Kitabı oku: «Мин көтөр кынаттааҕым буоллар», sayfa 2

Хоһооннор

 

Күөрэгэй

Күндээрэр киэҥ килбиэн
Күндү чуор тыллааҕа,
Көҕөрөр сааскы кэм
Күөрэгэй чыычааҕа.
 
 
Көмүстээх сибэкки
Күөгэйэ турарын,
Көрүдьүөс кэрэтин
Көччүтэ туойаҕын.
 
 
Айылҕам көҕөрбүт
Алыс бэрт кэмигэр
Күннэрим көччүйбүт
Күөх илгэм үрдүгэр
 
 
Салгыҥҥа уйдаран
Саргылаах ырыаҕын
Сайылык устунан
Саҕалаан ыытаҕын.
1929
 
 

Ардах иннинэ

Дьулуо маҕан халлааммыт
Дьурааланар кустуга
Чараҥ тыаҕа хайҕаммыт
Чаллах мастыын куустуһар.
 
 
Халлаан эҥил баһыгар
Хара былыт кэтириир,
Ыраах этиҥ тыаһыгар
Чуумпу салгын титириир.
 
 
Талах тыллаах чыычааҕа
Табыталын хомунар,
Хойуу будьур лабааҕа
Саһар сааскы Күөх Унаар.
 
 
Ойуу-дьарҕаа кустугум
Оргууй аҕай умуллан,
Дьураа солко куоссунун
Туран эрэн хомунар.
 
 
Чуумпу ууну долгуппат
Сөрүүн салгын сабардыыр,
Эмиэ начаас чуумпурда
Халлаан Сири саанардыы.
 
 
Онтон курбуу чаҕылҕан
Кустук охтуу дуксуйда,
Саһан сыппыт айылҕам
Өндөс гынна – соһуйда.
 
 
Уордаах этиҥ эмискэ
Хабырыттан тыаһаата,
Хампарыта тэбистэ
Халлаан кэтит таһаатын.
 
 
Этиҥ тыаһын кытары
Түргэн тыаллар түстүлэр –
Хойуу самыыр кутарын
Дьоннор көрөн үөрдүлэр.
 
 

Эдэр ыччакка

Иллээх-эйэлээх,
Эдэр бэйэлээх
Үлэһит ыччата
Үөрүүбүт үксээтэ.
 
 
Эргэни эһэргэ
Эстибэт тиһилгэ,
Эдэр ыччат,
Эрэйи кыччат.
 
 
Күүстээх үлэнэн
Күүрэн, тиҥийэн,
Дойдугун-сиргин
Толору киэргэт.
 
 
Дьоҥҥун-норуоккун
Өйдөт, үөрэт,
Кытарар уоккун
Өрүтэ күөрэт!
1931
 
 

Табаҕа

Унаар-тунаар оһуорбут,
Оонньуур-күлэр ойуурбут
Тыыннаах дьикти күөҕүнэн
Тырым-тырым күөгэйэн!..
Кыыдаан кыһын эстиитэ,
Кэрэ сааспыт көстүүтэ
«Эбэм» күлэр күөҕүнэн,
Көрбүт ахан көрүөҕүнэн.
Эмдэй-сэмдэй иирэтин
Истээниктиир өттүттэн,
Оһуор-ойуу хонуутун
Орой төбө үрдүттэн
Күөрэгэйим күүгүнээн,
Көтөн-дайан көрүлээн
Ити-ити тураахтыыр,
Ииригирэ туойаахтыыр.
Сырдык күҥҥэ наскыйбыт
Сыттаах оттоох хонуулаах,
Көҕөрөөхтүү дьалкыйбыт
Күндү сырдык уулаах
Табаҕалыыр алааһым,
Холкуостарыҥ хойуннун!
Таптыыр эдэр атаһым
Күлбүтүнэн тоһуйдун!
1931
 
 

Ырыа

1
Күлүмнүү күлэн мичиҥнии көрбүт
Күндээрэ дьэргэйэн күн да күн!
Ойуу-дьарҕаа чэлгийэ күөгэйбит
Оһуор симэх от үүн да үүн!
Сыргыйар сыралҕан, сандал куйаас
Күөх дойдуну ыарыытын эмтээбит,
Сибэкки симэҕинэн күлбүт алаас
Айылгы быйаҥа сүрдүк элбээбит.
Килбэйэр килиэ таас түннүккэ
Күн уота тыган чаҕыллар,
Куула диэки сөрүүн күлүккэ
Хоһуулка анныттан хадьымал арыллар.
Ол артыаллар оттоон эрэллэр.
Айаас массыынаны муҥунан ыыталлар.
(Кинилэр үлэҕэ өрүү бэлэмнэр,
Үлэнэн киэҥ сири байыталлар).
 
 
2
Ойор маҥан күн уһун-уһуннук
Оонньоон-көрүлээн утуйда,
Артыаллаах оччуттары кыһыл муннук
Айхаллыы кэһиилэнэн тоһуйда.
 
