Kitabı oku: «Detektiv ölüm yatağında», sayfa 2

– Çox təəssüf edirəm, – dedim, – amma vəziyyət, həqiqətən də, təcilidir. Cənab Şerlok Holms…

Dostumun adını eşidən kimi bu kiçik adamın üzündə qəribə dəyişikliklər yaranmağa başladı. Gözləri qəzəblə parladı. Gərilmişdi, partlayacaqdı.

– Holmsun yanından gəlirsiniz? – deyə soruşdu.

– Yanından ayrılalı çox olmadı.

– Holmsa nə olub?

– Çox xəstədir. Mən də buna görə gəldim.

Adam oturmağım üçün kürsü göstərdi və öz kreslosuna geri döndü. Bu sırada buxarının üstündəki aynadan onun üz ifadəsini tutmağı bacarmışdım. Sanki üzünə hiyləgər və iyrənc bir gülümsəmə qonmuşdu. Amma dərhal sonra səmimi olduğunu sandığım narahat bir şəkildə mənə doğru əyildi və mən yanılmış ola biləcəyimi düşündüm.

– Bunu eşitdiyimə kədərləndim, – dedi. – Cənab Holmsla zamanında işlə bağlı tanış olmuşduq; qabiliyyətini və xarakterini hər zaman təqdir etmişəm. Mən xəstəliklərlə nə qədər maraqlanıramsa, o da cinayətə eyni şəkildə maraq duyur. Onun üçün bir qatil mənim üçün bir mikrobla eynidir. Mənim də özümə görə həbsxanalarım var, – deyə yandakı masalardan birinin üstünə düzülmüş şüşələri göstərərək davam etdi. – O jelatin içində ən azğın canilər öz cəzalarını çəkməkdədirlər.

– Cənab Holms da sizi bu xüsusi marağınıza görə görmək istəyirdi. Sizə böyük hörməti var və Londonda ona kömək edə biləcək tək insan olduğunuzu düşünür.

Kiçik adam bir an diksindi və başındakı papaq yerə diyirləndi.

– Niyə? – deyə soruşdu. – Cənab Holms niyə ona mənim kömək edə biləcəyimi düşünür ki?

– Şərq xəstəlikləri haqqında məlumatlarınıza görə.

– Yaxşı, tutulduğu xəstəliyin Şərq mənşəli olduğunu haradan bilir?

– Çünki apardığı tədqiqatların birində sahildəki Çinli dənizçilərlə ünsiyyətdə olmaq məcburiyyətində qalıb.

Cənab Kulverton Smit məmnuniyyətlə gülümsədi və əyilərək yerdən papağını götürdü..

– Eləmi? – dedi. – Ümid edirəm vəziyyəti söylədiyiniz qədər ağır deyil. Nə qədər vaxtdır xəstələnib?

– Təxminən üç gündür.

– Sayıqlama varmı?

– Hərdənbir.

– Ay Allah! Narahat olmağa səbəb var. Bu çağırışa cavab verməmək insanlığa sığmaz. İşlərimin bölünməsindən heç xoşlanmıram, Dr. Uatson; amma bu məsələ fərqlidir. Sizinlə gələcəyəm.

Holmsun təlimatlarını unutmamışdım.

– Mənim başqa bir görüşüm var.

– Çox gözəl. O zaman tək gedərəm. Cənab Holmsun ünvanı məndə olmalıydı. Ən gec yarım saat ərzində orada olacağımdan əmin ola bilərsiniz.

Holmsun otağına geri döndüyümdə dərhal içəri girməyə cəsarət edə bilmədim. Mən yoxkən qorxduğum başıma gəlmiş ola bilərdi. Amma içəri girdiyimdə, bir az özünə gəldiyini görüncə rahatladım. Görünüşü dəyişməmişdi, amma sayıqlamalardan əsər-əlamət qalmamışdı; səsi normaldan zəif çıxsa belə, köhnə canlılığına qovuşmuşdu. – Həə, onu görə bildinmi, Uatson deyə soruşdu?

– Bəli, gəlir.

