Kitabı oku: «Şairlərin həyatı», sayfa 2

Aha, budur daha biri, onlar bura axın eləyirlər. Dərhal görünür ki, bunlar əsl fədakar dəliqanlılardır. Axı onlar sü-rünür və nifrət doğururlarsa, bu, onların günahı deyil ki.

Əgər üstlərinə borat turşusu çiləsən, onları daha rahat gözdən keçirərsən, – onda onlar qütb tədqiqatçıları inadcıllığı 1 Delmor Şvarts – amerikan şairi, nasiri və ədəbi tənqidçisi.

9

ilə irəli sürünəcəklər. Biz onlara niyə belə nifrət bəsləyirik?

Bu balaca, küçə səviyyəsindən doqquzuncu mərtəbəyə dırmaşıb, o memarlıq mükafatına layiq görülmüş bir göydələni məskunlaşdırır, o, şövqlə bu bərk və parlaq işıqlandırılmış boş və məchul müstəvilər aləminə, Ayın səthi kimi heç nə bitirməyən bu bərəkətsiz mineral səltənətinə tarakan si-vilizasiyasını gətirir. Burada mən onların birinin arxasında əlimin içi ilə mətbəx masasını şappıldadıram – dedim ba-xım, o nə edəcək. Demək o, başılovlu özünü masanın kənarına çatdırıb, üst taxtanın altında gizlənmək yerinə, özünü masa ilə soyuducu arasındakı dərəyə tullayır. Onlar məhz nicat tapmaq üçün nə gərəkdirsə, onu eləyirlər, əsl Buç Kes-sidi və Sanden Kiddirlər1; onların çoxbilmişliyinə sadəcə

mat qalırsan, onlar özləri də özlərinə təəccüb eləyirlər, st-ress situasiyasında onların hərəkətləri, eynən bizimki kimi, öncəgörülməyəndir; bəlkə, elə buna görə onlardan zəhlə-miz gedir.

Məncə, Enceli mənim arxamca bura köçməkdən daşın-dıran da onlardır. Evə hər dəfə gəldiyimdə, baqajımda onlardan gətirəcəyimdən qorxur. Özü isə şəhərə gəldikdə mənimlə birlikdə bir şey içmək üçün yanıma qalxdığı zaman, əyləşməzdən qabaq, divarlara, tavana, döşəməyə göz gəzdirir. Bəlkə, onlar onun gözünə nə qədər tez-tez görünsələr, o da onlara bir o qədər çox öyrəşərdi. Ancaq inanmağım gəlmir: Encel dəhşətli dərəcədə vasvasıdır, beləsi yer üzündə görünməyib; hətta Təbiət özü onun amansız səliqə-sahman sevgisi qarşısında acizdir, o, daima nəyisə təmizləyir, kəsir, qırxır, dik çıxan hər şeyi çapmaq onun xoşuna gəlir –

özüm dəfələrlə ona bu haqda eyham vurmuşam; ancaq əs-1 Eyniadlı filmin qəhrəmanları.

10

lində, onun evində, kainatın səliqə-sahmanı o dərəcəyə çat-dırılıb ki, pintiliyə burada sadəcə şans tanınmır, o, rüşeym ikən kəsilib atılır. Mən yarımçıq içdiyim qəhvə fincanını göydə qapmalı oluram, yoxsa masadan uçub gedər, qala-ram baxa-baxa. Öz nahar boşqabımı bir an əldən buraxma-mağa, açılmamış poçtu zibil qabından çıxarmağa, səhər qə-zetini sinəmə sıxmağa artıq öyrəncəliyəm. Pilləkən sürahi-sindən yapışmaqla, onun səhər yır-yığışının tufanında sov-rulmaqdan qurtuluram. Bəlkə, o, məni süpürüb atmaq üçün belə əlləşir? Bir dəfə ötən həftə o, ən yaxşı əhvalda və

xoşbəxt səslə zəng vurub bildirdi: usta indicə ayaqyolunda yeni anaerob bakı quraşdırıb. Onun sevincini paylaşmaq üçün ürəyim atlandı. Dedim: gəl bu münasibətlə böyük qonaqlıq düzəldək, qonaqlar da bir-bir tualetə keçib, həm də

yeniliklə tanış olsunlar.

Səhər açılandan bu ağ şapkalı adamlar taxtabənd qu-rurlar. Özü də qarşı evin üzərindəki “Yunayted tred milz”

lövhəsi bərabərində. Uzaqdan rəngsazlara bənzəyirlər, am-ma bunlar rəngsaz deyillər – onlar kərpic divara nəsə çalır-lar.

