Kitabı oku: «Бөртектән – көшел (җыентык)», sayfa 4
– Безгә бәрелгәнче үк кайдадыр, ничектер зәгыйфьләнгән ие инде ул, – диде кода, – ярый әле безгә бәрелде, бер юньсезе таптап та киткән булыр ие… Иртән канатын бик җентекләп караган иек тә, төзәтерлек түгел ие, язга кадәр бик тәрбияләдек анысы… Кая инде, тәкъдире шулай язылган булгандыр.
Шагыйрь әйтмешли, кошларда да кеше язмышлары…
Табигать сабак бирә
* * *
Ул көнне безгә бер гөмбә дә очрамады. Ыстансага килгәч, бер яшь кенә хатынның алты-җиде ак гөмбә тапканын күреп, сорамыйча түзә алмадым:
– Әллә берәр серен беләсезме?
– Нинди сер ди. Сез соң гөмбә тапкач, аны үбеп аласызмы?
Мин дә, гөмбә тапкач, әллә нишләргә әзер – матур сүзләр әйтәм, аның янында биеп тә алам. Ә менә үпкәнем юк иде.
* * *
Песнәк агачның очына ук күтәрелә дә кинәттән карлы ботак өстенә куна. Ботактагы йомшак кар сибелеп китә. Шунда песнәк ялт кына аска атыла да шул кар тузаны астына керергә ашыга: йә кар астына кереп талпынып тора, йә, берәр ботакка кунып, кар күче үтеп киткәндә боргалана, сыргалана, кагына.
Песнәк шулай душта коена икән.
* * *
Без яшь чакта кура җиләге җыйганда арада ап-ак төстәгесе очрап куяр иде. «Айда пешкән җиләк», – ди торганнар иде. Серле, тылсымлы нәрсә иде ул.
Хәзер кайвакыт тик кенә торганда шул җиләк искә төшә дә, «фән моны ничек аңлата икән?» дип, белешмә-китапларга үреләм. Әмма… кире куям. Бик гади аңлатырлар да балачакның тылсымлы бер истәлеге төшеп ватылыр кебек тоела.
* * *
Монда, ахрысы, сазлык булган. Аяк асты юеш, йомшак мүк. Түмгәк арты түмгәк тезелеп киткән. Текәлебрәк карасам, алар җете кызыл төрткеләр белән чуарланган икән. Мүк җиләге ләбаса! Бик күптән күргән юк иде. Иелеп карагач, алар да, ягымлы күзләр кебек, җанланып киттеләр. Үзләре белән шулай кызыксынганга сөенешеп елмаялар кебек. Ә инде алырга дип үрелеп, түмгәк өстен каплаган чәнечкеле үләнгә бармакны чәнчеткәч, наян гына көлештеләр дә шикелле.
* * *
Мамык түшәк кебек йомшак, ямь-яшел мүк өстенә яттым. Баш өстемдә биш-алты нарат очы. Алар бер түгәрәк хасил иткәннәр – җитәкләшеп, яшь кызлар түгәрәк әйләнәмени. Ап-ак яулык та бөркәнгәннәр әле. Җилферди. Ап-ак болыт икән. Бирелеп тыңласаң, бу түгәрәкнең җыры да ишетелә сыман – наратлар биектә-биектә, яшел ябалдашларын чайкый-чайкый, талгын гына гүлиләр дә иде.
* * *
Быел сыерчык гаиләсендә фаҗига булды – балаларын чыгаргач кына әти-әниләренең берсе күл буенда нишләптер үле ята иде. Икенчесе балаларын берүзе үстерергә тотынды.
Хәтта безгә дә сизелә: аңарга бу эш ифрат та авыр иде.
Көннәрдән бер көнне бер сыерчык баласының җирдә чыраклавы ишетелде. Егылып төшкән.
Тик сыерчык үзе моңа хафаланмады, оядагыларын ашата бирде.
