Kitabı oku: «Horace: Odes and Epodes»

CARMINUM
LIBER PRIMUS

I

 
Maecenas atavis edite regibus,
O et praesidium et dulce decus meum,
Sunt quos curriculo pulverem Olympicum
Collegisse iuvat metaque fervidis
Evitata rotis palmaque nobilis 5
Terrarum dominos evehit ad deos;
Hunc, si mobilium turba Quiritium
Certat tergeminis tollere honoribus;
Illum, si proprio condidit horreo,
Quidquid de Libycis verritur areis. 10
Gaudentem patrios findere sarculo
Agros Attalicis condicionibus
Numquam dimoveas, ut trabe Cypria
Myrtoum pavidus nauta secet mare.
Luctantem Icariis fluctibus Africum 15
Mercator metuens otium et oppidi
Laudat rura sui; mox reficit ratis
Quassas, indocilis pauperiem pati.
Est qui nec veteris pocula Massici
Nec partem solido demere de die 20
Spernit, nunc viridi membra sub arbuto
Stratus nunc ad aquae lene caput sacrae.
Multos castra iuvant et lituo tubae
Permixtus sonitus bellaque matribus
Detestata. Manet sub Iove frigido 25
Venator tenerae coniugis immemor,
Seu visast catulis cerva fidelibus,
Seu rupit teretes Marsus aper plagas.
Me doctarum hederae praemia frontium
Dis miscent superis, me gelidum nemus 30
Nympharumque leves cum Satyris chori
Secernunt populo, si neque tibias
Euterpe cohibet nec Polyhymnia
Lesboum refugit tendere barbiton.
Quod si me lyricis vatibus inseris, 35
Sublimi feriam sidera vertice.
 

II

 
Iam satis terris nivis atque dirae
Grandinis misit pater et rubente
Dextera sacras iaculatus arcis
  Terruit urbem,
 
 
Terruit gentis, grave ne rediret 5
Saeculum Pyrrhae nova monstra questae,
Omne cum Proteus pecus egit altos
  Visere montis,
 
 
Piscium et summa genus haesit ulmo,
Nota quae sedes fuerat columbis, 10
Et superiecto pavidae natarunt
  Aequore dammae.
 
 
Vidimus flavum Tiberim retortis
Litore Etrusco violenter undis
Ire deiectum monumenta regis 15
  Templaque Vestae,
 
 
Iliae dum se nimium querenti
Iactat ultorem, vagus et sinistra
Labitur ripa Iove non probante uxorius
  amnis. 20
 
 
Audiet civis acuisse ferrum,
Quo graves Persae melius perirent,
Audiet pugnas vitio parentum
  Rara iuventus.
 
 
Quem vocet divum populus ruentis 25
Imperi rebus? Prece qua fatigent
Virgines sanctae minus audientem
  Carmina Vestam?
 
 
Cui dabit partis scelus expiandi
Iuppiter? Tandem venias precamur, 30
Nube candentis umeros amictus,
  Augur Apollo;
 
 
Sive tu mavis, Erycina ridens,
Quam Iocus circum volat et Cupido;
Sive neglectum genus et nepotes 35
  Respicis, auctor,
 
 
Heu nimis longo satiate ludo,
Quem iuvat clamor galeaeque leves
Acer et Mauri peditis cruentum
  Voltus in hostem; 40
 
 
Sive mutata iuvenem figura
Ales in terris imitaris almae
Filius Maiae, patiens vocari
  Caesaris ultor,
 
 
Serus in caelum redeas, diuque 45
Laetus intersis populo Quirini,
Neve te nostris vitiis iniquum
  Ocior aura
 
 
Tollat; hic magnos potius triumphos,
Hic ames dici pater atque princeps, 50
Neu sinas Medos equitare inultos
  Te duce, Caesar.
 