– Möcüzədir ki, Uatson! Möcüzə! Sən elçilərin kralısan.

– Mənimlə gəlmək istəyirdi.

– Bu ola bilməz, Uatson. Həqiqətən də, qeyri-mümkündür. Yaxşı xəstəliyimin nə olduğunu da soruşdumu?

– Ona Şərq sahilindəki Çinlilərdən danışdım.

– Əlbəttə! Uatson, sən yaxşı dost kimi əlindən gələnin ən yaxşısını etmisən. Artıq ortalıqdan çəkilə bilərsən.

– Diaqnozunu eşitmək istəyirəm, Holms.

– Təbii ki, istəyərsən, amma bu cənab otaqda heç kimin olmadığını düşünsə, diaqnozu daha dəqiq qoyar. Yatağımın arxasında sənə çatacaq qədər yer var, Uatson.

– Möcüzəsən, Holms!

– Təəssüf ki, başqa yolumuz yoxdur, Uatson. Otaq əslində gizlənmək üçün çox uyğun deyil, amma insanın şübhələnməyəcəyi şeylər belə başına gələ bilər. Nə isə Uatson, bir yolunu tapacağıq.

Sonra birdən-birə oturduğu yerdəcə diqqətlə ətrafı dinləməyə başladı.

– Təkər səsləri gəlir, Uatson. Məni sevirsənsə, tələs dostum! Və nə olursa-olsun yerindən tərpənmə! Nə olursa-olsun, oldumu? Danışma! Tərpənmə! Yalnız qulaqlarını açıb dinlə.

O, bunları söylədikdən sonra gücünü tamam itirdi; özündən əmin səsinin yerini yarıhavalanmış bir adamın alçaq səsli mızıltıları tutdu.

Gizləndiyim yerdən nərdivanlardan gələn ayaq səslərini, yataq otağının qapısının açılıb-bağlandığını eşidə bilirdim. Sonra xəstənin zorla aldığı nəfəs və xırıltı xaricində uzun bir səssizlik oldu. Qonağı yatağın kənarında dayanaraq xəstəyə baxdığını təsəvvür edirdim. Nəhayət, bu qəribə səssizlik sona çatdı.

– Holms! – deyə adam qışqırdı. Sonra yatan bir insanı qaldırmağa çalışan birinin israrlı səs tonuyla: – Holms! Eşitmirsənmi, deyə təkrarən bağırdı. – Holms?

Mən kobud şəkildə xəstə adamın çiyinlərinin silkələnməsinə bənzər səs eşitdim.

– Sizsinizmi, cənab Smit? – deyə Holms pıçıldadı. – Gələcəyinizi düşünmürdüm.

Adam güldü.

– Əminəm ki, belə olmuşdur, – dedi. – Amma gördüyün kimi, buradayam. Ocaq kömürləri, Holms, ocaq kömürləri!

– Nə qədər kübarsınız. Peşəkarlığınızı necə təqdir etdiyimi bir bilsəniz.

Qonağımız gülürdü.

– Əlbəttə. Londonda bunun fərqinə varan yeganə adam sənsən. Xəstəliyinin nə olduğunu bilirsənmi?

– Eynisidir, – dedi Holms.

– Aha! Demək əlamətləri yoxladın.

– Əlimdən gəldiyi qədər.

–Buna heç təəccüblənmədim, Holms. Eynisi olduğuna da həmçinin. Elə isə işin çox çətindir. Yazıq Viktor xəstəliyin dördüncü günü ölmüşdü – nə qədər güclü, qüvvətli adam idi. Sənin də dediyin kimi, artıq bitmiş hesab edilən bir Asiya xəstəliyini Londonun düz göbəyinə gətirmiş olması, həqiqətən, çox qəribədir. Özü də mənim mütəxəssis olduğum bir xəstəlik… Qəribə təsadüfdür, Holms. Bunu fərq etmiş olmağın ağıllı hərəkətdir, amma yenə də hər şeyin özbaşına inkişaf etdiyini sanmağın çox yanlışdır.

– Sənin etdiyini bilirdim.

– Demək bilirdin?! Amma isbat edə bilmədin, eləmi? Yaxşı, haqqımda əsassız söz-söhbətlər yayandan sonra problemini həll etmək üçün ayaqlarıma düşməyin nə deməkdir bəs? Bu necə bir oyundur, hə?

Xəstə adamın xırıltılı nəfəsi eşidilirdi.

– Mənə su ver! – o inlədi.

– Artıq sonun yaxınlaşır, dostum; amma söyləyəcəklərimi eşitmədən getməyini istəmirəm. Ona görə də sənə su verəcəyəm. Al görüm, üstünə-başına tökmə! Afərin sənə. Dediklərimi anlaya bilirsənmi?

Holms inlədi.

– Əlindən gələni beş qaba çək. Keçmiş keçmişdə qaldı, – deyə pıçıldadı. – And içirəm ki, olub-keçəni ağlıma gətirmirəm. Məni müalicə etsən hər şeyi unudaram.

–Nəyi unudarsan?

–Viktor Savagenin ölümünü. Özün bunu indicə etiraf etdin. Amma hamısını unudacağam.

– İstəyirsən unut, istəyirsən unutma; ürəyin necə istəyir, elə də davran. Onsuz da, şahid kürsüsünə çıxacağımı düşünmürəm. Bacıoğlumun necə öldüyünü öyrənib-öyrənməməyin də vecimə deyil. Bu anda mühakimə etdiyimiz adam o deyil, sənsən.

– Bəli, bəli.

– Mənim yanıma gələn adam – adını unutmuşam – xəstəliyə Şərq sahilindəki dənizçilərdən yoluxduğunu söylədi.

– Başqa bir ehtimal heç ağlıma gəlmir də…

– Zəkanla qürur duyursan, Holms, elə deyilmi? Özünü ağıllı sanırsan. Amma bu dəfə özündən daha ağıllı birinə rast gəlmisən. Yaddaşını zorla görək, Holms; bu xəstəliyə başqa bir yerdən yoluxmuş ola bilməzsənmi?

– Düşünə bilmirəm. Beynim dağılır. Tanrı eşqinə mənə kömək et!

– Təbii ki, kömək edəcəyəm. Bu dəqiqə harada olduğunu və oraya necə gəldiyini sənə deyəcəyəm. Ölmədən əvvəl hər şeyi öyrənməyini istəyirəm.

– Ağrımı kəsəcək bir şey ver mənə.

– Ağrı verir, eləmi? Asiyalılar ölüm yaxınlaşdığında ulayırdılar. Səndə də yəqin tutulmalar olur.

– Bəli, bəli.

– Amma dediklərimi eşidə bilərsən. Dinlə məni! Yoluxmanın baş verdiyi ərəfədə həyatında qeyri-adi nə isə olmadımı?

– Xeyr, heç bir şey olmadı.

– Bir daha düşün.

– Düşünə bilməyəcək qədər xəstəyəm.

– Yaxşı o zaman mən sənə kömək edim. Poçtla nəsə aldınmı?

– Poçtlamı?

– Məsələn, bir qutu?

– Huşumu itirmək üzrəyəm, – sonum gəldi!

– Dinlə, Holms! – Ölüm döşəyindəki adamı sarsıdan bir səs eşidilirdi və mən gizləndiyim yerdən çıxmamaq üçün özümü çətinliklə saxlayırdım. – Məni dinləmək məcburiyyətindəsən. Eşidəcəksən! Bir qutu aldığını xatırlamırsanmı? Fil dişindən bir qutu? Çərşənbə günü gətirildi. Qutunu açdın – unutdunmu?

– Bəli, bəli açdım. İçində iti uclu bir ox vardı. Zarafat sandım və…

– Bunu ağrı içində öyrənirsən, amma zarafat deyildi. Ay axmaq insan, cəzanı çəkməyin lazım idi, indi də çəkirsən. Yoluma çıxma demişdim sənə! Məni rahat buraxsaydın, sənə zərər verməyəcəkdim.

– Xatırladım, – Holms inlədi. – O ox! Əlimi qanatmışdı. O qutu – masanın üzərindədir.

– Bəli odur, Allahın cəzası! Buradan gedəndə onu da götürəcəyəm. Beləcə son dəlillə bağlı ümidin də suya düşmüş olacaq. Artıq gerçəyi öyrəndin, Holms; səni öldürdüyümü bilirsən. Viktor Savage haqqında çox şey bilirdin; mən də lazım olanı dedim. Sonun yaxınlaşdı, Holms. Burada oturub ölməyini izləyəcəyəm.

Holmsun səsi artıq çətinliklə eşidilməyə başlamışdı.

– Necə? – dedi Smit. – Qaz lampasını açım? Hava tamam qaralıb, eləmi? Yaxşı, açım, beləcə səni daha yaxşı görə bilərəm. O, otağın o biri ucuna gedib qaz piltəsini sona qədər burdu, ətraf işıqlandı. – Sənin üçün edə biləcəyim başqa bir şey varmı, dostum?

– Kibrit və siqaret ver.

Sevincdən qışqırmamaq üçün özümü güclə saxladım. Holms hər zamankı səsiylə danışmağa başlamışdı – bəlkə bir az zəif çıxırdı, amma bu səsi mən yaxşı tanıyırdım. Sonra araya uzun bir səssizlik çökdü; Kulverton Smitin dayanıb səssizcə dostuma baxdığını hiss edirdim.

– Bu nə deməkdir? – deyə nəhayət ki, ciyiltili səslə soruşdu.

– Rol oynamağın ən asan yolu seçdiyin xarakterin özü olmaqdır, – Holms dedi. – İnan mənə, üç gündür ki, bir şey yemədim, içmədim; – ta ki sən zəhmət çəkib o suyu verənə qədər. Amma məni ən çox narahat edən şey tütün oldu. Nə isə ki, artıq çəkə bilərəm.

Kibritin yandığını eşitdim. – Belə daha yaxşı oldu. Hu huu! Yoxsa bu gələn adam dostumdurmu?

Çöldə ayaq səsləri eşidildi, qapı açıldı və Müfəttiş Morton içəri girdi.

– Hər şey bitdi; adamın budur, – Holms dedi.

Müfəttiş lazım olduğu şəkildə adamın hüquqlarını oxumağa başladı.

– Sizi Viktor Savageni öldürdüyünüz üçün həbs edirəm, – deyə sözünü bitirdi.

– Təbii ki, Şerlok Holmsu öldürməyə təşəbbüsü də əlavə edə bilərsən, – dostum gülərək dedi. Yaxşı ki, cənab Kulverton Smit zəhmət çəkib qaz lampasını yandırdı, beləcə siqnal vermiş oldu. Unutmadan; məhkumun pencəyinin sağ cibindəki kiçik qutuya da xüsusi diqqət yetirin. Təşəkkür edirəm. Yerinizdə olsam, daha diqqətli olardım. Bura qoyun. Məhkəmədə ona da növbə çatacaq.

İtələşmədən sonra dəmir cingiltiləri eşidildi.

– Sonunda siz zərərli çıxarsınız, – müfəttiş dedi. – Rahat durun, oldumu? – Bağlanan qandalların səsi gəldi.

– Gözəl tələ idi! – cingiltili səslə dilləndi. – Amma yenə də topun ucunda sən olacaqsan, Holms, mən deyil. Bura gəlib onu müalicə etməyimi istədi. Mən də narahat olub, gəldim. Şübhəsiz, indi də o axmaq iddialarını dəstəkləyən şeylər söylədiyimi uyduracaq. İstədiyin qədər yalan danış, Holms. Mənim sözüm ən az səninki qədər etibarlıdır.

– Uca Tanrım! – Holms qışqırdı. – Lap unutmuşam. Sevimli Uatson, sənə minlərlə kərə üzr borcluyam. Necə də unutmuşam! Səni cənab Kulverton Smitlə tanış etməyimə ehtiyac yoxdur, deyəsən, daha əvvəl tanış olmuşdunuz. Araba aşağıdadırmı? Geyinər-geyinməz gəlirəm. Polis bölməsində mənə ehtiyacınız ola bilər.