Dünən axşam Pol, Bricitin ad günü münasibətilə nahar verdi. Sevir onu, amma subaylığın daşını atmağa tələsmir.

Pol – kino ssenariçisidir və Bridjiti də məhz aktrisa olmadığı, teatrla bağlantısı və ssenari yazmaq, film çəkmək kimi bir iddiası-filanı olmadığı üçün sevir. O, “Teksarkana”da masa sifariş edib, çünki Teksarkana şəhəri onun doğma Ye-ni Orleanı ilə demək olar ki, yan-yanadır. Bricitin gözləri yaşıl, saçı kürəndir, o, orada, Güneydə demokratik partiya-dan olan siyasətbazlarla curluq eləyirmiş. Atı at yanına bağlarsan, həmrəng olmasa da, həmxasiyyət olar. O, boğça-sında bizim üçün lətifə saxlamışdı:

11

– Qadına … nə üçün gərəkdir? – Biz kirimişcə gözləyir-dik. – Kişidən söz çəkmək üçün!

Encel Bricitin çox cəlbedici olduğu qənaətindədir. Masa arxasında biz üç cütlük idik – üçüncü Freddi ilə Piya idi.

Freddi lap dəridən-qabıqdan çıxır, göstərməyə çalışır ki, ədəbiyyat sahəsində Pulitzer mükafatı alması, onun yazıçı etibarına xələl gətirməyib. O, çevik ağlı, xoş təbəssümü və

reklam agentliyində yaxşı vəzifəsi olan zərif gözələ –Piyaya pərəstiş eləyir, lakin evlənməyə, Pol kimi, o da tələsmir. Bununla belə hər iki birlik yetərincə sarsılmaz görünür ki, bu da, mənim müşahidələrimə görə, qadınla kişi arasında yaş

fərqi iyirmi ili aşdıqda belə olur. Bəzən Freddi ilə Piya, Freddinin öncəki nikahdan olan qızı Kimberli ilə birlikdə, hara isə əylənməyə yollanırlar. Piya və Kimberli bir-biri ilə

əla yola gedirlər, niyə də getməsinlər: hər ikisi eyni nəslin nümayəndəsidir.

Yeri gəlmişkən, indiyə qədər gördüyüm ən şəhvani rəqs, atanın öz on üç yaşlı qızı ilə, “Beşinci avenyu” hotelin-də, yəhudi bayramında oynadığı vals olub. Heç nə ilə qətiyyən müqayisəyə gəlməyən bir coşqu vardı bunda – gözəl ata, qara məxmər bluzkalı, onun qoluna söykənmiş incə-mincə qızı necə fırladırdı, onlar vals oynaya-oynaya bir-birinin gözlərinə necə baxırdılar.

– Bəzən özümə baxıram, – bir dəfə Freddi dedi, – və

mənə elə gəlir ki, məndə böyükdür. Başqa dəfə isə baxıram

– və bilmirəm, deyəsən, balacadır.

Bred isə bir dəfə etiraf elədi ki, vanna qəbul eləyə bilmir, çünki öz bədəninə baxmaq onda xoşagəlməz hislər doğurur.

12

Mənim dostum Saşa, əksinə, saatlarla vannada oturur: püpitri1 vananın köndələninə qoyub, həm özünün hekayələrini yazır, həm də tələbələrinin hekayələrini oxuyur. Belə

ki, əslində onun bütün intellektual həyatı vannada keçir.

Sem, qışın oğlan çağında belə, saunadan sonra evinin arxasındakı gölə baş vurur. Bunu özü mənə deyib. Adam əbəs yerə məşhur olmayıb ki. Dünyanın ən göyçək, ən tanınmış kinoaktyoru, Sem, bir dəfə Freddiyə dedi:

– Tamam yalqızam, sənin qız tanışların varmı?

Anladığınız kimi, mən boşanmış ər-arvadlardan deyil, o cütlüklərdən danışıram ki, onlar tam vəhdət halında deyillər. Bəlkə də, burada bəzi fərqləndirmələr aparmaq yerinə düşər. Bir qütbdə ənənəvi nikahlardır, burada ərlə arvad mübahisə edir, bir-birinə qışqırır və bir-birinin beynini dəhşətli bir şiş kimi sıxıb-əzirlər. Bu “xeyir-şər savaşı” onların biri ölüncəyə qədər davam eləyir. Mənim valideynlərim bu örnəkdən olan klassik nikahda, həqiqi xrestomatik nikahda idilər. O biri qütbdə – ailə həyatının bir neçə ayından, gü-nündən, saatından sonra dərhal pozulmalı olan nikahlardır.