Берәр зәгыйфьрәк баласы идеме ул аның, әллә бөтен гаиләне саклап калыр өчен берсен үзе корбан иттеме?
Һай, бу дөньяның без белмәгән серләре күп шул әле.
* * *
Портта бетон яр. Өч рәт бетон плитәләр еракка-еракка сузылган. Рәт аралары яшел сызык. Шушындый гадәти булмаган шартларда – таш астыннан да үсеп утырган, үзенә күрә батырлык күрсәткән нинди тереклек ияләре икән алар? Каяле, күрик әле.
И-и-и, менә сиңа «могҗиза»: үзебезнең гап-гади әрем, акбаш, кузгалагыбыз икән. Менә кемнәр икән кырыс цивилизация белән бергә атлаучы, кыенлыкларга бирешмәүче кыюлар.
* * *
И-и-и, каен, адәм баласына бу кадәр дә тугры, файдалы булырсың икән!
Хәтта картаеп егылган кәүсәң дә кешеләргә кирәкле гөмбә – ча`га үстереп ята икән.
Хәтта төбеңә дә синең, таркалып, җиргә ашлама булып сеңеп беткәнче, кешеләр килеп йөреячәк, чөнки анда бик тәмле һәм файдалы гөмбә – баллы гөмбәләр үсеп утырачак.
* * *
Гөлҗимеш куагы. Берүзе кып-кызыл. Күршеләрен җыеп бетергәннәр. «Монысында нишләп калган, ник тимәгәннәр?» дип уйлап багарга кирәк иде дә бит, юк, мүкләк сыер кебек күзләрне алартып, куак эченә үк кереп, комсызланып умырырга тотынасың.
Күп тә үтми, бот тирәсен бик каты чәнчеп, чеметеп тә ала. Иелеп карасаң… Ай-яй-яй, кырмыска баскан лабаса, тешли дә башлаганнар.
Куак төбеннән атылып чыкканыңны сизми дә каласың, учка гына җыеп өлгергән гөләп бөртекләрен кырмыскаларга азык итеп куак төбенә чәчеп калдырганыңны да абайламагансың…
Шул кирәк сиңа!
* * *
Бер урманчы сөйләде. Зәңгәр чыршыны гади чыршылар арасына утыртканнар. Ун еллап та вакыт үтмәгән, чыршы әкренләп үз төсен югалта барган һәм ул, кешеләр еллар буе тәрбияләп аңарда барлыкка китергән яңа, нәфис сыйфатларын югалтып, гап-гади чыршы булып калган.
Кем арасында яшәп, кемгә иярәсең бит!
Гади чыршыны зәңгәр чыршылар арасына утыртып, аңардан шундый нәфис, үзгә агач ясарга ничә ел кирәк булыр иде икән?
* * *
Кышкы урман. Юл читендә ак бүрек күпереп утыра. Кар әле аны тәмам тигезли алмаган. Кырмыска оясыдыр. Нишлиләр икән кырмыскалар кыш көне? Йоклыйлардыр.
Түмгәк өстендә куян йөренгән. Үтеп кенә дә китмәгән, ә таптанып та алган. Ногыт борчагын да сипкән. «Җәй көне, без әле кечкенә чакта, яныгызга китермәдегез, килсәк тешләдегез, хәзер менә өстегездә рәхәтләнеп йөрибез, менә сезне, менә!» – дип, биеп-биеп алды микән куян?
* * *
Бүген бер үрмәләчкә игътибар иттем. Үтә дә сизгер, үтә дә елгыр кошчык инде. Агач буйлап выжылдап менеп китә дә ялт итеп төшә – зыр әйләнә диярсең.