 
Доҕотторум кинилэр туйгуттар
Остуол, кырабаат аайы бөкчөһөн
(Бары суруксут буолбуттар)
Олороллор кинигэҕэ бүк түһэн
 
 
Көр оннооҕор имииһит Ньукуус
Үлэтэ-хамнаһа дьэ киирбит,
Кини сүрдээх бэт уус
Үгүс элбэх туттар сэби сирбит.
 
 
Ача от өстөөҕүн аһыҥа – «кулаагы»
Арааран сүтэрэн быһаллар,
«Боронсуус – күөҕүн» «мысыйааҕы»¹
Оҕоронуом оҕолор ыһаллар.
 
 
Дьиҥ дьаарай батталлаах кулаагы,
Сүрдээх-кэптээх Сүүмэр Сүөдэри
Кылаастыы эһэргэ кыһанар ыйааҕы
Ылыммыппыт, ситиһиэхпит үөдэни.
 
 
Күммүт, уһаан, сандааран
Үлэ күүһүн-уоҕун айхаллаа,
Күөрэгэй, тырымныы айдааран
Үөгүлүү, чоргуйа, дуоһуйа ыллаа.
 
 
Хотуулаах ньургун хомсомуолка
– Хоодуот Хобороос уот кырбый
Төлөннөөх бастыҥ оруолга
Бассабыык иннигэр эн чоргуй.
Кыайыы-хотуу эҥээрдээх
Чилиэн-сэбиэт Өкүлүүнэ
Дьахталларга толуу сэргэх
Үлэни айбыта үнүрүүн.
3
Күөхтүүр хонуу ыалдьыта
Күлэр бардам тыраактар
Күрэх күргүөм сыссыыга
Күтүр сүрдээх араатар!
Үлэни-хамнаһы толорон,
Бэйэттэн оппут быйаҥы
Соҕотуопка оҥорон
Аһара аньньабыт «сыыппараны»²
 
 
Кэрэ оһуор тыаларбыт
Киэргэл-симэх тэлгэммит
Көр-дохсун ырыаларбыт
Күпүлүөтэ киэргэммит
Дьайдаах олох кырыата
Ууллубута билиннэ,
Тыыннаах айылҕа ырыата
Тырыбыныы тилиннэ.
 
 

Улахан дьон оскуолатыгар

Үгүс киһи мунньустан,
Ааҕар дьиэҕэ кэлбиттэр,
Долгун курдук устан,
Саала иһигэр киирбиттэр.
 
 
Хомсомуолус Мэхээлэ
Сонуну элбэҕи кэпсээтэ,
Кэпсээнэ сүрдээх кэрэ,
Истибит бары сэргээтэ.
 
 
Саҥа тутуу ньыматын
Сайаҕастык эппитэ.
Бассабыыктыы былааммытын
Толоруохпут диэбитэ.
 
 
Үөрэх туһунан элбэҕи
Араатарга аҕынна,
Сонун кэрэ сэргэҕи
Истэн маасса астынна.
 
 
Биһиэхэ сүрдээх наадалар
Саҥа олох уустара,
Сүүһүнэн тыһыынча хаадыралар
Охсор долгун уохтара.
 
 
«Наадалар ыстаал массыыналар
Дьирибиниир тиистэрэ,
Өйдөөҥ эрэ бу балар
Дьолбутун биэриэхтэрэ».
 
 
Онтон да атыны
Кэпсээтэ. Кэпсээтэ.
Истээччи бука бары
Ытыһын ньиргиттэ.
 
 
Онтон элбэх киһи тыл эттэ.
Туорааччы биир да суох этэ.
Кыыһырдыннар баай, тойот өттө,
Саҥа үлэ тырымныы көттө.
 
 
«Дьоллордоох үөрэхпит
Өрүтэ күлүмнээтин,
Төлөннөөх сүрэхпит
Кыайыыттан күннээтин».
 
 
Алаастыын, чараҥныын
Күөҕүнэн күлбүттэр,
Эр дьоннуун дьахтардыын
Үөрэххэ күүрбүттэр.
 
 
Холкуостаах дьадаҥы доҕоро
Ликпууммут, үөрэхпит, дорообо,
Кэл биһиэхэ кинигэ, хаһыат,
Кылааска үөрэнэ барыах.
 
 
Отучча табаарыс үөрэнэн
Ааҕаллар-суруйаллар даҕаны,
Биир кыайыылаах кэккэнэн
Кыйдыыллар хараҥаны.
 
 
Үөрэхпит үчүгэй эбит диэн
Үөрүүтэ сүрдэммит Испирдиэн.
Истэҕин дуо, Мэхээлэ табаарыс,
Ааҕыахпын кинигэтэ уларыс.
 
 
«Дьэ ыл» диэбит анарааҥҥыта,
Саҥата сүрдээх ылааҥыта.
Көрбүттэр элбэх хартыына
Ат турар уонна массыына.
 
 
Хаһыаты уонна кинигэни,
Бэйиэмэни «Хомуньуус Сэмэни»,
Ылан барда Даарыйа
(Ыалга ааҕыа таарыйа).
 