Açıq-aşkar uğursuz və məhvi labüd nikahlar ki, dözümlü olmağa çağıran vəkillər belə, ifrat əndişə maskasını üzləri-nə taxmadan, işi mümkün qədər tez və təsirli şəkildə yoluna qoyurlar.

Bu iki qütb arasında tərəddüd edərək, gah bu, gah da o biri arxetipə2 yaxınlaşır, lakin onların heç biri olmağı arzu-lamır, mənlə eyni nəsildən olan adamların nikahları.

Başa düşdüm, nə edirlər: onlar taxtabəndi kərpic divara bərkidir və mərtəbədən mərtəbəyə yuxarı dırmaşaraq, 1 Püpitr – üzərinə not və kitab qoymaq üçün əydəmli maili lövhəsi olan ştativ.

2 Arxetip (qəd.yun. ἀρχέτυπον) – ilk obraz, ibtidai obraz, əsl, orijinal, prototip (bir şeyin əsli, orijinalı).

13

bu konstruksiyanı arxalarınca qaldırırlar. Dünən onlar

“tred milz”də idilər, bu gün – altı fut1 yuxarıda, “Yunayted”də. Alpinistlər kimi, üzləri divara, Vest-Hyuston-strit üzərində, dörd mərtəbə yüksəkliyində, özləri üçün çəkic döyürlər. Qəribədir ki, bütün bu küçə gurultusu, yük ma-şınlarının nəriltisi, avtomobil siqnalları, sirena ulartıları arasından onların çəkiclərinin taqqıltısını mən açıq-aydın eşidirəm.

Aşağıda, onların altında isə, əl-ələ tutmuş uşaqların dalğalanan rəngbərəng bayraqların hörgüsünə bənzəyən cərgəsi, qövs kimi əyilərək, Qren-stritin tinindən çıxıb uzanır. Müəllimə onu arxasınca dartıb aparır, canfəşanlıqdan o, hətta qabağa əyilib – eynilə köhnə bir monoplan səmada alabəzək reklamı dartırmış kimi.

Beləliklə, biz ailə cütlüklərinin xüsusi fenomeni ilə üz-üzəyik. Onlar ər-arvadlıqda qalaraq, artıq birlikdə yaşamır-lar: bunlar nə ənənəvi, nə də boşanmış ailələrdir. Ərlər özlərinin ayrıca yuvalarına daşınır, uzun gündüzləri və gecə-ləri özləri ilə baş-başa qalırlar. Onlar adətlər və vərdişlər əsirliyindən xilas olurlar. Bu necə başlanır? Ailə həyatının bir neçə ilindən sonra bir növ nəyi isə gözləməyə başlayırsan, bu barədə düşünmürsən də, sadəcə meşə ətəyində nədənsə diksinirsən, sakitcə dolana bilmirsən və başını qaldırıb nəyi isə axtarırsan. Lakin vaxt sərf etdiyimiz, vaxt itirdi-yimiz, vaxt öldürdüyümüz həyatın bütün hallarında və və-ziyyətlərində ortaya çıxan bu ürəksıxıcı duyğu – ələkeçməz olaraq qalır. Məgər belə deyil, dostum? Demək istədiyim budur: mənim dəlil-subutlarıma qarşı iltifatlı ol, onların yalnız kəmiyyət sarıdan güclü olduğunu düşünsən də. Bir-1 Fut – 30,479 sm-ə bərabər uzunluq ölçüsü.

14

dən görürsən ki, səndən də gənc kişilər, necə heyrətamiz bir yeyinliklə aramızdan gedirlər, miokard infarktların, em-boliyaların, anevrizmlərin, xərçəngin dürlü formalarının və

hər cür başqa çox tez inkişaf edən əlacsız xəstəliklərin biçib tökdüyü bu adamlar macal tapıb həyatlarının başlıca məq-sədinə yetmədən gedirlər. Bir an içində dikbaş həyasız, qəmgin melanxolikə çevrilir, böyük planlar və cəsarətli niy-yətlər miskin mənzərələrdə puçluğa gömülür, sifarişlə tikilmiş kostyumlar dolabda keçmişin kabusuna dönür. Bütün bu çığırğan, dediyindən dönməyən, inadkar işbazlar isə –

sən demə, onların bütün etdikləri əslində biabırçı dərəcədə

xırda, cüzi, önəmsiz imiş, sən demə, bütün bu hay-küy, çığır-bağır özünüreklam üçün imiş. Beləliklə, əllini haxladı-ğım bu yaşımda aşkar etdim ki, yalqızlığa olan bu qarşısıalınmaz meyil pandemiyya səciyyəlidir. Və öz kəşfimi elan eləyirəm. Mən heç də bütün tanışlarımın bəxtsiz-talesiz, də-yərsiz, vecsiz, tamarzı adamlar olduğunu demək istəmirəm. Ümumən, biz hamımız tamamilə doğru yoldayıq. Görünür, elə həyatın özündə hər şey gərək olduğu kimi deyil.

