Kitabı oku: «İfşa edilmiş fırıldaqçı», sayfa 4

III

– Axı, bu necə olur? – mənimlə qonaqlıqdan çıxıb, Laurenziberq dağına gedən cığırların birində sakitcə yanımda yeriyən tanışım dedi. – Bir dəqiqə ayaq saxlayın ki, bunu dərk edə bilim… Bilirsizmi, mən bir işi başa çatdırmalıyam. O qədər çətindir ki… doğrudur, aydın gecədir, amma hava soyuqdur, üstəlik bəzən adama elə gəlir ki, qəzəbli külək bu akasiya ağaclarının yerini dəyişdirir.

Bir az qarla bəzənmiş bağban evinin Ay işığındakı kölgəsi maili yola düşmüşdü. Qapının yanındakı skamyanı gördükdə əlimi qaldırıb göstərdim; çünki cəsarətim yox idi və məzəmmət ediləcəyimi gözləyirdim, buna görə də sol əlimi sinəmin üstünə qoydum.

Tanışım qəşəng geyiminə heyfi gəlmədən qəmgin halda skamyada oturdu, dirsəklərini budlarının üstünə qoyub, alnını barmaqlarının uclarına dayayaraq məni təəccübləndirdi.

– Bəli, indi bunları söyləyəcəyəm. Bilirsinizmi, mən nizamlı həyat sürürəm, həyatımda heç bir şeyə irad tutmaq mümkün deyil, hər şey öz qaydasında gedir. İçində olduğum mühitin çoxdan alışdığı bədbəxtlik, ətrafımın və özümün də məmnuniyyətlə baxıb gördüyümüz kimi, məndən də yan keçmədi və sonra bu ümumi xoşbəxtlik özünü çox gözlətmədi, bəzən mən özüm də dar çevrədə bu xoşbəxtlik haqqında danışdım. Bəli, indiyə qədər əsl məhəbbətlə heç kəsi sevməmişdim. Bəzən buna təəssüf edir, amma çətin vəziyyətə düşdükdə sevdiyimi söyləyərdim. Amma indi bunu deməyə məcburam: bəli, mən aşiq olmuşam və yəqin ki, eşqin həyəcanı içindəyəm. Mən ehtiraslı aşiqəm, əlbəttə, qızlar beləsini arzulayırlar. Amma əvvəldən məndə olan bu çatızmazlığın əlaqələrimə tamamilə şən və əyləncəli bir istiqamət verdiyini unuda bilərdimmi?

– Sakit olun, – yalnız özüm haqqında düşünərək sakitcə dedim. – Axı, eşitdiyimə görə, sizin sevgiliniz gözəldir.

– Bəli, gözəldir. Onunla yanaşı oturduqda həmişə bunu düşünürəm: “O qədər cəsarətliyəm ki, təhlükəli olsa da, götürqoy etmədən dərhal dəniz səyahətinə çıxaram, çəllək-çəllək şərab içərəm”. Amma qız güldükdə, sənin gözlədiyinin əksinə, dişlərini göstərmir, sadəcə ağzının qaranlıq, dar, uzunsov boşluğunu görmək olur. Gülərkən başını arxaya əysə də, bu cür ağız boşluğu hiyləgərlik və qocalıq əlamətidir.

– Elədir, – köks ötürərək dedim, – yəqin, bunu mən də görmüşəm, çünki gözəçarpan bir şeydir bu. Amma məsələ təkcə bu deyil. Ümumiyyətlə, qızların gözəlliyi tez gözə çarpır! Çox vaxt hər cür büzmə, naxış, saçaqlarla bəzədilmiş gözəl bir donu gözəl bir bədəndə gördükdə, bunların uzun müddət belə qalmayacağını, heç vaxt itib-getməyən qırışlarla və barmaq qalınlığında tozla örtüləcəyini, heç kəsin özünü bu bahalı libası hər gün səhər geyib axşam çıxarmaq qədər miskin və gülünc bir vəziyyətə salmaq istəməyəcəyini düşünürəm. Elə qızlar görürəm ki, gözəl olmağına gözəldirlər; zərif əzələləri, incə topuqları, hamar dəriləri, ipək kimi gur saçları var, amma hər gün eyni görkəmdə, təbiətin bəxş etdiyi bu maskarad libasında boy göstərir, hər gün eyni üzü eyni əllərin içinə qoyub güzgüyə baxırlar. Yalnız bəzi axşamlar hansısa əyləncədən evə gec qayıdıb güzgüyə baxdıqda, üzləri onlara yorğun, şişkin, toz basmış, hamı tərəfindən görülmüş və daşımaq üçün artıq yararsız kimi görünür.

– Amma yol boyunca tez-tez sizdən bu qızı gözəl hesab edib-etmədiyinizi soruşurdum, siz isə başınızı yana çevirib, cavab vermirdiniz. Bəlkə, pis niyyətə düşübsünüz? Niyə mənə təsəlli vermirsiniz?

Ayaqlarımı kölgənin içinə qoydum və nəzakətlə dedim:

– Sizə təsəlli vermək lazım deyil. Siz ki sevilirsiniz.

Soyuq dəyməsin deyə, mavi üzüm naxışları ilə bəzədilmiş cib dəsmalımı ağzıma tutdum.

O mənə sarı dönüb, gombul üzünü skamyanın arxasına söykədi.

