Kitabı oku: «Պոեմներ, առակներ, հեքիաթներ», sayfa 3

Yazı tipi:

ԻՄԱՍՏՈԻՆ ՄԱՆՈԻԿԸ

(Կովկասյան հեքիաթներից)

Արևելքի թագավորը պատճառ էր փնտրում, որ արևմուտքի թագավորի հետ կռվի: Գիր ուղարկեց ու միջին էսպես գրեց.

«Արևմուտքի թագավոր, քո ձին որ էդտեղ խրխնջաց, իմ ձին էստեղ վախեցավ»:

Արևմուտքի թագավորը չհասկացավ արևելքի թագավորի միտքը: Կանչեց իր նեզիր-վեզիրներին, որ բացատրեն, թե ի՞նչ է ուզում ասի արևելքի թագավորը: Բայց ոչ ոք չկարողացավ բացատրել:

Տեսավ, որ չի լինի, դեսպաններ ուղարկեց գյուղ ու քաղաք, որ մի այնպիսի իմաստուն մարդ գտնեն, որ կարողանա արևելքի թագավորի միտքը իմանա:

Դեսպանները շատ ման եկան, դես ու դեն ընկան, բայց մի մարդ չգտան, որ արևելքի թագավորի միտքն իմանա: Վերջը՝ մի գյուղի մոտով անցնելիս տեսան, որ մի մանուկ քարի վրա նստած է.

– Այ տղա, – հարցրին դեսպանին, – ո՞ւր է հայրդ:

– Հայրս, – պատասխանեց մանուկը, – վեճ է ցանում:

( Ինչպես թե՝ վեճ է ցանում. այդ ի՞նչ է նշանակում, բացատրի, – խնդրեցին դեսպանները:

( Այ, էս ճամփի վրա, – շարունակեց մանուկը, – հայրս բոստան է դրել: Անցնող-դարձողը մտնում գազար է հանում, վարունգ է քաղում, սոխ է պոկում: Հայրս էլ նրանց հետ շարունակ վիճում է ու կռվում:

( Մայրդ ո՞ւր է:

– Մայրս էլ արցունք է փոխ տալիս:

– Էդ ի՞նչ է նշանակում:

– Ա՜յ թե ինչ է նշանակում: Գյուղում մեկը մեռենլիս, մայրս գնում է մեռելատերերի հետ լաց է լինում, արցունք փոխ տալիս:

Դեսպանները տեսնում են, որ այդ տղան շատ սրամիտ և իմաստուն տղա է. մտքներումն ասում են. «Կա, չկա էս տղան կբացատրի արևելքի թագավորի առաջարկությունը»: Վեր են առնում մանկանը տանում թագավորի մոտ ու պատմում թագավորին հալ-հեքիաթ, էսպես որ էսպես:

– Մանուկ, – ասում է թագավորը, – թե որ կարողանաս արևելքի թագավորի միտքը բացատրես, իմ թագավորության կեսը քեզ կտամ: Արևելքի թագավորը ինձ գիր է գրել, թե քո ձին էդտեղ որ խրխնջաց, իմ ձին էստեղ վախեց. սա ի՞նչ է նշանակում, էդպես բան կարելի՞ է:

– Թագավորն ապրած մնա, – ասում է մանուկը, – արևելքի թագավորը պատճառ է փնտրում, որ քեզ հետ կռվի: Ուղարկիր երեք հարյուր ձիավոր. թող նրանք գնան մտնեն թագավորի մայրաքաղաքը ու շներին կոտորեն: Գանգատը անշուշտ կհասնի թագավորին: Թագավորը նրանց կկանչի իր մոտ. թող ձեր ձիավորները ասեն. «Մեր թագավորի ոչխարի հոտի մեջ մտան գայլերն ու կոտորում են թշվառ ոչխարներին: Մենք որքան ձայն տվինք հովիվների հետ, օգնության կանչեցինք ձեր շներին, ձեր շները չեկան ու չեկան, դրա համար էլ եկանք ու կոտորեցինք նրանց»: Թագավորը կզարմանա և կասի. «Այդ ինչպե՞ս կարելի է, էնտեղից էստեղ ձա՞յն կհասնի»: Թող ձեր մարդիկ էլ ասեն. «Էդ ինչպես է, որ մեր թագավորի ձին էնտեղ խրխնջալիս ձեր ձին էստեղ կվախենա, ու ձեր շները մեր ու հովիվների ձայնը չեն լսի»:

Արևմուտքի թագավորը էդպես էլ արավ: Երեք հարյուր ձիավոր գնացին արևելքի թագավորի քաղաքը և կոտորեցին շներին: Թագավորը նրանց կանչեց և բացատրություն պահանջեց:

Ձիավորներն ասացին.