 
Эккин хаһыата ыйанан
Бэсиэлэйин көрдөрбүт,
Кулаак түөкүн сыдьаанын
Мосуоратын көннөрбүт.
 
 
Оттон мин холкуоска
Сэкирэтээр буолуоҕум –
Хотуулаах Ньукууска
Оргуйан туруоҕум.
 
 
Мин сүөһүнү ыраастык тутуоҕум,
Холкуоска охсуулаах дайаарка,
Баҕар, аналлаах буолуоҕум
Үөрэнэн көтөр аалга дайарга.
 
 
Убайыылаах олохпут
Бойобуой уустара
Сырдыкка сыстарга
Оргуйан турбуттара.
Дьокуускай к., 14.07.1932
 
 

Саас

Итии сааспыт эргийбит,
Ийэ сирбит чэлгийбит,
Күммүт күлүмнүү көрбүт,
Күлүктээх түүммүт өлбүт.
Оонньуур-күлэр ойуурдар,
Ойуу тунаар оһуордар
Илэ тиллэн кэлбиттэр,
Ирим-дьирим кэйбиттэр.
Сырдык дьэҥкэ салгыммыт
Сытыы сыта сай гыммыт,
Ыраас сиэркилэ күөлбүт
Ымайар көхсө күлбүт.
Толоон, сыһыы көхсүгэр,
Дьоллоох томтор үрдүгэр
Ньургуһунум нуоҕайан,
Ньургуйаахтыы куоҕайан
Күлэн мичик аллайар,
Күүскэ үүнэн даллайар,
Көстөр күнүм уотугар
Бокулуон уура турар.
 

* * *

 
Илин, арҕаа, соҕуруу
Сиппит сирим симэҕэ!..
Таптыыр күндү доҕорум,
Хаһан тиийэн кэлэҕин?..
 
 
Үллэр күүстээх сүлүһүн
Үөрүү мүөтүн омурдуом,
Өрүү, түүнүн-күнүһүн,
Өйдүөм-саныам, толкуйдуом.
 
 
Умайаахтыыр уостаргын
Омуннаахтык ууруоҕум,
Кутаа тырым уоттаргын
Холбуу тардан кууһуоҕум.
 
 
Иирэ талах иһигэр
Икки буолан хаамааччы
Маннык кэрэ киэһэҕэ
Хайаан да баар буолааччы.
 
 
Күлбүт ойуур көхсүгэр
Күүтүөм – кэлээр, көмүһүөм,
Сыттаах күөх от үрдүгэр
Сытыам, туруом, көрүлүөм…
1933 с., ыам ыйа
 
 

Көттүлэр

Көҕөрөр халлаан
Көҕүлүн харбаан,
Мэҥийэр холорук
Миҥэтин сайдаан
Тула көрдө
Сытыы харах,
Туран көттө
Сатыы атах.
«Үнтү түһүөҥ,
Эчи, арах,
Өлүөҥ, өлүөҥ –
Маны бырах!» –
Инньэ дэһэн
Хаһан эрэ
Саарбах сэһэн
Тэнийэрэ.
Оттон билигин
Диибин биһиги:
«Икки атах
Бардам гений,
Бэттэх, антах
Көтөн диэлий!»
Салгын түөһүн
Тоҕута сыньньар,
Халлаан түөһүн
Хайыта тыырар
Түргэн ааллар
Манна бааллар.
Күүстээх-уохтаах
Көҥүл көтөр
Тимир чыычаах
Үөһэ көтөр.
Хоту, соҕуруу,
Илин, арҕаа
Сири-дойдуну
Бары сабардаан.
Кыайар хорсун
Элбии туруй,
Халлаан кырсын
Хайа суруй!
Көҕөрөр халлаан
Көҕүлүн харбаан,
Мэҥийэр холорук
Миҥэтин сайдаан –
Көттө-көттө,
Кыайда-хотто!
1933
 
 

Б.Ө. ОЙУУНУСКАЙГА

Хотугу дойдубут
Курааннаах олоҕор,
Хоргуйбут-утаппыт
Кураанах буоругар
Саҥа дьол оһуора
Сандааран түспүтэ,
Хара түүн күлүгэ
Харахтан сүппүтэ.
 
 
Арҕаанан-хотунан
Арбыйан-дарбыйан,
Чаҕылҕан уотунан
Таҥнары дапсыйан
Хаппытаал олоҕун
Умсары уурбуппут,
Ханныктан даҕаны
Хааттарбат оҕолор
Биһиги турбуппут,
Түүнүктээх түүннэргэ
Түбүккэ түспүппүт,
Түрмэни түҥнэрэн
Түннүгүн-үөлэһин
Төлүтэ көппүппүт.
Элэйбэт тэтиммит,
Эпчиҥнээх этиҥмит
Күрүлээн-барылаан
Салгыҥҥа дарбыйда,
Көрүлээн-нарылаан
Саргыны салайда.
Күн бүгүн көрөбүт
Күүс үлэ күрэҕин,
Тыраактар көлөбүт
Тыҥ тыргыл сүрэҕин;
Күн бүгүн көрөбүт
Эргэ кэм эстэрин,
Күөх сири күллэрбит
Культура күүстэрин.
 