– Bilirsinizmi, mənim hələ vaxtım var; bu təzəcə başlamış sevgiyə rəzil bir hərəkətlə və ya xəyanət etməklə, ya da uzaq bir ölkəyə getməklə son verə bilərəm. Axı, düzünə qalsa, bilmirəm, bu həyəcanı yaşamağa dəyərmi? Ortada qəti bir şey yoxdur, heç kim bu işin istiqamətini və müddətini dəqiq deyə bilməz. Əgər sərxoş olana qədər içmək üçün pivəxanaya gedirəmsə, bilirəm ki, həmin axşam sərxoşluqdan ayılmayacağam. Amma mənim vəziyyətimə baxın! Bir həftədən sonra şəhəri tərk edib gəzməyə getmək istəyirik, ailəvi dostlarımıza baş çəkəcəyik, bu insanın qəlbində iki həftə boyunca fırtınalar qoparmazmı? Bu axşamın öpüşləri azğın röyalara yol açmaq üçün mənə yuxu gətirir. Buna müqavimət göstərmək üçün gecə gəzintisinə çıxıram, amma həyəcanım keçib getmir, sifətim sanki küləyin zərbələrini yemiş kimi gah od tutub yanır, gah da soyuqdan üşüyür; əlimi cibimdəki çəhrayı lentə toxundururam, təşviş içindəyəm, amma bu təşvişin səbəbini anlaya bilmirəm, hətta sizə də səbr edirəm, cənab, başqa vaxt olsaydı, sizinlə bu qədər uzun danışmazdım.

Çox üşüyürdüm, göy üzü də yavaş-yavaş ağarmağa başlamışdı.

– Buna nə uzaq ölkəyə getmək, nə rəzil bir hərəkət, nə də xəyanət kömək edər. İntihar etməli olacaqsınız, – dedim və gülümsədim.

Qarşı tərəfdə, xiyabanın o biri başında iki kol vardı; bu kolların arxasında, aşağıda isə şəhər uzanırdı və hələ bir az işıqlı idi.

– Yaxşı, qoy belə olsun! – deyə bağıraraq, möhkəm yumruğunu skamyaya çırpdı və dərhal əlini açdı, – siz isə yaşayacaqsınız, özünüzü öldürməyəcəksiniz. Sizi heç kəs sevmir. Əlinizdən heç bir iş gəlmir. Bir an sonraya belə hökm edə bilmirsiniz. Belə olduğunuz halda hələ mənimlə də danışırsınız, əclaf adamsınız siz! Sevə bilmirsiniz, qorxudan başqa heç bir şey sizi həyəcanlandırmır. Mənim sinəmə baxın bir!

Tez paltosunun, jiletinin, köynəyinin düymələrini açdı. Sinəsi həqiqətən geniş və gözəl idi.

Mən danışmağa başladım:

– Bəli, bu cür inadkarlıqlara bəzən rast gəlirik. Bu yay bir kəndə getmişdim. Kənd çayın kənarında yerləşirdi. Yaxşı yadımdadır, çox vaxt sahildəki skamyada yöndəmsizcə otururdum. Yaxınlıqda bir otel də vardı və bu oteldən tez-tez skripka səsi gəlirdi. Qolu zorlu gənclər bağçadakı masanın arxasında oturub, pivə içə-içə ovdan və başqa macəralardan danışırdılar. Bundan əlavə, qarşı sahildə dumanlı dağlar görünürdü.

Bu zaman ağzımı əyib ayağa qalxdım, skamyanın arxasındakı çəmənliyə keçdim, üstü qarla örtülü bir neçə kiçik budaq sındırıb tanışımın qulağına pıçıldadım:

– Boynuma alıram, nişanlıyam.

Tanışım ayağa qalxdığıma təəccüblənməmişdi.

– Nişanlısınız?

O doğrudan da qəribə şəkildə oturmuşdu, bədəninin bütün ağırlığını skamyanın arxasına salmışdı. Sonra şlyapasını çıxardı; yumru başını boynundan kəskin bir xətlə ayıran xoş ətirli və yaxşıca daranmış saçlarını gördüm; bu qış belə saçlar dəbdə idi. Ona bu cür ağıllı cavab verməyimə sevinirdim. “Bəli, – öz-özümə dedim, – çevik boynu və sərbəst qolları ilə cəmiyyət içində necə gəzir, görəsən. O xoş danışaraq bir xanımı zalın içərisindən keçirə bilər; evin qarşısında yağış yağır, ya da kimsə orada ürkək-ürkək dayanıb, yaxud təəssüf doğuran başqa bir şey olub, – bütün bunlar onu qətiyyən narahat etməz. Yox, bu adam bütün xanımların qarşısında eyni incəliklə təzim edə bilir. Amma indi burada sakitcə oturub”.

Tanışım kətan dəsmalını çıxarıb alnında gəzdirdi.

– Xahiş edirəm, – dedi, – əlinizi bircə dəqiqəliyə alnıma qoyun. Rica edirəm.

Onun dediyini dərhal etmədiyim üçün yalvarırcasına əllərini bir-birinə sıxdı.

Sanki dərd-sərimiz hər şeyi qaraltmışdı, təpənin yuxarısında kiçik bir otaqdaymışıq kimi oturmuşduq, halbuki sübhün gəlişini xəbər verən aydınlığı və səhər yelini çoxdan sezmişdik. Bir-birimizi xoşlamasaq da, yanaşı oturmuşduq, amma bir-birimizdən uzaqlaşa bilməzdik, çünki ətrafımızda möhkəm divarlar vardı. Amma biz özümüzü gülünc və ləyaqətsiz apara bilərdik, çünki üstümüzdəki budaqlardan və qarşımızdakı ağaclardan utanmağımız lazım deyildi.