– Թագավորն ապրած մնա, էդ ի՞նչպես է, որ մեր թագավորի ձիու խրխնջոցը ձեր ձին կլսի ու մեր հովիվների ձայնը ձեր շները չեն լսի, որ չեկան թշվառ ոչխարներին գայլերից ազատեին:

Արևելքի թագավորը էստեղ մատը կծում է ու հասկանում, թե բանն ինչումն է: Ձիավորներն ազատ վերադառնում են իրենց թագավորի մոտ:

Միառժամանակ անցնելուց հետո արևելքի թագավորը ուղարկում է արևմուտքի թաղավորին երկու աղավնի, երկուսն էլ միատեսակ. մեկը իրենն է լինում, մյուսը՝ գյուղական, և պահանջում է, որ իմանան, թե ո՞րն է թագավորականը և ո՞րը գյուղականը:

Թագավորը, նեզիր-վեզիրները չեն կարողանում իմանալ, թե որ աղավնին թագավորինն է, որ աղավնին գյուղական:

Դարձյալ դիմում են մանկան: Մանուկը այսպես է ջոկում աղավնիները: Ասում է. «Մի տան մեջ կրակ արեք, թող ծուխը բարձրանա. որ աղավնին որ ուշաթափվեց, գետին ընկավ, իմացեք, որ նա է թագավորականը»: Ինչպես մանուկն է ասում, այնպես էլ անում են: Արքունական աղավնին ծխին անսովոր է լինում, չի դիմանում, ծխից ուշաթափվում է ու ընկնում գետին: Գյուղացու տանը մեծացող աղավնուն ծուխը չի ազդում:

Արևելքի թագավորը տեսնում է, որ չի լինում, մի երկաթե տախտակ է ուղարկում արևմուտքի թագավորին, որ սա մի վերարկու կարի և ուղարկի իրեն:

Արևմուտքի թագավորը իմաստուն մանկան խորհրդով ուղարկում է իր թշնամուն մի մեծ ժայռի կտոր, որ սա թել պատրաստի այդ ժայռից վերարկուն կարելու համար: Արևելքի թագավորը նորից մի առաջարկություն է անում արևմուտքի թագավորին, ահա թե ինչ:

– Ուղարկիր ինձ մի այնպիսի եզ, որ ոչ սև լինի, ոչ սպիտակ, ոչ կարմիր, ոչ մոխրագույն, վերջապես ոչ մի գույն չունենա:

Արևմուտքի թագավորը դարձյալ իմաստուն մանկան խորհրդով գրում է արևելքի թագավորին.

«Արևելքի թագավոր, ուղածգ եզը պատրաստ է, մի մարդ ուղարկի, որ գա եզը տանի. միայն այնպիսի ժամանակ գա, որ ոչ առավոտ լինի, ոչ կեսօր, ոչ երեկո, ոչ գիշեր և ոչ կեսգիշեր, ոչ լույս և ոչ մութ»:

Արևելքի թագավորը իմանում է, որ ուժի դեմ ուժ կա, էլ կռվի չի գալիս արևմուտքի թագավորի վրա:

Արևմուտքի թագավորն էլ իր թագավորության կեսը տալիս է իմաստուն մանկանը, նրան անում է իր առաջին խորհըրդատուն, հորն ու մորն էլ մոտն է բերել տալիս:

