Kitabı oku: «Hekayələr», sayfa 2

Qara ayğır tozdan və tərdən kəhərə döndü, amma yorğasına haram qatmadı. Cavan kovboy öz atını yarğandan sıçramağa məcbur elədi, amma alınmadı və hər ikisi – süvari də, at da aşağı yumalandı… Oğlan salamat qurtardı, at isə tələf oldu. Onun leşi indi də həmin yarğanda qalıb. Vəhşi qara ayğır isə yel kimi uçmağında idi…

Qoca Qalleqonun rançosu tərəfdə artıq dincəlməyə macal tapmış Co təqibi davam etdirdi və heç yarım saat keçmədi ki, artıq ayğırın izində idi.

Uzaqda, qərb tərəfdə Karlos dağları görünürdü. Orada onun yolunu köməkçiləri gözləyirdi – təzə atlar, təzə adamlar. Bunu bilən yorulmaz süvari təqibi qərbə tərəf çevirməyə çalışdı. Lakin yorğa özünün qəfil fantaziyasına, bəlkə də, daxili hissiyyatına uyub şimala çöndü. Onun yorulmaz, bacarıqlı təqibçisi qışqıraraq, atını mahmızlayaraq, gülləylə toz qopararaq dalınca qarabaqara düşmüşdü.

Qara meteor təpənin döşüylə üzüaşağı üz qoydu və Conun onun dalınca düşməkdən başqa çarəsi qalmadı.

Bu yerdə təqibin ən çətin, ən yorucu qismi başlandı. Mustanqa qarşı son dərəcə qəddar olan Co özünə, atına münasibətdə daha qansız idi. Günəş şüaları aman vermədən yandırır, qızmış çöl dəhşətli istidən sanki dumana bürünürdü; Conun gözləri yanırdı, dodaqları isə duzlu tozdan çat-çat olmuşdu. Təqib isə elə hey davam edirdi. Uğur qazanmaq üçün yeganə şans mustanqı geriyə – Alamozo Arroyo çayı üzərindəki böyük keçidə sarı qovmaq idi.

Təqibi başlayandan bəri ilk dəfə idi ki, Co qara ayğırda yorğunluq əlamətləri görürdü. Onun quyruğu və yalı küləkdə qabaqkı kimi yellənmirdi və heyvanı Codan ayıran yarım millik məsafə iki dəfə qısalmışdı. Lakin yenə də irəlidə idi, qaçır, qaçırdı – yorğasına haram qatmadan qaçırdı…

Bir saat, iki saat keçdi, ayğır qaçmağında idi. Lakin onlar artıq düz xətdən çıxmışdılar. Axşam, düz iyirmi mil çapandan sonra Alamozo Arroyodakı böyük keçidə yaxınlaşdılar. Co geri qalmırdı. Keçiddə yolunu gözləyən təzə atın belinə qalxıb təqibə davam etdi.

Buraxdığı at nəfəsi kəsilə-kəsilə suya cumdu və huşunu itirənə kimi içdi.

Co qara ayğırın da su içəcəyinə ümid edib bir qədər ayaq saxladı. Amma belə olmadı! O yalnız bir qurtum alıb suyu şappıldada-şappıldada o taya keçdi. Co da qarabaqara dalınca düşdü. Yoldaşlarının gördüyü sonuncu şey dəli bir yürüş oldu: irəlidə yaydan çıxmış ox kimi əlçatmaz olan qara ayğır, dalınca isə Co çapırdı…

Artıq səhər Co düşərgəyə piyada döndü. Bunun tarixçəsi lap qısa idi: nəticədə səkkiz at qovulmaqdan canını tapşırmış, beş nəfər tamam əldən düşmüşdü, qeyri-adi yorğa mustanq isə əvvəlki kimi sağ-salamat azadlıqda gəzib-dolaşırdı.

– Nə edəsən! Ona çatmaq mümkün deyil və mən təəssüf edirəm ki, imkanım olanda o lənətə gəlmişin dərisini deşik-deşik etmədim! – deyə Co dillənərək bu təqibi davam etdirməkdən, yorğanı tutmaq cəhdlərindən vaz keçdi.

6

Sonuncu ekspedisiyada aşpaz yenə də qoca Hindquşu İzi idi. O da başqaları kimi təqibi maraqla izləyirdi və Co uğursuzluğa düçar olanda o yalnız qazana baxa-baxa kinayə ilə qımışıb burnunun altında mızıldandı:

– Əgər o mustanq mənim olmasa, qoy lənətə gəlim!

Daimi təqibdən yorğa ayğır bir az da vəhşiləşmişdi. Amma yenə də daim Antilop bulağına qayıdırdı. Bu, su içmək üçün hər tərəfdən tam açıq olan yeganə yer idi, ətrafında düz bir mil məsafədə düşmən gizlənə biləcək bir yer yox idi. Mustanq hər gün günortaya yaxın bura gəlir və ətrafa diqqətlə göz gəzdirəndən sonra bulağa yaxınlaşırdı.

İlxısından məhrum olandan sonra bütün qışı tənha yaşadı. Qoca Hindquşu İzi bunu yaxşı bildiyindən öz planlarını da ona uyğun qururdu. Tanışlarından birinin qiyamət kəhər madyanı vardı. Qoca aşpaz özü ilə möhkəm at cidarı, bel, ehtiyat kəmənd və qalın bir tir götürüb həmin madyanı da yəhərləyib bulağa tərəf getdi.

Bir neçə antilop çöldə çapırdı; inəklər otun üstündə uzanmışdı; torağay nəğməsi səslənirdi. Aydın, qarsız qış bu yerlərdən artıq çəkilmişdi və yaz tələskən, iri addımlarla yaxınlaşırdı.

Tom balaca kəhər madyanı bağladı ki, ot qırpmasına imkan versin, heyvan isə durmadan başını qaldırır, ara vermədən, uzun-uzadı kişnəyirdi.

Qoca Hindquşu İzi küləyin səmtini və yerin relyefini diqqətlə araşdırmağa başladı. Bax onun qazmağa kömək etdiyi xəndək hələ durur. İndi o, tamam açıq idi, içinə ölü marmot, siçan leşləri üzən su dolmuşdu. Su içməyə gələn heyvanlar özlərinə təzə cığır salmışdılar.

Yamyaşıl talada qumotu basmış təpəcik seçib dirəyin bir ucunu yerə yaxşıca basdırdı, sonra içində gizlənmək mümkün olan qədər böyük çala qazdı və yorğanını içinə sərdi.

Balaca kəhər madyanın cidarını o qədər qısaltdı ki, hərəkəti tam məhdudlaşsın, kəməndi yerə sərdi, uzun ucunu dirəyə bağlayıb üstünə torpaq, ot tökdü. Bu işlərini bitirəndən sonra yuvasına girdi.

Bir xeyli gözləyəndən sonra günorta bayaqdan çağırış dolu kişnərtisiylə ətrafa səs salan kəhər madyan, nəhayət ki, cavab aldı. Qərbdəki yüksək təpələrdən eynən onun kişnərtisini xatırladan bir səs gəldi və məşhur mustanqın səmanın fonunda qaralan silueti göründü.

O özünün nizamlı yorğasıyla yaxınlaşırdı, amma tez-tez ayaq saxlayıb şübhəli nəzərlərlə ətrafa göz gəzdirir, səsini çıxarırdı. Madyanın kişnərtisi, görünür, onun qəlbində əks-səda verirdi. O, bir qədər də yaxına gəldi, yenə kişnədi, lakin qəflətən həyəcana gəlib madyanın ətrafında böyük çevrələrlə qaçmağa başladı – yəqin, yaxınlıqda düşmən olub-olmadığını aydınlaşdırmaq istəyirdi. Lakin bu yerdə kəhər madyan təzədən kişnədi. Mustanq daha bir dövrə vurub ona yaxınlaşdı və kişnədi. Madyanın cavabı, görünür, bütün qorxuları susdurdu və ayğırın qəlbi alışdı.

O, kəhər madyan Solliyə oynaya-oynaya yaxınlaşırdı, axırda burun-buruna gəldilər.

Ayaqlarını bir-bir ataraq Sollinin ətrafında oynayırdı və birdən arxa ayağını xain halqanın içinə basdı. Tom kəndiri cəld dartdı, halqa daraldı və mustanqın dal ayağı ilişib qaldı.

Qorxu atın gücünü ikiqat artırdı. O geri sıçradı, amma kəndir onu buraxmadı, at çarəsiz, məğlub görkəmlə yerə yıxıldı.

Qoca Tomun balaca, donqar silueti çaladan çıxdı. O, təbiətin gözəl məxluqunu məğlub etmişdi. Atın yenilməz gücü bəstəboy, zəif qocanın ağlı qarşısında yenmişdi. Mustanq fınxırdı və azad olmağa çalışaraq barışmaz bir mübarizəyə girişdi, amma hər şey əbəs idi: kəndir onu möhkəm tutmuşdu.

Tom cəld atın qabaq ayaqlarına dolaşan ikinci kəməndi də atdı. Sonra usta bir hərəkətlə bütün ayaqlarını bir yerdə sarıdı. Qəzəblənmiş heyvan bircə dəqiqədən sonra axta donuz kimi kəndirə sarılıb çarəsiz halda yerdə uzanmışdı.

Bədbəxt heyvan uzun müddət, tamam əldən düşənə kimi çapaladı. Bütün bədəni hıçqırıqlardan əsim-əsim əsir, gözlərinin yaşı sifətindən axırdı.

Tom dayanıb baxırdı və qoca çobanın qəlbində qəribə şeylər baş verirdi. Başdan-ayağa kimi titrəyirdi; ilk dəfə kəmənd atıb özünün birinci buğasını tutandan bəri başına belə bir şey gəlməmişdi və indi bir neçə dəqiqə yerindən tərpənə bilmədi, yalnız durub öz gözəl əsirinə tamaşa etdi.