Bu zaman tanışım tərəddüd etmədən cibindən qatlama bıçaq çıxardı, fikirli-fikirli onu açdı, sanki oyun oynayırmış kimi sol qolunun yuxarısına sapladı və elə də saxladı. Dərhal qolundan qan fışqırdı; yumru yanaqları saralmışdı. Bıçağı çəkib çıxardım, paltosunun və frakının qolunu kəsib, köynəyinin qolunu da yuxarıdan aşağıya cırdım. Sonra mənə kömək edə biləcək birini tapmaq ümidi ilə yoldan aşağı yüyürüb geri döndüm. Ağaclardakı bütün budaqlar açıq-aydın seçilirdi və tərpənmirdi. Sonra dərin yaranı sormağa başladım. O anda bağbanın evi gəldi ağlıma. Evin sol tərəfinə aparan çəmənlik yoxuşu qaça-qaça çıxıb, qapı və pəncərələri tələsə-tələsə gözdən keçirdim. Evdə heç kəsin yaşamadığını dərhal anlamışdım, bununla belə hirsimdən ayaqlarımı yerə döyərək zəngi çaldım. Sonra geri qayıdıb nazik şırnaqla qan axan yaraya baxdım. Tanışımın dəsmalını qarda isladıb, qolunu birtəhər sarıdım.

– Nə etdin sən, əzizim, – deyindim, – mənim ucbatımdan özünü yaraladın. Sənin gözəl imkanın var, yaxşılıqların əhatə-sindəsən, qəşəng geyimli insanların masa arxasında və dağ yollarında tez-tez göründüyü gündüz vaxtı gəzməyə gedə bilərsən. Düşün bir, yazda arabaya minib meyvə bağlarına gedəcəyik; amma yox, təəssüf ki, biz yox, sən Annerllə gedəcəksən, sevinərək, gülüb-oynayaraq. Hə, hə, inan mənə, xahiş edirəm, Günəş də sizi ən gözəl şəkildə hamıya göstərəcək. Musiqi də olacaq, uzaqdan atların ayaq səsləri eşidiləcək, dərd-qəmə yer qalmayacaq, hay-küy qopacaq, xiyabanlarda qarmonlar çalınacaq.

– Aman tanrım! – tanışım dedi; ayağa qalxaraq mənə söykəndi; və yola düşdük, – Axı, bu kömək deyil! Məni sevindicərək heç bir şey yoxdur. Bağışlayın. Gecdir artıq? Bəlkə, sabah səhər-səhər bəzi işləri görməli oldum. Aman tanrım!

Divarın yanında yanan fənər ağac gövdələrinin kölgəsini yolun və qarın üstünə salır, müxtəlif ölçülü budaqların əyri-üyrü, sınıq-salxaq kölgələri isə yamaca düşürdü.

KƏNDDƏ TOY HAZIRLIĞI

I

Girişdən keçib qapının önünə çıxan Eduard Raban yağış yağdığını gördü. Narın yağış idi.

Qarşısındakı səkidə nizamsız addımlarla yeriyən çoxlu insan vardı. Bəziləri yolun o biri tərəfinə keçirdi. Balaca bir qız irəliyə uzatdığı əllərində yorğun itini aparırdı. Öz aralarında söhbət edən iki cənabdan biri ovuclarını yuxarı tutaraq, sanki nə isə dartırmış kimi qollarını qaldırıb endirirdi. Bu zaman şlyapası lent, toqqa və güllərlə bəzədilmiş bir xanım göründü. Sağ əlində incə bir əl ağacı tutmuş və sol əlini isə iflic adamlar kimi sinəsinə sıxmış bir gənc tələsə-tələsə onun ardınca getdi. Siqaretlərinin tüstüsü uzunsov və kiçik buludlar kimi göyə qalxan kişilər də hərdən gözə dəyirdi. Üç cənab, – bunlardan ikisi yüngül paltolarını qollarının üstünə atmışdı, – dayandıqları divarın yanından ayrılıb küçəyə yaxınlaşır, ətrafa göz gəzdirir, sonra söhbət edə-edə geri qayıdırdı.

Gəlib-keçənlərin arasından yola səliqə ilə döşənmiş daşlar görünürdü. Boyunlarını irəli uzadan atlar hündür və incə təkərlər üzərindəki arabaları çəkirdi. Yumşaq oturacaqlarda əyləşmiş insanlar səssizcə piyadalara baxır, küçədəki mağazalara, evlərə və göy üzünə tamaşa edirdilər. Arabalardan biri digərini ötüb keçdikdə, atlar bir-birinə sıxılır, qoşqu qayışları aşağı sallanırdı. İrəlidəki arabanı ötüb keçənə qədər heyvanlar dişləni dartır, arabalar yırğalana-yırğalana sürət götürürdü, sonra atlar yenə öz aralarında məsafə saxlayaraq, uzunsov başlarını bir-birinə tərəf çevirirdi.

Bir neçə nəfər qaça-qaça gəlib, girişin yanında quru qalmış mozaik küçə daşlarının üstündə dayandı; və yavaş-yavaş geriyə boylanıb, göydən qarmaqarışıq şəkildə bu dar küçəyə yağan yağışa baxdı.

Raban özünü yorğun hiss edirdi. Dodaqları, Mavritaniya naxışları ilə bəzədilmiş enli qalstukunun rəngi kimi solğun idi. Qarşıdakı evin daş çıxıntısına söykənərək, donunun ətəklərini yığıb ayaqqabılarını gözdən keçirən bir qadın indi ona baxırdı. Amma özünü saymazlığa vurmuşdu, bəlkə də heç Rabana baxmırdı, onun düz qarşısına yağan yağışa, ya da başının üzərində divardan asılmış şirkət adlarına göz gəzdirirdi. Rabana elə gəldi ki, qadının baxışlarında təəccüb var. “Əgər hər şeyi ona danışa bilsəydim, – deyə düşündü, – yəqin təəccüblənməzdi. İnsan iş yerində o qədər yorulur ki, məzuniyyətə çıxdıqda yaxşıca dincəlməyə halı qalmır. Lakin heç bir iş insana hamıdan onu sevməyi tələb etmək üçün haqq vermir, yox, o tənhadır, başqaları üçün yaddır və sadəcə maraq obyektidir. Nə qədər ki, “mən” demək əvəzinə “insan” deyirsən, hər şeyi asanlıqla danışa bilərsən, lakin o insanın sən özün olduğunu etiraf etdikdə dəhşət içində qalırsan”.

Raban dizlərini büküb dama-dama kətanla üzlənmiş çamadanını yerə qoydu. Yağışın suyu küçənin kənarları ilə çay kimi axıb, sürətlə arxlara tökülürdü. “Əgər mən özüm “insan”la “mən” arasında fərq qoyuramsa, başqalarından şikayətlənməyə haqqım varmı? Yəqin, onları ədalətsiz adlandırmaq olmaz, amma çox yorulduğum üçün hər şeyi tam dərk etməyə də bilərəm. O qədər yorğun idim ki, yol yaxın da olsa, vağzala qədər getməyə çətinlik çəkirdim. Axı, nə üçün bu qısa məzuniyyətimdə şəhərdə qalıb dincəlməyim? Bu sadəcə ağılsızlıqdır… Axı, bilirəm ki, yolda xəstələnəcəyəm. Qalacağım otaq da rahat olmayacaq, kənddə başqa cür mümkün deyil. Üstəlik, iyunun əvvəli olduğu üçün kənd havası çox sərin olacaq. Doğrudur, bunu nəzərə alaraq geyinmişəm, amma axşamlar gəzintiyə çıxan insanlara mən də qoşulmalı olacağam. Orada kiçik göllər var və kənd camaatı adətən bu göllərin ətrafında gəzişir. Yəqin ki, soyuqlayacağam. Amma söhbətlərə çox da qarışmayacağam. Mən bu gölləri uzaq ölkələrdəki göllərlə müqayisə edə bilmərəm, çünki o yerlərə getməmişəm. Ay haqqında danışıb xoş hisslər duymaq, daş yığınının üstünə çıxıb xam xəyallar qurmaq üçünsə çox qocayam; belə etsəm, hamı mənə gülər”.

İnsanlar başlarını aşağı əyib, tünd rəngli çətirlərini yuxarı qaldıraraq yaxınlıqdan keçib gedirdilər. Bu zaman bir yük arabası göründü; samanla dolu qozladakı arabaçı ayaqlarını elə rahatca uzatmışdı ki, bir ayağı az qala yerə dəyir, digər ayağı isə samanın içinə girmişdi. Elə bil, günəşli havada çöldə dincəlirdi. Lakin cilovu diqqətlə tutmuşdu ki, üstünə dəmir çubuqlar yığılmış araba tünlüyün arasından xətərsiz keçsin. Çubuqların əksi gah yerdəki sulara düşüb qıvrılır, gah da islanmış daşların üstü ilə yavaş-yavaş sürüşürdü. Qarşı tərəfdəki qadının yanında dayanmış uşaq bağbanlıq edən kəndlilər kimi geyinmişdi. Onun gen və uzun ətəkli ləbbadəsini qoltuğunun altından bağlanmış dəri kəmər saxlayırdı; gözlərinin üstünə düşmüş, yarımkürə formasında olan papağının yuxarısındakı qotaz sol qulağına qədər sallanmışdı. Yağış onu sevindirirdi. Giriş qapısından kənara qaçıb, yağışda daha çox islanmaq üçün papağını çıxardı və göyə baxdı. Gölməçələrin içində tullanıb-düşərək suyu ətrafa sıçratdığı üçün yoldan keçənlər onu bərk danladı. Nəhayət, qadın onu yanına çağırıb əlindən tutdu, amma uşaq da daha dəcəllik etmədi.

Raban birdən təşvişə düşdü. Bəlkə gecikib? Həm paltosunun, həm də pencəyinin qabağı açıq olduğundan tezcə saatını çıxardı. Saat dayanmışdı. Bir az arxada dayanmış qonşusundan saatı soruşdu. Qonşusu biri ilə söhbət edirdi və gülüşünü kəsmədən Rabana tərəf dönüb “Beşə işləyir” dedi və tez də başını çevirdi.

Raban cəld çətirini açıb çamadınını götürdü. Küçəyə çıxmışdı ki, harasa tələsən bir neçə qadına yol verməli oldu. O anda balaca bir qızın həsir şlyapası gözünə sataşdı; qırmızı rəngli şlyapanın əyri kənarlarına yaşıl lent bağlanmışdı.

Getmək istədiyi səmtə qalxan yoxuşlu yola çıxdıqda qızın şlyapası hələ gözlərinin qarşısındaydı. Sonra bunu yavaş-yavaş unutdu, çünki diqqətini cəmləməli və var gücünü ortaya qoymalı idi; çamadan yüngül deyildi, qarşıdan əsən külək isə paltosunun ətəyini qaldırır, çətirinin tellərini içəriyə əyirdi.

Çətinliklə nəfəs alırdı; yaxınlıqdakı meydandan saat səsi eşidildi, beşə on beş dəqiqə qalmışdı. Çətirinin altından qarşıdan gələn insanların qısa addımlarını görür, yoxuş aşağı enən arabaların yavaş-yavaş fırlanan təkərlərinin qıcırtısını eşidirdi; dağkeçisi kimi cəsur olan atlar qabaq ayaqlarını dik tutmağa çalışırdı.

Raban bir anlıq fikrə getdi, qarşıdakı cansıxıcı iki həftə də gəlib keçəcəkdi; vur-tut iki həftə, yəni məhdud bir müddət. Çətinliklər nə qədər artsa da, bu çətinliklərə dözməli olduğu müddət də bir o qədər azalacaq, vaxt keçdikcə əhval-ruhiyyəsi də yüksələcəkdi. “Məni əhatəyə alıb, incitməyə çalışan hər kəs bu on dörd günlük müddətin getdikcə daha xoş olan axışında yaddaşımdan tədricən silinəcək, bunun üçün səy göstərməyimə də ehtiyac qalmayacaq. Zəiflik göstərə bilərəm, mənə edilən pisliyə görə səsimi çıxarmaram ki, bu da əslində təbii olardı, amma zaman irəlilədikcə işlərin düzələcəyindən və hər şeyin qaydaya düşəcəyindən əminəm.

Bəs uşaq vaxtı təhlükəyə düşdüyüm zaman etdiklərimi indi edə bilmərəmmi? Özüm kəndə getmərəm, buna ehtiyac da yoxdur, bədənimi göndərərəm. Bədənim otaqdan çıxarkən səndələyirsə, bu qorxudan deyil, bədənimin heçliyindəndir; pilləkəndən düşərkən ayaqları dolaşırsa, kəndə gedərkən hönkürürsə, orada şam yeməyini yeyərkən ağlayırsa, bunlar heç də çaşqınlıq və həyəcandan deyil. Axı, mən, mənsə bu zaman sarıya çalan yorğanımı üstümə çəkərək, otağın aralı qapısından içəri əsən sərin mehi hiss edərək yatağımda uzanmış olacağam. Küçədən arabalar və insanlar yavaş-yavaş, tərəddüd içində keçib gedəcəklər, çünki mən yuxu görürəm. Arabaçılar və piyadalar hər dəfə addım atmaq istədikdə ürkək-ürkək mənə baxıb, gözləri ilə yalvaracaqlar. Mənsə onları ruhlandıracaq və qarşılarında heç bir maneə qoymayacağam.

Yatağımda belə uzanarkən, məncə, böyük bir böcəyə, maral-böcəyinə, ya da mau böcəyinə bənzəyirəm”.

Bir mağaza vitrininin önündə dayandı. İslanmış şüşənin arxasında rəflərə kişi şlyapaları düzülmüşdü, dodaqlarını büzərək onlara baxdı. “Məncə, bu məzuniyyəti də öz şlyapamla keçirə bilərəm, – düşünüb yoluna davam etdi, – əgər şlyapama görə hamının məndən zəhləsi gedəcəksə, qoy getsin, bu daha yaxşı!

Bəli, böyük bir böcək. Qış yuxusuna getmiş kimi davranırdım, ayaqlarımı yumru qarnıma tərəf yığıb saxlamışdım. Bir-iki kəlmə söyləyərək, ayaq üstdə zorla dayanan və belini bükən bədənimə əmrlər verirdim. Bir azdan bədənim əmrləri dinlədikdən sonra tez çıxıb gedəcək və mən yatağımda kef edərkən, o bütün işləri yerinə yetirəcək”.

Raban yoxuşun yuxarısında yerləşən tağlı bir qapının yanına çatdı; qapı kiçik bir meydana açılırdı; meydanın ətrafında işıqları yandırılmış kiçik mağazalar vardı. İşıqlar yandan düşdüyü üçün meydanın ortasındakı dalğın halda oturmuş adam heykəli qaranlıqda qalmışdı. İnsanlar fənərlərin önündə ensiz qalxan kimi hərkət edirdilər, gölməçələrdən hər tərəfə əks olunan işıqlar meydanın görkəmini daim dəyişirdi.

Raban meydanda xeyli irəlilədi, amma sağından-solundan keçən arabalardan çəkindiyi üçün ürkək-ürkək addımlayır, quru daşların üzərinə ayaq basmağa çalışır, ətrafı yaxşı görmək üçün əlində tutduğu çətiri lap yuxarı qaldırırdı. Nəhayət, tramvay dayanacağının yaxınlığında dördkünc daş altlığın üstünə bərkidilmiş fənər dirəyinin yanında dayandı.

“Axı, məni kənddə gözləyirlər, görəsən narahat olmağa başlayıblar? Amma mən nişanlım kəndə gedəndən bəri, yəni düz bir həftə olar ona məktub yazmamışdım, ancaq bu səhər yazdım. Yəqin, indi tamamilə başqa cür təsəvvür edirlər məni. Bəlkə də, elə düşünürlər ki, mən biriylə söhbət edərkən özümdən çıxıb onun üstünə atılıram, amma əsla belə hərəkət etmərəm. Bəlkə də fikirləşirlər, harasa getdikdə qarşıma kim çıxarsa, onunla bərk-bərk qucaqlaşıram, amma bunu da heç vaxt etmərəm. Nişanlımın könlünü almağa çalışdıqda, onu hirsləndirirəm. Ah, kaş ki, bu dəfə də onu həqiqətən hirsləndirə biləydim!”

Bu zaman yaxınlıqdan üstüaçıq bir araba yavaş-yavaş keçib getdi; arabanın fənərlərinin işığında, arxada qara dərili oturacaqda əyləşmiş iki xanım görünürdü. Onlardan biri arxaya söykənmişdi, üzü şlyapasının kölgəsi və vualla örtülü idi. O biri xanım dik oturmuşdu; başında incə lələkli kiçik bir şlyapa vardı. Arabaya baxan hər kəs onu görə bilərdi. Alt dodağını içəri çəkmişdi.

Araba Rabanın yanından keçən kimi yolun üstündə bir dirək arabaya qoşulmuş sağdakı atın qarşısını kəsdi; arxadan gələn başqa bir arabanın hündür qozlasında oturmuş, böyük silindr şlyapalı sürücüsü işə qarışdı; sonra iki xanımın əyləşdiyi araba Rabanın təzəcə fərq etdiyi kiçik bir evin tinini dönüb gözdən itdi.

Raban başını əyib arabanın arxasınca baxdı, yaxşı görə bilmək üçün çətirinin sapını çiyninə söykəmişdi. Sağ əlinin baş barmağını ağzına soxub dişlərini sürtməyə başladı. Çamadanını yanı üstdə yerə qoymuşdu.

Arabalar meydandan keçərək küçələrə tələsir, atlar üfüqi vəziyyətdə ox kimi süzürdü, başları və boyunlarının yırğalanması bunun böyük bir zəhmət hesabına başa gəldiyini göstərirdi.

Meydana çıxan üç yolun üçünün də səkisi avaralarla dolu idi; onlar dayanıb əl ağaclarını yerə döyürdülər. Bu qrupların arasında qızların limonad satdığı səyyar dükanlar, nazik dirəklərin üstündə küçə saatları, sinələrinə və bellərinə əyləncə yerləri haqqında elanlar yapışdırılmış kişilər, hamballar vardı… (əlyazmasında iki səhifə çatışmır)

… kiçik bir qrup idi. Meydandan keçərək yoxuş aşağı enən küçəyə girmiş iki araba bu qrupu iki yerə ayırdı və bir neçə kişi yoldaşlarından geri qalmalı oldu; amma ikinci araba keçər-keçməz, – əslində birinci arabadan sonra buna qorxa-qorxa cəhd etmişdilər, – geridə qalanlar tələsib yenidən qrupa qoşuldu, sonra uzun bir cərgə halında səkiyə çıxıb qəhvəxananın qapısında basabas saldılar; yuxarıdan asılmış elektrik lampalarının işığı üstlərinə düşmüşdü.

Tramvay vaqonları əzəmətli görkəmləri ilə yaxınlıqdan keçir, bəzi tramvayların isə uzaq küçələrdə dayandığı tutqun şəkildə görünürdü.

Bu zaman nişanlısının şəklinə baxan Raban: “Belini bükərək dayanıb, – deyə düşündü, – əslində, onun dik dayandığını heç görməmişəm. Bəlkə, qozbeldir. İndi buna daha tez-tez fikir verməli olacağam. Ağzı da böyükdür. Alt dodağı isə sallaqdır. Hə, dəqiq belədir, indi yadıma düşdü. Bəs, əynindəki don? Əlbəttə, qadın paltarından başım çıxmır, amma dar qollar şübhəsiz çox çirkin görünür, sarğıya bənzəyir. Şlyapasının kənarları isə müxtəlif cür yuxarı qalxır. Amma gözləri gözəldir, səhv etmirəmsə, qəhvəyi rəngdədir. Gözlərinin gözəl olduğunu hamı deyir”.

Raban düşüncələrə dalmışkən qarşısında bir tramvay dayandı; çətirlərini yarıyadək bağlayıb çiyinlərinə söykəyən insanlar bir-birilərini itələyərək tramvayın qapısına doğru cumdular. Çamadanını qoltuğuna vurmuş Rabanı itələyərək səkidən aşağı saldılar; o gölməçənin içinə girdi. Vaqondakı oturacaqda dizləri üstdə oturmuş balaca bir uşaq barmaqlarını dodaqlarına sıxmışdı, sanki vaqondan düşən biri ilə vidalaşırdı. Tramvaydan düşən bir neçə sərnişin minənlərin basabasından çıxmaq üçün vaqon boyunca addımlamağa məcbur oldu. Sonra bir xanım tramvayın birinci pilləsinə qalxaraq, uzun ətəklərini iki əli ilə dizlərinin üstünədək qaldırdı. Mis tutacaqdan yapışmış bir cənab başını qaldırıb bu xanıma nə isə deyirdi. Tramvaya minmək istəyənlər hövsələdən çıxmışdı. Konduktor bağırmağa başladı.

Qələbəlikdən kənarda dayanmış Raban arxaya dönüb baxdı, kimsə onu adıyla çağırmışdı.

– Ah, Lement, sən imişsən, – yavaşca dedi və yanına gələn gəncə çətir tutan əlinin çeçelə barmağını uzatdı.

– Bax bu da, nişanlısının yanına gedən adaxlı! Lap eşq odunda yanana oxşayır, – Lement gülümsəyərək zarafatla dedi.

– Hə, bu gün gedirəm, bağışla, – Raban dedi. – Günortadan sonra sənə məktub yazmışdım. Sabah səninlə birlikdə yola çıxmağı çox istərdim, amma sabah şənbədir, hər yer tünlük olacaq, yol isə uzundur.

– Eybi yox. Düzdür, söz vermişdin, amma sevgi hər şeydən güclüdür… Nə etmək olar, tək gedərəm. – Lementin bir ayağı yolda, bir ayağı da səkidəydi. Ağırlığını gah bu, gah da o biri ayağının üstünə salırdı. – Deyəsən, tramvaya minmək istəyirdin; gecikdin artıq. Gəl, piyada gedək, səni ötürərəm. Hələ vaxt var.

– Gec deyilmi?

– Tələsməyini başa düşürəm, amma mənə güvən, hələ çox vaxtın var. Görürsən, mən heç tələsmirəm. Buna görə də Gillemanla görüşə bilmədim.

– Gillemanla? O da məzuniyyətini kənddə keçirəcək?

– Bəli, arvadıyla birlikdə gedəcək. Gələn həftə yola düşmək istəyirlər, ona söz vermişdim ki, işdən çıxdıqdan sonra görüşək. Köçdükləri evin əşyaları ilə bağlı bəzi şeylər soruşacaqdı məndən, qısası, görüşməyimiz lazım idi. Amma işim çox olduğu üçün gecikdim. Bəlkə evlərinə gedim, deyə düşünərkən səni gördüm. Çamadan gözümə sataşdıqda təəccüblənib səni səslədim. Amma indi çox gecdir, Gillemangilə getsəm yaxşı çıxmaz.

– Əlbəttə. Demək, kənddə tanışlar çox olacaq. Yeri gəlmişkən, xanım Gillemanı heç vaxt görməmişəm.

– Çox qəşəng qadındır. Sarışındır. Amma təəssüf, xəstəlikdən sonra rəngi solub. Gözəl gözləri var, heç vaxt belə gözlər görməmişəm.

– Bura bax, gözəl gözlər necə olur? Bəlkə göz deyərkən, baxışları nəzərdə tutursan? Məncə, gözlərin özü gözəl olmur.

– Sən deyən olsun, bəlkə mən bir az şişirtdim. Amma hər halda o gözəl qadındır.

Önündən keçdikləri qəhvəxananın pəncərəsindən üçkünc masa arxasında oturub piroq yeyə-yeyə qəzet oxuyan kişilər görünürdü; onlardan biri qəzeti masanın üstünə qoyub, əlindəki fincanı yuxarı qaldıraraq küçəyə tamaşa edirdi. Pəncərələrin qarşısına düzülmüş masaların hamısı müştərilər tərəfindən tutulduğundan, içəridəki mebelləri görmək olmurdu. (Əlyazmasında iki səhifə çatışmır).

… – Amma təsadüfə bax ki, bu o qədər xoşagəlməz iş deyil. Demək istəyirəm ki, könüllülər çox olacaq.

Qaranlıq bir meydana çıxdılar; meydan onların girdiyi tərəfdən başlayırdı, çünki qarşıdakı evlər hələ lap uzaqdaydı. Onların getdiyi tərəfdə isə evlər sıra ilə düzülmüşdü; bu cərgənin axırından başlayan və əvvəlcə bir-birindən xeyli aralı olan iki sıra ev göz işlədikcə uzanır və sonra sanki birəşirdi. Kiçik evlərin qarşısındakı səki dar idi, dükan gözə dəymirdi, araba da keçmirdi bu tərəfdən. Çıxdıqları küçənin axırındakı dəmir dirəkdə halqalara bərkidilmiş və bir-birindən çox aralı asılmış bir neçə fənər yanırdı. Üçbucaq şəkilli alovlar qaranlıq otağın içindəymiş kimi yanır, hətta bir neçə addım kənarda belə zülməti qova bilmirdi.

– Bax, saat neçə oldu, artıq çox gecdir, niyə mənə demədin, yəqin ki, qatara gecikəcəyəm. Niyə belə etdin? (Əlyazmasında dörd səhifə çatışmır).

… – Bəli, yalnız Pirkersoferi, ancaq onu…

– Məncə bu ada Bettinin məktublarında rast gəlmişəm, o dəmiryol işçisi deyilmi?

– Bəli, dəmiryol içşisidir, həm də xoşagəlməz bir adamdır. Yekə burnunu görən kimi mənim haqlı olduğumu deyəcəksən. Təsəvvür et ki, onunla birlikdə çölləri gəzib dəmiryollarını yoxlamaq necə darıxdırıcıdır… Yaxşı ki, iş yerini dəyişiblər. Məncə, gələn həftə çıxıb gedər, hər halda buna ümid edirəm.

– Dayan, bir az əvvəl bu gecə burada qalmağımı məsləhət görmüşdün.Yox, bu ağıllı hərəkət olmaz. Axı, mən bu axşam gələcəyimi yazmışdım, kənddə gözləyirlər məni.

– Bu asan məsələdir, teleqram göndərərsən.

– Düzdür, teleqram vurmaq mümkündür.... amma getməsəm, yaxşı olmaz. Həm də yorğunam, yox gedəcəyəm… teleqram vursam, boş yerə həyəcan keçirərlər. Axı, nə üçün qalım? Qalsam, nə olacaq?

– Elədirsə, getsən yaxşı olar. Sadəcə düşündüm ki… Elə mən də bu gün çox yorğunam, sənə demədim, amma yuxusuzluqdan gözlərim yumulur. Gəl sağollaşaq, parkın içindən keçib səni ötürə bilmərəm, yer islanıb, üstəlik Gillemana da baş çəkmək istəyirəm. Altıya on beş dəqiqə qalıb, hələ gec deyil, yaxşı dostların qapısını döymək olar. Addio!³ Yaxşı yol, kənddə hamıya salam söylə!

Lement sağa dönüb vidalaşmaq üçün sağ əlini uzatdı; bir anlığa adama elə gəldi ki, sağ əlinə doğru yeriyir.

– Adieu!⁴ – Raban dedi.

Lement bir az getdikdən sonra yenə səsləndi:

– Ey, Eduard, eşidirsən, çətiri bağla, yağış çoxdan kəsib. Bu sənə demək üçün vaxt tapa bilmədim.

Raban cavab vermədi, çətiri yığdı, göy üzü solğun qaranlığı ilə başının üstünü aldı.

“Gərək, heç olmasa başqa bir qatara minəydim, – Raban fikirləşdi. – Ən azından yola çıxdığımı düşünərdim, sonra səhv qatara mindiyimi öyrəndikdə düşüb yenidən bu stansiyaya qayıdar və indi özümü daha rahat hiss edərdim. Kənd Lementin dediyi kimi cansıxıcıdırsa, bu heç də pis deyil. Evdən bayıra çıxmayacaqsan, başqalarının harada olduğunu dəqiq bilməyəcəksən; ətrafda qədim xarabalıqlar varsa, əvvəlcədən şərtləşib, birlikdə gəzintiyə çıxmaq olar. Buna hətta sevinmək və can atmaq lazımdır. Amma ətrafda diqqətəlayiq bir şey yoxdursa, gəzinti üçün əvvəlcədən hazırlıq görməyə də ehtiyac qalmır, çünki gözlənilənin əksinə, hamı bir yerə toplaşıb harasa gəzintiyə yollanır; çünki xəbər vermək üçün xidmətçini başqa evlərə göndərmək kifayət edir; evlərində oturub kitab oxuyanlar bu xəbəri eşitdikdə sevinclərindən özlərini itirirlər. Əslində belə dəvətlərdən qorunmaq çətin deyil. Amma mən özüm bunu bacaracağımı bilmirəm; çünki bu düşündüyüm qədər asan deyil, birincisi mən təkəm, kənddə istədiyimi edə bilər, hər an geri qayıda bilərəm; ikincisi, kənddə taxıl sahəsi və ya daş karxanasına sahib olan elə bir adam yoxdur ki, bunları mənə göstərmək üçün onunla yorucu bir gəzintiyə çıxım. Axı, hətta köhnə tanışlara da güvənmək olmaz. Məsələn, bu gün Lement mənimlə mehriban davranmırdımı? Mənə bəzi şeyləri izah etdi, qarşılaşacağım problemləri göstərdi. Söhbət etdi, ötürdü məni, halbuki məndən heç bir şey öyrənmək istəmirdi, üstəlik özünün vacib işi vardı. Amma budur, birdən-birə çıxıb getdi. Nə kobud davranıb xərtrinə dəymişdim, nə də pis bir söz söyləyib qəlbini qırmışdım. Düzdür, gecəni burada qalmaqdan imtina etdim, amma bundan nə üçün küssün, axı Lement ağıllı adamdır”.

Vağzal saatının zəngi eşidildi, altıya on beş dəqiqə qalmışdı. Raban həyəcanlanaraq dayandı, sonra parkdakı hovuzun yanı ilə tez-tez yeriyib, iki tərəfində hündür kollar bitən, ensiz və pis işıqlandırılmış yola çıxdı; və meydana tərəf götürüldü, burada kiçik ağacların qarşısında xeyli boş skamya vardı; sonra yavaş-yavaş qaçaraq, parkın ətrafına çəkilmiş barmaqlığın qapısından keçib, vağzala tərəf yönəldi, içəri girən kimi kassanı tapıb, dəmir arakəsmə ilə örtülmüş pəncərəsini döydü. Pəncərədən baxan satıcı ona qatara yetişmək istəyirsə, tələsməli olduğunu söylədi; Rabanın uzatdığı kağız pulu alıb, bileti və puluğun qalığını lövhənin üstünə tulladı. Raban tez pulun qalığını saymaq istədi, çünki gözünə az görünürdü, amma yaxınlıqda gəzişən bir məmur onu şüşə qapıdan itələyərək perrona saldı. Raban çaşqın halda dönüb baxaraq: “Təşəkkür edirəm! Təşəkkür edirəm!” dedi və konduktoru tapmadığı üçün birinci vaqonun pilləsinə qalxdı. Əvvəlcə çamadanını yuxarı pilləyə qoydu, sonra bir əlini çətirə söykənib digər əli ilə çamadanın dəstəyindən yapışaraq yuxarı dırmaşmağa başladı. Mindiyi vaqon perrondan içəri düşən gur işıqla aydınlanmışdı; hamısı axıra qədər örtülmüş pəncərələrin o tayında fışıldayaraq yanan qaz fənərləri görünürdü; pəncərəyə düşən və bu işıqda ağ rəngə çalan yağış damcılarının bəzisi şüşənin üstündə yavaşca sürüşürdü. Raban vaqonun qapısını örtdü, açıq-qəhvəyi rəngli taxta skamyanın axırıncı boş yerində oturdu, amma perronun gurultusunu hələ də eşidirdi. Qarşısında çoxlu boyun və bel vardı, bunların arasından qarşı tərəfdəki skamyanın arxasına söykənmiş başlar görünürdü. Papiros və tənbəki çubuqlarından çıxan tüstü burumları orada oturan bir qızın önündən yavaşca keçərək yuxarı qalxırdı. Sərnişinlər hərdən yerlərini dəyişir, sonra bu dəyişikliyi müzakirə edir, skamyaların yuxarısından asılmış mavi səbətlərdəki əşyalarını götürüb başqa bir səbətin içinə qoymağa çalışırdılar. Əl ağacının ucu, ya da çamadanın dəmir tini səbətdən çölə çıxdıqda, bunu sahibinə xəbər verirdilər. O da qalxıb əşyalarını qaydaya salırdı. Raban bunu görüb, çamadanını skamyanın altına soxdu.