Ул агач кайрысына яшеренгән корт-чебеннәрне чүпләп гомер итә. Ә бүген карыйм: моның томшыгында корт түгел, зур гына итме, маймы кисәге. Шуны кая кыстырырга белмичә мәш килә. Менә бер ботак тишеге табып, шуңа кертеп, чукып-чукып карады. Ошатмады, икенчесенә, аннан алып, кабык арасына кыстырды. Монысын ошатты, ахрысы, томшыгы белән басып, тәмам ныгытып куйды. Шуннан соң ул гел шул кисәк тирәсендә мәшәрә килде: чукып ала да ялт кына кәүсә буйлап менеп китә, кире төшеп, тагын ялт чукый да аска уктала. Үзе бертуктаусыз як-ягына карана.
Кыскасы, үрмәләч бу юлы корт чүпләгән булып уйный, әмма үзе башкалардан, хәтта үзеннән дә яшереп, корт чүпләгәнгә сабышып, теге май кисәген чукып кинәнә иде.
Ярый әле ул ярамаган эшенә ояла белә иде.
Ярый ла бу кисәге беткәч, икенчесе, өченчесе артыннан йөгермәсә, ярый ла шулай итеп үзенең төп шөгыленнән бизә бармаса.
Ит кисәге белән бергә оятыңны да чукып бетермә, кошчык!
* * *
Безнең алдан бик матур бер кошчык сикерә-сикерә йөгерә. Кардан арчылган тау сукмагында җим чүпли. Түше алсу, канатларында яшелле-кызыллы туры сызыклар. Матур!
Миннән башка аны тагын ике егет күзәтә икән. Алдагысы, фотоаппаратын юнәлтеп, кача-поса аңа якынаерга тырыша. «Тавышланма!» дип, икенче кулы белән арттагы иптәшенә ишарәли. Ә кош ул якынаям дигәндә генә очып китә дә ерак та түгел тагын җиргә төшеп, йөгерә башлый. Егет – аның артыннан.
И-и-и, кошчык, чибәркәй, нигә үз кадереңне үзең белмисең, төшерттер егеттән карточкага, даның еракларга китсен, шөһрәт кызыктырмыймыни соң сине?!
Тыңла сүземне, тукта бер генә секундка. Курыкма кешеләрдән!
Кош шунда туктаган кебек була. Нәкъ шулвакыт кулына таш тоткан икенче егет алдагысын тотып туктата: «Җитте сиңа, юк белән булашасың, кая әле мин аны!»
Ай, кошчык, нишләдек без…
Ярый әле кош мине тыңламаган, туктамаган икән. Очты да китте.
Ә мин уйга калдым: бу дөньяда әле һәр киңәшне тыңларга да ярамый, күрәсең.
Җанга ятыш манзара
* * *
Чал Уралның ефәк билбавы – чибәр Йөрүзән елгасы – үз сынына үзе соклана-соклана уйнаклап чапкан сылу колын кебек боргалана-сыргалана ашыга да очына. Нечкә билле гүзәлне саклагандай, елга үтәсе юлга таулар чыгып утырган. Икесе әнә елга ярына ук калыккан. Көзге йөнтәс болытлар арасыннан бик азга гына килеп чыккан кояш астында җылынып калырга теләгәндәй ачылып, күпереп торалар. Алар Җир-ананың саргылт-алсу төстәге юка атлас кына ябынган мәгърур күкрәкләредер, үзләре җанлыдыр, тыныч кына сулыйлардыр кебек тоела.
* * *
Таң җиле елга өстеннән җәһәт кенә йөгереп үтте. Су өсте чуарланды – көмеш тәңкәләр барлыкка килде.
Елга читенә басып, су өстен селкеп җибәрергә мөмкин булса, ул тәңкәләр җиңел генә күккә очып китәрләр шикелле иде.
* * *
Кышкы иртә. Салкын. Җил юк. Ә шулай да суыкны кемдер өреп тора кебек.
Яшь наратлар арасында алай ук салкын түгел икән. Урман – тун шул. Алай да дөньяда суык бар икәнен онытырлык түгел. Нарат башлары аксыл-зәңгәрме, әллә җиңелчә шәмәхәме булып күренәләр. Бу бәс төсе түгелдер, бәлки суык үзе шулай зәңгәрләнеп – зәһәрләнеп утырадыр кебек.
* * *
Кар ява башлады. Кар бөртекләренең мондый салмак, саллы хәрәкәтен ява дип әйтү урынсыз да сыман. Берәм-берәм генә, җайлап, үз бәяләрен белеп кенә төшәләр. Һәр бөртек үз матурлыгын, салмаклыгын күрсәтеп коела.
Ак кар фонында булса, болай күренмәсләр иде, ә монда, куе урман эчендә, кара-соры агач кәүсәләре, куе яшел ябалдашлар арасында алар аеруча ак, үтә нәфис булып тоелалар.
* * *
Агач – гайрәтле пәһлеван. Әмма аның үзен якларга коралы юк. Без яклыйк! Аның кардәшләре.
* * *
Шәһәрдә бер мәче үз квартирына һава морҗасы буйлап кайтып кергән.
* * *
Шпалдан шпалга йөгереп… күгәрченнәр җим эзләп, чүпләнеп йөри. Күгәрчен урынымы инде. Нишләмәк кирәк, ашау дигәндә яраклашасың, җайлашасың инде – тамак тәмугка кертә.
* * *
Малай чакта кычыткан, шайтан таягын чыбык белән «кыйный» идек, дошманнар белән сугышабыз, янәсе. Кычытканның файдасын ашын ашап, мунчада чабынып тиз тойдык анысы, ә менә шайтан таягы чәчәген «адмирал» дигән иң матур күбәләкнең гусеницалары ашап үскәнен әле күптән түгел генә белдем.
* * *
Яшь юкә корый башлаган. Нигә икән? Җентекләп карыйм.
Үзәк кәүсәсенең очын кискәннәр.
Юкә тал яисә америка өрәңгесе түгел, әрсезләр рәтендә йөрми, ул нәфис, нәзберек.
Ул әле горур да. Башын кистерүгә риза түгел, үлем белән булса да җавап бирми калмый.
* * *
Кибеттә кеше күп иде. Тик кенә торганда, аяк астында бер эт чинап җибәрмәсенме! Тайпылыштык. Карасак, койрыгын кыскан бер йонлач әрнепме-әрнеп ишеккә таба ашыга. Ник дисәк, аны, әрсез ырылдап, йоннарын кабартып, койрыгын тырпайтып мәче куа килә икән.
Хуҗа шул! Урамда никадәр генә көчле булсаң да, монда, кибет эчендә койрыгыңны кысарга мәҗбүрсең. Монда синең мохит түгел, ярдәмгә өерең дә юк. Монда мәче хуҗа.
«Теге алан»
Урманның бу төшенә мин «Теге алан» ны күрер өчен генә керәм. Аңымда, гомумән дә, «Теге алан» дигән төшенчә истәлекле, кадерле бер урын исеме буларак яшәп ята. Быел да ул үзенә тартып китерде. Танымам, эзләп йөрермен, башкалары белән бутамагаем дип курыккан идем. Күңел үзе таныды, әллә нинди – күзгә бәрелми торган тамгалары калгандыр, ахры, әбиләр әйтмешли, язган ризыгың булсамы…
Читләтеп кенә, сак кына якынаям. Кырыенда ук әле бер усак гөмбәсе очрамасынмы. «Нихәл, син дә аланыбызны читтән күзәтәсең, ахры, иптәшләрең анда җыелып әйлән-бәйлән уйнаганда, син үпкәләп читкә тайпылдыңмы? Юктыр ла, берәр чит-ят күз карамасын дип, әллә сакка чыктыңмы? Үпкәләмә, мин чит-ят түгел, мин үз кеше, мин дә сезнең аланны күптән беләм, анда кәрзин-кәрзин гөмбә җыйган чаклар бар иде; әйдә, аның уртасына бергәләп керик әле.»
Эх, буш бит алан, картая башлаган ике-өч кенә гөмбә калган. Ах, хәйләкәр, әллә син сакчы-хәбәрче, минем якынайганны иптәшләреңә җиткердең дәме, алар яшеренеп тә өлгердеме? Менә бу ике-өч олы гөмбә үзләрен корбан итеп, күз буяр өчен генә калганнармы?
Ә монысы нәрсә тагын? Элпә капчык?! Ә-ә-ә, узган ел минеке төшеп калган булгандыр. Шулайдыр, шулайдыр, бу бит минем алан, минеке генә, башка кешенең монда аяк басарга хакы юк!
И-и-и, хыялый да инде мин. Үрелмим дә мин ул капчыкка. Минеке түгел ул. Капчык төшереп калдырганым юк минем, урман чүпләргә мин дивана да, табигать дошманы да түгел. Әнә бит капчык калган урында үлән кыяклары ничек зәгыйфьләнгән, төссезләнгән. Бер юньсезе ташлап киткән инде, үзен чын гөмбәче дип, урман, табигать яратам дип йөргән буладыр әле, юньсез!
Ярар, ярар, йөрсеннәр. Алан бит барыбер мине көткән. Мине әнә эчкәрәк чакыра сыман. Әллә кереп тормаска инде, юк бит гөмбә, күренми.
Ә китәсе килми, ничек инде шулай сагынып кил дә тиз генә китеп бар! Күңел нидер сизә, кер, кер, булмый калмас, күңелгә шулчаклы якын, онытылмас хис нәрсәгәдер бәйләнгән булырга тиештер ләбаса.
Һәй, һәй, булган шул, булган. Матур гына, яшь кенә бер гөмбә кызы үлән арасыннан серле генә, хәйләле генә елмаеп утыра түгелме? Мондыйлар бәйләсә дә бәйли инде…
Ә караш ул арада комсызланып алга текәлә, өмет дигәнең бер чибәркәй белән генә риза түгел…
Пар канат талмый
Сибелә чәчем, сибелә чәчем,
Сибелсә дә үрелсен,
Тау җимерелсен, таш ярылсын,
Ташлар ярым түгел син.
Халык җырыннан
Гомерлек дус – «Муромец»
Кирәкмәгән әйберләрне бакчага-дачага илтергә булдык. «Ташларга әрәм, – дим шофёр егеткә дә, ярарга тырышкандай, – ташыйбыз инде шунда төрле иске-москы».
Кулымда иске радиоалгыч «Муромец» икән. Үз сүзләрем үз кулларыма ук китереп суккандай булды. «Муромец» чак төшеп китмәде. «Аһ, дускай, берүк, гафу ит, иске-москы дигәндә, мин һич тә сине уйламаганмын».
«Муромец» ны кысыбрак тоттым. Күз алдыма аны беренче тапкыр өйгә менә шушылай кочаклап алып кайткан минутлар килеп басты. Өйләнешеп, яшь хатыным белән фатир эзли башлагач, безгә кыш чыгарга гына дип өр-яңа зур бер агач өй биреп тордылар. Эче – шыр дала. Фатирлы булу шатлыгыннан утырып сөенергә ник бер сыңар утыргыч булсачы, дулкынланудан су эчеп алырга ник бер стакан кисәге булсын. Аның каруы алда бербөтен гомер, янда шуны синең белән бергә үтәргә риза булган хатыным.
Шул өйдә беренче булып аяк баскан җиһаз син булдың бит, «Муромец»! Без сине тере җан дип, иптәш дип хис иттек. Сап-сары нарат өйнең сап-сары киң тәрәзә төбендә утырып, безне дөнья хәлләре белән таныштырып тордың, җыр-музыка белән күңелләрне алга әйдәдең.