III

 
Sic te diva potens Cypri,
  Sic fratres Helenae, lucida sidera,
Ventorumque regat pater
  Obstrictis aliis praeter Iapyga,
Navis, quae tibi creditum 5
  Debes Vergilium finibus Atticis,
Reddas incolumem precor
  Et serves animae dimidium meae.
Illi robur et aes triplex
  Circa pectus erat, qui fragilem truci 10
Commisit pelago ratem
  Primus, nec timuit praecipitem Africum
Decertantem Aquilonibus
  Nec tristis Hyadas nec rabiem Noti,
Quo non arbiter Hadriae 15
  Maior, tollere seu ponere volt freta.
Quem mortis timuit gradum,
  Qui siccis oculis monstra natantia,
Qui vidit mare turbidum et
  Infamis scopulos, Acroceraunia? 20
Nequiquam deus abscidit
  Prudens Oceano dissociabili
Terras, si tamen impiae
  Non tangenda rates transiliunt vada.
Audax omnia perpeti 25
  Gens humana ruit per vetitum nefas.
Audax Iapeti genus
  Ignem fraude mala gentibus intulit.
Post ignem aetheria domo
  Subductum macies et nova febrium 30
Terris incubuit cohors,
  Semotique prius tarda necessitas
Leti corripuit gradum.
  Expertus vacuum Daedalus aera
Pennis non homini datis; 35
  Perrupit Acheronta Herculeus labor.
Nil mortalibus arduist;
  Caelum ipsum petimus stultitia, neque
Per nostrum patimur scelus
  Iracunda Iovem ponere fulmina. 40
 

IV

 
Solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni,
  Trahuntque siccas machinae carinas,
Ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni,
  Nec prata canis albicant pruinis.
Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna, 5
  Iunctaeque Nymphis Gratiae decentes
Alterno terram quatiunt pede, dum gravis Cyclopum
  Volcanus ardens urit officinas.
Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto
  Aut flore terrae quem ferunt solutae; 10
Nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis,
  Seu poscat agna sive malit haedo.
Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas
  Regumque turris. O beate Sesti,
Vitae summa brevis spem nos vetat incohare longam. 15
  Iam te premet nox, fabulaeque Manes,
Et domus exilis Plutonia; quo simul mearis,
  Nec regna vini sortiere talis
Nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus
  Nunc omnis et mox virgines tepebunt. 20
 

V

 
Quis multa gracilis te puer in rosa
Perfusus liquidis urget odoribus
  Grato, Pyrrha, sub antro?
    Cui flavam religas comam,
 
 
Simplex munditiis? Heu quotiens fidem 5
Mutatosque deos flebit et aspera
  Nigris aequora ventis
    Emirabitur insolens,
 
 
Qui nunc te fruitur credulus aurea,
Qui semper vacuam, semper amabilem 10
  Sperat, nescius aurae
    Fallacis. Miseri, quibus
 
 
Intentata nites. Me tabula sacer
Votiva paries indicat uvida
  Suspendisse potenti 15
    Vestimenta maris deo.
 

VI

 
Scriberis Vario fortis et hostium
Victor Maeonii carminis alite,
Quam rem cumque ferox navibus aut equis
  Miles te duce gesserit.
 
 
Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem 5
Pelidae stomachum cedere nescii
Nec cursus duplicis per mare Ulixei
  Nec saevam Pelopis domum
 
 
Conamur, tenues grandia, dum pudor
Imbellisque lyrae Musa potens vetat 10
Laudes egregii Caesaris et tuas
  Culpa deterere ingeni.
 
 
Quis Martem tunica tectum adamantina
Digne scripserit, aut pulvere Troico
Nigrum Merionen, aut ope Palladis 15
  Tydiden superis parem?
 