Madam ki, belədir – içmək və mənzilimə baxmaq üçün yanıma gəlmiş dostum Saşaya deyirdim, – mən hər halda nələrisə yazmışam, hörmət-izzət də, yetərincə pul da qa-zanmışam, mənim dörd uşağım var ki, onları sevirəm və

tez bir zamanda bir yana çıxaracağıma ümid eləyirəm. Arvadım dərrakəli və gözəl qadındır. Meşədə girov qoyub al-dığımız evimiz var, daha belə bir evimiz dəniz sahilindədir.

İstədiyim yerə səyahətə getməyə imkanım çatır. Özümə iş

üçün ən sevilən bohema1 rayonunda mənzil təşkil eləmi-1 Bohema – 1. daimi gəliri olmayan, sərsəri həyat keçirən ziyalılar təbəqəsi: aktyorlar, şairlər, rəssamlar və b.; 2. bu mühitdə yaşayan adamların pozğun həyatı.

15

şəm. Bu mənzildə hansı işlərlə məşğul olacağım haqda Encelin ən pis şübhələrinə gəlincə, əminəm, yalnız fit çalma-ğım yetər ki, mənimlə gecələmək təklifinə istənilən biri sevinclə razılaşacaq yarım düjün qadın tapılsın. Yarım düjün

– ən pis halda deyirəm. Onlar uzaqdan avtomobildə gələr-lər, başqa şəhərlərdən təyyarəyə minib özlərini çatdırarlar.

Ancaq mən heç kimə zəng eləmirəm, mən tərki-dünya ya-şayıram – çarəsizliyində ruhunun rahatlığını tapmış ada-mam. Küçədə özümü sərsəri kimi hiss eləyirəm. Gözlərim-də – yaxıcı ümidsizlik.

Böyrəyimdə – şiddətli sancı.

İlahi, Nyu-Yorkda bir az yaşayırsan və daha polis sire-nasına əhəmiyyət vermirsən: eşidirsən – başını da qaldır-mırsan. Budur, indicə mən öz doqquzuncu mərtəbəmin pəncərəsindən, aşağıda, Hyuston-stritdə, polisin tam heyət-də həbs keçirdiyini izləyə bilərdim: çəpəki saxlanmış üç polis maşını, bir cüt mavi-bəyaz motoroller, “Mobil” benzin kolonkasının yanında toplaşmış çoxlu polis və mülki ge-yimli detektiv və bir həbs edilən – qolları arxada qandal-lanmış arıq bir oğlan, onu damında qırmızı işıq fırlanan maşına itələyib salırlar. Mən isə sonuncu abzas üzərində tər tökürdüm və belə bir tamaşanı qaçırtdım.

Təbii ki, bütün ətraf qazanc ovuna çıxmış adamlarla doludur. Əyyaşlar özlərinin ağlasığmaz dərəcədə çirkli ya-ğa bulaşmış əsgiləri ilə yolun hərəkət hissəsinə çıxır və qırmızı işıqda dayanmış avtomobillərin ön şüşələrini silirlər, bundan sonra əllərini bəxşiş üçün uzadırlar. Onlar heç vaxt təhdid eləmirlər, ancaq siz, Nyu-Cersidən gəlmisinizsə, bu-nu bilmirsiniz. Sonra onlar səkiyə qayıdır, yenidən qırmızı işıq yanana qədər siqaret tüsdülədə-tüsdülədə gəzişir və

16

deyib-gülürlər. Soyuq havalarda onlar xırda yağ çəlləklə-rində ocaq qalayırlar.

Aşağıda qapıçı Cek özünün varlanmaq şansını qarala-yır. O, bir yerə mıxlanıb, burada hansı şansdan söhbət gedə

bilər? Ancaq o, iş adamı olub, görün onun yanından gün ərzində nə qədər adamlar keçir. Bu göydələndə, yəqin, beş-al-tı yüz adam yaşayır. Cek gülümsəyir, tapşırıqları yerinə

yetirir, bağlamalardan muğayat olur, çantaları gətirir, maşınlara, uşaqlara göz qoyur, çaypulu alır. Bundan başqa, o, süpürgəçi qadınlara, pəncərə yuyanlara, avtomobil mexa-niklərinə, dezinsektorlara vasitəçilik xidmətləri göstərir.