Ул безгә бик озак тугры хезмәт итте. Безнең белән яңа квартирларга күчте, үзенә атап ясаган матур тумбочкаларда утырды. Телевизор, магнитофоннар, тагын әллә нәрсәләр алынды, шулай да аның урыны түрдән булды.
Юк, «Муромец» дус, яңа урында да син түрдә булырсың!
Хис – мәңгелек
Хиссез кеше булмый. Яралганда ук ул хис белән өртелгән була. Монысын табигать кайгырта. Аллаһы кушканча. Шуннан соң инде аның хистән аерылмавы кешеләргә бәйле.
Туачак кешенең беренче хәрәкәте күңелнең иң төптәге кылларын да тибрәтеп җибәрә. Кара син аны, селкенә диген, ә! Тизрәк якты дөньяга чыгарга, безнең белән яши башларга тели.
Әле әнисе, әле мин, аннары икебез бергә, бер-беребезнең кулын кулга тидереп, аны сыйпыйбыз, дулкынлана-дулкынлана, тын алмыйча, аның хәрәкәтен тыңлыйбыз. Кызык! Рәхәт! Өстәвенә җанны серлелек тә кытыклый. Шикләнү, курку да юк түгел – исән-сау, хәвеф-хәтәрсез туармы? Шул ук вакытта әле бер-беребездән, туасы баладан сәер бер оялу, тарсыну кичерәбез. Әни буласы кешенең кичерешләре безнеке ише генәдерме! Кыскасы, без хис дөньясында. Изге теләкле, куаныч белән өртелгән, өметле, сәламәт хис дөньясында. Бу хис әле карында яткан адәм затына да, һичшиксез, рухи азык булып күчәчәк.
Без аны шундый ук хисләр белән кабул итәрбез, дөнья буйлап хисле кеше атлап китәр.
Шөкер, бөтен гомере буе ул хистән аерылмас.
Мизгел
Әллә ни гомерләр үтсә дә, күңелдә һич уңмый, тутыкмый торган мизгелләр кала.
Командировкадан кайтып төштем. Нишләптер бу юлы сәер бер тынгысыз сагыну белән сагынып кайттым әле. Ишекне дә үз ачкычым белән сак кына ачтым. Башка вакытта төн булса да кыңгырауга басып, сине уята-уята, шаярып, көлдереп кайтып керә идем.
Өйдә тып-тын. Син юк?! Өйдә булырга тиешсең бит – ике айлык озын ялдасың. Аяк очларына гына басып түр бүлмәгә үтәм. Ә-ә-ә, менә кайда икәнсең! Диванда ятасың. Бала кебек кулыңа битеңне куеп яткансың. Йөзеңә, гәүдәңә тәрәзәдән якты төшкән. Җиңел ситсы күлмәгеңнең вак-вак зәңгәр чәчәкләре дә тередер, җемел-җемел киләләрдер төсле. Иреннәрең нидер тәмләгән кебек селкенеп-кысылып куя. Йокламыйсыңдыр, әлерәк кенә үткән ләззәтле бер хәлне искә төшереп, уйланып кына ятасыңдыр кебек.
Сагынудан, сокланудан телсез калып, мин алдыңа тезләнәм. Әкрен генә, бик әкрен генә иелеп, тере кебек җемелдәгән зәңгәр чәчәкләргә битемне тидерәм. Син дә әкрен генә, бик әкрен генә мине җылы чәчәкләргә кысасың, кайнар пышылдыйсың:
– Рәхмәт кайтуыңа. Бүген теге йортка барып кайтырга да вакыт җитә бугай, – дисең.
Бергәлеккә мәдхия
Төнлә уянып киттем. Нигә уяндым әле?
Башка вакытта да уяныла: йә берәр җир авырткан була, йә колакка читтән тавыш бәрелә, йә хатынның кулы тиеп китә. Ә бу юлы? Сәбәпсез берни булмый бит бу дөньяда.
