Kitabı oku: «Gümüşü şimşək»
Artur Konan Doyl
GÜMÜŞÜ ŞİMŞƏK
hekayələr
GÜMÜŞÜ ŞİMŞƏK
– Vatson, gedəsi yerim var, – Holms səhər yeməyində mənə dedi.
– Hara? – soruşdum.
– King's Pyland, Dartmurda.
Holmsun belə deməyinə heç təəccüblənmədim. Əslində, neçə gündür, İngiltərədə dildən-dilə dolaşan bu hadisə ilə məşğul olmaması məni heyrətləndirmişdi. Bütün günü çənəsini mıxlanmış kimi sıxıb çatılmış qaşları ilə otaqda gah irəli, gah geri var-gəl etmiş, çubuğu dəfələrlə ən sərt tütün ilə dolub-boşalmışdı. Suallarıma, atmacalarıma reaksiya vermirdi. Xəbər büromuzun göndərdiyi gündəlik qəzetlərə göz gəzdirdikdən sonra bir kənara tullamışdı. Danışmasa da, ağlından keçənləri təxmin edə bilirdim. Mətbuatda yazılmış “Uesseks kuboku” cıdır yarışının favorit atının yox olması və məşqçisinin acınacaqlı ölümü haqqında xəbərlər analiz bacarığını əməlli-başlı qıcıqlandırmışdı. Elə bu səbəbdən də hadisənin baş verdiyi yerə getmək niyyətinin olduğunu açıqlayacağı anı dörd gözlə gözləyir, buna ümid edirdim.
– Əgər mane olmaramsa, səninlə gəlməkdən xoşnud olardım, – dedim.
– Əziz Vatson, inan ki, gəlməyin çox yaxşı olardı. Zamanını boş yerə xərcləməyəcəyinə söz verirəm. Bu hadisəni bənzərsiz dərəcədə xüsusi edəcək bəzi nüanslar var. Zənnimcə, Paddinqtondakı qatara çatacaq qədər vaxtımız var: məsələ ilə bağlı ayrıntıları sənə yolda danışaram. Bu möhtəşəm binoklunu da özünlə götürsən, sevinərəm.
Holmsun dediyi kimi, bir saat sonra artıq Ekseterə gedən qatarın birinci dərəcəli vaqonunda oturmuşduq. Şerlok Holms səyahətlərdə istifadə etdiyi qulaqları dik kartuzunun1 dövrələdiyi sərt və həvəsli üzü ilə Paddinqtondan aldığı gündəlik qəzetləri oxuyurdu. “Reading”i də bitirib sonuncu qəzeti qoltuğuna qoydu və siqar qutusunu mənə uzatdı.
Pəncərədən bayıra baxa-baxa saatına göz yetirdi:
– Yaxşı gedirik, indi sürətimiz saatda 53,5 mildir.
– Qalıq mil işarəsini görmədim, – dedim.
– Mən də görmədim, amma bu xətdəki teleqraf dirəkləri altmış metr aralığında tikildiyinə görə hesablama aparmaq asandır. Con Streker və Gümüşü Şimşəyin itməsi ilə bağlı hadisənin təfsilatından məlumatın var?
– “Telegraph” və “The Chronicle” qəzetlərində nə yazılıbsa, ancaq onu bilirəm.
– Bu hadisə detektivin yeni dəlillər toplamaqla deyil, əldə olan dəlilləri araşdırmaqla qabiliyyətini göstərməli olduğu hadisələrdəndir. Bu, adət etdiyimiz hadisələrdən fərqli, olduqca qarmaqarışıq və çoxları üçün şəxsi önəm daşıyan faciə olduğu üçün saysız-hesabsız təxminlər, ehtimallarla sarılmış şəkildəyik. Çətin olan da jurnalistlərin, şərhçilərin bərbəzək verib şişirtdikləri şeylər arasından həqiqəti, mütləq və inkaredilməz həqiqəti tapıb ortaya çıxarmaqdır. Bu möhkəm təməllərə istinaddan sonra etməli olduğumuz iş nəticələri araşdırmaq və bütün bunların niyə baş verdiyini aşkarlamaq olacaq. Çərşənbə axşamı həm atın sahibi polkovnik Rossdan, həm də işə baxan müfəttiş Qriqoridən teleqram aldım. Köməyimi istəyirlər.
– Özü də çərşənbə axşamı və bu gün cümə axşamıdır. Niyə dünən işə başlamadın?
– Çünki yanıldım, əziz Vatson, üstəlik bu yanılmaya məni sənin hekayələrin sayəsində tanıyan çoxlarının zənn etdiyindən daha tez düşməyimdən qorxuram. İngiltərədə bu cür məşhur atın, hələ də, Şimali Dartmur kimi insanların sıx yaşadığı bölgədə uzun müddət gizli qalacağını təxmin etməmişdim. Dünən saatlarla atın tapılması, onu qaçıranın da Con Strekerin qatili ilə eyni adam olacağı xəbərini gözlədim. Amma bir gün keçəndən sonra gənc Fitsroy Simpsonun tutulmasından başqa nəsə baş verməyincə hərəkətə keçmə vaxtının gəldiyini hiss etdim. Bütün hallarda dünənki günü boşuna keçirdiyimi düşünmürəm.
– Onda, yəqin, bir versiyan var.
– Ən azından hadisənin əsas faktlarını əldə etmişəm. Bir-bir danışacağam. Hansısa hadisəni başqasına danışanda hər şey zehində daha da aydınlaşır. Həm də sənə başlanğıc nöqtəmizi anlatmasam, kömək etməyin çətinləşər.
Yastığıma dirsəklənib siqarımı tüstülətməyə başladım. Holms isə qabağa əyilib sağ əlinin incə, uzun barmaqları ilə sol əlinin ovcunun içini oxşayır, bizi bu səyahətə sürükləyən hadisənin xülasəsini danışırdı:
– Gümüşü Şimşək İsonomi atının nəslindəndir və məşhur atası kimi parlaq rekordlara imza atıb. İndi beş yaşındadır və sahibi polkovnik Rossa bir çox mükafat qazandırıb. Bu bədbəxt hadisəyə kimi “Uesseks kuboku”nun daim bir nömrəli favoriti olub. Cıdır yarışlarında hər dörd nəfərdən üçü ona pul qoyurmuş. Bu vaxta qədər pul yatıranları məyus etmədiyi üçün də ətrafında külli miqdarda dövriyyə vardı. Bütün bunları nəzərə alsaq, Gümüşü Şimşəyin növbəti çərşənbə axşamı günü bayraq endiyi zaman yarış sahəsində olmasını əngəlləmək istəyən xeyli insan olduğu açıq-aşkardır. Bunu, şübhəsiz ki, polkovnikin tövləsinin yerləşdiyi “King's Pyland”da bilməyən yox idi. Ulduz atı mühafizə etmək üçün bütün tədbirlər görülmüşdü. Atın mehtəri Con Streker tərəzidə müəyyən edilmiş çəkidən ağır gəldiyi günə qədər həmişə polkovnik Rossun atlarını minən çoxdankı jokey imiş. Polkovnik Rossa beş il jokey, yeddi il də mehtər kimi xidmət edibmiş. Hər zaman əzmkar və sadiq xidmətçi olubmuş. Tövlə kiçik olduğundan və yalnız dörd at bəsləndiyindən Strekerin yanında cəmi üç gənc çalışırmış. Bu gənclərdən biri hər gecə tövlədə qalır, digərləri də mansardda yatırlarmış. Üçü də seçmə gənclər imiş. Con Streker evli olduğu üçün tövlədən, təxminən, iki yüz yard2 uzaqdakı kiçik evdə yaşayırmış. Uşağı yoxmuş, bir xidmətçi imiş, bir də xanımı. Kəndin ətrafı olduqca sakit, kimsəsiz yerdir. Ancaq yarım mil şimalda xəstələr və təmiz Dartmur havası almaq istəyənlər üçün Tavistokdan olan inşaatçı tərəfindən tikilmiş bir sıra evlər var. Tavistok da iki mil qərbdə yerləşir. Süpürgəotuları bitən ərazinin o biri tərəfində, yenə iki mil uzaqda Lord Bekvoterə məxsus Mapleton adında ferma yerləşir. Fermanı Seyls Braun adlı adam idarə edir. Süpürgəotunun bitdiyi ərazinin digər tərəfi boşluqdur. Bir neçə köçəri qaraçıdan başqa yaşayan yoxdur. Hadisənin baş verdiyi keçən bazar ertəsi gecəsi də vəziyyət bundan fərqli deyildi. O axşam da hər gün olduğu kimi atlara təlim keçilmiş, otları, suları verilmişdi. Saat doqquzda tövlənin ağzı kilidlənir. Gənclərdən ikisi mehtərin evinə qəlyanaltı üçün gedibmiş. Ned Hanter adlı üçüncü gənc də tövlədə növbətçi imiş. Saat ona bir neçə dəqiqə işləmiş xidmətçi Edit Bekster Nedin qoyun ətindən hazırlanmış ədvalı yeməyini tövləyə gətirirmiş. İçməyə heç nə gətirməyibmiş, çünki tövlədə bulaq var. Onsuz da, növbətçilərə sudan başqa nəsə içmək qadağanmış. Hava qaranlıq, tövləyə gedən yol daşlıq olduğundan xidmətçi qızın əlində fənər varmış.
Tövləyə otuz yarda qədər məsafə qalanda qaranlıqdan bir adam çıxıb Edit Beksterə dayanmağı əmr edir. Naməlum adam fənərin sarı işığının aydınlandırdığı dairəyə doğru addım atan kimi qız onu daha aydın görür. Adam yun şotland parçasından boz kostyum geyinibmiş. Çəkmələri, ağır əsası və parçadan şlyapası ilə olduqca mədəni adama oxşayırmış. Ancaq ən çox diqqət çəkən tərəfi həddindən artıq solğun, həyəcanlı görünən üzü imiş. Xidmətçinin fikrincə, adamın yaşı otuzdan az deyil.
– Deyə bilərsinizmi, mən haradayam? – o soruşub. Elə otluqdaca yatmaq istəyirdim ki, fənərinizin işığını gördüm.
– “King's Pyland”da, polkovnik Rossun tövləsi tərəflərdəsiniz, – qız cavab verib.
– Doğrudan? Bəxtə bax! – həmin adam qışqırıb.
– Deyəsən, orada hər gecə bir oğlan tək qalır. Əlinizdəki də axşam yeməyidir, yəqin, ona aparırsınız. Bəlkə də, yeni paltar üçün pul qazanmaq istəyirsiniz, – deyib jiletinin cibindən qatlanmış bir kağız çıxararaq əlavə edib, – Əgər bu gecə o gəncə bunu versəniz, ən gözəl paltarlar sizin olacaq.
Qız adamın bu davranışından qorxub qaçır və həmişəki kimi yeməyi gətirib qoyduğu pəncərəyə doğru yönəlir. Pəncərə, onsuz da, açıq imiş, Hanter də içəridəki kiçik masanın başında oturubmuş. Elə Hanterə baş verənləri danışmaq istəyirmiş ki, tanımadığı cavan bir oğlan gəlib pəncərədən başını içəri uzadaraq deyir:
– Axşamınız xeyir, sizinlə danışmalıyıq.
Qız həmin adamın danışanda əlinin arasından kiçik bir kağız paketinin sürüşüb düşdüyünü deyir.
– Nə işiniz var burada? – Hanter soruşub.
– Pul qazandıran işdir, – o adam deyib. Burada “Uesseks kuboku” uğrunda yarışacaq iki at var: Gümüşü Şimşək və Bayard. Mənə düzünü söylə, sən də qazan. Yarış zamanı Bayardın Gümüşü Şimşəyi min yarddan yüz yarda kimi geridə qoyacağı və bu tövlədə də ona oynanılacağı doğrudur?
– Deməli, sən də o lənətə gəlmiş casuslardansan! – növbətçi oğlan qışqırıb, – Bu dəqiqə sənə göstərərəm “King's Pyland”da sənin kimilərə nə edirlər! – deyərək yerindən qalxıb və tövlənin o biri tərəfindəki iti açmağa gedib. Qız isə evə doğru qaçıb və bu vaxt adamın pəncərəyə tərəf əyildiyini görüb. Amma bir dəqiqə sonra Hanter bayıra çıxdığı zaman adam ortalıqda yox imiş. Hər tərəfi axtarsa da, adamın iz-tozunu tapmayıb.
– Bir dəqiqə, – dedim, – Tövlədəki oğlan bayıra çıxanda qapını açıq qoyubmuş?
– Afərin, Vatson, afərin! – Holms dilləndi. Bu nüans mənim də diqqətimi çəkdi və məsələni aşkara çıxartmaq üçün dünən Dartmura xüsusi teleqram yolladım. Gənc növbəti dəfə çıxarkən qapını bağlayıbmış. Sən soruşmadan deyim ki, pəncərə adam girə biləcək qədər böyük deyil.
Hanter dostları gələnə qədər gözləyib. Strekerə də baş verənlər barədə qeyd göndəribmiş. Streker hər nə qədər məsələnin ciddiyyətini qavraya bilməsə də, məsələni öyrənən kimi həyəcanlanıb narahat olmağa başlayıb. Xanım Streker gecə saat birdə oyananda görüb ki, əri geyinir. Arvadının suallarına cavab olaraq isə atlara görə narahat olduğunu, buna görə yata bilmədiyini, tövləyə baş çəkmək istədiyini deyib. Arvadı təkid eləsə də, o, yağışdan qorunmaq üçün plaş götürüb və evdən çıxıb.
Xanım Streker səhər yeddidə oyananda ərinin, hələ də, qayıtmadığını görüb, tələsik geyinərək xidmətçini çağırıb və birlikdə tövləyə gediblər. Tövlənin qapısı açıq imiş, Hanter içəridə, kətildə huşsuz halda oturubmuş. Çempion atın damı boş imiş. Strekerdən isə əsər-əlamət yox imiş.