 
Уйгулаах олоҕу
Уруйдаан-айхаллаан,
Уотунан умайбыт
Былатыан убайбыт,
Эккиттэн-хааҥҥыттан
Эппэйэн тураҥҥын
Эппиккэр-тыыммыккар
Эҕэрдэ биэрэбит!
29.3.1934
 
 

Киһи уҥуоҕар

Прохожий, ты идешь,
Но ляжешь, как и я.
 
 
Толоон уҥуор өттүгэр,
Тунаа маҥан тумулга,
Кэлии-барыы тимирбит
Кэрис-курус ньууругар
Кириэс бөҕө килбэйэн
Киһи кутун үргүтэр.
 
 
Манна сайын куйааска,
Сатыы хааман истэххэ,
Сүрдээх тымныы салгыннар
Хара быары, сүрэҕи
Хаарыйталаан ааһаллар.
Өлбүт дьоннор уҥуохтара
Өрө көбөн тахсаннар,
Саха билэр тылынан
Саҥарарга дылылар:
«Тохтоо, айан аргыһа,
Ханна мээнэ тиэтэйдиҥ?
Тоҕус тумул үрдүнэн
Бүгүн хааман иһэҥҥин,
Сассын ханна сытаргын
Санаан-өйдөөн көрөҕүөн?
 
 
Баттаххыттан көрдөххө
Барар-кэлэр саастааххын,
Көхсүгүттэн көрдөххө
Көтөр-сүүрэр күүстээххин.
Илин-арҕаа халлааҥҥа
Эргим-ургум дьэргэйэр
Икки хара хараххар
Эҥин дьикти дьиибэлэр
Элэҥнэһэн көстөллөр…
Сүллэр бардам күүстэрдээх
Сүүрбэ сааскын баттаһан
Сүүрэн-көтөн эрдэҕиҥ,
Таптыыр кыыскын батыһан
Чараҥ тыаны быыһынан
Дьаарбайаахтаан эрдэҕиҥ.
 
 
Тоҕус тумул үрдүнэн
Бүгүн хааман иһэҥҥин
Сассын ханна буоларгын
Санаан-өйдөөн көрөҕүөн?»
 
 
Кууран-хатан куоссуйбут
Тунал маҕан тумулга
Өлбүт дьоннор уҥуохтара
Өрө көбөн тахсаннар,
Ити курдук тылынан
Элэк-хаадьы гыналлар.
Онно тула өттүбэр
Долгун солко тыаларым
Туоһу буолан тураллар…
Сайын, Тараҕай. Мэҥэ, 1934
 
 

Айан суолугар

Түүннэри-күннэри тиэтэйэн
Айаннаан айдааран испитим,
Утуктаан, сылайан, иэдэйэн
Түҥнэри-таҥнары түспүтүм.
 
 
Көгөччөр соноҕос ыраахтаан
Хаамара хас күүһэ баарынан,
Көҕөрөн-наҕаран ыраахтан
Көстөрө киэҥ, кэтит бааһына.
Өҥкөлөөт үрэҕи туорааммын
Сис тыанан айаннаан иһэрим,
Ким эрэ ырыатын дуораанын
Уум быыһар сэргэхтик истэрим.
Ол курдук утуктаан иһэммин
Арааһы барытын түһүүбүн:
Билбэтэх дойдубар тиийэммин
«Сэриигэ» да киирбит үһүбүн.
Саллааттар иһэллэр диэбитим
Ардыгар остоолбо буолара,
Доҕорбор илиибин биэрбитим –
Соҕотох хахыйах турара.
Дьиктитиэн хараҕым иирэрэ –
Дьиктилэр элэҥнээн ааһаллар,
Хатыҥнар, талахтар, иирэлэр
Дьон буолан сүүрэллэр, хаамаллар…
Утуктаан, түүл түһээн иһэммин
Сталин турарын көрбүтүм…
Ол көөттүм – күөх ойуур иһигэр
Харыйа мас буолан биэрбитэ…
Мин онтон уум көтөн, уйгууран
Ырыанан дуорайар буолбутум,
Соноҕос атаҕын чөм ууран
Айаннаан киэҥ суолу булбутум.
29.07.1934
 
 

Хантан ылыамый

Симэхтээх, оһуордаах
Сир ийэм барахсан
Сиэдэрэй дьүһүнүн
Сэһэргиир тыллары
Мин хантан ылыамый?
Атаҕым тиийбэтэх
Аннараа биэрэгэр
Баҕалаах санаабын
Батыһан бараахтыыр
Баламат тыллары
Мин хантан ылыамый?
Барылыы баалланар
Балкыырдаах байҕалым
Хоргуйбут куттаҕар
Кутуллар тыллары
Мин хантан ылыамый?
Хараҥа, барыҥый
Күһүҥҥү түүннэргэ
Халлааҥҥа, сулуска
Харбаһан тахсыбыт
Толору дэлэгэй
Дохсун уот тыллары
Мин хантан ылыамый?
Күүстээҕи кытары
Күөнтэһэр-кырбаһар,
Хатаны кытары
Хатыһар-дьаныһар
Хатыылаах тыллары
Хантан мин ылыамый?!
1934
 