ԾԻՏ՜Ն ՈԻ ՈՐԲԵՐԸ

1

Մի աղքատ այրի երկու որբ ուներ մի սովի տարի:
Երկու որբ ուներ՝ Հրաչ ու Հեղուշ,
Վեց-յոթ տարեկան, մեկ-մեկից անուշ:
– Սոված ենք, սոված, նանի՜, մի ճոթ հաց…
Լաց էին լինում, մոր փեշից բռնում, հետևից գնում:
Հաց չունի նանը, որտեղի՞ց բերի,
Ինքն էլ է քաղցած, մի փորի գերի:
Սովի տարի է, էլ ի՛նչ դուռ-դրկից,
Էն խղճուկ այրին չունի կարեկից:
Մի օր ճարահատ սովատանջ մերը,
Հետևից գցած իրեն որբերը,
Լացով ու թացով մտնում է ձորը
Իր երկու անգին սիրասուն ձագին
Առնում է ծնկան, չի թողնում, որ լան:
Ու խորը ձորում, իրենց մոր գրկում,
Քնում են մուշ-մուշ Հրաչ ու Հեղուշ…

2

– Երկնքի հավքե՜ր, – ասում է մերը, —
Էս երկու բալիս արեք ձեզ ընկեր, —
Ասում է, լալիս, – խղճացեք սրանց,
Մի՜ թողեք սոված:
– Դաշտի գազաննե՜ր, դուք էլ մայրեր եք,
Էս սովի տարին դուք էլ խղճացեք
Էս իմ որբերին:
Ասում է նանը, երեխանց պաչում
Ու վեր է կենում, ձորիցը փախչում:
Թե շատ են ննջում, թե քիչ են ննջում
Հրաչն ու Հեղուշն էն ձորամիջում,
Մեկ էլ զարթնում են, որ նանը չկա,
Ու վեր են կենամ, բռնում մի ճամփա,
Մի ոլոր ճամփա, մի մոլոր ճամփա,
Գնում են, գնում ու նանի՛ կանչում…
Մեկ էլ մի թռչուն էսպես է ասում.
– Ինչո՞ւ կուլաք հոնգուր-հոնգուր,
Փունջ մանուշակ ախպեր ու քուր:
Եկեք գնանք գիշերն ինձ հյուր,
Ձեզ տեղ կտամ ծառիս տակին,
Ձեզ հաց կտամ արևծագին…

3

Առավոտը արևածագին՝
Ծիտիկն իջավ ծառի տակին.
– Գնանք, – ասավ, – անթև ձագեր,
Հրաչ, Հեղուշ անհեր, անմեր:
Եկեք գնանք ծառի տակից,
Եղեք դուք մեզ սեղանակից:
Ունենք մենք մի բարի տատիկ,
Որ ամեն օր խաշած հատիկ
Փեշը լիքը հանդն է գալիս
Ու մեր առաջ շաղ է տալիս:

4

Հրաչ ու Հեղուշ,
Քաղցած ու անուժ,
Ելան գնացին ծտի հետ սեղան,
Տատի հատիկին մասնակից եղան:
Տատը որ տեսավ երկու երեխին,
Վազեց ու ասավ. – Մատա՜ղ ձեր գլխին,
Երկու թոռնիկ ես ունեի…
Նրանց ցավը ես տանեի…
Հիվանդացան ծոցիս միջին,
Հիվանդացան ու ննջեցին:
Չեմ հավատում՝ նրանք մեռան,
Այդ ծտերից թևեր առան,
Թևեր առան, ծտեր դառան.
Ծտեր դառան, դես-դեն թռան…
Գնանք, եղեք դուք ինձ թոռներ,
Ձեզ չեմ թողնի սովից մեռնեք:

5

Որ անցկացավ սովի տարին,
Բալի կարոտ էն խեղճ այրին
Ելավ ընկավ սար ու ձորեր,
Լացեց, կանչեց. – Ա՛յ իմ որբեր,
Հրաչ, Հեղուշ, ո՞ւր եք դուք, ո՞ւր,
Ազիզ բալեք, ախպեր ու քուր:
Մնացել եմ ձեր կարոտով,
Հրաչ, Հեղուշ, համով-հոտով:
Մի լուր տվեք, նախշուն հավքեր:
Իմ որբերին անտուն, անտեր,
Գազաննե՞րը գտան կերան,
Թե՞ գետերը առան տարան:
Գուցե՝ մեկը իր հոր խերին
Հա՞ց է տալիս իմ որբերին:

6

Ծիտը վերից ասավ. – Նանի՜,
Էդքան էլ շատ սուգ մի՜ անի,
Հրաչ, Հեղուշ, երկու գառնիկ,
Բարի տատիս եղան թոռնիկ:
Արի տանեմ որբերիդ մոտ,
Էլ մի՜ մնա բալի կարոտ:
Ծիտը իջավ տատի կտրան,
Նանը կանգնեց տատի դռան,
Ծիտը երգեց. – Ախպեր ու քուր,
Հրա՜չ, Հեղո՜ւշ, ձեզ բարի լուր,
Ձեր մերն եկավ բոբիկ ոտով,
Ձեր մերն եկավ ձեր կարոտով:
Եկեք, տեսեք դուք ձեր մորը,
Մի՜ մոռանաք էն սև օրը,
Ծառի տակի ձեր ծիտիկին
Ու մեզ պահող ծեր տատիկին:
Հենց որ երգեց տան կտրանը,
Իր որբերին գտավ նանը,
Իր որբերին՝ Հրաչ, Հեղուշ,
Փունջ, մանուշակ, անուշ, մեղուշ:

ԳՈՂ ՄԱՔԻՆ

Կատուն ընկավ դռնեդուռ,
Գազաններին տարավ լուր,
Թե՝ չեք ասի, ես տեսա,
Դեռ լավ էր, որ շուտ հասա,
Վախկոտ մաքին, դեռ մի ձին՝
Խիստ անպատվեց առյուծին:
Էն խոտից, որ դիզված է,
Փշից-մշից զտած է,
Որ պիտ լինի անկողին
Գազաններիս պահողին,
Գողցավ մի փունջ գիժ մաքին,
Տարավ տվեց իր ձագին:

– Ե՞րբ կամ ինչպե՞ս տեսար դու,
Խանում-խաթուն մեր կատու, —
Ասավ արջը ծաղրելով,
Կատվի մեջքը շոյելով:
– Դու ինչո՞ւ ես անհամբեր,
Մեր բոլորի մեծ ապեր.
Ես իմ տեսածն եմ ասում,
Սուտ բան երբեք չեմ խոսում,
Հենց երեկ էր, որ մաքին,
Մատաղ նրա դըմակին,
Ինձ բանի տեղ չդրավ,
Առավ խոտն ու ղո՛ւ տարավ:

– Այո՜, այո՜, էդպես է,
Մեր կատուն ուղղախոս է,
Պիտ պատժվի էնպեսը, —
Վրա բերեց աղվեսը:

– Ըմբոստ մաքու էդ քայլը, —
Կարծիք հայտնեց ծեր գայլը, —
Պիտի դատենք միասին,
Թե հավատանք աղվեսին:

– Ի՞նչ ես ասում, ա՛յ քեռի,
Սուտ ասողը քըրքըրվի,
Էդ ինչե՞ր ես մտածում,
Ինձ ինչո՞ւմն ես կասկածում.
Է՛, ի՛նչ կուզեք դուք արեք,
Թեկուզ ողջը սուտ հանեք,
Առյուծի մոտ ես կերթամ
Բանը մեկ-մեկ կկարդամ,
Էլ չզսպվեց աղվեսը,
Կրունկն արավ դեպ դեսը,
Երկար պոչը թափ տալով,
Թռչկոտելով, ծափ տալով,
Գնաց-գտավ արքային
Անտառումը, իր գահին,
Դալար ճյուղեր հովանի,
Որ արևը զոռ չանի:
Հետը տարավ նվերը,
Մի զույզ հնդկահավերը,
Տարավ դրեց առաջին,
Ինքն էլ նստեց իր պոչին:

– Պարո՛ն աղվես, էս խե՞ր է…
– Առյուծ արքա, ինձ ներե,
Էս աշխարհը փոխվել է,
Ահ ու երկյուղ թռել է,
Մի գողություն, չես ասի,
Ապա պատմեմ, ինձ լսի:
Էն խոտից, որ դիզել ենք,
Կըղկըղել ենք, գզել ենք,
Որ ձմռանը լիորեն
Գցեք քո տակն ու վրեն,
Գողցել, տվել է իր ձագին
Ժաժան գլուխ գող մաքին:

– Հաշիվ թող տա ըմբոստը,
Կամ վեր դնի իր փոստը:

– Այո՜ , այո՜, տեր արքա,
Գործած մեղքին պատիժ կա,
Եթե ներես այս անգամ,
Էն գող մաքին անզգամ
Երբեք չի գա էլ կապի,
Խոտը կուտի, կըպարպի:

Առյուծ արքան էդ մասին
Էսպես ասեց աղվեսին.
– Որքան կենդանիք որ կան,
Թող վաղը շուտ ինձ մոտ գան,
Մենք բոլորս միասին
Խորհուրդ անենք այդ մասին,
Թե ինչ պատիժ է հարմար,
Այդ ըմբոստ մաքու համար:
Աղվեսն ելավ, ծըռմըռվեց,
Հինգ-վեց անգամ խոնարհվեց,
Լիզեց տիրոջ թաթիցը
Ու դուրս թռավ մոտիցը:

Դեռ չէր ցրվել մառախուղ,
Առավոտյան շատ կանուխ
Կենդանիներն անտառում
Գըզվում էին, գոռգոռում:
Երբ արևը դուրս եկավ,
Ալ աբրեշում շոր հագավ,
Շողքը գցեց սարերին
Ու կյանք տվեց անտառին,
Առյուծն իջավ իր գահից,
Ողջը լռեց իր ահից:

– Իմ գազաններ, լսեցե՜ք,
Մեկ-մեկ հերթով խոսեցեք,
Ամեն մեկը ձեզանից
Թող մտածի իրանից,
Կարծիք հայտնի՝ թե ինչպես
Պատժենք մաքուն սևերես,
Որ սրբազան դեզիցը
Խոտ է տարել դըրսիցը:
Էսպես խոսեց առյուծը,
Գազանների էն մեծը:

Առաջ եկան իշանը,
Զռզռոցն էր նշանը.
Թոփ-թոմարի խոսեցին,
Բայց ոչինչ էլ չասացին,

Լավ էր, եկավ վարազը.
Բռնեց իշերի հաղը,
Վարազից խիստ վախեցին,
Ականջները կախեցին:

Օգտվելով էդ բանից,
Շիլ նապաստակն իր կողմից.

– Ես չեմ խոսում երկար-ձիգ,
Ահա՜ համեստ իմ կարծիք.
Մաքուն պատիժ թող չինի,
Որ նա բոստան չմտնի,
Կաղամբ, գազար չկրծի,
Այլ դաշտերում արածի:
– Կորի՜, ծուռ աչք, դու շըլդիկ,
Ծնածդ օրից անվարտիք…
Թազին քաշեց կարճ պոչից,
Իսկ կատուն էլ սուր դնչից:
– Թե որ բանը ինձ մնա,
Մեր ամենի տեր արքա, —
Ասեց գայլը ալևոր,
Միս ու արյան միշտ սովոր,
– Ու քանի որ մենք մեզ ենք,
Բերենք գողին մի գզենք:

Հերթն հասավ արջ ապորը,
Քիչ հիվանդ էր նա էդ օրը.
– Չէ՜ , ձեռք չտանք գող մաքուն,
Միայն ամեն իրիկուն
Պարտավորվի մեզ համար
Մեղր բերի անդադար:

– Ձայն եմ տալիս նաև քեզ,
Մեր խելացի, ժիր աղվես:
– Որովհետև բրդոտը
Գողացել է քո խոտը.
Ուստի արդար կլիներ
Լոկ քեզ բաժին նա լիներ…

Էստեղ արքան՝ խիստ ու մթին,
Դարձավ կանգնած ժողովրդին.
– Մեր աղվեսի այս խորհուրդը
Ընդունո՞ւմ է ժողովուրդը:
Եվ ամենքը խոնարհ ու լուռ
Ընդունեցին միահամուռ:

ՄԿՆԵՐՆ ԻՆՉՊԵՍ ԿՌՎԵՑԻՆ ԿԱՏՎԻ ՀԵՏ

1

Մի մտիկ դու,
Էսպես կատո՛ւ…
Երեսը կլոր,
Աչքերը շլոր,
Բեղերը արշին
Փռված էն դոշին:
Անդալա-մանդալա, լղլըղոցի,
Երկար փորը մի խնոցի,
Անունը Կոստան:

Մի օր Կոստանին
Տարան բոստան,
Մկաստան:
Խոհանոցի
Դուռը բացին,
Նա խոհանոց գնաց այցի:
Ոտով-գլխով
Մտավ կողով,
Կողովից իրան
Նետեց պատուհան:
Դես-դեն ընկավ, մտմտաց
Անկյուններում հոտմտաց,
Քթին բուրեց մկնահոտ
Ասավ՝ լավ է, լավ ձեզ մոտ:
Էստեղ մկներ՝ մարմալա՛դ…
Էստեղ մկներ՝ շոկոլա՛դ…
Էստեղ կապրեմ մի շաբաթ,
Մուկ կորսամ շատ ու շատ,
Քչից՝ երկու հարյուր հատ.

