɛlaw y’u sigi Afiriki. San kɛmɛ 6nan na. Bizansi masakɛ Justinian sera ka kɔgɔjida lamini segin, nka Bizansi fanga tun ka dɔgɔ. San kɛmɛ 7nan na Farafinna mara minɛna Arabuw fɛ.

Afiriki woroduguyanfan fɛ, ka segin san ba 1nan na Krisita tile ɲɛ. e. jamana yɛrɛmahɔrɔnyalen damadɔ tun bɛ yen: Kartage, min sigira senkan Fenisi jamana wɛrɛw fɛ, minnu tun bɛ Semitikikan fɔ min tun bɛ Heburukan, Moritani ani Numidia la, Libikaw ye min da. Kartage minɛni kɔfɛ Romɛkaw fɛ san 146 Krisita tile ɲɛ. e. o jamanaw, kɛlɛ gɛlɛn kɔfɛ, kɛra Romɛkaw ka bolofɛnw ye. San kɛmɛ damadɔw sanni waati kura ka se, kalasi jɛkulu dɔ yiriwali daminɛna bi Etiyopi jamana kɔnɔ. Jamana minnu yiriwara yan, olu dɔ la kelen – Aksum – sera a dankan na san kɛmɛda 4nan na Krisita tile ɲɛ. n. e., tuma min na a ka nafolo minnu bɛ tlebin fɛ, olu sera Meroe jamana ma Nili kɔji la, ani kɔrɔn fɛ – "Arabu nisɔndiyalen" (bi Yemen). San ba II kɔnɔ ani. e. jamana barikamaw yiriwara Sudan Tlebi fɛ (Gana, Mali, Songhai ani Bornu); kɔfɛ, jamanaw sigira Gine kɔgɔjida la (Ashanti, Dahomey, Kongo, wdfl), Tchad baji tilebin fɛ (Hausa jamanaw) ani yɔrɔ caman wɛrɛw la Afiriki jamanaba kɔnɔ.

Afiriki tropical jamanaw ka kanw, minnu sigilen bɛ Semitic-Hamitic denbaya saheli fɛ, a ka c’a la sisan, u bɛ fara ɲɔgɔn kan ka kɛ denbaya fila ye: Niger (Kongo)-Kordofan ani Nilo-Sahara. Nizɛri-Kordofanian kulu kɔnɔ, Nizɛri-Kongo kulu bɛ yen – kulu minnu ka ca kosɛbɛ ani minnu bɛ kelenya kɛ: Tlebi Atlantik, Mande, Volts, Kwa, Benue-Kongo ani Adamawa-Kɔrɔn. Tlebi Atlantik jamanaw ye Fulbe jamanaba dɔ ye min sigilen bɛ kulu danfaralenw na Sudan Tlebi ni Cɛma jamana bɛɛ la, Wolof ni Serep (Senegal), ani dɔwɛrɛw. ), Volta jamanaw (moy, loby, bobo, Senufo, wdfl) – Burukina Faso, Gana ani jamana wɛrɛw la. Kwa jamanaw ye Gine kɔgɔjida jamanaba dɔw ye i n’a fɔ Yoruba ni Ibo (Nigeria), Akan (Ghana) ani Ewe (Bɛnin ani Togo); ewew gɛrɛfɛ, kɔkanmɔgɔw bɛ yen, minnu sigilen bɛ saheli fɛ, tuma dɔw la, u bɛ wele ko Dahomekaw; jɔyɔrɔ min bɛ yɔrɔ kelen na dɔɔnin, o bɛ sɔrɔ jamanaw fɛ minnu bɛ Krukanw (walima kanw) fɔ. Olu ye Bakwe, Grebo, Krahn ani jamana wɛrɛw ye minnu sigilen bɛ Liberiya ani Côte d’Ivoire (Côte d’Ivoire). Benue-Kongo kulu fitinin bɛ sigi senkan jamana caman fɛ, fɔlɔ, a tun bɛ fɔ ko Bantu denbaya kɛrɛnkɛrɛnnen dɔ ani kɔrɔnfɛ Bantu kulu. Bantu jamanaw, minnu ye kelen ye kosɛbɛ kanko ni laadalakow siratigɛ la, olu sigilen bɛ Cɛma ani a yɔrɔ dɔw la Afiriki kɔrɔnyanfan ni Saheliyanfan jamanaw na (Kongo Demokarasi jamana (kɔrɔlen Zaire), Angola, Tanzani, Mozanbiki, Zimbabue, Afiriki Saheli, wdfl). Bantuw tilalen don kanko dɔnnikɛlaw fɛ kulu 15 ye: 1nan – duala, lupdu, fang, wdfl; 2nan -teke, mpongwe, kele; 3nan – bangi, pgala, mongo, tetelya; 4nan – Rwanda, rundi jamana na; 5nan – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6nan-nyamwezi, nyatura, n’o ye nyatura ye; 7nan – Swahilikan, togokan, hehe; 8nan – Kongo, ambundu ; 9nan-chokwe, luena; 10nan-luba ye; 11nan-bemba, fipa, tonga; 12nan – Malawi 13nan – Yao, Makonde, Makua; 14nan – ovimbundu, ambo, herero; 15nan – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, wdfl.

Ücretsiz ön izlemeyi tamamladınız.

Yaş sınırı:
12+
Litres'teki yayın tarihi:
29 nisan 2023
Yazıldığı tarih:
2023
Hacim:
13 s. 1 illüstrasyon
Telif hakkı:
Автор
İndirme biçimi:

Bu kitabı okuyanlar şunları da okudu