 

Атаака

Түүн…
ардах…
Этиҥ этэр этэ…
Толоон уҥуор, антах –
Үрүҥ этэрээтэ…
Окуопаҕа туран сырыс,
Дирбиэн-дарбаан,
альдьаххай!
Ньылык-ньалык кырыс
Уу, бадараан,
халтаххай…
Чаллах тиит анныгар
Эмискэччи бүлэмиэт:
Тара –
тара –
тар!!! –
Титирэстии түһэр.
Саалар тыастара эмиэ
Салгыны, тыаны
Са –
тара –
таллар.
Уо!
Силлиэнэн-буурҕанан тыынан
Дьиктилээх да түүннэр!
Халлаан үрдэ
Хайда-хайда
Хамсыы турда,
Дохсун самыыр
Хойдо-хойдо
Тоҕо барда.
Ол да буоллар,
Тыаллаах түүн,
Улуу түүн,
Кыһыл түүн
туругурдун!
Көҥүс уутун саҕа
Сүрэх хаана сүүрэр.
Самыыр түстүн, баҕар,
Тохтор хааны сууйуоҕа…
Эргийдилэр
Үрүҥнэр-үөттэр
Окуопаны тула.
Харыйалар, үөттэр
Бары саа туттулар.
Окуопаттан тураат
Атаакалаах «ураа»!!!
«Ураа» ньиргий ыраах,
Сэрэн, биэлэй тураах!
Саа тыаһа
Тара-тара-тар
Салгыны сатаратар.
Араанньыс буолан оҕунна
Бастаан иһэр бартысаан,
Нагааннаах илиитин уунна –
Хайаан да
хатан хаан!
Оппуттар!
Ураатаан-ыһыытаан
Утары киириэҕиҥ!
Өстөөхпүт чугас баар
Хараҥа иирэҕэ.
Хаһыытааҥ! –
Ыас хара түүн бэлэһин иһиттэн
Сир-дойду киэҥ көхсө барыта
иһиттин!
Хаһыытааҥ –
умайар кутааҕа,
Хаһыытааҥ –
өстөөххүт кулгааҕар!
Тыас-уус!..
Утарыта турсуу!..
Остоолбону,
бүтэйдэри,
талахтары
Хампарыта тэпсии…
Хара суор биэлэйдэр
ханна саспыттарын
Тобурах буулдьа кэпсиир.
Аатырбыт бандьыыт атамаана
Сүүрэн марайар,
Бааһырбыт бассабыыгы
Баалкынан баран таһыйар.
Атамааны ситэ баттаата
Кыраасынай атаака.
Кыһыл кыайыы кутаата
Кыраай сиргэ сырдаата.
«Аҕабыта суох барбыттара»
Бандьыыттар маҥай аллаахтар,
Арай псалтырь аахпыттара
Халлааҥҥа
суордар, тураахтар.
Саалар тыастара хам барда,
Сааллар этиҥ хаптайда.
Остоолбоҕо, олбуорга
Таммалаабыт хаан,
Сэриилэспит окуопа,
Кураанаҕын хаал…
Ол курдук бүппүтэ
Биир сэрии похода,
Сассыарда көрбүтэ
Бэрт сырдык күн уота.
Битийэр баалынан
Өрүтэ сэтэрэн,
Бинтиэпкэ сааланан
Биэлэйи сиҥнэрэн,
Тоҕус эрэй ааттыгын
Тоҕо солоон аастыбыт.
Тыаллаах түүн,
хааннаах түүн,
халбарый!
Күлэр күн,
көр көҥүл,
чаҕылый!
1934
 
 

Сааскы күҥҥэ

Сааскы сандал маҕан күҥҥэ
Халлаан өҥө күлүмнээтэ,
Өрө күүрэр сөрүүн сүүрүк
Үрэх устун көрүлээтэ.
Дойдум-сирим торҕо ньуура
Тоҕо бэрдэй дэтиэх курдук,
Долгун солко сибэккинэн
Томтойбутун көрөн турдум.
Маннык кэрэ сирим үрдэ,
Маннык ыраас халлаан анна,
Маннык күндү сааскы күнүм
Күлүмүрдүү турдаҕына,
Үллэр күүстээх сайдам сүүрүк
Өрүкүйэр көҕүллэрин
Көтөр-мөҕөр долгунугар
Көтөхтөрөн барбыт киһи!
Кыыһар имнээх сааскы киэһэ
Кыырай халлаан кытыытыгар
Кырыыбалыы быардаан түспүт
Кырыбыайка былытыгар
Өрө көтөн дайан тахсан,
Улуу дойду күндү күөҕүн
Эргим-ургум көрө-көрө,
Этэ-тыына турбут киһи!
1934
 
 

Күһүҥҥү түүн

Аламай күн уота
Аллараа тимирдэ,
Отуубут буруота
Халыйда, тэнийдэ.
 
