Kitabı oku: «Латте омили», sayfa 2

3-БОБ
СИЗ ЎЙЛАГАНИНГИЗДАН КЎРА БОЙРОҚСИЗ

Барбара “нимадир қилинг” деб маслаҳат берганди. Эртаси куни эрталаб Зои нимадир қилди. У ишга тайёрланиб, уйдан ўн беш дақиқа олдинроқ чиқиб кетди. Барбара бариста билан гаплашиб олишни тайинлаганди, аммо Зои бунда ҳеч қандай маъно кўрмади. Лекин ҳеч бўлмаганда қаҳвахонада озгина вақт ўтказиб, фотосуратни яқиндан кузатиши мумкин бўларди.

Зои “Елена қаҳваси”га киргач, буюртма берди. Навбатда туриб, икки ҳиссалик латтесини олди ва атмосферадан завқланганча қаҳвахона бўйлаб сайр қилди. Ғиштин девор, гумбазли шифт (у мавжуд эмасдек кўриниши учун қора рангга бўялганди), катта тўлиқ спектрли осма лампалар… деворлардаги улкан, моҳирона ёритилган фотосуратлар шундай тасаввур уйғотадики, қаҳвахона худди замонавий Бруклин санъат галереясига ўхшаб қолгандек. Мода, лекин эски мактабга хос мода.

Зои фотосуратлар қаторини кузатаркан, қаҳвахонани айланиб чиқди. Улардан баъ зилари кишини ўзига тортадиган манзаралар эди: қор билан қопланган тоғ чўққилари, авж тўлқинида суратга муҳрланган шиддатли дарёлар, кенг ўрмон йўллари. Зоининг ўйлашича, суратлардаги айрим жойларни журналдаги иши орқали танирди. Бу ерда Буюк Хитой девори ва Италиянинг Пьемонтидаги оилавий узумзорда ишлаётган ёш эркаклар, Перу ўрмонларидаги ранг-баранг тўтиқушлар галаси тасвирланган суратлар бор эди.

Барча фотосуратлар ҳайратланарли эди, лекин Зои туну кун ўйлаб юрган фотосурати олдига боргунига қадар юришда давом этди.

Бу ўша фотосурат эди. Худди ўша. Зои салкам икки метр нарида тўхтади ва унга тикилиб қолди.

Бу бир қарашда кучли таассурот қолдирадиган манзара эмас – ҳеч бўлмаганда, сиртдан шундай туюлмасди. Қирғоқ яқинида жойлашган қишлоқдаги тонг палласи. Ўнг томонда балиқчиларнинг кичик кемаси денгизга чиқишга тайёрланмоқда. Одамлар кичик бандаргоҳ бўйлаб у ёқдан-бу ёққа юриб, қишлоқдаги юмушлари билан овора.

Нима уни ўзига бунчалик жалб этган экан?

У бир неча қадам яқинлашди ва бу ўнг бурчак остидаги миттигина босма ёзувни ўқиши учун кифоя бўлди. Эҳ, хуллас, суратга нарх қўйилганди: 1200 доллар.

Зоининг юраги уришдан тўхтаб қолди. Биргина сурат учун бу нарх қимматлик қилади, лекин… бу ўзгача сурат, шундай эмасми?! Бошқа томондан ўйлаб қаралса, 1200 доллар унчалик катта пул эмас. Квартира учун тўланадиган ойлик ижара тўловидан камроқ. Зои буни сотиб олишга қодир бўлиши керак эди. Аммо у охирги марта истаган буюмига бемалол сарфлаши учун қачон ўз ҳисобида шунча маблағ турганини эслай олмади.

Ҳа, мана энди аниқ эслади: ҳеч қачон бунақа бўлмасди.

У сурат қаерда олинганини билиш учун ўша белги томонга яна бир бор эгилиб қаради, лекин бошқа ҳеч нима ёзилмаганди. Аслида, қўштирноққа олинган биргина сўздан иборат сурат номи нархга қўшимча берилган ягона маълумот эди:

“Ҳа”

“Ҳа”. Бу денгиз бўйидаги қишлоқ фотосурати учун ғалати номдек туюлди. Нима дегани бу Ҳа? Бироқ, Зои суратга яна бир назар ташлагач, сурат номи ўзига ярашиб тургандек кўринди. Бу қаер бўлди экан? Грециядаги ороллардан бири бўлса керак.

“Сен қаердасан? – пичирлади у. – Родосдами? Санторинидами?”

Йўқ, у ерда эмасди.

“Крит оролидами ё?”

– Миконосда.

Овоз қулоғининг тагида эшитилганидан қиз сапчиб тушди ва қўлидаги қаҳвани тўкиб юборишига сал қолди.

– Кечирасиз, – узр сўради бир киши. – Ўзингизга билдирмай яқин келмоқчи эмасдим, бутун диққатингиз фотосуратда бўлгани учун сезмадингиз. Хўш, бу сурат эътиборингизни тортдими?

Зои бош ирғади.

– Жуда чиройли. Ёруғлиги ҳам ажойиб. Сурат ростдан ҳам “Ҳа” деб тургандек, – дея қўшиб қўйди Зои номига ишора қилиб.

Эркак сурат ёрлиғига қаради ва бош ирғади. Зои қўлини узатди:

– Мен Зоиман, Зои Дэниелс.

Эркак Зои билан қўл бериб кўришди. Унинг қўллари бамисоли рассомлар сурат чизадиган юпқа мато сингари қуруқ ва совуқ эди.

– Ҳенри Ҳайдн, – деди у, бу сўзни худди ўйин³ номи каби талаффуз қилиб. – У қадар машҳур бўлмасам ҳам, исмим таниқли бастакорнинг исмига ўхшайди.

– Ҳенри, – такрорлади Зои.

Уни энди таниди. Бу – ўша бариста.

– Ўйлаганингиздан кўра машҳурроқсиз.

Эркак “Йўғ-э?” дегандек бошини бир томонга эгди.

– Бошлиғим менга сиз ҳақингизда гапирганди, – тушунтирди Зои. – Айтишича, бу ерга келиб, сиз билан гаплашиб олишим керак экан.

– Шундайми? – деди эркак. – Нима ҳақида?

Зои жавоб бериш учун оғиз жуфтлади, лекин жим қолди ва кулимсиради.

– Биласизми, очиғи, ўзим ҳам билмайман.

Ҳенри жилмайиб суратга ишора қилди:

– Бу сурат кўп эътибор тортганини кўрмадим. Биласизми, аксарият одамларни кўпроқ драматик суратлар ўзига жалб этади. Тоғлар, даралар, шиддатли дарёлар ва шунга ўхшаш нарсалар.

Зои у нима ҳақида гапираётганини тушуниб турарди.

– Лекин айнан мана шу фотосурат… ниҳоятда жонли кўринади, – деди Зои.

Ҳенри бош ирғади ва:

– Шахсан менга ҳам бу сурат қолганларидан севимлироқ, – деди.

Зои атрофидаги барча нарсани кўриш учун турган жойида аста-секинлик билан гир айланиб, кейин яна Ҳенрига қаради.

– Менга ҳам шундай.

Ҳенри яна бошини бироз эгди:

– Айтганча, кўриб турганингиздек, у ҳали сотилмаган.

Зои кулиб юборди.

– Қанийди, сотиб ололсам! Қўрқаманки, бунга қурбим етмайди.

Ҳенри Зоининг қўлидаги латтега ишора қилди.

– Агар бу латтени сотиб олишга қурбингиз етган бўлса, – деди сўнг, кейин орқадаги деворга боши билан имо қилди: – унда мана бу фотосуратни сотиб олишга ҳам имконингиз бор.

– Кечирасиз, нима дедингиз? – сўради Зои.

У тўғри эшитдими ўзи? Лекин бундан ҳеч қандай маъно йўқ.

– Балки, ўйлаганингиздан кўра бойроқдирсиз, – дея қўшимча қилди Ҳенри.

Зои ҳайрон бўлганча жилмайиб қўйди. “Бу қандай ғалати гап бўлди?!” Аммо Зои ундаги ғайратни, некбинликни ёқтирди.

– Бу жуда ажойиб фикр, – жавоб берди Зои. – Лекин мен суратни шунчаки томоша қиляпман.

У суратга яқинроқ эгилиб, тафсилотларини кўздан кечира бошлади: тош ётқизилган тор кўчалар, оқланган уйлар, шоҳона мовий эшиклар ва деразалар.

– Бу сурат… Миконосда олинган деб ўйлайсизми?

Ҳенри ҳам суратга эгилди, кейин секин бош ирғади:

– Ҳа, шундай деб ўйлайман.

– У жуда гўзал…

Зои хўрсинди.

– Чиндан ҳам энг яхши кўрганим… – деди сўнг ўзига гапираётгандек оҳисталик билан, – мана шу ерда бўлиш, шу шўр томчилар нафасини ҳис этиш, чайкалар овозига қулоқ тутиш. Мана шу бутун манзарани ўз кўзларим билан кўриб, қулоқларим билан эшитсам…

У яна қаддини ростлаб, уялганидан жилмайди ва одатий овозда деди:

– Ҳар ҳолда, бу мутлақо имконсиз нарса.

– Мутлақо имконсиз, – такрорлади Ҳенри секингина, худди бу сўзларни мулоҳаза қилиб кўраётгандек. Кейин бошини ён томонга оғдирганча қизга қаради.

– Лекин бу бир саволга боғлиқ, шундай эмасми?

Зои нима деб жавоб қайтаришни билмасди.

– Демак, суратга олишни ёқтирасиз, – деди Ҳенри. – Айтинг-чи, “окулус” атамасини биласизми?

– Фултон маркази яқинидаги бекат шундай номланади. Аслида, мен ҳозир ўша ерга кетяпман, – деди Зои.

– Йўқ, йўқ, – деди Ҳенри. – Мен бино ҳақида гапираётганим йўқ. Фотографиядаги атамани назарда тутяпман.

Зои қошини чимирди.

– Окулус – қаерда туришни хоҳлаётганингизни аниқлаш, – тушунтирди бариста. – Қаерда турганингиз ва нимани кўраётганингиз расмнинг тўғри чиқишини белгилаб беради. Яъни манзарани ўзингиз хоҳлаётгандек тўғри тасвирлаш унга қайси томондан қарашингизга боғлиқ. Нимани назарда тутганимни тушуняпсизми?

Зои аслида тушунганига ишончи комил бўлмаса-да, “ҳа” дегандек бош ирғади.

– “Окулус” фотография санъатида камерани қўйиш керак бўлган жойнинг номи ҳисобланади, аслида “оculus” лотинча “кўз” сўзидан келиб чиққан, – деб давом этди бариста. – Фақат бу чин маънода сизнинг кўзингиз. Суратни аввало миянгиздаги ақл кўзингиз билан кўрасиз. Ҳар кимнинг ўз “окулус”и бор ва у ўша орқали кўради.

– Тушунарли, – деди Зои. У илгари ҳеч қачон бу сўзнинг маъноси ҳақида ўйлаб кўрмаган экан.

– Мен ҳозир фотография ҳақида гапирдим, – деб қўшимча қилди Ҳенри, – лекин ёзмоқчи бўлган ҳикоянгизни ҳам шундай осонгина айтиб беришингиз мумкин. Ўзингиз амалга оширмоқчи бўлган саёҳат, бир-икки соатда келиши кутилаётган дўстларингиз учун тайёрлайдиган таомингиз ҳақида ҳам шундай дейиш мумкин. Сиз турган жой маълум бир нуқта ва у ерда учта нарса – сиз, объективингиз ва дунё бор. Хўш, сиз нимани ижод қиласиз?

Барбара нима деганди? У кўп нарсани билади. Зоининг хаёлига биринчи бўлиб “ғалатироқ” сўзи келди. Лекин ёқимли “ғалати”. Жентльменларга хос. Ҳенри ҳам қаҳвахонанинг ўзи сингари эски мактаб одамларидан эди.

Ҳенри Ҳайдн бирорта мижоз уни кутиб турмаганига ишонч ҳосил қилиш учун ортига қараб, қаҳвахонани кўздан кечирди. Пештахта ортида турган узун соқолли ва замонавий шляпали бруклинлик олифта унинг нигоҳини илғаб, гап қотди:

– Хавотир олма, Ҳенри. Бизда ҳаммаси жойида.

Ҳенри яна Зоига қаради, бурчакдаги баланд кичкина столга ишора қилиб сўради:

– Бир дақиқа ўтирамизми?

Зои жилмайди.

– Нега ўтирмас эканмиз?

Зои унинг ортидан кичкина стол томон эргашди ва улар баланд курсиларга жойлашдилар. Ҳенри стол устидаги чарм муқовали қалин дафтарни олиб, уни очди. Сўнгра курт касининг чўнтагидан учи пўлатдан қилинган қалам чиқариб, ниманидир ёза бошлади ва бармоқлари сатрлар бўйлаб югурди. Бир неча сониядан сўнг у блокнотни Зоига қаратди.

Унда қабристон чизилган, қабр тошига эса чиройли ёзув битилганди.

Зои Дэниелс

Туғилди ?? – Вафот этди ??

– Тасаввур қилайлик, бу ҳаётингизнинг ниҳояси.

– Йўғ-э, – деди Зои қуруқ оҳангда. – Ёш вафот этибди, бечора.

Ҳенри кулиб юборди.

– Давомини эшитинг. Тасаввур қилайлик, қабртошингизга ёзув ёзяпмиз. Келинг, уни сизнинг “окулус”ингиз деб атаймиз, – у қалам билан чизилган расмга ишора қилди. – Сиз мана шу ердан туриб, ортга – ўзингиз яратган ҳаётга назар ташлаяпсиз. Хўш, айтинг-чи, бу манзара нимага ўхшайди?

Зоининг нафаси ичига тушиб кетди.

Зои буни сўз билан тасвирлай олмас, аммо Ҳенри айтган сўзлар сўнгги бир неча кун ичида уни безовта қилаётган нарсанинг айнан ўзи эди. Унинг ҳаёт манзараси қандай? Қиз буни билмасди.

Қаерга кетаётганингизни билмасангиз, борган манзилингизни ёқтирмаслигингиз эҳтимоли катта.

– Кўрдингизми? – сўради Ҳенри. – Манзарани аввало ақл кўзингиз билан кўрасиз. Суратга олишдан аввал тасаввур пайдо бўлади. Ҳамма нарса шу манзарадан бошланади, қолган ҳамма нарсани у маълум томонга йўналтиради. Мана шу сизнинг окулусингиз ҳисобланади.

Зоининг телефони жиринглади. У экранга қаради. Ишга вақтлироқ етиб борган стажёр ишни қайси матнларни таҳрир қилишдан бошлаш кераклигини билмоқчи бўлиб хабар жўнатганди.

– Ишга боришингиз керак, – гап ташлади Зоидан олдинроқ Ҳенри.

– Ростдан ҳам кетишим керак, – деди Зои узр сўраб. – Суҳбат учун раҳмат.

У ҳозир бўлган воқеани “суҳбат”дан бошқа нима деб аташ мумкинлигини билмасди. Санъат дарсими? Манзарани тўғри тасвирга олиш ҳақидаги қайдларми?

– Сиз билан гаплашганимдан хурсандман, – деди Ҳенри Зои ўрнидан туриб, эшик томон юраркан. – Хоҳлаган пайтингиз яна келаверинг.

Зои ўттиз учинчи қаватга кўтарилганида, офисда иш аллақачон бошланиб, ҳатто авжига чиқиб бўлганди. У ғайратли стажёр билан уч дақиқа ичида гаплашиб олди, кейин санъат бўлимига қўнғироқ қилди, ундан сўнг ноутбукини очиб, ўз ишига шўнғиди.

Шундай бўлса-да, у “Елена”даги ғалати бариста билан бўлган сирли суҳбатни хаёлидан чиқара олмади. Барбара нима деганди? У нарсаларга бошқача кўз билан қарайди. “Буниси аниқ”, – пичирлади у ўзига. У Ҳенри билан бўлган учрашув ҳақида қанчалик кўп ўйласа, бу учрашув унга шунчалик ғалати, тушунарсиз бўлиб туюларди.

“Қаерда турганингиз ва у ердан нимани кўраётганингиз суратнинг қандай чиқишини белгилайди. Ўзингиз истаган тасвир манзараси мана шуларга боғлиқ. Нимани назарда тутганимни тушуняпсизми?”

Очиғи, қиз бунга умуман тушунмади.

Кейин унинг қаҳваси ҳақида бир эслатма бор эди. “Агар шу латтени сотиб олишга қодир бўлсангиз, унда фотосуратни ҳам сотиб олишга қурбингиз етади.”

Кейин эса буниси:

“Балки, ўйлаганингиздан кўра бойроқдирсиз?”

Буниси нима дегани экан?

Ўша кеча Зои яхши ухламади.

Дарҳақиқат, у ҳеч қачон яхши ухламаган. У одатда эрталаб соат икки-уч атрофида уйғонади ва бошида уни безовта қиладиган фикрлар айланиб юргани туфайли қайта ухлай олмайди. Зои айнан нимадан ташвишланаёт ганини билмас, бу умумий хавотирга ўхшаган нарса эди.

Аммо ўша кеча одатдагидан ҳам ёмонроқ бўлди. У уйғониб кетганидан сўнг яна ухлаб қолди, лекин бу сафар хавотир уни уйқусида ҳам қувиб етди.

У спорт залидаги югуриш йўлакчасида югураётганини туш кўрди ва ҳеч қандай тугмага тегмаган бўлса-да, бирдан ускуна ўзўзидан тезлаша бошлади. Муаммо йўқ: у қадамини тезлатди. Машина бўлса тўсатдан янада тезлашди. У тағин ортда қолмаслик учун машина тезлигида югуришга ҳаракат қилди. Тезликни пасайтириш учун тугмани босишга уриниб кўрди, лекин уддалай олмади, йўлакчада эса тезлик тобора ошиб борарди. У энди бор кучи билан югурар, юраги қинидан чиқиб кетай дерди, лекин машина тезлиги қатори югуролмай қолди…

У энтикиб уйғонганида, футболкаси тердан ҳўл бўлиб кетганди. Зои оҳиста ўринга ўтирди ва қоронғида пайпаслаб ёнидаги столдан стакандаги сувни олди. Кўзлари қоронғиликка ўрганди ва юрак уриши ҳам пасайиб, астасекин меъёрий ҳолатга қайта бошлади.

Бу оғир тушни шарҳлаш учун психология фанлари номзоди бўлиш шарт эмас. Зои аслида ҳафтасига эллик соатлик “югуриш йўлакчаси”да ўзини назорат қила олмаётганди. Эрталаб Бруклиндан Манҳэттенга, кечқурун эса Манҳэттендан Бруклинга чопади. Пул келади, кетади ва одатда келганидан кўра кўпроқ кетарди. Буларнинг барчаси билан бир қаторда ҳаёти учун югураётгани, аммо яқин орада ҳеч қаерга ета олмаётгани борасидаги туйғу ҳам уни сездирмай таъқиб этаётганди.

Ярим зулмат қоплаган хонасининг деворларига тикиларкан, у ҳаётида жуда муҳим нимадир етишмаётганини ҳис қилди. У ҳар доим ўзини алдамай, реалликка тик қараган чоғлари буни сезарди. Нима етишмаяпти, севгими? Йўқ, севги эмас: у ҳали ёш ва бахтини топишига ҳали вақт етарли. Дўстларми? Йўқ, дўстлар ҳам эмас: Жессика ва бошқалар бор.

Зои тушуниб етди: у тирик, аммо чиндан ҳам яшамаётган экан.

4-БОБ
АВВАЛ ЎЗИНГИЗГА ТЎЛАНГ

Чоршанба куни эрталаб Зои қаҳвахонага сешанбадагидан бир неча дақиқа олдин етиб борди. У залнинг охирида, севимли фотосурати олдида хаёлга чўмган Ҳенрини кўрди. Бир кун аввалги учрашувига тескари равишда бу сафар Зои уни чўчитиб юборди:

– Мени маъзур тутинг.

Ҳенри енгилгина сапчиб тушди.

– Эҳ, Зои! – хитоб қилди сўнг. – Мен шунчаки севимли фотосуратимиздан завқ олаётгандим.

– Кечирасиз, – деди қиз ва бир кун олдин Ҳенри ўзига айтган сўзларни қўшимча қилди: – Сизга билдирмай яқинлашмоқчи эмасдим, бутун диққатингиз фотосуратда бўлгани учун сезмадингиз.

Қиз жилмайди, Ҳенри ҳам бунга жавобан енгил кулди.

– Хотирангиз яхши, – деди сўнг.

Қиз тағин соҳил манзарасига қаради ва қайтиб ортига ўгирилди.

– Кеча айтганларингиз ҳақида ўйладим… – қиз керакли сўзларни топишга тараддудлан ди. – Кеча қаҳва олишга қурбим етса, бу фотосуратни сотиб олишга ҳам имконим борлигини айтгандингиз. Ўзим ўйлаганимдан кўра бойроқ бўлишим мумкинлигини…

Ҳенри бош ирғади.

– Ўшанда айнан нимани назарда тутгандингиз?

Эркак бошини сал қиялатганча бир сония бармоғини лаблари устига қўйди, сўнг деди:

– Келинг, сиздан бир нарса сўрай: бу суратни сотиб олишингиз учун нимани ўзгартиришингиз керак бўларди?

– Очиғини айтсам, менга ҳозиргидан кўра кўпроқ маош тўланадиган иш керак бўларди.

– Ҳа-а, – деди у. – Мабодо шахсий нарсалар ҳақида сўрасам, қаршимасмисиз?

– Қандай қилиб бунга қарши бўлишим мумкин? – деди Зои. – Сиз аллақачон қабр тошимни ҳам чиздингиз. Демак, шахсий ишларимга ҳам аралашиб бўлгансиз.

– Ўринли танбеҳ, – деди Ҳенри кулиб. – Қаерда ишлардингиз? Қуйи Манҳэттенда деганмидингиз?

Зои бош ирғади.

– Жаҳон савдо марказида, – деди ва саёҳат журналидаги ишини қисқача тасвирлаб берди.

– Ўйлашимча, бу иш учун сизга дурустгина маош тўлашса керак.

– Дурустгина, – қўшилди Зои. – Лекин унчалик катта эмас. Бруклиндаги ҳаёт эса қимматга тушади.

– Тўғри. Сўрашга изн берсангиз, яна бир савол: бу компанияда тахминан қанча вақтдан буён ишлаяпсиз?

– Олти йиллардан бери.

– Тушунарли. Ақлли одам учун бу ўз ишида муваффақиятга эришиш учун етарли давр. Ўйлайманки, ҳозир сиз олти йил аввалгидан кўра кўпроқ пул топасиз. Тўғри айтдимми?

– Ҳа, тўғри, – маъқуллади Зои.

Ҳенри тағин бош ирғади.

– Хўш, сиз олти йил олдингидан бойроқмисиз?

Зои кўзларини пирпиратди.

– Бойроқ? – такрорлади у худди бегона тилдаги сўзни айтаётгандек.

– Масалан, энди орттирган пулингиз – ўзингиз хоҳлаган нарсага сарфлашингиз мумкин бўлган кичик жамғармангиз борми?

Дарҳақиқат, икки йил олдин, Зои ёрдамчи муҳаррир лавозимидан муҳаррир лавозимига кўтарилганида, яхшироқ маош ола бошлаганди. Аммо у қанча кўп пул топса, яшаш ҳам шунчалик қимматга тушаётганга ўхшарди. Ҳар қандай ҳолатда ҳам, ҳозир топаётган пулидан харажатлари ва қарзлари кўпроқ эди.

– Бойроқ… – такрорлади Зои. – Йўқ, мен бундай демаган бўлардим. Бойиб кетганим йўқ.

– Сиз ёлғиз эмассиз, – деди Ҳенри. – Яқинда бир тадқиқотнинг ҳайратланарли натижаларини ўқидим, мамлакат аҳолисининг ярмида ҳатто фавқулодда вазиятларда ишлатиш учун ҳам қўшимча 400 доллар пул топилмас экан. Ҳар ўнта одамдан еттитаси у маошдан бу маошгача учма-уч тирикчилик қилаётганини айтаркан. Кўпчилик эса ҳатто кундалик харажатларини кредит карта ҳисобидан тўлайди.

– Ростданми? – Зои кўп одамлар у билан бир қайиқда – бир хил вазиятда эканига унчалик ҳайрон бўлмади. Ахир шунинг учун ҳам у ишлайдиган саёҳат журнали жуда машҳур эмасми? Одамлар қурбим етмайди деб, ўзларига раво кўра олмаган саргузаштларни журнал саҳифаларидан томоша қилишни севадилар.

– Аммо ундан ҳам қизиқроқ жойи, – деди Ҳенри, – тадқиқотда қатнашган инсонлардан нима учун пулини тежамагани ёки қандайдир пенсия режаси⁴ ни бошламагани ҳақида сўрашганда, деярли ҳамма бир хил – “ойлигим етарли эмас” деб жавоб берган, – Ҳенри кулиб юборди. – Уларнинг бари камида шундай дейишган, лекин, албатта, бу тўғри эмас. Даромадининг ортиши ҳеч қанақасига уларнинг аҳволини ўзгартира олмайди.

Зои Ҳенрининг сўзларига бор эътиборини қаратди:

– Нима дедингиз?

У нотўғри эшитган бўлса керак. Иш ҳақининг кўпайиши ёрдам бермайдими? Ахир бу муаммонинг асл ечими-ку!

Ҳенри афсус билан бош чайқади.

– Йўқ, аслида бу ечим эмас. Аксарият одамлар кўпроқ пул топа бошлаши билан уни кўпроқ сарфлашни ҳам бошлайди.

– Бу… – тўхтаб қолди Зои. “Бундай эмас, ҳар ҳолда мен бундай қилмайман” демоқчи эди у.

Аммо бу гап тўғримиди?

– Фаолияти давомида чўққига кўтарилиб, тўсатдан миллионларга баҳоланадиган, аммо кўз очиб юмгунча синадиган қайсидир кино юлдузи, машҳур хонанда ёки спортчи ҳақида тез-тез ўқиб турасизми? – сўзлашда давом этди бариста.

Бир ҳафтагина олдин Зои худди шунга ўхшаш воқеани ўқиганди.

– Лотерея ютганлар қанчалик тез қарзга ботиб кетишади? Кўряпсизми, бундай одамлар учун пул топиш эмас, балки уни сақлаб туриш муаммо, – давом этди бариста. – Ғалати ҳақиқат шундаки, Зои, ишлаб пул топиш, ҳатто у жуда катта миқдорда бўлса ҳам, албатта бадавлатликка олиб келавермайди. Нима учун? Чунки аксарият одамлар ишлаб кўпроқ пул топишни бошлаши билан шунчаки сарфлашни ҳам оширадилар. Даромад бамисли тўлқин, харажатларингиз эса қайиққа ўхшайди. Тўлқин кўтарилса, қайиқ ҳам у билан баравар юқорилайди.

У қаҳвахонага бир назар ташлаб, яна Зоига ўгирилди.

– Поездга улгуришингиз учун бироз вақтингиз борми? – сўради сўнг.

– Вақтим бор, – жавоб берди Зои. Ахир у бугун айнан шунинг учун вақтли уйғониб, уйдан шошилиб чиқиб келмадими? У Ҳенрига эргашиб, кичкина стол олдига бораркан, Ҳенри тасвирлаган нарсалар ҳақида ўйларди: даромад тўлқинга ўхшайди, сарф-харажатларингиз эса қайиқ кабидир.

“Ағдарилиб кетмагунча, – деб ўйлади у. –Ёки чўл ўртасида қолгунича…”

– Бойлик, молиявий эркинлик, – деди Ҳенри стол ёнига ўтиб ва Зоига ўгирилди, – бу унчалик мураккаб нарса эмас, бор-йўғи уч қадамлик жараён.

– Келинг, бу уч қадамни тахмин қилиб кўраман, – деди Зои. – Энг машҳур тароналар қаторидан жой оладиган қўшиқ ёзиш, лотереяга ютуқ чиқиши ва одатда тез-тез бахтсиз ҳодисага дучор бўладиган бой қариндошингдан мерос қолиши…

Ҳенри кулганча стулга ўтирди. Зои эса аввалги кундагидек унинг ёнидан жой олди.

– Мен буни “молиявий эркинликнинг учта сири” деб атайман, – сўз бошлади Ҳенри. – Гапларим бироз баландпарвоз туюлиши мумкин-у, лекин бу кўзга кўринмайдиган сирлардир. Ҳамма улар ҳақида биламан, деб ўйлайди, лекин деярли ҳеч ким билмайди. Шундай қилиб, биринчи сир қандай ишлашини айтиб берай.

– Қулоғим сизда, – жавоб берди Зои.

“Ғалати-ю, тушунарли-я…” ўйлади Зои. У биринчи марта Ҳенрининг ўтмишига қизиқиб кўрди: у қаердан келган ва Бруклиндаги кичик қаҳвахонага қандай жойлашиб қолган?

– Ўтган ҳафта неча соат ишлаганингиз ҳақида сўрасам майлими? – савол берди Ҳенри

– Қирқ соатча.

Аслида, эллик соатга яқин, ҳатто ундан кўпроқ ишлаганди.

– Яхши. Шу соатларнинг қанчасини ўзингиз учун ишлашга сарфладингиз?

Зои жавоб бермоқчи эди, аммо бир оғиз сўз айтишга улгурмай тўхтади. Ҳаммасиними? Ёки ҳеч қанчасиними?

– Мен… нимани назарда тутаётганингизни тушунолмадим, шекилли. Ўзим учун ишлаш? Қандай қилиб?

– “Ўзингиз учун ишлаш” деганда топган пулингизнинг ўзингизга кетадиган қисмини назарда тутдим. Ҳаётингизни қуришга, ўзингизга сармоя киритишга сарфланадиган қисмини.

– Яхши, – деди Зои ва бир зум жим қолгач, деди: – Саволингизга жавоб бера олмасам керак.

– Хўш, келинг, унда буни аниқлаймиз.

У чарм муқовали дафтаридаги бўш саҳифани очди, ўша оддий қаламини чиқарди ва тушунтиришда давом этаркан, нималарнидир чизди:

– Айтайлик, иш кунингиз соат 9:00 да бошланади. Одатда 9:00 дан 11:30 гача топган пулингиз тўғридан-тўғри солиқларга кетади.

У соат чизиб, соат тўққиздан ўн бир яримгача бўлган вақт оралиғини белгилади ва ушбу бўлакка қопини пул билан тўлдираётган узун бўйли ва соқолли Сэм амакининг⁵ суратини чизди.

– Вой, – ғўлдиради Зои, – буни ҳеч қачон шу тарзда ўйламаган эканман.

Ҳенри бош ирғади.

– 11:30 дан кейин ишга келишни хоҳлаб қолади киши, – дея кулиб қўйди. – Соат 11:30 дан 14:00 гача ишлаган пулингизни…

Бариста тўхтаб, Зоига кўз ташлади:

– Уйингиз ипотеками? Ижарами?

– Ижара, – жавоб берди Зои.

Ҳенрининг чизиш услуби уни ҳайратда қолдирди: бир нечта қатъий ва тезкор чизиқлар ва чизма тайёр! Сурат бамисоли қаламнинг учидан қоғозга лип этиб тушишни кутиб тургандек эди.

– Яхши. Ижара ва коммунал тўловлар. 14:00 дан 15:00 гача ишлаб топганингиз одатда транспорт харажатларини қоплайди. Ва 15:00 дан 17:00 гачаси – қолган ҳамма нарса: соғлиқ, ўйин-кулги, қарз, кредит қарзлари…

– Талабалик кредитлари, – қўшимча қилди Зои.

– Ҳа, тўғри, – деб маъқуллади Ҳенри. – Талабалик кредитлари. Жуда ёмон нарса-да. Ва, албатта, озиқ-овқат…

– Асосан кўчада овқатланаман, – изоҳ берди Зои.

– Ҳа-я, қаҳва ҳам бор, айтганча, – Ҳенри Зоининг қўлидаги латтега ишора қилди.

– Ҳа, қаҳвани ҳам унутмайлик, – деди Зои.

Иккаласи ҳам кулишди.

– Мана шу орадаги бир неча дақиқалик ишдан келадиган пулни тежаб қолишга ҳаракат қилишингиз мумкин. Лекин кўпчилик бундай қилмайди. Кун охирига бориб, суратни сотиб олиш учун ортиқча пулингиз қолмаслигига ҳам сабаб шунда.

Бу гапларнинг бари нохуш туюлганига қарамай, Зои охирги сўзларни эшитганида танасини жимирлатган оний лаҳзалик тўлқинни ҳис этмай қолмади. “Суратингиз…” У бош ирғади ва буларнинг бари нимага олиб боришига қизиқди.

– Хўш, мен учта сир мавжуд дегандим-а? Демак, биринчи сир қуйидагича, – Ҳенри бошқа бўш варақни очди ва тезда катта-катта қилиб ушбу сўзларни ёзди: