Kitabı oku: «GENÇ YAZARLAR IÇIN HIKAYE ANLATICILIGI KILAVUZU»

Yazarın Yayınevimizden Çıkan Kitapları

BEYAZ ELDİVEN SARI ZARF

ÇIPLAK CESET

KRAMPONLU CESET

BİN LOTLUK CESET

ROL ÇALAN CESET

SON CESET

ATEŞ ETME İSTANBUL

SEN ÖLÜRSÜN BEN YAŞARIM

BİR ŞAPKA BİR TABANCA

Ali Erdemci’ye…

Başlarken

Sevgili genç yazar adayı okurum,

Sana bu mektubu sabah saat beşte, Cream dinlerken yazıyorum. Celil Oker, yani sana bu kitabı hazırlayan adamın nasıl çalıştığı konusunda söyleyecekleri sadece bu kadar. Sen nasıl istersen öyle yaz. Ne zaman istersen o zaman yaz.

Sana “yaz” demek için buradayım. Yaz yeter ki.

Genç bir arkadaşım olduğunu biliyorum. Yazmayı, yazar olmayı istediğini biliyorum. Hiç itirazım yok. Ne hakkında olursa olsun yazmak muhteşem bir şey çünkü.

Üstelik bu isteğini çekinerek taşıdığını da biliyorum.

Yazarlık ülkemizde tuhaf bir bakış açısıyla karşılanır. Yazarlarımıza saygı gösteririz. Tamam, onları suçlar, hapse atar, haklarında dedikodu çıkarır ama yine de saygı duyarız. O kadar ki, önemli bir yazarımız hakkında, “O öyle bir insandır ki, önce idam etmeli, sonra oturup altında ağlamalısın,” gibi bir söz söylediğimiz bile olmuştur.

Buna karşın genç yazar adaylarıyla dalga geçeriz. İçten içe güleriz çabalarına. Sana mı kaldı, deriz. Daha çok fırın ekmek yemen gerek, deriz. Yazacaksın da ne olacak, deriz. Yazarlıktan kaç kişi ekmek yiyor ki, deriz. Bu işler zor, deriz, tanıdık olmadan zor.

Sana yapmak istediğin şeyin yapılabileceğini göstermek için buradayım.

İnsanoğlunun, hikâye anlatıcılığını birçok başka hayati şeyden çok önce öğrendiğini, tekerleği hiç kullanmamış toplumlarda bile görmüş geçirmiş kimselerin gençlere hikâye anlatmayı ihmal etmediğini bilenlerden biriyim. Yüz binlerce yıldan beri hikâye anlatıp, çok önemli meseleleri eğlenceli biçimde ele almanın insanların diğer insanlara yaptığı en önemli katkılardan biri olduğunu biliyorum.

Bu kadim ve şahane işi yapman için sana yardım etmeye niyetliyim. (“Kadim” sözcüğünün ne anlama geldiğini bilmiyorsan hemen bir sözlüğe bak.) Birlikte çalışacağız. Çalışmamız bittiğinde eskisinden daha iyi hikâyeler anlatacağına eminim.

Sana aktaracağım bakış açılarını, ilkeleri, yöntemleri, ipuçlarını ben uydurmadım. Çoğunu binlerce yıldan beri biliyoruz; birileri yazmışlar, bizler de okuyabiliyoruz. Yaptığım yalnızca bütün bunların bileşimini, belirli bir yaklaşım içinde eriterek aktarmak. Üzerimde üniversite kokusu olduğu için, neyi nereden, kimden aldığımı belirteceğim. Yazmaya ısındıkça, yapabildiklerine, yapamadıklarına hâkim oldukça o kaynakları bulup daha derinlikli okumayı isteyeceğinden eminim. Bu işin tek kitaplık mesele olmadığını ikimiz de biliyoruz.

Hazırsan başlıyoruz. Kolay gelsin.

1
“Yazar doğmak” diye bir şey yoktur

Kendine, “Bir yazar olabilir miyim, yazar olmak için gerekli şeyler bende var mı?” diye en son ne zaman sorduğunu bir düşün. “Ya yoksa?” diye endişelendiğini ikimiz de biliyoruz. Sen emin olsan bile, başkalarının seni bu konuda şüphelenmeye yönelten sözlerini ne çok duyduğunu da.

Sana bir iyi, bir kötü haberim var.

Önce kötü haber: Yazar olmak, doğuştan yazar olmak, yazar kumaşı taşımak diye bir şey yoktur. Yazar olduğun için yazmazsın; yazdığın, ısrarla yazdığın için yazar olursun. Yazmadan yazar olmak diye bir şey yoktur.

İyi haber de aynı fikre dayalı. Yazar “olmak” diye bir şey olmadığına göre, yazarsan yazar olursun ancak. Bu kadar. Kimseyi dinleme. Yaz. Yazar olabilirsin.

Bu konuda sevdiğim cümle Uruguaylı bir yazardan. Juan Carlos Onetti. İngilizcesi daha anlamlı geliyor bana. “I am not a writer except when I write.” Kaba çevirisiyle, “Yazdığım zamanlar dışında yazar değilim ben.”

O zaman, yazar olmak istiyorsan, yazacaksın.

Şimdi düşün. Yazar olmanın mı peşindesin, yazmanın mı? Bu sorunun cevabını sen verme, arşivin versin. Şimdiye kadar kaç kelime yazdın? Kaç kısa öykü, kaç roman bitirdin? Kaç projen yarıda kaldı? Çekmecende kaç dosya var? Say.

Bilançona en iyi yorumu yapacak olan sensin. Yazmış mısın, yoksa yazar olmayı çok ama çok istiyorum duygusunda takılıp kalmış mısın?

Çözüm önerim basit: Attilâ İlhan’ın yaptığını yap.¹ Günde bir sayfa yaz. Basit matematik: Ayda 30, yılda 365 sayfa eder. Şimdi en yakınındaki romanı al ve sayfa sayısına bak. Ne demek istediğimi anlayacaksın. Ya da günde 500 kelime yaz, bir kenara koy. Her gün ama. Okuduğun bu kitabın şu âna kadar kelime sayısı 574. Şimdi parmağını okuduğun bu sayfaya koy ve geriye dön. Her gün bu kadar yazabilir misin? Bence yazarsın.

Yaz. Ama her gün yaz. (Yazdıklarının niteliğiyle sonra hesaplaşırsın. Belki bu kitabı bitirmeden önce, belki sonra.)

Yazmadan yazar olma düşüncesi nasıl ki yazar olmanın önündeki bir barajsa, ikinci baraj da yaratıcılık meselesidir. Hangisi daha kalın duvarlarla inşa edilmiş bilmiyorum ama özellikle ülkemizde yazma işine soyunan senin gibi gençlerin önünde aşılamaz bir engel gibi durduğunu biliyorum.

Şinasi Nahit Berker’in, 1986’da Gazeteciler Cemiyeti Yayınları’nca yayımlanan kitabının adı Gazeteci Olunmaz Gazeteci Doğulur. Bu başlığın içerdiği bakış açısının bir dolu alanda Tanrı kelamıymış gibi ifade edildiğini hepimiz defalarca görmüşüzdür.

Tribünlerde, futbol programlarında: Futbolcu olunmaz, futbolcu doğulur.

Reklam ajansı koridorlarında: Reklamcı olunmaz, reklamcı doğulur.

Usta yazar masalarında: Yazar olunmaz, yazar doğulur.

Özet: Bazı özellikler “fıtrat”a bağlıdır; sonradan, öğrenmeyle, çalışmayla olmaz. İnsan yaratıcı bir işle uğraşmak istiyorsa yaratıcı doğmuş olmak zorundadır. Artık neye inanıyorsan, genler, tanrı, mutasyona uğramış olmak, bir şekilde sende varsa vardır, yoksa yoktur.

“Doğuştan gelen yaratıcılık dehası” ideolojisine kapılanların görüşlerinin özeti gerçekten budur.

Bu bakış açısına sahip birisine, “Ya bende yoksa bu yaratıcılık dediğiniz şey, ne yapacağım?” diye sorduğunuzda alacağınız cevap tuhaf bir dudak bükmeden öteye gitmez.

Bu ideolojiyi en sıkı savunanların başında, kendi alanlarında yaratıcı kimse olduklarını tescil ettirmiş olanlar gelir. Nedenleri açıktır: iktidar. Senin, benim gibi sıradan insanlarla kendi arasına koyduğu büyük duvar.

İşin kötüsü aynı bakış açısını makul, geçerli görenlerin büyük bölümü de bu sıradan insanlardan çıkar. Böylelikle çoğu kimse yaratıcı işlerle arasındaki duvarı kendi elleriyle yükseltir. Ya da yaratıcı bir işe soyunup çıkardığı ürün beğenilmezse suçu kendisinde, kendi “fıtrat”ında arar. “Demek ki bende yokmuş,” demekten başka şansı kalmaz.

Genç yazar adayı kardeşim, bu tuzağa düşme. Yaratıcılık doğuştan gelen bir şey değildir. Dünya üzerindeki pek çok şey gibi, yazmak da öğrenilebilir, öğretilebilir.

Biliyorum, yazdığın şeyleri adı yazara çıkmış birisine gösterdiğinde esas istediğin, hataları göstermesi falan değil, bu yaratıcılık ideolojisinin o kişiye verdiği iktidarla, seni de içinde olduğu seçkin kesime çekmesi.

Kimseye bu iktidar gösterisi fırsatını verme. Yazdıklarını yargılama yetkisine sahip yalnızca üç tür insan vardır bu dünyada: editörler, eleştirmenler ve yazdıklarını ulaştırdığın okurlar. İlk ikisi görevleri gereği yaparlar yargılamayı.

Editörler, adına çalıştıkları kurum adına, iyi yazıları kötü yazılardan ayırmakla yükümlüdürler. İşlerini iyi yapmak zorundadırlar. İyi yerine kötüyü seçerlerse bir süre sonra kurumları, dolayısıyla kendileri zarar görür. Sırtlarında yumurta küfesi vardır yani.

Eleştirmenler de aynı işlevi, okurlara sunulmuş yazılar için yaparlar. İyiyi atlarlarsa, kötüye hangi nedenle olursa olsun prim verirlerse, uzun vadede kötü eleştirmenlere dönüşürler. Onlar da sırtlarında yumurta küfesi taşırlar.

Okurlara gelince. Okurlar yazdığın yazıya zaman ve çoğunlukla para vermeyi kabul etmiş kimselerdir. Onunla kuracağın bağın olumlu ya da olumsuz olması kararı okurundur. Ya ikinci kitabını bekleyecektir heyecanla ya da kütüphanesinin ve aklının uzak bir köşesine atıp unutacaktır seni ve yazdıklarını.

Bu üçünün dışında bir kimsenin, yazdıklarına ilişkin görüşlerine ihtiyaç duyma; zayıf bir ânında iktidarlarına sığınmışsan, söylediklerine inanma. Kendisi yazar olanın başka bir yazarı (bak sana da yazar diyorum) objektif ölçülerle değerlendirmesi olanaksızdır.

2
Peki, nedir bu yaratıcılık?

Doğuştan gelen bir şey değilse, o zaman nedir yaratıcılık?

Müjde: Hayatınızı kolaylaştıracak, kullanışlı, sizi bütün o “yaratıcı deha” ideolojisi baskısından kurtaracak bir tanım geliyor.

Yaratıcılık, işe yarayan yeniliktir.²

Sondan başlayalım. Yeni olmayan bir düşüncenin, fikrin, uygulamanın yaratıcı olamayacağında hemfikiriz herhalde. Her fikrin yeni olmasına gerek yok ama her yaratıcı fikrin yeni olması zorunlu. Bu gerçek bizi şu soruya götürüyor:

Fikrimizin “yeni” olduğunu nereden bileceğiz?

Yeni bir yemek tarifinin yeni olduğunu nereden bileceğiz? Yeni bir kafiye uydurduğumuzu? Yeni bir anlatım tekniği geliştirdiğimizi? İnsanlığın özüne ilişkin yeni bir düşünce bulduğumuzu? Yeni bir kitap fikri bulduğumuzu? Yeni bir kopya çekme yöntemi yarattığımızı?

Cevap basit: O alanın tarihini iyi bileceğiz. Aklımıza gelenin yeni olup olmadığına ancak o alanın tarihini iyi çalışmışsak karar verebiliriz.

Bir üstteki paragrafta yaratıcı bir kimse olmanın ilk koşulunu, sihirli sözcüğünü çaktırmadan verdim. Şimdi üstteki paragrafı bir kez daha okuyup bulun o sihirli sözcüğü.

Buldunuz mu? Hayır mı? Bir daha okuyun.

Evet, şimdi buldunuz. “Çalışmak.” Bir alanın tarihi ancak çalışarak öğrenilir. Demek ki o meşhur ve yanıltıcı inançta olduğu gibi, “içinden gelenleri hiçbir kısıtlama olmadan” dışarı vurmak değil.

Tarifin ikinci ayağına bakalım şimdi. “İşe yaramak.” Ne demek?

Hayatta – yazmak dahil – yaptığımız hemen her şeyi, tarif edilmiş ya da edilmemiş bir jüri için yaparız.

Sabah ne giyeceğimizi seçerken, berbere-kuaföre giderken, espri yaparken, üniversite seçerken, temelde o her an yanı başımızda olan jüriyi memnun etmek için karar veririz.

Ben bu kitabı yazarken, hayatın bir alanına ilişkin görüşlerimi size “satmak” için uğraşıyorum.³ Öteki kitaplarımı da insanlar beğensin diye yazdım. Bütün yazarlar böyle yapar. İşin başlarında olan çoğunluk gibi, “Kendim için yazıyorum,” derseniz, kendinizi kandırırsınız sadece. Kimse yalnızca kendisi için yazmaz.

O zaman yarattığınız her ne ise işe yaraması lazım. Jürinizden, her kimse onlar, olur alması lazım. Şu ya da bu ölçüde. Bir yarışmaya giriyorsanız, seçici kurulun kararını kabullenmelisiniz.

İnsanlık tarihinin bütün yaratıcı kimseleri, kendileri yaşarken ya da öldükten sonra, o muhteşem jüriden onay almış insanlardır. Yaptıkları, buldukları, getirdikleri yenilikler işe yaramıştır. Analarından yaratıcı doğdukları için değildir başarıları.

Öyleyse nereden geliyor bu, “Yaratıcılık bir kimsede varsa vardır, yoksa yoktur” safsatası?

Ben söylemeyeceğim. Siz bulacaksınız. Size yalnızca aranızdaki meraklıların peşine düşmesi için bir anahtar sözcük vereceğim.

“Romanticism” akımı.

Bilerek İngilizce yazdım. Çünkü Türkçesi yaygın başka bir hatalı kullanımı işaret ediyor. Gerisi size kalmış. İnternetten mi ararsınız, Wikipedia’ya mı bakarsınız, bilenlere mi sorarsınız, bir yolunu bulun öğrenin. Ne göreceksiniz? Romantizm insanoğlunun yaratıcı etkinliğinde kısa bir süre egemen olmuş, aslında Endüstri Devrimi ve Aydınlanma çağının normlarına bir tepki olarak doğmuş ve sanatın kaynağını gem vurulmamış duyguların dışavurumu olarak tarif eden edebi, felsefi, mimari vb. bakış açısıdır. Bahçe tanziminden çocuk eğitimine kadar birçok alanda egemen olmuş bir düşünce ve pratik akımıdır. En çok vurguladığı alan şu yaratıcılık meselesidir.

Buraya kadar tamamsa, çoğunuzun mutlaka yaşadığına inandığım şu duruma bakalım: “Yaratıcılık içten gelen bir şeydir, varsa vardır yoksa yoktur” inancına sahip birisi, yaratıcı olması gereken bir işi yaptığında ve jürisinden olumsuz karşılık aldığında ne yapar?

“Demek ki bende iş yokmuş,” der ve yıkılır. Küser, kızar, ağlar, jüriyi suçlar, yaratıcı birinin asla söylememesi gereken şu sözleri söyler: “Beni anlamadılar!” Yaptığı işten vazgeçmekten, depresyona düşmeye kadar varır bu yıkılış.

Tersine inanan, “Yaratıcılık işe yarayan yeniliktir” tarifini geçerli bulan birisi ne yapar?

Gider, jürisini olumlu karar vermeye zorlayacak “yeni” bir iş daha yapar. Olmadı bir daha. Daha olmadı, jürisini değiştirir mümkünse. (Yazarlık işinde jürinizi değiştirmek o kadar kolay değildir, ülkenizin insanlarına yazıyorsunuz, o insanları başka bir ülkenin insanlarıyla değiştirmeyeceksiniz ya.)

Yeniden, o şahane kavram bütün görkemiyle çıktı karşımıza. Yaratıcılığa ulaşmak için sihirli sözcük “fıtrat” değil, “çalışmak”tır.

Bırakın kendilerini “seçilmiş insan” olarak gören yazarlar öyle görmeye devam etsinler. Bırakın kendilerini yukarıdan gelen mesajları okurlarına ulaştırmakla görevlendirilmiş olarak hisseden yazarlar öyle hissetmeye devam etsinler. Bırakın yazarlığı içten gelen samimi duygularını ifade etmekle başlatanlar öyle yapmaya devam etsinler.

Siz çalışın. Yaratıcılığa ulaşmak için çalışmak dışında başka bir yol olmadığına inanmaya devam edin.

Buraya kadar söylediklerim size bir anlam ifade etmediyse, elinizdeki kitabı kaldırıp atın. Yok, daha iyisi, ilgilenebileceğini düşündüğünüz bir arkadaşınıza verin.