Lakin içindəki bu hislər tezliklə dağılıb çəkildi. Tom mənhus rolunu yaxşı oynamış madyanını yəhərlədi və təzə kəndiri götürüb mustanqın başına keçirdi. O, madyanı ayğırın yanına çəkdi. Mustanqın daha əlindən qaça bilməyəcəyinə tam əmin oldu. Tom kəndirləri açmaq istəyirdi, amma bu yerdə ağlına gözlənilməz bir fikir gəldi. O, bir mühüm məsələni büsbütün unutmuşdu və özü ilə bütün gərəkli əşyaları götürməmişdən işə girişmişdi.

Qərbin qanunlarına əsasən, vəhşi mustanq ona ilk damğanı basan şəxsin malına çevrilir. Amma yorğanın özünə məxsus olduğunu sübut etmək üçün bunu indi necə edə bilərdi, əgər iyirmi millik ərazidə mal-qara damğalamaq üçün bir dənə də cihaz tapmaq mümkün deyilsə?

Lakin qoca Tom fəndgir idi. Öz madyanına yaxınlaşıb növbə ilə bütün dırnaqlarına, nallarına baxdı. Həqiqətən də, nalların biri yerində möhkəm deyildi, bir az laxlayırdı. Tom nalı tərpətməyə başladı, onu dırnaqdan ayırmaq istəyirdi, axırda elə ayırdı da.

Tonqal üçün yanacaq tapmaq bu çöllükdə çətin deyildi. Çırpı, quru ot bəs deyincə vardı, elə buna görə də ocağı tez bir zamanda qalamaq asan iş idi. Tom nalı götürdü, bir ucundan corabı ilə yapışıb digər ucunu alovda közərtdi. Bunu edəndən sonra onu köməksiz mustanqın sol çiyninə yapışdırdı və heyvanın dərisində Hindquşu İzinin kobud damğasının izi qaldı; ilk dəfə idi ki, bu damğa təyinatı üzrə istifadə olunurdu.

Közərmiş metal bədəninə toxunanda mustanq diksindi. Amma iş artıq bitmişdi və qürurlu, azad yorğa adi ev atları kimi damğalanmışdı.

İndi yalnız onu evə aparmaq qalırdı. Tom kəndirləri boşaltdı. Bunu hiss edən mustanq elə bildi ki, artıq azaddır: ayağa qalxıb sıçradı, amma elə o dəqiqə də təzədən yıxıldı. Onun qabaq ayaqları bir-birinə möhkəm bağlı idi və o yalnız tullana-tullana gedə bilərdi. Qaçmağa cəhd edən kimi bağlı ayaqları mane olur və o yıxılırdı. Tom özünün yüngülayaq madyanında mustanqı arxasınca aparmağa çalışırdı. Atı dartır, üstünə qışqırır, yeriməyə məcbur edirdi, lakin şıltaq, qəzəbli və bütün bədəni köpük içində olan əsiri tabe olmaq istəmirdi. O, dəli kimi kişnəyir, qəzəblə fınxırır, çırpınaraq azad olmağa çalışırdı.

Bu çox uzun, qəddar bir qarşıdurma idi. Mustanqın parlaq böyürləri köpüklə qanın qarışığından islanmışdı. O, dəfələrlə yıxıldı. Uzun günlərin təqibindən artıq əldən düşmüşdü, halsız idi. Gah bu, gah da o tərəfə sıçrayırdı, lakin bu sıçrayışlar getdikcə daha zəif olur, burun pərələrindən çıxan köpük qana boyanırdı. Qəddar, amiranə, soyuqqanlı qalib isə onu elə hey teyləyir, irəliləməyə məcbur edirdi.

Hər addım uğrunda mübarizə apara-apara artıq yamacdan dərəyə tərəf enmişdilər və uçurumdan keçirən yeganə cığırın başlanğıcında idilər. Buralar yorğa mustanqın keçmiş ərazilərinin şimal sərhədi idi. Buradan ranço da, onun çəpərləri də görünürdü. Tom sevinc içindəydi, lakin mustanq azadlığını qaytarmaq uğrunda sonuncu çarəsiz cəhdi üçün güc yığdı. İplərini qırıb arxasında vıyıldayan kəndirlərə, onun dəli qaçışını dayandırmaq üçün açılan atəşlərə baxmayaraq, üzüyamaca, getdikcə daha yüksəklərə qaçdı.

Mustanq lap zirvəyə üz tutmuşdu və sonda sıldırımın lap kənarına qalxdı. Oradan isə aşağı, düz uçuruma sıçradı, iki yüz fut yüksəklikdən qoparaq aşağı, lap aşağı uçdu… və nəhayət, daşlara, qayalara çırpıldı. Elə orada da qaldı. Cansız, amma… azad.

ARIQUŞU NİYƏ İLDƏ BİR DƏFƏ AĞLINI İTİRİR?

Çox qədim zamanlarda, hələ Amerikanın şimalında qış olmayan dövrlərdə arıquşular meşələrdə öz qohumlarıyla birgə heç nəyin dərdini çəkmədən şən yaşayıb kefə baxırdılar.

Lakin bir payız ana təbiət bütün lələkli müğənniləri xəbərdar etdi ki, tez bir zamanda cənuba uçmalıdırlar, çünki bu yerlərə güclü düşmənlər – qar, şaxta və aclıq gəlir və onlarla mübarizə aparmaq quşların çoxu üçün çətin olacaq.