 
Хойуу үөт мастарым
Куустуһан турдулар,
Куудара бастарын
Холбооттуу туттулар.
 
 
Түстэммит кэбиһии
Төбөтүн үрдүгэр
Мин сыттым иһиллии,
Мин сыттым өр да өр.
 
 
Күөл уҥуор иннибэр
Аҥыр кыыл айманар,
Түгэҕэ биллибэт
Хаһыыта тарҕанар.
 
 
Анныбар оҕустар
Аҕылыы сыталлар,
Үрдүбэр сулустар
Дьиримнии тыгаллар.
 
 
Түүҥҥү мүөт салгыны
Түөспүнэн омурдан,
Хааннарым сайҕанан
Мин санаам уоҕурда!
 
 
Аҕыс уон араастар
Санаабар оонньууллар:
Колхозтаах алаастар,
Куораттар, хонуулар.
 
 
Муҥура биллибэт
Күөх далай күөнүттэн
Муҥутуур дьикти бэрт
Хартыына күөрэйдэ:
 
 
Тыһыынча, мөлүйүөн
Дьиримниир сулустар
Үөһэттэн өҥөйөн
Дьэ бэттэр, олустар!
 
 
Ол кэрэ көстөргө
Мин кыайан тиийбэппин,
Көрүлүү көтөргө
Кынаты булбаппын.
 
 
Ол көстөр күндэлэс
Дьиктини таайаары,
Түүннэри-күннэри
Мин тоҕо саарыыбын?
 
 
Ол курдук санаабар
Охсуллан киирбитэ
Уостубат-хараабат
Айылҕа дьиктитэ.
 
 
Сассыарда күн көрөн
Үөһэттэн түспүтүм,
Күнүскү күүс үлэм
Күлүүһүн туппутум.
1934
 
 

Эмиэ күһүҥҥү түүн

Күһүҥҥү түүн барааран
Кэлии-барыы тимирбит,
Күлүгүрэн, харааран
Кэрии тыабыт иһийбит.
Ый быыһа хараҥаҕа
Тыһыынча тыргыл сулус
Ыраас дьэҥкэ хараҕынан
Тырымныыра дьэ олус!
Хамсаабат уу чуумпуга
Соҕотоҕун иһэбин,
Харбыт уулаах тыымпыга
Кынат тыаһын истэбин.
 
 
Уҥа-хаҥас өттүбэр
Аҥыр кыылым аҥааттар,
Харахтарбар көстүбэт
Кини ханна да баатта…
Иһин-үөһүн барытын
Биирдэ тоҕо кулгуйар,
«Хааҕыр-хооҕур» хаһыыта
Хайтах эрэ бу турар.
Дьиэбэр чугаһаабытым –
Үөлэс кыыма тырымнас,
Халлааны салаабыта
Кыһыл кутаа тылынан.
1935
 
 

Сайыҥҥы түүн

Күндү күммүт күлүмэ
Күлүк сиргэ күрэннэ,
Тумус тыабыт күлүгэ
Толоон уҥуор оҕунна.
Сырдык, чуумпу сайыҥҥы
Түүҥҥү кэммит эргийдэ,
Күөҕү кэппит сайылык
Дөксө күүскэ киэркэйдэ.
Үрүҥ туман халыйан
Үрэх үрдүн бүрүйдэ,
Уҥуор турар харыйа
Онно бүгэн кирийдэ.
Көҥүл-босхо долгуйар
Эдэр сэтир хатыҥнар
Үрүҥ солко чулкунан
Күндү күөхтэн тирэнэн
Кэккэлэһэн турдулар.
Унаар-тунаар оһуордаах
Улуу хочом дуолугар
Онтон-мантан, уҥуортан
Дорҕоон тыаһа дуорайар…
 
 
Тыына суохтуун, тыыннаахтыын,
Мичээр күнтэн астынан,
Оттуун-мастыын, чыычаахтыын
Утуйарга бардылар.
28.04.1935
 
 