Samanlıqda yatan iki gənci tez oyadıblar. Hər ikisi də çox möhkəm yatdıqlarından gecə boyu heç nə eşitməyiblər. Böyük ehtimal ki, Hanter ağır bir dərmanın təsirində olduğundan onu oyandırmaq mümkün olmayıb. İki qadın və iki gənc onu orada qoyub yoxa çıxanları axtarmağa başlayıblar. Strekerin, bəlkə, atı səhər tezdən məşqə apardığını zənn edərək axtarışa davam ediblər. Yalnız evin yaxınlığındakı təpəyə çıxanda başlarına bədbəxt hadisə gəldiyini anlayıblar. Atdan heç bir iz yox imiş, amma tövlədən bir neçə mil aralıda – çəmənlikdə Con Strekerin plaşının yelləndiyini görüblər. Bir az qabaqda – kol-kos basmış dərə dibində isə Con Strekerin meyitini tapıblar. Kəlləsi ağır alətlə parçalanıbmış, baldırında isə çox iti alətlə deşildiyi bəlli olan uzun və düz yarıq var imiş. Belə məlum olur ki, Streker asanlıqla təslim olmayıb və özünü müdafiə edib. Sağ əlində sapına qədər qan olan qısa bıçaq, sol əlində isə qırmızılı-qaralı ipək qalstuk var imiş. Xidmətçinin dediyinə görə, bu qalstuk o gün axşam gələn naməlum adamın qalstuku imiş. Hanter də yuxudan ayılan kimi qalstukun o adama məxsus olduğunu təsdiqləyib. Həmçinin pəncərənin qabağından yeməyinə dərman ataraq tövləni gözətçisiz qoyanın da eyni adam olduğundan əmin imiş. İtmiş ata gəldikdə isə əlbəyaxanın baş verdiyi palçıqlı sahədəki ayaq izlərinə diqqət yetiriləndə həmin vaxt orada olduğu məlum olub. O gündən bəri at tapılmır. Onu tapana böyük mükafat vəd olunduğuna görə Dartmurun bütün qaraçıları onun izinə düşüblər. Ancaq hələ də, atdan xəbər yoxdur. Onu da deyim ki, növbətçinin yeməyinin qalığı ekspertizadan keçirilib və tərkibində toz halında tiryək aşkarlanıb. Eyni yeməkdən bütün ev əhli yediyi halda Hanterdən başqa heç kəsə nəsə olmayıb.
Bütün fərziyyələr araşdırılıb, əlimizdə olan faktlar bunlardır. İndi də polisin gördüyü işlərə nəzər yetirək.
İşi aparan müfəttiş Qriqori son dərəcə bacarıqlı polisdir. Əgər təxəyyülü bir az geniş olsaydı, karyerasında daha da yüksələ bilərdi. Hadisə yerinə gələn kimi dərhal ağla gələn ilk şübhəli adamı tapıb həbs edibmiş. Sənə bəhs etdiyim bu villanın birində yaşadığı üçün onu tapmaq elə də çətin olmayıb. Həbs olunan adamın adı Fitsroy Simpsondur: yaxşı ailədən çıxıb, təhsillidir. At yarışlarında böyük məbləğdə sərvət itirdikdən sonra Londonun idman klublarında kiçik mərclərə girir. Girdiyi mərclər araşdırılıb: məlum olub ki, favorit atımızın rəqiblərinə onun adından beş min funt qoyubmuş. Həbs olunanda Dartmura “King's Pyland” atları haqqında məlumat almaq üçün gəldiyini etiraf edib. Bundan başqa Sayls Braunun Mapleton tövləsindəki ikinci favorit at Despero haqqında da məlumat almaq üçün getdiyini əlavə edib. O axşam da danışdığım kimi davrandığını inkar etməyib. Pis niyyəti olmadığını, ancaq və ancaq ilk əldən məlumat almaq istədiyini ifadəsində bildirib. Qalstukunu ona göstərəndə isə rəngi-ruhu ağarıb. Qətlə yetirilən adamın əlində nə gəzdiyini soruşanda isə cavab verə bilməyib. Paltarlarının yaş olması ogecəki fırtınada bayırda olmasına dəlalət edir. Streker bəyin başındakı yara da onun qurğuşun təbəqəli Penanglavyer tipli əsasının açdığı yaraya bənzəyir. Digər tərəfdən özü yaralanmayıb. Onda sual yaranır: qətlə yetirilən adamın əlindəki bıçaq kimin qanına bulanıb? Hə, Vatson, sənə hər şeyi qısaca danışdım, vəziyyət bu cürdür, məsələni bir qədər araşdıra bilsən, çox xoşbəxt olaram.