Мөгаен, туып килгән көннең мәшәкатьләре безнең бүлмәгә килеп кергәндер дә, мин шуларның авырлыгын тоеп уянганмындыр.
Башка көнне дә кергәннәр ич алар.
Башка көнне алар хатын белән икебезнең өскә төшкәннәрдер. Бүген бит мин берүзем ятам. Хатынны больниска салган идек.
Йа-а-а, дөнья, гомер буе йорт, гаилә мәшәкатьләрен берүзе күтәреп, төннәрен шуларның буласы авырлыгыннан уянып китүче тол хатын, тол ирләргә көч, сабырлык һәм дә өмет бир.
Йа-а-а, дөнья, синең мәшәкатьләреңне гомер буе икәү бергә күтәреп яшәсәк иде.
Тугрылык
Су буенда, колмак баскан тал, зирекләр арасында карлыган эзлим. Әнә көлтәдәй күпереп, тагын бер төп… кычыткан утыра. Хәйләле генә елмаеп, аңа бармак яныйм да янына киләм. Таяк белән аралап, эчкә карыйм. Сиземләвем рас: кычыткан ышыгында – карлыган. Эре-эре кап-кара тәлгәшләр.
Кычыткан һәм карлыган. Берсе кайда, икенчесе дә шунда. Уйлый китсәң, бер-берсенә һич тә тиң түгелләр инде. Нинди уртаклыклары бар, йә? Әмма алар мәңге аерылгысыз, табигать кочагында гел бергә. Җитмәсә әле, файдалылыгы, сихәте ягыннан да бер тирәдә йөриләр.
Белгечләр бу ике үсемлекнең бер-берсенә ни өчен кирәклеген фәнни аңлатып бирәләрдер, әлбәттә. Әмма мин аларга кешечә карап уйланам, шундый дуслыкка, тугрылыкка кешечә сокланам. Тиңлек таләп итеп кыланучылар да, көнчеләр дә, аптырап шаккатучылар да – аларның арасына салкын җил булып бер генә тапкыр кермәгәннәрдер, тиң түгел сез дип, әле берсен, әле икенчесен яманлап, гайбәтләрен аз сатмаганнардыр.
Ә алар һаман бергә…
Канат
Мәгънәле сүз. Очар кош күз алдына килә. Канат ул —
хәрәкәт билгесе. Димәк, яшәү билгесе. Гаиләне пар канат диләр, хыялны канатлы уй диләр. Бар да – яшәү билгесе.
Канат пар була. Шуңа күнегелгән. Әмма пар булмаган, ялгыз канат та була икән.
Ике ботак арасына кысылган нарат күркәсен алдым. Кояш күзендә утырып җылынган. Җылысы учта да тоела. Үзе, кысмасам да, эчтән черт-черт итә. Эчендәге орлыгы шулай куба икән, селеккән идем, өч-дүрт орлык очып чыгып, җиргә талгын гына җилпенеп төшә башлады. Канатлы орлыклар икән. Тизрәк җиргә очып төшәргә, дым алырга, тамыр җибәрергә, мәгърур нарат булып үсеп чыгарга омтылдылар.
Берсен учка алып, карап тордым. Бер генә канатлы үзе, ә ничек дәртле, өметле оча, ә яшәргә ничек омтыла.
Парсыз канат та яшәү билгесе, тереклек билгесе икән.
Хатынмы, ирме баш?
Дәрәҗәле генә җитәкчегә яшьләр җыелышында сорау бирделәр: «Гаиләдә ирме, хатынмы баш булырга тиеш?» Бер генә сүз белән җавап бирмәде. Грек галимнәре алай дигән дә, рим галимнәре болай дигән дип, ир дә, хатын да баш була ала дигәнрәк нәтиҗә чыгарды. Әмма мондый икеле-микелелек аның, чын татарның асылына туры килми иде, үзенә дә ошамады бугай, азактан сүзен:
– Ире тиле булса, әлбәттә, хатыны баш була инде, – дип бетерде.