Эдэр бэйиэттэргэ

Ыллыыр-туойар бириэмэ
Ыган кэллэ, доҕоттоор!
Отут-сүүрбэ бэйиэмэ
Уобараһын оҥоттооҥ!
Бэйиэт улуу дьолгунан
Этэр тылгын салайдын,
Үөрүү-көтүү долгуна
Сүрэххиттэн халыйдын!
Ити кэлбит эн дьолуҥ –
Сэбиэт сирин дьоллоро,
Таптыыр тиибиҥ, дьоруойуҥ –
Улуу тутуу дьонноро.
Оттуун-мастыын, бэйиэттиин
Күнү көрдө мин дойдум,
Уһуктубут бэйэтин
Уоттаах тойук оргуттун!
Хара санаа курдуура
Былыр сири-дойдуну –
Бүгүн үөрэх, култуура,
Бүгүн үөрүү долгуна…
Бүгүн араас арыллар,
Хаһыат, киинэ, тийээтир…
Көрүҥ өрө түллэр сүүрүгү,
Сааскы күүрэр бааллары!..
Эргэ кэми билбэтэх
Эдэр бэйиэт иннигэр
Саҥа тутуу тиэмэтэ,
Саҥа тыллар кэллилэр.
Айар идэ тыатыгар
Сааскы күндү күн тыгар.
Онно үүнэр бэрт элбэх
Лириичэскэй сэбирдэх.
Таптыыр дьоруой доҕорбут
Онно баран ыллаатын.
Эдэр бэйиэт оҥорбут
Итии тылын таптаатын.
Дьоллоох түөһэр толору
Салгын мүөтүн омурдан,
Күндү көбүөр толоону
Кини көрөн оҥордун…
Кыһыл охтоох чаҕылҕан
Кымньыы кыыма таммалыыр.
Байдын-тоттун айылҕам,
Алаас хочо, күөх тыалыын.
Ийэ дойдуом, эҕэрдэ!
Үчүгэйгин, эн бэккин –
Үүнэр манна бэрт элбэх
Лириичэскэй сибэкки.
Ыллыыр-туойар бириэмэ
Ыган кэллэ, доҕоттоор!
Отут-сүүрбэ бэйиэмэ
Уобараһын оҥоттооҥ!
Сааскы күммүт уустугун
Сэттэ суоллаах өҥүнүү,
Айар тылбыт уустуга
Турдун көстө-күлүмнүү!
Дьокуускай к., 1935 с. бэс ыйа
 
 

Биэчэргэ

Кулууп дьиэҕэ, биэчэргэ,
Ырыа-тойук, музыка,
Эҥин араас эгэлгэ
Үҥкүү – полька, мазурка.
Манна сылдьан көрөҕүн
Уоттаах санаа тиллэрин,
Эдэр ыччат сүрэҕин
Оонньуур хаана тэбэрин.
Күндү көрдөөх ырыаттан
Көбөн тахсар дьарыкпыт
Тоҕо саныыр санааттан
Сүппэт, ааспат, арахпат?
Сүүрбэ сааспыт сүүрүгэ
Ити курдук буолааччы,
Умнуллубат үөрүүнэн
Өйдүүр өйбүт туолааччы.
Ыйдаах-күннээх ып-ыраас
Халлаан өҥө килбэйдин,
Дьарылыктаах эдэр саас
Дьэргэлгэнэ дьэргэйдин!
Дьокуускай, 1935
 
 

Даачаҕа

Адаарыйбыт мутуктаах
Арыы чаллах бэс мастар
Сааскы түүммэр утуктаан
Ылы-чуумпу барбыттар.
Күлүмүрдүү мэндээрэр
Күндү көмүс көлүйэ
Бэрдин бары мэлдьэһэн
Биллибэттик кирийэр.
 
 
Ыраах-ыраах иһиллэр
Ырыа-тойук, ырыа-хай,
Онно турда дэһэллэр
Улдьаа-мэник оһуохай.
Үөһээ тыынар салгыннаах
Үрүҥ түүнүм наскыйда,
Намтыыр-үрдүүр дьалхааннаах
Нарын тылбын таптайдым.
Сэргэлээх, 12.07.1935
 
 

Чолбон

Киэҥ сир арҕаа саҕаҕар,
Киэһээ кэммэр бэрт эрдэ
Далай халлаан хараҕа –
Чолбон сулус дьэргэйдэ.
Тыыннаах ыраас өҥүнэн
Тырым ойо тылбаарда,
Көстөр тыргыл күлүмэ
Күндү таастыы кылбайда.
 
 
Көрүҥ ити киэҥ халлаан
Кырасаабысса кыыһа
Күнүм сирин абылаан
Күлүм-дьирим кыыһарын.
 
 
Улуу куйаар буостатын
Сургуустаммыт суруга,
Киэһэ сиргэ бастатар
Кэрэ сырдык сулуһа,
 
 
Уоттаах Чолбон барахсан
Ооньньоо хайтах баҕарар –
Кырдьык, сибээс бырахсар
Кэммит кэлиэ ээ, баҕар.
12.07.1935
 
 

Биэрэк

Кирбии таастаах биэрэк
Кэлэн аалсар быыһа.
Кэлиий манна, Биэрэ,
Кэлий, Сунтаар кыыһа.
 
 
Көрүүй, сэгээр, көрүүй –
Күммүт киирэн хаалла,
Көрүүй – ыраас Бүлүүм
Үөһэр ааллар бааллар.
 
 
Мантан өрүс уҥуор
Үрдүк быраан көстөр.
Көрүүй бэрдин, доҕоор,
Күндү дойду көхсө!
 
 
Манна мүөттээх салгын
Сөрүүн тыына түһэр,
Бэл бу дохсун долгун
Налыс гына түһэр.
 
 
Манна наһаа дьикти!
Ымыы дьолу туойар,
Биһи курдук икки
Тохтуур сирэ буолар.
 
 
Манна кэлэн хаста
Сытан-туран аастым,
Хаста сайба мастар
Мутуктарын аахтым.
 
 
Кэлиий манна, Биэрэ,
Кэлий, сэгээр, кэлий,
Кирбии таастаах биэрэк
Кэрэ ньуурун кэрий!
1936
 
 

Буурҕа

Дьэллик буурҕа сирилээн
Хаары саба тибэр.
Кытаат, буурҕа, көрүлээ
Киэҥ Сибирь иһигэр!
 