 
Nos convivia, nos proelia virginum
Sectis in iuvenes unguibus acrium
Cantamus vacui, sive quid urimur,
  Non praeter solitum leves. 20
 

VII

 
Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen
  Aut Epheson bimarisve Corinthi
Moenia vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos
  Insignis aut Thessala Tempe.
Sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem 5
  Carmine perpetuo celebrare et
Undique decerptam fronti praeponere olivam.
  Plurimus in Iunonis honorem
Aptum dicet equis Argos ditisque Mycenas.
  Me nec tam patiens Lacedaemon 10
Nec tam Larisae percussit campus opimae,
  Quam domus Albuneae resonantis
Et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda
  Mobilibus pomaria rivis.
Albus ut obscuro deterget nubila caelo 15
  Saepe Notus neque parturit imbris
Perpetuo, sic tu sapiens finire memento
  Tristitiam vitaeque labores
Molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis
  Castra tenent seu densa tenebit 20
Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque
  Cum fugeret, tamen uda Lyaeo
Tempora populea fertur vinxisse corona,
  Sic tristis adfatus amicos:
'Quo nos cumque feret melior fortuna parente, 25
  Ibimus, o socii comitesque!
Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro:
  Certus enim promisit Apollo,
Ambiguam tellure nova Salamina futuram.
  O fortes peioraque passi 30
Mecum saepe viri, nunc vino pellite curas;
  Cras ingens iterabimus aequor.'
 

VIII

 
Lydia, dic, per omnis
  Te deos oro, Sybarin cur properes amando
Perdere; cur apricum
  Oderit campum, patiens pulveris atque solis?
Cur neque militaris 5
  Inter aequalis equitat, Gallica nec lupatis
Temperat ora frenis?
  Cur timet flavum Tiberim tangere? Cur olivum
Sanguine viperino
  Cautius vitat, neque iam livida gestat armis 10
Bracchia, saepe disco,
  Saepe trans finem iaculo nobilis expedito?
Quid latet, ut marinae
  Filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troiae
Funera, ne virilis 15
  Cultus in caedem et Lycias proriperet catervas?
 

IX

 
Vides ut alta stet nive candidum
Soracte, nec iam sustineant onus
  Silvae laborantes, geluque
    Flumina constiterint acuto.
 
 
Dissolve frigus ligna super foco 5
Large reponens atque benignius
  Deprome quadrimum Sabina,
    O Thaliarche, merum diota.
 
 
Permitte divis cetera; qui simul
Stravere ventos aequore fervido 10
  Deproeliantis, nec cupressi
    Nec veteres agitantur orni.
 
 
Quid sit futurum cras, fuge quaerere et
Quem fors dierum cumque dabit lucro
  Adpone, nec dulcis amores 15
    Sperne puer neque tu choreas,
 
 
Donec virenti canities abest
Morosa. Nunc et campus et areae
  Lenesque sub noctem susurri
    Composita repetantur hora; 20
 
 
Nunc et latentis proditor intimo
Gratus puellae risus ab angulo
  Pignusque dereptum lacertis
    Aut digito male pertinaci.
 

X

 
Mercuri, facunde nepos Atlantis,
Qui feros cultus hominum recentum
Voce formasti catus et decorae
  More palaestrae,
 
 
Te canam, magni Iovis et deorum 5
Nuntium curvaeque lyrae parentem,
Callidum quidquid placuit iocoso
  Condere furto.
 
 
Te, boves olim nisi reddidisses
Per dolum amotas, puerum minaci 10
Voce dum terret, viduus pharetra
  Risit Apollo.
 
 
Quin et Atridas duce te superbos
Ilio dives Priamus relicto
Thessalosque ignis et iniqua Troiae 15
  Castra fefellit.
 
 
Tu pias laetis animas reponis
Sedibus virgaque levem coerces
Aurea turbam, superis deorum
  Gratus et imis. 20
 

XI

 
Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
Finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
Temptaris numeros. Ut melius quidquid erit pati,
Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,
Quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 5
Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi
Spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
Aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.
 

XII

 
Quem virum aut heroa lyra vel acri
Tibia sumis celebrare, Clio?
Quem deum? Cuius recinet iocosa
  Nomen imago
 
 
Aut in umbrosis Heliconis oris, 5
Aut super Pindo gelidove in Haemo?
Unde vocalem temere insecutae
  Orphea silvae,
 
 
Arte materna rapidos morantem
Fluminum lapsus celeresque ventos, 10
Blandum et auritas fidibus canoris
  Ducere quercus.
 
 
Quid prius dicam solitis parentis
Laudibus, qui res hominum ac deorum,
Qui mare ac terras variisque mundum 15
  Temperat horis?
 
 
Unde nil maius generatur ipso,
Nec viget quicquam simile aut secundum:
Proximos illi tamen occupavit
  Pallas honores, 20
 
 
Proeliis audax; neque te silebo,
Liber, et saevis inimica virgo
Beluis, nec te, metuende certa
 Phoebe sagitta.
 
 
Dicam et Alciden puerosque Ledae, 25
Hunc equis, illum superare pugnis
Nobilem; quorum simul alba nautis
  Stella refulsit,
 
 
Defluit saxis agitatus humor,
Concidunt venti fugiuntque nubes, 30
Et minax, quod sic voluere, ponto
  Unda recumbit.
 
 
Romulum post hos prius an quietum
Pompili regnum memorem an superbos
Tarquini fascis dubito, an Catonis 35
  Nobile letum.
 
 
Regulum et Scauros animaeque magnae
Prodigum Paullum superante Poeno
Gratus insigni referam camena
  Fabriciumque. 40
 
 
Hunc, et incomptis Curium capillis
Utilem bello tulit, et Camillum
Saeva paupertas et avitus apto
  Cum lare fundus.
 
 
Crescit occulto velut arbor aevo 45
Fama Marcelli; micat inter omnis
Iulium sidus velut inter ignis
  Luna minores.
 
 
Gentis humanae pater atque custos,
Orte Saturno, tibi cura magni 50
Caesaris fatis data: tu secundo
  Caesare regnes.
 
 
Ille seu Parthos Latio imminentis
Egerit iusto domitos triumpho,
Sive subiectos Orientis orae 55
  Seras et Indos,
 
 
Te minor latum reget aequus orbem;
Tu gravi curru quaties Olympum,
Tu parum castis inimica mittes
  Fulmina lucis. 60
 

XIII

 
Cum tu, Lydia, Telephi
  Cervicem roseam, cerea Telephi
Laudas bracchia, vae meum
  Fervens difficili bile tumet iecur.
Tum nec mens mihi nec color 5
  Certa sede manet, umor et in genas
Furtim labitur, arguens
  Quam lentis penitus macerer ignibus.
Uror, seu tibi candidos
  Turparunt umeros immodicae mero 10
Rixae, sive puer furens
  Impressit memorem dente labris notam.
Non, si me satis audias,
  Speres perpetuum dulcia barbare
Laedentem oscula, quae Venus 15
  Quinta parte sui nectaris imbuit.
Felices ter et amplius,
  Quos inrupta tenet copula nec malis
Divolsus querimoniis
  Suprema citius solvet amor die. 20
 

XIV

 
O navis, referent in mare te novi
Fluctus! O quid agis? Fortiter occupa
  Portum! Nonne vides ut
    Nudum remigio latus
 
 
Et malus celeri saucius Africo 5
Antemnaeque gemant, ac sine funibus
Vix durare carinae
  Possint imperiosius
 
 
Aequor? Non tibi sunt integra lintea,
Non di, quos iterum pressa voces malo. 10
  Quamvis Pontica pinus,
    Silvae filia nobilis,
 
 
Iactes et genus et nomen inutile,
Nil pictis timidus navita puppibus
  Fidit. Tu, nisi ventis 15
    Debes ludibrium, cave.
 
 
Nuper sollicitum quae mihi taedium,
Nunc desiderium curaque non levis,
 Interfusa nitentis
    Vites aequora Cycladas. 20
 

XV

 
Pastor cum traheret per freta navibus
Idaeis Helenen perfidus hospitam,
Ingrato celeres obruit otio
  Ventos ut caneret fera
 
 
Nereus fata: 'Mala ducis avi domum, 5
Quam multo repetet Graecia milite,
Coniurata tuas rumpere nuptias
  Et regnum Priami vetus.
 
 
Heu heu, quantus equis, quantus adest viris
Sudor! quanta moves funera Dardanae 10
Genti! Iam galeam Pallas et aegida
  Currusque et rabiem parat.
 
 
Nequiquam Veneris praesidio ferox
Pectes caesariem, grataque feminis
Imbelli cithara carmina divides; 15
  Nequiquam thalamo gravis
 
 
Hastas et calami spicula Cnosii
Vitabis strepitumque et celerem sequi
Aiacem: tamen, heu, serus adulteros
  Crines pulvere collines. 20
 
 
Non Laertiaden, exitium tuae
Genti, non Pylium Nestora respicis?
Urgent impavidi te Salaminius
  Teucer, te Sthenelus, sciens
 
 
Pugnae, sive opus est imperitare equis, 25
Non auriga piger. Merionen quoque
Nosces. Ecce furit te reperire atrox
  Tydides, melior patre,
 
 
Quem tu, cervus uti vallis in altera
Visum parte lupum graminis immemor 30
Sublimi fugies mollis anhelitu,
  Non hoc pollicitus tuae.
 
 
Iracunda diem proferet Ilio
Matronisque Phrygum classis Achillei:
Post certas hiemes uret Achaicus 35
  Ignis Iliacas domos.'
 

XVI

 
O matre pulchra filia pulchrior,
Quem criminosis cumque voles modum
  Pones iambis, sive flamma
    Sive mari libet Hadriano.
 
 
Non Dindymene, non adytis quatit 5
Mentem sacerdotum incola Pythius,
  Non Liber aeque, non acuta
    Sic geminant Corybantes aera,
 
 
Tristes ut irae, quas neque Noricus
Deterret ensis nec mare naufragum 10
  Nec saevus ignis nec tremendo
    Iuppiter ipse ruens tumultu.
 
 
Fertur Prometheus addere principi
Limo coactus particulam undique
  Desectam et insani leonis 15
    Vim stomacho adposuisse nostro.
 
 
Irae Thyesten exitio gravi
Stravere et altis urbibus ultimae
  Stetere causae cur perirent
    Funditus imprimeretque muris 20
 
 
Hostile aratrum exercitus insolens.
Compesce mentem! Me quoque pectoris
  Temptavit in dulci iuventa
    Fervor et in celeres iambos
 
 
Misit furentem; nunc ego mitibus 25
Mutare quaero tristia, dum mihi
  Fias recantatis amica
    Opprobriis animumque reddas.
 

XVII

 
Velox amoenum saepe Lucretilem
Mutat Lycaeo Faunus et igneam
  Defendit aestatem capellis
    Usque meis pluviosque ventos.
 
 
Impune tutum per nemus arbutos 5
Quaerunt latentis et thyma deviae
  Olentis uxores mariti,
    Nec viridis metuunt colubras
 
 
Nec Martialis haediliae lupos,
Utcumque dulci, Tyndari, fistula 10
  Valles et Usticae cubantis
    Levia personuere saxa.
 
 
Di me tuentur, dis pietas mea
Et Musa cordist. Hic tibi copia
  Manabit ad plenum benigno 15
    Ruris honorum opulenta cornu.
 
 
Hic in reducta valle Caniculae
Vitabis aestus et fide Teia
  Dices laborantis in uno
    Penelopen vitreamque Circen; 20
 
 
Hic innocentis pocula Lesbii
Duces sub umbra, nec Semeleius
  Cum Marte confundet Thyoneus
    Proelia, nec metues protervum
 
 
Suspecta Cyrum, ne male dispari 25
Incontinentis iniciat manus
  Et scindat haerentem coronam
    Crinibus immeritamque vestem.