Фәридә + Мансур
Кайтыр юл куе урман аша үтә. Монда әле кояш нурлары хуҗа була алмаган – салкынча. Көртләр биек, чаңгы эзләре дә тирәндә.
Зур карама төбендә тукталып калам. Кар өстендә «Фәридә + Мансур» дип язылган. Аптыраудан башны чайкап, уйланып торам. Аптыравым бу кешеләрне белмәүдән түгел, беләм мин аларны.
Моннан өч ел элек шушы юлларда танышып киткән идек. Икесе дә яшь, икесе дә чибәр. Бер заводта эшлиләр. Һәр ялны диярлек чаңгы шуарга чыгалар.
Алар белән танышканнан бирле мин, шушы урман авызына кергәч тә, зур карама төбенә күз ташлый торган булып киттем. Анда йә «Фәридә», йә «Мансур» дигән язу һәм алга төбәлгән ук сурәте була. Яшьләрнең кайсы алдан чыга, шунысы үзенең киткәнлеген белдереп, иптәшенә тамга калдыра. Озак та үтми арттан йә Фәридә, йә Мансур куып җитә, минем белән баш кагып кына исәнләшә дә кар бураны уйнатып, узып та китә.
Очрашкач, алар әле җай гына шуып, сөйләшеп баралар, әле көлешә-көлешә куышырга тотыналар, аннан кеше күзеннән дә, җилдән дә ышыграк урын табып, серләшеп торалар.
Менә өч кыш рәттән инде шулай дәвам итте. Ә бүген язу әнә ничек үзгәргән: икесе бергә, җитмәсә әле, «+» дип тә өстәлгән. Ни хикмәт икән бу? Аптыравымның сәбәбе менә шул «әдәпсезлек» не аңламауда иде. Әмма ул сер дә озакламый чишелде.
Урман эчендә берничә якты алан бар. Җәй көне аларда куе үлән үсә, күрәсең. Чөнки кышын алан саен берәр печән богылы салынган була. Әле менә шул аланнарның берсенә, яртылаш калган богыл-кибән янына килеп чыктым. Ни күрим: Фәридә белән Мансур чаңгыларын салганнар да сыенышып печән өстендә утыралар.
Кеше килгәнне ишетеп, яшьләр җәһәт кенә тордылар да, уңайсызлануларын күрсәтмәскә тырышып, өсләрен каккандай, чаңгыларын рәтләгәндәй иттеләр. Мин аларга артык текәлеп карамыйча, баш кагып кына үтмәкче идем, булмады, чаңгыларын эләктереп, каршыма чыгарга да өлгерделәр.
– Котла безне, абзый, кичә туебыз булды, – диде Мансур, Фәридәсен карашы белән иркәләп, ә тегесенең бит алмалары күз алдында кызара башлады, карашы чаңгы очларына ук төште.
Котлау сүзләремне аннан-моннан гына алдылар да куыша-куыша китеп тә бардылар. Чыннан да, дөнья җәннәт иде аларга бу минутта.
Ә мин нигәдер карама төбендәге язуларны, гел алга әйдәп торган ук сурәтләрен янә күз алдына китердем. Күңел түренә сизмәгәндә генә сәер моңсулык шуышты. Киләсе кышта алар чаңгы шуарга икесе бергә чыгарлар инде, агач төбендә тамга-фәлән калдырып тормаслар. Ә бит ул язулар миңа кызык бер юаныч иде.
Бәлки, мин юкка пошынамдыр. Шушы сихәтле юлларда яңа Мансурлар, Фәридәләр танышмаслар да карама төбендә серле тамгаларын калдырмаслар дип кем әйтер. Яңа кышлар да яңа танышлар, яңа бәхетләр китерер дигән җылы өмет белән үтәм мин бу юллардан.