 
Кыраай халлаан чыпчаалын
Кытыастар сатата
Кырыыс муҥун кыйдаабыт
Көҥүлү санатар.
Улуу дойду киэҥ иһин
Ордорбокко киэптээн,
Буурҕа, тоҕо, туох иһин
Көрүлүүргүн кэпсээ.
Биитэр, баҕар, эн бүгүн
Бүтүн сири эргий,
Истиихтэрбин субу түүн
Эппит сирбэр тиэрдий!
Дьокуускайы үрдүнэн
Тойуктарбын көтүт,
Сүрдээх үрдүк үөрүүнэн
Сүрэхийбин көбүт!
Онно көтөн тиийэҥҥин
Уопсай дьиэҕэ тохтоор,
Бэһис хоско киирэҥҥин
Бирибиэттэ туттар.
 
 
Буурҕа оонньуур күнүгэр
Санаам эмиэ миэнэ
Чахчы-бааччы күүһүрэн
Өрө баран биэрэр.
Чараҥ, чагда, хара тыа
Эҥил баһын устун
Тохтообокко сытыы тыал
Сирдьигинии турдун!
Буурҕа курдук бараммат,
Мэлдьи баран иһэр,
Кини курдук баламат
Буолбут киһи баар ини!
Элгээйи, 1936
 
 

Элгээйи

Элгээйи диэн буолар
Көстөр дуолтан ордук
Дьоллоох соргу туолар
Дьоһун кэрэ дойду.
Элгээйи диэн буолар
Көстөөх сиртэн көстөр
Көрдөөх улуу туона,
Күндү көбүөр көхсө.
Элгээйи диэн буолар
Чаҕылыйар маяк
Дьоннорунан туолар
Долгуйар Кыһыл Май.
Элгээйи диэн буолар
Кэхтэри билбэккэ
Тэнийэр, тэлгэйэр
Эдэр күөх сибэкки.
 
 
Элгээйи диэн буолар
Мэлдьи хойдо турар
Унаарар буруолаах
Дьэргэйэр күөх тунаар.
 
 
Элгээйи диэн буолар
Баай сир мааны кыыһа.
Кини көмүс буорун
Мэник долгун кууһар.
Түргэн Бүлүү баала
Төлө мөҕөн тахсар,
Төннөн хаала-хаала
Түллэр күрбэ тааска.
Холоруктуур уораан
Биэрэк тааһын сууйар,
Онно кистээн, уоран
Куллугуруу туойар.
1936 с. атырдьах ыйа
 
 

Гитаара

Ханна нарын гитаара
Намылыйар тыастара
Наҕылыйан, бытааран
Дьаралыйан таҕыста?
Ити – таптал оҕото
Намтыыр-үрдүүр санаатын
Дорҕоонунан уматар,
Тойугунан саататар.
Сүрэхтэри таарыйбыт
Сүрдээх итии дорҕооннор
Тарбахтарын аайыттан
Таммалыыллар, тохтоллор,
Ити курдук миньньигэс
Элэ-была тыллары
Мэлдьи кэпсиир, биллэрэр
Табыллыбат, кыаллыбат.
 
 
Санаа тыыннаах салаатын
Араҥалыыр кытаанах,
Ол кыыс кистиир санаатын
Кэпсиир арай гитаара.
 
 
Дохсун долгун күүгүнүүр
Кэрэ кэмин толкуйдаан,
Үрдүк үөрүү сүүрүгүн
Гитааранан солбуйда.
 
 
Сааскы күнүм ойуута
Тыалга тэлим охсуллар,
Отум-маһым ойуута
Гитаараҕа кутуллар.
 
 
Саҥа таптал табыллар
Саргылардаах сааһыгар,
Санаа, сүрэх аһыллар
Сатамньылаах чааһыгар –
 
 
Субу нарын гитаара
Намылыйар тыастара
Наҕылыйан, бытааран
Дьаралыйан таҕыста.
Элгээйи, 1936
 
 

Ырыа хайтах үөскүүрүй

Кэлиилээх-барыылаах
Улахан дойдуга
Кытыастар тылларбыт
Көрүлүүр долгуна
Ойуулаах-оһуордаах
Уус-уран олохтон
Бэйэтэ тарҕанар,
Киэҥ толоон уҥуортан,
Баай хара тыалартан
Бааллыра барҕарар.
Холобур, бу киэһэ
Хоспор мин олорон,
Уобарас миҥэтин
Оҕуурдаан ыламмын
Оҥорон, чочуйан
Ырыабар көлүйдүм,
Уоттааҕар дохсуннук,
Тыаллааҕар сытыытык,
Муҥутуур түргэнник
Буурҕалыы көтүттүм.
 
 
Түргэнник, түргэнник
Төгүрүк өттүттэн
Түөрт саҕах салгынын
Дуоратан, доргутан,
Ынаҕы, сылгыны,
Хара тыа табатын,