– Heç bu qədər yaxşı olmamışdım, – Holms dedi. O, geyinərkən bir tərəfdən bir stəkan qırmızı şərab və bir neçə biskvitlə qarnını doyururdu. – Vərdişlərimin nə qədər nizamsız olduğunu sən də bilirsən; belə bir sınaq başqalarını çox çətinə salardı. Xanım Hudsonu vəziyyətimin ciddi olduğuna inandırmağım lazım idi. O səni tapacaqdı, sən də bizim adamımızı. Mənə acığın tutmadı ki, Uatson? Qəbul etməlisən ki, bütün qabiliyyətlərinə baxmayaraq duyğularını gizlətməyi bacarmırsan. Sirrimi bilsəydin, Smiti vəziyyətin ciddiliyinə inandıra bilməzdin. Halbuki planın ən ciddi hissəsi bu idi: adamın kinli olduğunu bildiyim üçün, gəlib şah əsərinə baxmaq istəyəcəyindən əmin idim.

– Yaxşı, bəs o halın nə idi Holms? Qarabasmaların var idi axı…

– Üç gün oruc tutsan, sən də məndən fərqli olmazdın, Uatson. Geri qalanını bir neçə fırça toxunuşuyla həll etmək çətin olmadı. Alına vazelin, gözlərə gözəl arvad otu, yanaqlara pomada, dodaqların ətrafına da bal mumu sürtsən, çox lazım olan nəticəni əldə edə bilərsən. Bu mövzu haqqında bir məqalə yazmağı düşünürəm. Təbii ki, hərdənbir kronlardan, istridyələrdən, ya da başqa qəribə şeylərdən danışıb havalanmış təəssüratı yaratmaq da çətin olmadı.

– Yaxşı, bəs niyə yanına yaxınlaşmağıma icazə vermədin? Axı xəstə deyildin!

– Bunu necə soruşa bilirsən, sevimli Uatson? Həkimliyinə heç hörmət etmədiyimimi düşünürsən? Müayinə etməyə başlasan, nə qədər zəif düşmüş olsa da ölüm döşəyindəki bir adamın, nəbzində, ya da atəşində yüksəlmə olmadığını fərq etməyin necə mümkün olmaya bilərdi? Səni ancaq dörd metr uzaqdan aldada bilərdim. Yoxsa Smiti ələ keçirməyimə kim kömək edəcəkdi? Xeyr, Uatson, o qutuya toxunma, əsla! Qapağını açdığında, iti uclu bir ox atılır. Yazıq Savagenin də buna bənzər bir alətlə öldürüldüyünü söyləyə bilərəm. Amma məni tanıyırsan, əlimə keçən hər paketə diqqətlə yaxınlaşıram.

Planının müvəffəqiyyətlə tamamlandığına inandıra bilsəm, gerçəkləri Smitin öz ağzından eşidə biləcəyimə əmin idim. Bunun üçün gerçək bir sənətçi kimi davranmağım lazım idi. Təşəkkür edirəm, Uatson, paltomu geyinməyimə kömək edərsənmi? Polis bölməsində işimiz bitdikdən sonra Simpsonda gözəl bir ziyafətə “yox” demərəm.

BRÜS PARTİNQTON PLANLARI

1895-ci ilin noyabr ayının üçüncü həftəsində, Londonun üzərinə qatı bir duman çökmüşdü. Bazar ertəsindən cümə axşamına qədər, dumana görə Beyker küçəsindəki pəncərələrimizdən qarşıdakı binaları görmək mümkün olmurdu. Holms, dumanın çökdüyü ilk günü, ciddi mənbələr kitabının indeksini yeniləməklə keçirdi, ikinci və üçüncü gün səbrlə, yeni hobbisi olan orta əsrlər musiqisiylə maraqlandı. Amma dördüncü gün nahar süfrəsindən qalxıb, yağlı, qatı bozumtul təbəqənin hələ də ətrafımızı bürüdüyünü, pəncərələrin üzərində boz-bulanıq damcılara çevrildiyini gördüyümüz vaxt, dostumun səbirsiz və enerjili ruhu üsyan etdi. O, günlərlə boğmağa çalışdığı enerjinin təsiri altında qonaq otağımızda vurnuxmağa başladı. Dırnaqlarını gəmirir, barmaqlarını mebellərin üzərində döyəcləyir, hərəkətsizlikdən daha çox əsəbiləşirdi.

– Qəzetdə maraqlı şeylər yoxdurmu, Uatson?" – narahat soruşdu.

Holmsun maraqlı deyərkən, cinayət baxımından maraqlı xəbərlərdən bəhs etdiyinin fərqindəydim.

Qəzetdə bir inqilabla, müharibə ehtimalıyla və yaxında yaşanacaq hökumət dəyişikliyiylə əlaqədar xəbərlər vardı, amma bunların heç biri dostumun marağını çəkəcək şeylər deyildi. Adi və əhəmiyyətli, cinayətlə əlaqədar olan heç nə tapa bilmədim. Holms buna görə donquldandı və narahatnarahat gəzişməyə davam etdi.

– Londonun cinayətkarları, həqiqətən də, darıxdırıcı insanlardır, – bir az əvvəl məğlub edilmiş idmançının narahatçılığı ilə dilləndi. – Pəncərədən çölə bax, Uatson. İnsanların dumanlı şəkildə göründükdən sonra yenidən necə buludların arasında itdiyini görürsənmi? Halbuki oğru, ya da qatil, belə bir gündə pələng meşədə gəzən kimi Londonda dolaşa bilər; özü də hücuma keçdiyi ana qədər kimsənin gözünə görünməz, o anda isə qurbanından başqası onu görməz.

– Bir neçə əhəmiyyətsiz oğurluq hadisəsi olub, – gülərək dedim.

Holms astadan, narazılıqla mızıldandı.

– Bu böyük səhnə bundan daha əhəmiyyətli işlər üçün qurulub, – dedi. – Cinayətkar olmadığım üçün cəmiyyət çox şanslıdır.

– Haqlısan! – ürəklə dedim.

– Bruks, Vudhaus, ya da məni öldürmək üçün əsaslı səbəbi olan əlli adamdan biri olduğumu düşünsənə; özümü nə qədər tuta bilərəm ki? Bir qonaqlıq, təşkil edilmiş bir görüş və hər şey sona çatardı. Latın ölkələrində günlərlə davam edən dumanlı havaların olmaması böyük şansdır – sui-qəsdçilər nə işlər görərdi, bir düşünsənə. Sən bir işə bax! Nəhayət, bizi monotonluqdan qurtaracaq bir şey tapıldı.

Xidmətçi qız teleqram gətirmişdi. Holms zərfi cırdı və birdən qəhqəhə çəkərək gülməyə başladı.

– Vay-vay, daha nələr görəcəyik görəsən, – dedi. – Böyük qardaşım Maykroft gəlir.

– Niyə təəccüblənirsiniz ki,?

– Niyə təəccüblənirəm? Bu, səhrada yolunu azmış qatar görmək kimi bir şeydir. Maykroftun yolu bəllidir və yalnız o yolla hərəkət edir. Pall Malldakı evi, Diogen Klubu, Vaythal… rotası budur. Bura bircə dəfə, yalnız bir dəfə gəlib. Görəsən onu indi relslərindən çıxaran qarışıqlıq nədir?

– Teleqramda bir şey söyləməyibmi?

Holms, teleqramı mənə uzatdı.

“Səninlə Kadoqan Vest haqqında danışmalıyam. Tezliklə ordayam”. MAYKROFT

– Kadoqan Vest? Bu adı eşitmişəm.

– Mənim üçün heç nə ifadə etmir. Maykroft belə bir dəlilik edirsə, bir planet də orbitindən çıxmış ola bilər. Yeri gəlmişkən, sən Maykroftun işinin nə olduğunu bilirsənmi?