Պառկեց, փորը նա շփեց,
Պոչը գետին որ խփեց,
Ձենը հասավ մութ աշխարքին:

2

Գետնի տակին
Մկներն ահից չշնչեցին,
– Վա՛յ, նանի՛ ջան, վա՛յ, – կանչեցին.

Ա՛յ տրորանք…
Հերա՛նք, մերա՛նք,
Ախպրա՛նք, քուրա՛ նք…
Մեռա՛նք, կորա՛նք…
Էսպեա խաթա՞…

Էլ ո՞վ կտա գալեթ, գաթա…
Մածուն, կաթ, թան…
Ժաժիկ, չորթան…
Ձավար, կորկոտ…
Բոռո կատու,
Ա՜յ դու չքոտ,
Ա՜յ փսլնքոտ:

3

Երբ ամեն ինչ կերան, պրծան,
Դարձան կմախք, թել ու դերձան,
Հավաքվեցին մկնահավաք
Ու կազմեցին մի կուռ բանակ:
Առան հագան զենք ու զրահ,
Արշավեցին կատվի վրա:
Մուկ Զարզանդը՝ մկնաբաշին,
Երդվեց մաշկել կատվի կաշին:
Ինքը՝ հսկա,
Գլխին դրեց պողպատ կասկա,
Իր հետևից մի գորշ առնետ,
Զորքի առաջ, թմբուկն իր հետ
Բո՛ւմ, բո՛ւմ, բո՛ւմ, բո ւմ…
Ա՛խ դո՜ւ, դո՜ւ,
Ա՜խ դո՜ւ, դո՜ւ,
Բոռո կատու,
Վեր կաց, փախի դռան ծակով,
Զարզանդն եկավ երգ, նվագով:

4

Զորքը դռան՝
Մկնաբաշին մտավ մառան:
Թը՛մբ, թը՛մբ, թը՛մբ, թմբկահարներ
Դո՛ւմ, դո՛ ւմ, դո՛ւմ, թնդանոթներ,
Թնդանոթներ են արձակում,
Գնդակները դուռ-պատ ծակում,
Զորքը խուժեց և խոհանոց…
Ոչ մլավո՛ց, ոչ մռմռո՛ց:

Կատուն մեռել,
Փայտ է դառել
Եվ բեղերը կրծքին փռել:
Զորքը կիտվեց կատվի շուրջը,
Չափչփելով պոչից դունչը:
Թեև նրանք ջոկ-ջոկ քաջ են,
Բայց թե կատվին մոտենալ չեն.
Վեր է ահը,
Քան թե մահը,
Զարզանդն հասավ, քաշեց բեղից,
Բայց չշարժվեց կատուն տեղից:
Թռավ փորին,
Տվեց զոռին,
Ակա՜նջ դրեք
Քաջի ճառին.

Ֆլան ու ֆստան,
Կար մի չար Կոստան
Եկել էր բոստան,
Տունը հանգստյան,
Քանդեր Մկաստան:
Մի վնասատու,
Ժանիքներն հատու,
Շատ անխիղճ կատու:

Բեղերը՝ աղի,
Ինքը՝ կատաղի,
Եկանք իր հախից,
Սատկեց մեր վախից,
Կանգնել եմ փորին,
Էրնեկ էս օրին,
Քեֆ արեք, մկներ,
Նա գողի մեկն էր:

5

Ու սկսվեց պար, պապար,
Զորքը բռնեց մկնապար.
Զորապետը պարբաշի,
Օգնականը թմբկահար:

Մին էլ կատուն՝ տաղտալի,
Ծափին տալով վեր ցատկեց,
Քաջ Զարզանդին թաթի տակ
Արավ ցեղին նահատակ:

Ու չնայած քանակին,
Կռվով հաղթեց բանակին:

Մեծ թե պստիկ,
Բոլորը եղան ճստիկ-վստիկ:

Այսպես քաջ էր էն կատուն,
Ճարպիկ վարպետ ու արթուն.
Խաբեց, որսաց բոլորին,
Մեծ ու պստիկ մկներին:

Կատվի խաղն էր,
Բայց ձեզ հախն էր,
Ա՜յ զավզակներ,
Ավազակնե՜ր,
Փուչ կենդանի
Ոչ-փուչ մկներ:

Դե՜հ, գնացե՜ք,
Սրանից ետ
Չան-շայն-կաշի,
Մկնաբաշի,
Զարզանդի հետ
Էն աշխարհում
Փոր ման ածեք,
Ախտ ու ժանտախտ
Ցավ տարածեք:

Սրանից ետ,
Դե՜հ, գնացեք,
Ժիր ու արի,
Մկնավարի,
Գիշերային
Մեծ ավարի,
Թե բրնձի,
Թե ձավարի:
Ինչ պատահի՝
Տվեք թալան,
Ճոթ ու կտոր
Ճալան-ճոթան
Չափեք-ձևեք,
Վարտիք-շապիկ,
Գդակ կարեք:
Պատռեք պարկեր,
Ցրե՜ք մրգեր,
Մտե՜ք սնդուկ,
Կրե՜ք պնդուկ,
Պստիկ կճուճ,
Համով սպաս,
Գող մկներին
Ի՞նչն է չըհաս:
Դե՜հ, գնացեք,
Հատված հատված,
Գիտությանը
Տվեք հարված:
Պահարանում,
Դարակներում,
Գրակալին,
Ծալը-ծալին
Կրծեք, եղծեք
Հաստ, թանկ գրքեր
Ողբամ ես ձեզ,
Ամենակեր,
Տգե՛տ մկներ:

Դեհ, գնացե՜ք
Մկնահանգի,
Մկնակատակ,
Քնածներին
Հանգիստ մի՜ տաք,
Ննջարանում,
Շեմ, դուռ, հատակ,
Կը՛րթ-ղը՛րթ, առեք
Ատամի տակ:

Դե՜հ, գնացե՜ք
Պար բռնեցեք
Ու խաղացեք,
Ծիլի-վիլի,
Սիլի-բիլի,
Պահմտոցիկ:

Շարվեք օձիք,
Մտեք մանկան
Ու մոր ծոցիկ:
Տվեք նրանց
Խտըտոցիկ,
Մկնավախուկ,
Ափալ-թափալ
Տեղից փախուկ:

Ա՛խ, ինչքա՛ն եք
Վնասատու,
Ձեր ցեղին թույն,
Թակարդ, կատու,
Եվ այն այսպես
Խրատատու,
Մեծ դասատու
Վարպետ Կոստան,
Որ գա բոստան,
Գա ու անի
Ձեզ փոստահան:
Թե ոչ՝ աշխարհ
Կըհեղեղեք,
Շատ անիծված.
Անպե՜տք ցեղ եք,
Եվ էլ շատ, շատ
Աներե՜սն եք,
Դրանից լավ,
Օր չտեսնեք:

ՓԵՍԱՑՈԻ ՄՈԻԿԸ

Մուկը ուզեց
Ամուսնանալ
Եվ հզորին
Փեսա դառնալ,
Նրան ասին,
Որ աշխարհում
Արեգակն է
Միայն հզոր:
Մուկը տեղից
Վեր է կենում,
Իրեն կոկում
Ու փառավոր
Գարնան մի օր,
Ջերմ առավոտ
Ուղիղ գնում
Արևի մոտ:
Գնում, ասում.
– Բարև, բարև,
Էս աշխարհի հզոր արև՜ .
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ
Ոսկեմազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ,
Անեմ հարսիկ:
– Ես որտեղի
Հզորն եմ որ..
Տե՛ս էն ամպն է
Ինձնից հզոր,
Մին էլ տեսար
Արագ, արագ,
Կտավի պես:
Երկար-բարակ
Տարածվում է,
Կապուտակում,
Վարագույրով
Դեմքս ծածկում, -
Արեգակը
Մկանն ասավ:
Մուկը վազեց
Ամպին հասավ.
– Ա՜յ հզոր ամպ:
Բարև, բարև,
Ո՞ւ ես գնում
Վերև, վերև:
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ
Ոսկեմազիկ.
Տուր ինձ՝ տանեմ
Անեմ հարսիկ:
– Ես որտեղի՞
Հզորն եմ որ…
Ա՜յ, քամին է
Ինձնից հզոր:
Որ բարկացավ,
Էլ գութ չունի,
Ուր ուզենա՝
Ինձ կտանի,
Նա ինձ կանի
Փաթիլ-փաթիլ,
Ու կքամի
Կաթիլ-կաթիլ,
Մուկը վազեց
Հասավ քամուն.
– Քամի՜. ասավ,
Հզոր ես դուն:
Ամպին կանես
Փաթիլ-փաթիլ
Ու կքամես
Կաթիլ-կաթիլ:
Քո դստրիկը
Հեզիիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ
Ոսկեմազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ
Անմեղ հարսիկ:
– Ե՞ս եմ հզոր…
Երանի՛ քեզ.
Չէ՜ չէ՜, մկնիկ,
Դու խաբվել ես:
Զորեղ տեսնես
Դու սև գոմշին,
Կուզեմ պոկեմ,
Բերեմ կաշին,
Բայց որտեղի՞ց…
Ինչի՞ տեր եմ,
Որ ուզածս
Պոկեմ, բերեմ:
Մուկը դիմեց
Գոմշին արտում՝
Լուծ քաշելիս,
Հոգնած, տրտում.
– Գոմե՜շ, – ասավ, —
Դու հզոր ես,
Դու հզոր ես,
Ուժի տեր ես.
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ,
Ոսկեմազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ,
Անեմ հարսիկ:
– Ե՞ս եմ հզոր
Եվ ուժի տե՞ր…
Որ էդպես է,
Բա էս անտեր
Գութանն ի՞նչ է
Ինձ չարչարում
Ու իմ ուսին
Ցավ պատճառում
Գոմշին թողեց,
Վազեց գնաց.
– Հզոր գութա՜ն, —
Ասավ, – մի կաց…
Օրոր, շորոր
Արտ ես վարում,
Հողում խոր-խոր
Ակոս շարում,
Քանի՛-քանի՛
Լուծ ու լծկան
Ճիպոտի տակ
Քեզ քաշող կան,
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ
Ոսկեմազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ,
Անեմ հարսիկ:
– Ուժիս գովքը
Այլ կերպ կտան.
Հզորն ո՞վ է,
Էն էլ գութա՞ն…
Որ հզոր եմ,
Ինչո՞ւ համար
Հողի միջին
Մութ ու խավար՝
Ինձնից ուժեղ
Արմատ ու սեզ
Ինձ ջարդում են
Ուզածի պես:
– Արմա՜տ, արմա՜տ
Հզոր արմատ, —
Ասավ փեսա
Մուկը՝ մի մատ: —
Դու շատ զոռ ես,
Դու հզոր ես,
Հզոր գութան
Դու կկոտրես:
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ
Ոսկեմազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ,
Անմեղ հարսիկ:
– Արմատը՝ ո՞վ,
Հզորը՝ ո՞վ,
Վեր կաց գնա
Դու մկան քով,
Ա՜յ ձեր ցեղը
Շատ հզոր է,
Գետնի միջին
Բուն կփորե,
Կորոնե
Սեզ ու արմատ,
Կուտե, կուտե
Մեկ-մեկ, հատ-հատ:
Մուկը վազեց
Մկնուհու մոտ.
– Նանի՜, – ասավ
Մեր հին ծանոթ, -
Ա՜յ արմատը
Խոսքիս վկա,
Քեզնից հզոր
Չկա՜, չկա՜,
Քո դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Հեզիկ-նազիկ,
Շեկլիկ մազիկ,
Տուր ինձ՝ տանեմ,
Անեմ հարսիկ,
– Բարով, մկնի՜կ,
Բարով տեսա,
Ես քեզ զոքանչ,
Դու ինձ փեսա:
Իմ դստրիկը
Հեզիկ-նազիկ,
Շեկլիկ-մեկլիկ,
Շեկլիկ-մազիկ,
Կտամ ես քեզ,
Արա հարսիկ:

Մուկը մկան
Արավ փեսա.
Էս աշխարհի
Օրենքն է սա: