Kitabı oku: «Rebilius Cruso: Robinson Crusoe, in Latin; a book to lighten tedium to a learner», sayfa 2

35. Evigilo ante diluculum. Depropero ad cymbam detrudoque in fluvium; cănis quasi suo jure insilit. Subter stellis remigo, adverso aestu. In navem invado, etiam ante solem ortum; sed dilucescebat. Inspicio arcam meam; optime aquam excluserat. Caeteras item e mari subtractas stuppâ ac pice pariter ac meam ipsius concludo. Omnia funibus contentissimis astringo. Mox quattuor sufficere videntur; immo sic tutius fore ad primum experimentum. His in mare delatis, et firmissimē constrictis superpono dolium pulveris nitrati, alterum panis, mox totum fabri repositorium. Adjungo seriam olei, ollam picis, arma missilia aliquot, alias res minores. Vela quotquot inveni, quae supervacanea portabamus, cum scaphae velo, collocavi supra; superque his rursus carbasum quendam pice liquidâ oblĭtum. Tantum onus facillime videbantur arcae tolerare.

36. Postquam restibus omnia consolidavi, paulò ante meridiem, strenuo nisu ratem ad littus traho, paene infimo in aestûs recessu. Sed inter postēs saxeos in sĭnum illum procedo, neque in flumen adversum volŏ me committere. Mare intrà mox quietissimum invenio, et quasi in stagno religo ratem. Maximē gavisus, projicio me sub rupe et paulisper sub umbrâ requiesco: dein cibo recreatus, ad operam redeo. 37. Quidquid erat in rate, in algosum siccae arenae acervum expono; sed laboriosē, propter humiles aquas. Video mare adhuc tranquillum; cras posse co-oriri procellas. Spes et cupiditas, quamvis lasso, dedit vires. Cum carbaso illo (si fortè sit usui) atque cunctis funibus retraho ratem ad navem. Quintam illam properē adjungo arcam, et aliquot res ponderosas impono; inter quas hîc nominare libet mŏlam ferramentis acuendis, glandium majorum cadulos duo: in cymbâ autem meas vestes, et pulveris nitrati aliquantum. Cuncta deporto intra postes marinos incolumia paulò ante tenebras. Valdē defessus inde redibam: sed aestus cymbam subvexit sine meâ vi. Vix poteram coenare; igitur pasto căne felibusque, somno me commisi.

CAPUT (II.) SECUNDUM

38. TRIUM dierum res gestas narravi singillatim. Imo in corde meo inscriptae sunt, quasi hesternae essent. In iis quae sequuntur, saepius accidet, ut rem probē nōverim, diem meminerim parùm; nec lectori jucundum foret, ut res, si possem, diarii more enarrarem. Dehinc, quae ex nave insuper avexi, summatim potiùs memorabo. 39. Quarto māne dormivi post lucem. Jejunus, vescor avidē: etenim in aheno cibus aliquot dierum mihi meisque restabat. Sed quasi nervis succisis, languebat animus fastidiebatque suos successūs. “Cur laboro?” inquiebam “cur-ve juvat me vivere, solitarium, moribundum? Quid prosunt navĭs spolia, nĭsĭ ut aliquot dies vitam extraham?” Tum addidi clarâ voce: Nĭsĭ fortè! Nĭsĭ fortè! Mox intelligo ventum a mari flare, aestum violentiùs insurgere, in ostio periculosum forsitan cymbae fore. Cymbulam autem illam majoris quàm cuncta quae in nave restabant aestimabam. 40. Tum si ad navem ratem e portu meo traxissem – etenim illum maris sĭnum postibus munitum jam Portum Meum appellabam – quis sponderet, quin naufragium ipso in flumine patĕrer rediens? Nubes porrò volitare animadverti; imber ne caderet, meliùs tegi, quae exposita reliqueram in portu. Etenim cava plura illâ in rupe cognoveram. Illùc igitur pedibus confestim ire decerno. 41. Rupes ad laevam primò rubra erat, nĭsĭ ubi algâ obtegeretur; ipso in portu alba; ulterius praeceps ac caerula: omnis autem e saxo (ut credidi) calcario. Portus cavis locis, immò cavernis abundabat, quarum in aliquam possem sine magno labore eas res recondere, quas pluvia corrumperet potissimùm. Per algas cactosque enisus, hùc reposui lectum vestesque omnes, item panem, ignipultas ac nitratum pulverem, carbaso illo piceato contecta. Res fabriles et cetera graviora vēlis obtexi.

42. Jam corporis illuvies me vexat; nam per tres laboriosissimos dies ac duas noctes iisdem in vestimentis illotus manseram. Discingor nataturus. Pleno ferè aestu quasi lacus maris clarissimus coràm redundabat. Cadebat pluvia tenuis, sed inter nubes radiabat jubar; mox apparebat arcus coelestis. Mirē ille visus stringit mulcetque animum meum. 43. Atqui cănis in aquam me insequitur et mecum vult ludere. Nostratium cănum ille fortasse Graio Hibernorum căni simillimus erat, Molosso domestico gracilior et velocior, glabro item corpore, ut caloribus nāto. Probē nătabat, sed digitatus erat, non palmipes (quod appellant); id est, digitis non erat pellitis; atque ego velocitate natandi facile eum superabam. Itaque hunc dum eludo, me recreo. Ut ex aquâ egressus sum, is crura pedesque meos tam amanter lambit, atque tam gestit me recuperâsse, ut nequiverim me continere. In effusum fletum solvor, velut olim in pueritiâ, sentioque cor exonerari. Vestes mutavi: immundas in aquâ marinâ sub majoribus lapillis demergo: tum egredior, insulam exploraturus. 44. Scando e portu per ardua. Inde video illum collem, quò anteà enīsus sum, hôc a lătĕre ascensu facillimum. Culmen rupium planities erat sive campus calcarius, delicatis vestitus herbis. Hae recenti pluviâ ita erant recreatae, ut nova veteribus admista folia florum praetulerint speciem, ubi rubor vel purpura cum novo virore contendebant. Lepŏres sive cuniculi suis e latibulis egredientes audentiùs me aspexere, quos ne insequeretur, aegrē repressi canem.

45. Mox in scopulosa loco evado, et capros discerno feros procul; antilopas potiùs dixerim. Pone saxa inserpo, quanquam minimē fugaces erant. Glandibus olorinis tubum suffercio; dein igne emisso occīdo capram vulneroque haedum juxtà. Cănĭs intercurrens haedum prehensâ pelle attinet, dum assequor. Crure vulneratam posteriore invenio; poterat tamen incedere. Matrem volui reportare ad flumen vallemque meam; sed fateor, adhuc eram tam delicatus, ut noluerim recentem vestitum sanguine commaculare. Sudariò e sinu vestis extracto, argillâque udâ in vulnus compressâ, constrinxi firmiter; tum gramine sanguinem omnem abstersi. 46. Volui eam in cervicibus portare; sed quando conor, id verò meas vires exsuperat. Super glareosam humum aegerrimē cornibus eam traho, in gramine faciliùs. Haedi cornibus funiculo circumdato, hanc duco mecum simul; id quod, dum ignipultam porto, paene nimium erat; igitur saepius consedi. Via autem et declivis erat, nec longa, circa alterum jŭgi lătus; itaque tandem pervēni. 47. Protinus in udo linteo crus haedi astringo; et, ne longus sim, tantâ curâ foveo pascoque (nam grandiuscula erat) ut mansuetissima evaserit. In arenâ, juxta ratem primam, sub densis umbris, pelvem excavo; in quam, aquâ semisalsâ repletam, recondo capram, ut otiosiùs carni coquendae dem operam. Canem appropinquare vetui; pasco autem liberaliter et hunc et feles: aves tamen metuo, ne carnis sint cupidae.

48. Dum strenuē me exercebam, vix sentiebam miserias meas: sed simul ac lassitudo abrumperet operam, nisi somno corriperer, mens coepit agitari: id quod saepius mihi evēnit. Meas egomet cogitationes nequibam tolerare, et variis quasi ventis hùc illùc ferebar. In desperatissimâ conditione me videbam, extra navium Europaearum cursum. Fracto animo, lugens, interdum lacrimans, diffisus Deo, decreta ejus conquerens; rursùs ipse memet objurgabam, solabar, hortabar, confirmabam, maximē gavisus quòd tot res e navĕ congessissem. 49. Itaque per id tempus, quoniam apud neminem potui vicem miserari meam, aperui capsam scriptoriam, ex quâ chartam, calamos, atramentum, protuli, incipioque angores meos argumentando effundere, quasi per sermonem. Mox talem altercationem in tabulas (ut ita dicam) accepti impensique refero, quas lectoris oculis nunc subjicere libet.

50. Profectò ultima illa nimis me pupugēre. Quae pro levamentis scripsi, vulnus animi recrudescere fecerunt. “Peccavi,” inquam: “meritam poenam tolerabo viriliter: fortasse ipsa poena aliquid tandem boni afferet.” Tum citò sedata est omnis mea perturbatio. Ego autem haec atque talia reputans, admiror, quanta sit vis vel incertae obscuraeque religionis, si modò rectâ intendatur viâ. Illud fortasse et si fortè pluris est, quàm quis putaverit; quia saepius indicium est animi per tenebras, lucem versùs, enītentis. Id autem ipsum est virtus: nam sapientissimus quisque nostrûm in suâ tamen versatur caligine, semperque eluctatur pleniorem versùs lucem. Itaque iterùm evasi strenuus. 51. Tum căni felibusque haedum conciliare studeo. Omnes paxillis depango vicinis; unicuique suum largior cibatum; unumquemque suâ vice demulceo. Ex consuctudine spero familiaritatem, ex meâ caritate caritatem mutuam. Postea ad portum căne comitante reversus, alias exploro cavernas, pluresque res meliùs ordino. 52. Tredecim dies in terrâ degebam, necdum navis evanuerat. Illam undecies (credo) ascendi. Quantumvis co-acervaveram, plus tamen concupiscebam; et dum navis consistebat, inter eam portumque meum acerrimum sustento ratĭs commercium. Res aliquot, quas avexi, libet hic memorare: Incudem artillatoris, quam aegerrimē amolitus sum; virgas vectesque ferreos; pensilem lectum cum lodicibus; suppărum antīcum e subsidiariis: lacernas plures: piscatoriam supellectilem novam atque amplam. Porro e re jaculatoriâ magnos forcipes follesque, malleum robustissimum, pelves ferreas ad plumbum liquefaciendum, batillum grande. Tum omnes ignipultas, bonas malas, asporto; item alterum par pistolarum. Demùm fabrilem mensam, retinaculo cocleato instructam, multo cum labore per tollenonem demitto, laetusque comperio hanc per se natare. Inter minores res memoro libram cum lancibus aheneis, sive trutinam oportet appellare, quam in scrinio magistri offendi. Ille propter medicas, credo, usūs habebat; nam magister nautis pro medico erat. Ego hanc, velut pecunias, idcirco asservavi, siquando pro nummis valeret. Ingentem plumbi convoluti laminam, quae nimia posset esse, securi malleoque discissam particulatim asportavi; etiam magnum pilularum plumbearum vim, plures rudentes, funes, ferreos hamos, clavos, pessulos, confibulas, annulos. Cannonas suâ ex sede non eram deturbaturus. Postea magnum tritici dolium laetus invenio, seriam optimi adōris, sacchari cadum majorem, vini ardentis amphoras tres; porro cultros furcillasque mensales, grandem forficem, tres novaculas, quatuor nautarum gladios sive sicas.

53. Ne fortè mirètur lector, quare tantam bellici terroris vim in mercatoriâ nave vexerīmus, naturam illius commercii curatiùs demonstrabo. Homines barbaros e Guineâ eramus in servitutem reportaturi; quem ad usum ét ipsa navis et omnis ejus dispositio ceteris erat valdē diversa. Grandiuscula erat navis, navales socii sexdecim. Cannonas habebat quinque, – unam a tergo, – ne forte aut cum praedonibus aut cum nigritis foret confligendum; neve, propter subitum aliquod in Europâ bellum, Lusitaniâ implicatâ, nos tanquam Lusitani lacesseremur. Ignipultae quoque inerant plures, pars venando, alia pars pugnae apta. Simul pulveris nitrati plumbique rotundati vim magnam vehebamus, atque adeo hominem unum toti rei jaculatoriae praefectum: Artillator appellabatur. Harum rerum impensâ valdē minuitur negociatoribus lucrum, nisi quòd hôc in commercio merx quae exportatur vilissima est; quae reportatur, pretiosissima.

54. Aliquot fabas primâ in rate asportavi. Quanquam sciebam magnam hujus cibi vim navi fuisse impositam, sed infra in alveo, credidi marinâ aquâ corruptam esse. Nihilominus descendo. Puppim versus omnia sicca erant; in inferiore parte aqua stagnabat. Sed non me illud repellit. Infrà nudus, per aquam incedo, quae genu attingebat, scrutorque merces palpando: tandem saccos invenio fabis plenos. Unum horum placebat avehere, sed quando conor, nequeo ad tabulata extollere. Re deliberatâ, non operae pretium videtur de cibo madido laborem pendere; nam asservari posse quis spoponderit? 55. Mox res duras acutasque sub pedibus sentio; ipsa erant ferramenta, quae inter merces nostras imperaveram. Palae, planē nostratium instar, profectò non inerant; tantùm ligones, furcillataeque marrae, praeter sarcula ac dolabras. Deinde in sĕcures incĭdo. Tales res sub aquâ dijudicare, paulùm difficile erat. Num operae esset pretium auferre, – dubitabam. Tandem aliquot cujusque generis assumo, praesertim capita securium ac ligonum. 56. Postea felicior eram. Nam in conclavi quôdam, quod coqui nostri erat proprium, quinque offendi corbes, fabarum plenas, apprimē siccarum. Has curatiùs repono avehendas, et aliam post aliam cunctas demùm ad terram deporto salvas. 57. Porro dum mensam fabrilem amovebam, quae suprà erat, non in alveo, pone in angulo fasces quosdam mercium retexi. Hos aperio. Intus erant versicolores vestes, quas propter Afrorum commercium imperaveram. Avidē corripio, sed nesciebam quare. Posteà numeravi, invēnīque sexaginta. Ceterae, ut opinor, fuerant in alveo.

58. Duodecimo māne, ut remigo ex portu ratem pone trahens, fluctus asperior aliquantum aquae in cymbam immisit. Exhaurire simul atque remigare non poteram: si remos inhiberem, verebar ne deflexa cursu cymba lătus undis objiceret. In portum, ut tutius, stătim redeo: ibi roborandam suscipio cymbam. Altiorem facio proram, additis tabulis, quae, ferreis virgis firmatae, aliquantum asperginis possint rejicere. Non longi laboris erat illud; sed nimius ventus me terrebat, igitur reliquum diem scaphae addixi. 59. Illud consideraveram. Naufragium recente lunâ passi eramus ipsis in Kalendis Septembribus. Ad plenilunium iterùm intumescente Oceano posse credebam sublevari scapham; grande momentum, servaretur-ne an prorsùs confringeretur. Ex arcis meis unam deligo, aquae (siqua alia) impenetrabilem. Quidquid in scaphâ infirmum videtur, summâ meâ arte reficio, seu stuppâ ac pice, seu argillâ vitreariâ opus sit. Simul ac aestus recesserat, ancoram quàm longissimē per arenas mare versùs traho, suo ancorali arctiùs scaphae colligatam. Dentem ancorae firmiter defigo, quoad possum. Ipso in ancorali, circà septem pedes ab ancora, funem brevem nodo astrictissimo implico; mox hùc deportatam arcam eodem fune connecto. 60. Illud evenit, quod speraveram. Arca, aestu insurgente sublevata, simul ut ad scapham aqua pertingebat, (nam ego cum spe metuque cuncta notabam) incepit scapham attrahere. Tum pro cupâ² natante arca mihi erat. Confestim decurro ad cymbam. Per aestum remigo, ubi propter altitudinem aquae fluctŭs non se frangebat; et ut primùm scapham assequor, eam remulco inhibens, solvo ancorale; nam ancoram extrahere, nimii id fuisset temporis. Mox, ovans et praegestiens, scapham in portum deduco incolumem. Haec in duodecimo erant die. 61. Māne insequente, quum speculor, sentio mari malè credi: tamen quasdam etiam res volui eripere, quanquam rati non confidebam. Scalas navis ac tollenonem ad ultimum reliqueram. Optimas habebat fores diaeta³ principalis: has concupivi, quia bonâ erant fabricâ. Cardines facile avello: fores reste firmiter colligo. Dein suculas⁴ cum trochleis⁵ assumsi; ipsius porro tollenonis ferramenta omnia: sed scapum rostrumque ejus, quae lignea erant, trahenda per aquas destinavi, cum scalis et foribus. Ferreum onus, uno homine non gravius, in cymbâ decerno asportare.

62. Impigrē redii, sed aestus in horas magis tumescebat. Tunc quum maximē intrabam portûs ostium, agmen ponè tractum adeo disjectabat cymbam, ut ego perterritus funes necessario absolverim, ne demergerer. Incolumis egomet postes illos praetereo, laetus quòd nil mihi cymbaeque accidisset, praeter asperginem profusam. 63. Ventus etiam atque etiam incrudescebat: post tres horas violenta flabat procella, quae totam per noctem furebat. Māne, ut prospexi, evanuerat navĭs.

CAPUT (III.) TERTIUM

64. Equidem ut vacuum aspectabam mare, neque lacrimatus sum neque gemui, ne agitabar quidem animo. Sed tenerum quendam sentiebam affectum, tanquam si fessâ aetate parens, cujus magnis fruimur beneficiis, legitimē ac necessariò decessisset. Immo non tam navĭs quàm egomet videbar obiisse mortem. Ab hominibus abscindor, novo sum in orbe rerum, asto tanquam in aeternitatis solitudine. Ignotus me circumambit Deus, cujus sentio tum misericordiam tum severitatem, me ipsum culpans sed non amarē, nec sine modo. Non in genua procumbo; non preces, non vota concipio; grates non effundo, nec poenitentiam; tamen caeca quaedam, ut opinor, me penetrabat veneratio. Certē eram et tranquillissimus, et quasi religiosē defixus. 65. Ex hôc statu me expergefacit cănis, amanter blandiens. “Ah! quàm vellem posses colloqui,” inquam clarē; et amore erga canem haediculamque meam atque ipsas feles valdē pertentor. Propè poenitet me, quòd capram matrem occīdi. Quoniam bruta animalia, si modò reciprocare amorem possint, communem habent nobis socialemque naturam, nolo vitam eripere temerē. Haec cogitans, insuper memini, parcere nitrato pulveri quàm sit bonum, pondus caprae quàm fuerit molestum. Paulò pòst quaerebam, cur, si victum terra subjicit, malim ferarum more raptas vitas praedari. Illa sanē quaestio profundius in pectus descendit, postquam ubertatem insulae pleniùs compertam habui. 66. Sed exsulto, et pastis animalibus, de fabis meis satago, quarum aliquas aquâ coctas velim, pro cănis cibatu. Postea has coquebam cum carnis frustis, cum sebo, lardo, demùm piscibus vel oleo; faciebamque massas quadratas: tum si aliunde nihil foret in promtu, hinc et canem et feles pascebam. Semper denique hôc modo pauxillulum carnis aut piscium pro condimento adjungebam fabis, farinae vel radicibus.

67. Postero die, coelo sereno et mari tranquillo, ligna tollenonis et diaetae fores ejecta sunt in littore; cum minore detrimento quàm quis exspectaverit. Has res, ut primùm possum, citra vim undarum traho; denique in cavernas illas, de quibus dixi, depono, et quando ab aliis operibus vaco, restituo tollenonis ferramenta. Postea hunc ad navale meum constitui, propter usūs scaphae. 68. Sed de domicilio meo multa erant decernenda. Cavernas in rupe quô latius exploraveram, magis admiror. Ultra numerum videbantur. Aliae patebant, sine externo pariete, tanquam porticus aut ambulacrum; aliae angustâ januâ, intus cameratae, junctae sunt item internis ostiis, ita ut tota rupes velut spongia esse posset. 69. Contemplans credidi, has mari esse excavatas: nam sub pedibus pavimentum erat saxeum, molliter tanquam fluctibus rotundatum, et quasi per latissimos gradūs ascendens. Omnia mea possem hic optimâ cum disciplinâ disponere; sed de cubiculo erat praecipuē cogitandum; nec libebat arborem meam priùs relinquere, quàm munitius quiddam reperirem. 70. Illud animadverti, – nihil saxorum praeter littus jacēre, quod a rupe cecidisset; et quidem ubi gelu est ignotum, rarior esse debet talĭs rupium labes. Porrò pavimenta cavernarum parcâ tantum arenâ vestiebantur, tanquam vento illatâ. Lacunaria fere camerata erant, hic atque hic quasi stiriarum massis distincta. Aquas per rupem stillantes crediderim saxo saturatas fuisse. 71. Littus externum, propius undas, algarum erat ferax; internum, ultra summos aestūs, aliâ quâdam algâ et cactis aliisque spinosis fruticibus opplebatur. Plures horum in decem pedes surgebant, aliquot in quindecim. Ex his silva plurima et quasi umbraculum ante cavernas praetexebatur, nequis e mari vel a rupe oppositâ facile intrò perspiceret. Ego autem, arreptâ sĕcuri, continuam sub rupe aperiebam semitam, succisis cactis caeterisque, quidquid nimium obstaret. Jamque velut in meam villam me recondo. 72. E cavernis duas praesertim denotavi, unam pro cubiculo, alteram pro penariâ. Utrăque internum habebat ostium, per quod aura flabat salubris. Senseram autem, et apud Mauros et in Braziliâ, quantúm nox frigidula corpus fervoribus adustum foveret atque recrearet; et si in magicâ hâc horrendâque insulâ (sic eam quandoque vacuis oculis contemplabar) per summos calores habitandum mihi foret, tale cubiculum magni aestimabam. Opera quaedam hic meditabar, si hùc mea omnia congererem; propter quod consulto opus erat. 73. Mari seu terrâ, ipsam ratem, sive bona mea ex rate, deducerem, aut periculosum aut laboriosum fore opinabar. Mox subit haedi cura, cui neque pabulum hoc in loco habebam neque aquam dulcem. Mihimet profecto aquam imprimis anquirere opus erat: sed non diu hujus rei inopiam queror. 74. Etenim postquam per spinas fruticeti longiús patefeci viam, et dulcem aquam et navale scaphae idoneum invenio. Post quingentos amplius pedes abrupta humus erat, alveo marino intus penetrante, tanquem ostio rivuli. Intelligo alveum hunc, quasi flumen submarinum, ad Postes Saxeos continuari; intus autem navale, mihi satis profundum, etiam in recessu aestûs praeberi. 75. Hunc in alveum rivus e terrâ praeceps decurrebat. Spatium autem praetereundi inter rupem alveumque satis lātum patebat, succisis modò fruticibus. Jam tollenonem mente destino in margine erigendum: sed redeo contentus in vallem, de ordinatione bonorum meorum meditans. 76. Omnia de primâ illâ rate detraho disponoque subter quâdam arbore, cum ipsâ rătis materie. Latēre volebam, si fortè quis adveniret. Plurimas caedo virgas, quae facillimē udo in solo possint frondescere, hasque ita defigo, ut quàm maxime, quidquid sit intus, obtegant. Hùc deduco haedum, velut suum in praesepe. Cistas quae pecuniam, quae astrologicam supellectilem, quae pulverem nitratum continebant, has et capsas scriptorias aliasque res minores, singulatim ad cavernas asportavi: postea culinae instrumentum.

77. Post aliquot dies, his rebus ordinatis, coelo sereno, censeo deambulandum. Caput infulâ densâ, Turcarum more, obvolvor; quod quidem in Braziliâ faciebam. Balteo pistolisque succingor. Grandem cultrum plicatilem sumo ac peram; dein convallem ascendo juxta ripam fluminis. Novâ in regione omnia non possum lectoris animo subjicere, quae meis occurrebant oculis; sed plura conabor paulatim expedire. 78. Avium versicolorum tanta erat multitudo, ut nisi in Braziliâ praerepta mihi esset admiratio, tunc obstupescerem. Hic autem me praesertim alliciebat pulcerrima illa avicula, quam in Occidentalibus insulis Angli aviculam bombilantem appellant. Plura quidem hujus generis passim volitabant, item mira papilionum varietas. 79. Immo, non modò alia prorsùs arborum, fruticum, graminum, foliorum genera apparebant, nostris hominibus ignotu, verùm etiam fere omnis arbor reptatoriis fruticibus, vitium aut hederarum ad instar, vestiebatur; atque adeò, obruebantur plurimae. E tantâ varietate vix quidquam primò poteram agnoscere: ceterum imprimis anquiro esculentas radices atque ignis alimentum. 80. Quidquid juncorum obviam vēnit vel cannarum, medullam exploravi, anne idoneum praeberet fomitem. Tria demùm genera in peram selecta condidi, quae experimento probarem. Aridas sive ligni sive lignosorum foliorum reliquias celerrimâ flammâ arsuras credebam. Talis materiae plures asportavi pugillos. Rubos quoque notavi dumosque aridos, ex quibus immensa copia cremando sufficeretur. 81. Mox fruticem video, qui piper gignit; sed magis gaudebam, quòd dioscoreas esculentas invēni multas. Duo harum genera optima pro certo agnoveram, – quae alata appellatur, et quae globosa. Ulterius perscrutans, adeo abundare intelligo has radices, ut, si conservari possint, cibus semper futurus sit in promtu. Jam cinchonam video arborem, colligoque ramulos plures. Ne longus sim, satis sit narrare, me circa hos locos posteà invenisse medicas quasdam herbas, quas in Braziliâ didiceram, et alias quas pro condimentis ciborum aestimabam. 82. Acclivitas vallis augescebat. Vix quatuor millia passuum aestus marinus in terram penetrat; sed modicus rivus pluresque rivuli descendebant per plantas et arbusculas. Propius ad colles densantur generum diversorum arbores, grandes aliquot. Nova simul atque arida folia in eâdem consistebant arbore, id quod colores pulcerrimos contendebat: immo, exoriebantur fructuum germina ipso e ramo, unde pendebant fructūs putrescentes. 83. Quinque vel sex millia continuavi iter, semper ascendens convallem. En vero, hic loci seges illa pretiosissima blanditur oculis, zea virore et auro fulgens. Plēnē maturam credidi. Humi jacebant grana plurima et siliquae. Pigebat me, quòd major mihi pera non erat in promtu. Quantum potui, inferciebam, jamque pro certo habebam cibum mihi nunquam defore. Tandem colles sinistri se demisere; atque alia vallis, latior atque amoenissima, quasi hortos viridissimos in sinu suo retegit. In fronte mihi assurgebant juga altiora, montes paene dicerem, spissis vestita herbis, ex quibus undique stillabant rivuli perennes. Arbores fructificas admiror, inter quas dispiciens agnosco citros, aureas mālos,⁶ et Assyrias mālos, quas limonas appellamus. Sanē jucundissimus erat ruris aspectus, meque sensi esse opulentum latifundiorum dominum. Utramque vallem mihi tanquam proprium protinus assero, nominoque priorem convallem meam, vel Convallem Fluminis, alteram Hortos meos.

84. Multúm me alliciebat hortorum amoenitas, copia arbŏrum et dulcis aquae, defensioque montium. Deliberabam de commigrando illúc, nisi quòd nollem maris prospectum amittere, si navĭs veniret: immò, prorsùs nolui cymbae scaphaeque usūs renunciare: necnon per pluviales horas nihil cum cavernis meis videbatur contendere. Etenim hâc in regione caeli liquebat mihi dirissimas aliquando esse expectandas procellas, quae tentoria ac domicilia perverterent; tali in tempestate nil cavernis esse comparandum. Pigebat me videre fructūs plurimos et optimos humi prostratos et aquâ putrescentes. Arbores passim vim venti prodebant. Sine dubio autumnales procellae tantas fecerant ruinas. Seriùs ego hos in locos processeram, messe fructuum praeteritâ. Attamen hôc sub astro tam vegeta est vis terrae genitalis, ut novi fructus apparerent, qui mox possent maturescere. Plures horum concupivi, et de modo convehendi meditabar.

85. Redii ad cavernas alacer animi, curarum oblītus. Peram oppleveram illis rebus quas memoravi; loculos autem vestium aromatis, gummine et citreis mālis aliquot. Protinus novos thesauros curatē digero. Denique a cavernis in arborem meam propter noctem retro cedere, paulò laboriosius videtur.

86. Māne quum expergiscor, sentio dierum me amisisse computationem. Ne prorsus fierem barbarus, ad disciplinam puerilem me reduxi. Dies incipio in digitis numerare. Quid unoquoque die fecerim, ego mihimet recito; inde comperio, quinam sit hodiernus dies. Tum volo mathematicus rationes retractare. Dixi me quatuor libros e navi avexisse. Unus erat precum sacrarum libellus, secundum normas Papales: alterum erat de Geographiâ: tertium nihil habebat nisi numeros ad usum navigandi digestos: quartus ipsam nautarum mathematicam tractabat. Hanc perlego libenter. Quippe non solùm solitudine animum avertit, sed absolutius quiddam et sublimius subjecit cogitanti, ne semper de meis tantummodò curis satagerem.

87. Quaerere potest lector, quî factum sit, ut ego, patre invito navigans, nauticam mathematicam edidicerim. Videlicet, admodùm juvenis Londinum petii, navem anquisiturus, in quâ peregre irem. Magna mihi tunc illa felicitas videbatur, quòd humanissimo cuidam viro, navĭs magistro, incĭdi, in Guineam navigaturo. Is me clementissimè exceptum, pro suo sodale habuit; persuasitque ut, quantam maximam possem conquirere pecuniam, hanc commutarem idoneâ merce qualem ipse admonebat, et apud se collocarem. Ego igitur quosdam ex amicis pecunias rogabam, hique, exoratâ matre meâ, fortasse etiam patre, quadraginta lībras Anglicas ad me remiserunt. Eas autem magister optimus sic administravit, ut, ex Africâ demùm reversus, mercem quam rettuli, nempe aureum pulverem, Londini trecentis lībris Anglicis mutaverim. Porrò (quod eram lectori demonstraturus) ipso in cursu, cum benevolentiâ vere paternâ, omnia quae navis magistrum scire oporteret, diligentissime me docebat, praesertim astrologicorum praecepta, viasque caelum servandi. Ego sane, tantâ caritate delenītus, summâ industriâ haec in studia incubui, rediique ex hâc expeditione magnopere auctus mentis vi, sive ad navigationem, sive ad mercaturam. Atqui, O meam maximam calamitatem! amicus ille summus meus atque alter pater, morbo vehemente correptus, decessit subitò. Hujus me tenera subit memoria, dum praecepta mathematicorum retracto, dum stellam Polarem observo, locique latitudinem (quam appellant astrologi) colligo; item dum noctibus singulis omnium horologiorum libramenta convoluta intendo.

88. In animo imprimis erat, ut Cristiano more septimum quemque diem quodammodo religiose observarem; enimvero mecum constituebam septenorum dierum opera. Sic (credebam) temporis computationem eram servaturus. Mox vidi fore ut multa me prohiberent ullam praefinitam laborum rotam persequi; necnon sine religiosâ contione res nihili mihi erat dies Dominicus: itaque ad aliam rationem me properē converti. Novae lunae observantur facillimē et paene necessario. Navis fracta erat nocte proximâ post novam lunam: quando altera advēnit nova luna, decrevi mecum, atque unum defōdi stipitem propter mensem lunarem. Postea elegantiùs res administrandas censeo. Paxillos praeparo tredecim modicos et compares, gemens identidem si universum annum hic mihi degendum erit. In assi idoneae magnitudinis tredecim foramina terebro, illis paxillis accommodata. Quoties redit nova luna, paxillum solemniter infigo. Post lunam tredecies novatam, cunctos extraho paxillos, grandius terebro foramen et grandiorem insero palum. Hic pro anno lunari valet. Mox procedente lunâ, menstruos paxillos alium post alium restituo. His constitutis, novâ quîvis lunâ poteram computando affirmare, quinam esset ille dies secundum Europeas temporis rationes.