Arıquşuların qohumları hara uçmağın yaxşı olduğu haqda bəhsə girişdilər. Yalnız bütün dəstənin başçısı olan arıquşu əyləşdiyi budağın üstündə gülməkdən mayallaq vurub özündən gedirdi.

– Elə uzağa getmək? – deyə civildəyirdi. – Yox bir! Bizim üçün elə bura da yaxşıdır. Yalan deyirlər, nə qar olacaq, nə şaxta, nə də aclıq! Mən bütün ömrüm boyu heç qocalardan da belə bir şey haqda eşitməmişəm.

Amma başqa quşlar elə həyəcanlanır, elə qorxurdular ki, axırda onların nigarançılığı arıquşuların çoxuna da sirayət etdi. Onlar hətta bir müddət əyləncələrindən də əl çəkib qohumlarından nə baş verdiyini öyrənməyə girişdilər. Qohumları da bacardıqları kimi anlatdılar ki, bəs təhlükə yaxınlaşır, tez bir zamanda hökmən isti ölkələrə uçmaq lazımdır.

Öz ağıllı qohumlarına qulaq asandan sonra arıquşular yenə qəhqəhə çəkib gülməyə, nəğmə oxumağa, bir-biriylə ötüşərək əylənməyə girişdilər.

Digər quşlar isə artıq uzun səfərə hazırlaşır, cənuba aparan yolları öyrənməyə çalışırdılar. Cənuba axan böyük, enli çay, göydəki ay və isti ölkələrə köç edən vəhşi qazlar onlar üçün bələdçi rolunu oynayacaqdı.

Onları çalağan görməsin deyə yola gecə çıxmağı qərara aldılar. Tufan başlanırdı, lakin köçkünlər buna əhəmiyyət vermək fikrində deyildilər.

Axşam getməyə hazırlaşan quşlar ağaclara qonaraq ayın çıxmasını gözləyirdilər. Arıquşular öz sərsəmləmiş qohumlarını yola salmaq üçün toplaşıb onları lağa qoyurdular.

Elə ki soyuq ay üfüqün üzərində göründü, lələkli köçkünlərdən ibarət əzəmətli dəstə qanad çalaraq havaya qalxdı, arıquşularla vidalaşıb aramla cənuba istiqamət götürdü.

Onlara rahat yol əvəzinə tezliklə qayıtmaq arzulayan məsuliyyətsiz arıquşular bir-birini qova-qova, havada mayallaq vura-vura, səs-küylə boşalmış meşəyə üz qoydular.

– Bu başıboşlar olmasa, işimiz daha yaxşı gedəcək! – deyə cibbildəşirdilər. – Genişlikdir, bütün yem özümüzə qalacaq.

Onlar əvvəlkindən də möhkəm oynamağa, əylənməyə, kef etməyə başladılar.

Bu arada isə bərk tufandan sonra, həqiqətən də, möhkəm qar yağdı və soyuqlar düşdü. Belə havaya adətkərdə olmayan arıquşular özlərini itirdilər. Görəsən, onların bayaqkı şadyanalığı hara yox olmuşdu?! Arıquşulara soyuq idi, qorxurdular, aclıq əziyyət verirdi. Onlar çarəsiz halda meşədə uçuşur, məsləhət istəməkdən ötrü, cənubun yolunu öyrənmək üçün bələdçi axtarırdılar. Amma – təəssüf! – əzəmətli meşədə onlardan başqa bircə dənə də oxuyan quş qalmamışdı. Arıquşular xatırladılar ki, köçkünlər çayın üzəriylə uçmuşdular, amma indi, hər şeyin qara bələndiyi zamanda çayı necə tapasan?

Bir dəfə necə oldusa, cənubdan ilıq meh əsməyə başladı və dəmdəməki arıquşuları hali etdi ki, onların ana təbiətin məsləhətlərinə qulaq asmış qohumları indi isti, bol yemli cənubda yaxşıca məskən salıblar. Həm də bunu anlatdılar ki, elə həmin ana təbiət arıquşuların sözəbaxmazlığından əsəbiləşərək onlara əmr edir ki, cənuba köçmək fikrindən bilmərrə uzaq olsunlar, öz vətənlərində qalıb dəyişən iqlimə öz bildikləri kimi uyğunlaşsınlar. Vaxtında qulaq asmaq istəmədiniz – günah özünüzdədir.

Bu xəbərdə təskinlikverici bir şey yox idi, lakin arıquşular sanki birdən ayıldılar: xəbər onları düşünməyə və yeni şəraitlə barışmağa məcbur etdi.

Arıquşuların əhvali-ruhiyyəsi düzəldi, kefləri açıldı. Elə qarlar arasında da yaşamağın mümkün olduğunu söyləyib yenə şən bir tərzdə cikkildəməyə, bir-birini qovmağa, ayaz vurmuş budaqlarda atılıb-düşməyə başladılar. Onlar özlərini yenə də xoşbəxt hiss edirdilər. Çovğunlar olanda, şaxta düşəndə onlar qoca ağacların koğuşlarında qurduqları isti yuvalarından çıxmır, sakitcə gözləyirdilər. Nəhayət, elə ki sərt qışdan sonra havadan bahar müjdəçisi, ilıq meh qoxusu gəlirdi, onlardan biri sevinclə “yaz gəlir!” deyə nəğməsinə başlayır, qalanları da bu təranəni xor kimi davam etdirirdilər.

İnsanlar isə qar basmış meşədə şən quş səslərinin necə cingildədiyini eşidən kimi tezliklə yetişəcək bahara sevinirdilər. Onlar bilirdilər ki, bu balaca müjdəçilərin öncəgörmələri həmişə doğru çıxır.

Lakin ildə bir dəfə, payızın lap oğlan çağında, boşalmış meşə səltənətində soyuq küləyin vıyıldayıb səs saldığı günlərdə bütün arıquşuların başına nəsə qəribə bir şey gəlir: onlar bir neçə günlüyünə ağıllarını itirib ağacların arası ilə dəli kimi uçmağa, hara gəldi, hətta ən təhlükəli yerlərə belə girməyə başlayırlar. O vaxt onları çəmənliklərdə də, çöllərdə də, şəhərlərdə də, zirzəmilərdə, anbarlarda, daxallarda da görmək olur – bir sözlə, balaca meşə quşu harada olmalı deyilsə, oralarda.

Əgər siz ilin həmin dəmi belə yerlərdə arıquşu görsəniz, bilin ki, müvəqqəti olaraq ağıllarını itiriblər. Onların bu sərsəmləməsi bir zamanlar başqa köçəri quşlarla bir yerdə məhsuldar cənubun isti məmləkətlərinə köçməkdən axmaq kimi imtina etdikləri dövrlə əlaqədardır – yadlarına salaraq dəli olublar.

ÇİNK

1

Çink o qədər böyük küçük idi ki, özünü yetkin it sayırdı, amma yetkin itə hələ heç bənzəmirdi. Nə qəzəbli idi, nə də əzəmətli görkəmi vardı, nə gücü, nə də sürəti baxımından fərqlənirdi. O, sadəcə, sahibinin çəkməsini nə vaxtsa çeynəmiş səsli-küylü, mehriban və sarsaq küçüklərdən biriydi. Onun sahibi Bill Obri idi – o zamanlar Yellouston parkında, Qarnet dağının ətəklərində yaşayan qoca dağlı idi. Bu, səyyahların sevdiyi yollardan uzaqda, çox sakit bir guşə idi. Billin öz çadırını qurduğu məkanı ən sakit insan məskəni saymaq olardı, əgər onun tüklü, daim qaynayan küçüyü Çink olmasaydı.

Çinkin, heç olmasa, beş dəqiqə sakit qaldığını kimsə görməmişdi. O, bütün tapşırıqları həvəslə yerinə yetirirdi. Ona çox sadə, adi bir şey tapşıranda ən ağlasığmaz, ən qeyri-mümkün oyunlar çıxarır, bütün işi mütləq zay edirdi; məsələn, bir dəfə bütün səhərini budaqlarında dələ gördüyü hündür, dümdüz şamağacına dırmanmaq üçün zay etmişdi.

Bir neçə həftə ərzində Çinkin ən böyük arzusu kisəli siçovul tutmaq olmuşdu.

Kisəli siçovullar Billin çadırının ətrafında yaman çox idi. Bu balaca heyvanlar qamətlərini dümdüz saxlayaraq arxa pəncələri üstə tərpənmədən oturub əllərini sinələrində cütləyir və buna görə onları uzaqdan torpaqdan çıxan ağaca bənzətmək mümkündür. Gecə vaxtı atlarını bağlamaq üçün yer axtaran səyyahlar çox vaxt siçovulu ağac bilirlər. Səhv yalnız siçovul qəribə bir ciyilti ilə qaçıb torpağın altına girəndə aşkarlanır.

Vadiyə gəlişinin elə ilk günü Çink belə siçovullardan birini mütləq tutmaq qərarına gəldi. Həmişəki kimi də min dənə sarsaqlığı birdən etdi. Siçovula çatmasına hələ dörddəbir mil qalmış o, yerində donaraq, azı, yüz addımlıq məsafəni qarnı üstə sürünə-sürünə keçdi. Lakin tezliklə onun həyəcanı elə bir həddə çatdı ki, dözə bilmədi və ayağa qalxıb birbaş yuvasının üstündə həmişəki vəziyyətdə oturmuş siçovula tərəf getdi. Bir dəqiqədən sonra Çink artıq yüyürürdü; nəhayət, özünün əzəmətli duruşlarından birini alıb hər cür ehtiyatı tam unudaraq hürə-hürə düşməninin üzərinə cumdu. Siçovul lap son məqamadək tərpənmədən durmuşdu, sonra isə qəflətən ciyildəyərək arxa pəncələri ilə bir xeyli torpağı düz Çinkin açıq ağzına atıb yuvasına soxuldu.

Günlər belə mənasız cəhdlərdə ötürdü. Lakin Çink ruhdan düşmürdü, əmin idi ki, inad göstərsə, məqsədinə çatacaq.

Günlərin birində lap qeyri-adi bir siçanın qarşısında özünün duruşlarından birini alaraq bütün sarsaq fəndlərini işə salan, sonra da bunların hamısını qəzəbli bir hücumla bitirən Çink, həqiqətən də, qurbanını tutdu. Amma bu dəfə elə alındı ki, itin ağzına adi ağac parçası keçdi.

Sarsaq vəziyyətdə qalmağın nə olduğunu it də gözəl anlayır. Buna şübhə ilə yanaşan hər kəs kaş quzu kimi ürkək addımlarla çəkilib sahibindən çadırın arxasında gizlənməyə çalışan Çinkə baxaydı.

Lakin bu uğursuzluq anadangəlmə ehtiras sahibi olmaqla yanaşı, həm də kifayət qədər inadkar təbiəti ilə seçilən Çinkin köpünü uzun müddətə ala bilmədi. Ruh yüksəkliyini onun əlindən almaq qeyri-mümkün idi. O, daim hərəkətdə olmağı, nəsə etməyi xoşlayırdı. Oralardan ötən hər furqon, hər atlı, hər otlayan inək, heyvan onun təqibinə məruz qalırdı, əgər yaxınlıqdakı gözətçi daxmasında yaşayan pişiyə tuş gəlsə, mütləq onu evlərinə qovurdu. O, Billin, adətən, arı yuvasına ataraq ona “Gətir!” əmri verdiyi köhnə şlyapasının dalınca gündə lap iyirmi dəfə yüyürməyə hazır idi.

Saysız-hesabsız xoşagəlməz hadisələrdən özünü ələ almağı öyrənənədək xeyli vaxt keçdi. Furqonlarla yanaşı, yer üzündə uzun qırmancların və yekə, qəzəbli itlərin varlığını, atların ayağında dişə bənzəyən nələrinsə olduğunu, inəklərin başında möhkəm dəyənəklərin bitdiyini, pişiklərin göründüyü qədər zəif olmadığını, arılarla kəpənəklərin tamam fərqli məxluqlar olduğunu Çinkin öyrənməsi xeyli vaxt apardı. Bəli, bunun üçün zaman gərək oldu, amma axırda o hər bir itin bilməli olduğu şeylərin hamısını öyrəndi. Tədricən onun içində bir tumurcuq – lap kiçik olsa da, sağlam it məntiqinin ilk tumurcuğu cücərməyə başladı.

2

Çinkin törətdiyi bütün sarsaqlıqların ən qəribəsi onun başına çaqqallarla olan macərasında gəlmişdi. O çaqqal bizim düşərgənin yaxınlığında yaşayırdı və görünür, Yellouston parkının bütün vəhşi sakinləri kimi gözəl başa düşürdü ki, qanunun himayəsi altındadır. Qanun isə bu yerlərdə atəş açmağı, ov etməyi yasaqlamışdı. O, parkın elə yerində yaşayırdı ki, orada gözətçi daxması vardı və əsgərlər qanunun keşiyində ayıq-sayıq durmuşdular.

Cəza almayacağına əmin olan çaqqal hər gecə düşərgənin ətrafını yemək qalıqları tapmaq ümidi ilə gəzib-dolaşırdı. Onun izlərini görəndə düşərgənin başına bir neçə dəfə dolandığını, amma lap yaxınlaşmağa ürək etmədiyini anladım. Sonralar gün batanda, bir də dan yeri söküləndə tez-tez onun necə vaqqıldadığını eşidirdik. Gecələr bura hansı heyvanların gəldiyini bilmək üçün hər səhər çölə çıxanda zibil vedrəsinin yanında onun izləri aydın görünürdü. Bir müddətdən sonra o, bir qədər də ürəklənərək düşərgəyə hərdən lap günorta da gəlməyə başladı, əvvəlcə çəkinə-çəkinə, sonra isə lap açıq-aşkar; nəhayət, o, bura yalnız gecələr gəlmirdi, həm də bütün günü yaxınlıqda dolaşır, dişinə dəyəsi bir şey axtarırdı. Hərdən də hamının gözü qabağında bir qədər aralıdakı kötüklərdən birinin yanında oturub gözləyirdi.

Bir səhər o, yenə düşərgəmizin əlli qədəmliyində əyləşmişdi və aramızdan biri zarafatla Çinkə dedi: “Çink, o çaqqalı görürsən? Get onu qov!”

Çink həmişə ona deyiləni edirdi. Fərqlənmək istəyən it o dəqiqə aradan çıxmağa çalışan çaqqalın dalınca düşdü.

Bu, dörddəbir mil məsafəyə əla qaçış yarışı idi; amma qəflətən çaqqal ayaq saxlayıb onu təqib edən iti gözləməyə başladı. Çink o dəqiqə başa düşdü ki, işlər fırıqdır və üzü düşərgəyə qaçdı. Lakin çaqqal daha sürətli qaçırdı və tezliklə küçüyə yetişdi. Əvvəlcə bir, sonra isə o biri böyründən dişləyən çaqqalın görkəmindən məmnunluq yağırdı.

Çink zingildəyə-zingildəyə, ulaya-ulaya var gücüylə qaçırdı, onun qənimi isə nəfəsini belə dərmədən küçüyü düz düşərgəyə kimi təqib etdi. Utanıram deməyə, amma biz çaqqala qoşulub küçüyə gülürdük və Çink bizdən heç bir mərhəmət görmədi. Bu təcrübədən daha kiçik bir nümunə Çinkə bəs elədi ki, bir də çaqqala tərəf baxmasın.

Amma əvəzində çaqqal özünə gözəl əyləncə tapdı. Artıq hər gün düşərgənin lap yanında aşkar dolaşırdı, çünki kimsənin ona güllə atmayacağını yaxşı bilirdi. Həqiqətən də, bizim tüfənglərin qoruyucusunu dövlət məmuru möhürləmişdi, hər tərəfdə isə mühafizəçilər vardı.

Bu çaqqal elə Çinki gözləyirdi ki, küçüyə əziyyət versin. Küçük isə gözəl bilirdi ki, əgər düşərgədən tək yüzcə addım aralansa, çaqqal onun qarşısını kəsərək dişləyəcək və düz sahibinin çadırına kimi qovacaq.

Günlər belə müsibət içində keçib-gedirdi və nəhayət, Çinkin həyatı əzaba çevrildi. O artıq çadırdan təkbaşına əlli addım da aralanmırdı. Hətta bizim ətraf ərazilərə səfərlərimiz zamanı yanımızda olanda belə sırtıq və kinli çaqqal onu qarabaqara izləyir, yazıq Çinkin başına oyun açmaq üçün fürsət gəzir, səfərdən aldığı ləzzəti Çink üçün əzaba çevirirdi.

Bill Obri öz çadırını çayın yuxarı axarına, bizdən iki mil aralıya keçirdi, çaqqal da onların yanına köçdü. Müqavimət görməyən hər bir yırtıcı kimi o, günbəgün sırtıqlaşırdı. Çinkin isə qorxusu durmadan artır, sahibinin kinayəli münasibətinə səbəb olurdu. Bizdən aralanmaq qərarını Obri atı üçün daha yaxşı yem axtarması ilə izah edirdi, amma tezliklə aydınlaşdı ki, kişi, sadəcə, haradansa tapdığı araq şüşəsini təkbaşına boşaltmaq üçün tənhalıq axtarırmış. Bir şüşə onu doyura bilmədiyi üçün ertəsi gün səhər atını yəhərlədi və küçüyünə “Çink, çadırı qoru!” deyib dağların o üzündə yerləşən ən yaxın içkixanaya çapdı. Çink isə çadırın girəcəyində yumrulanıb yerini rahatlayaraq qarovul çəkməyə başladı.

3

Özünün bütün küçük yöndəmsizliyi ilə bərabər, Çink əsl qarovul itiydi və sahibi bilirdi ki, gücü yetən qədər öz vəzifəsini icra edəcək.

Həmin günün ikinci yarısı oralardan keçən bir dağlı, adəti üzrə, çadırdan bir qədər aralıda dayanaraq çığırdı:

– Bill! Ey, bir mənə bax, Bill!

Lakin cavab almadığından çadıra tərəf gedəndə Çink onu necə lazımdırsa, elə qarşıladı: tüklərini qabartdı, yetkin köpək kimi mırıldamağa başladı. Dağlı məsələnin nə yerdə olduğunu anlayıb yoluna davam etməyə üstünlük verdi.

Axşam yetişdi, sahibi isə qayıtmaq bilmirdi. Çink möhkəm acmışdı. Çadırda içində vetçina olan bir torba var idi. Amma sahibi Çinkə buradakı hər şeyi qorumağı tapşırmışdı, küçük acından ölər, amma onun torbasına toxunmazdı.

Aclıqdan əziyyət çəkən it, nəhayət ki, öz postunu buraxıb çadırın ətrafında siçandan-zaddan tutmaq, yeməli bir şey tapmaq ümidi ilə dolaşmağa başladı. Amma gözlənilmədən həmin o mənfur çaqqal yenə də ona hücum çəkdi və geriyə, çadıra qaçmağa məcbur etdi.

Burada Çink birdən-birə dəyişdi. O sanki öz vəzifə borcunu qəflətən xatırlamışdı və birdən gücə gəldi. Təxminən pişik balasının bircə çığırtısı ürkək anasını yırtıcı pələngə necə çevirirsə, Çink də elə dəyişdi. O hələ küçük idi, sarsaq və yöndəmsiz, amma içində ona irsən keçən sərt xarakter yaşayırdı və bu xarakter zaman keçdikcə özünü büruzə verməliydi. Çaqqal onun dalınca çadıra – Çinkin sahibinin çadırına girməyə cəhd göstərəndə Çink üzünü düşməninə çevirdi – indi o, şeytan kimi qorxuluydu.

Çaqqal gerilədi. O, qəzəblə mırıldanaraq küçüyü tikə-tikə edəcəyini nümayiş etdirməyə çalışır, amma yenə də çadıra girməyə ürək eləmirdi.

Elə bu yerdə əsl mühasirə başlandı. Çaqqal dəqiqəbaşı qayıdırdı. Çadırın başına hərlənir, nifrət əlaməti olaraq arxa pəncələri ilə torpağı eşir və birdən birbaş girişə tərəf yönəlirdi. Qorxudan az qala ölmüş Çink isə ona tapşırılan əmlakı mərdliklə qorumaqla məşğul idi.

Bütün bu müddət ərzində Çink heç nə yeməmişdi. Gün ərzində bir-iki dəfə yaxınlıqdan axan çaya yüyürüb qarnını suyla doldurmuşdu, amma yemək tapmaq üçün vaxt gərək idi. O, çadırdakı torbanı yırtıb hisəverilmiş ətdən yeyə bilərdi, lakin sahibinin ona etibar etdiyi bir şeyə toxunmağa cəsarəti çatmırdı. O, heç olmasa, fürsət tapıb özünü bizim düşərgəyə yetirə bilərdi, təbii ki, biz də onun qarnını yaxşıca doyurardıq. Amma yox, o, nəyin bahasına olursa olsun, sahibinin etimadını doğrultmalı idi!

Düşmənin təzyiqi ondan əməlli-başlı qarovul köpəyi yetişdirmişdi. Elə bir köpək ki, sahibinin haradasa dağların o üzündə əyyaşlıq etməsinə rəğmən, öz postunda ölməyə hazır idi.

Bu kiçik qəhrəman dörd gün dörd gecə postundan əl çəkmədən çadırı, sahibinin sərvətini çox qorxduğu çaqqaldan dəyanətlə qorudu.

Beşinci günün səhəri qoca Obri ayılaraq başa düşdü ki, evində deyil və çadırını bir küçüyün ümidinə buraxıb. O artıq əyyaşlıqdan çoxdan bezmişdi deyə həmin dəqiqə atını yəhərləyib yola çıxdı. Yolun yarısında ağlına birdən gəldi ki, deyəsən, Çinki tamam ac qoyub.

“Yəni bu balaca yaramaz mənim vetçinamın hamısını yeyib?” – düşündü və həyəcan içində evə tələsdi. Çadırı görünən təpənin başına çatanda əvvəlcə ona elə gəldi ki, hər şey öz yerində, qaydasındadır. Sonra birdən nə görsə yaxşıdır: çadırın lap astanasında tüklərini qabardıb bir-birinin üstünə mırıldayaraq burun-buruna duran iki canlını – yekə, qəzəbli çaqqalı və balaca, yazıq Çinki.

– Ay mənim başım batsın! – deyə Obri xəcalət içində dilləndi. – Mən bu murdar çaqqalı tamam unutmuşam. Yazıq Çink, gör nələr çəkib! Təəccüblüdür ki, bu çaqqal hələ onu da, çadırımı da parça-parça etməyib.

Bəli, cəsur Çink çaqqalın təzyiqinə, bəlkə də, sonuncu dəfə davam gətirirdi. Onun ayaqları qorxudan və aclıqdan tir-tir əssə belə, özü ən davakar görkəmdə idi və heç şübhə yoxdur ki, öz postunu qoruyaraq ölməyə hazır idi.

Bill Obri hər şeyi ilk baxışdan anladı. Atını çadırın yanına çapıb toxunulmamış vetçina torbasını görəndə başa düşdü ki, Çink o gedəndən bəri heç nə yeməyib. Yorğunluqdan və acından əsən küçük sürünə-sürünə onun yanına gəldi, üzünə baxıb əlini yaladı. Sanki deyirdi: “Sən nə tapşırmışdınsa, hamısını etdim”. Qoca Obrinin buna dözəsi halı yox idi və çantasından balaca qəhrəman üçün yemək çıxaranda gözlərində yaş gilələnmişdi.

Sonra küçüyə tərəf çönüb dedi:

– Çink, dostum, mən sənə pis münasibət göstərdim, sən isə sədaqətini qoruya bildin. Sənə söz verirəm ki, bir də harasa gəzməyə getsəm, tək qalmayacaqsan. Heç bilmirəm səni necə sevindirim, axı sən araq içmirsən. Bəlkə, əvəzində sənin ən böyük düşmənini məhv edim…

O, çadırın ortasındakı payadan çox fəxr etdiyi tüfəngini – bahalı, ayrıca darağı olan karabinini aldı. Sonrasını düşünmədən üzərindəki möhürü qırdı və qapıdan çıxdı.

Çaqqal, adəti üzrə, yaxınlıqda oturmuşdu, dişləri iblisvarı bir təbəssümdən ağarırdı. Amma atəş guruldadı və Çinkin qorxulu yuxularına son qoyuldu.

Özünü yetirən gözətçilər aşkar etdilər ki, parkın qanunları pozulub: qoca Obri buranın vəhşi sakinlərindən birini güllələyib. Onun karabinini alıb məhv etdilər, özünü və dördayaqlı dostunu isə parkdan qovaraq bir daha qayıtsa, həbsxanaya salınacağını söylədilər.

Amma Bill Obri heç nəyə heyifsilənmirdi.

– Olsun, – dedi. – Nə deyirsiniz deyin, amma məni heç vaxt satmayan bir dostuma xoş gələn iş görmüşəm.