Kitabı oku: «Rudin», sayfa 2

II

Darya Mixaylovna Lasunskayanın evi bütün … quberniyasında, demək olar ki, birinci ev sayılırdı. Rastrellinin şəkilləri üzrə, keçmiş əsrin zövqüylə tikilmiş bu yekə daş bina təpənin üstündə əzəmətlə ucalırdı. Bu təpənin ətəyindən orta Rusiyanın ən böyük çaylarından biri axırdı. Darya Mixaylovna özü məşhur və varlı bir xanım idi, gizlin müşavir olan əri öləndən sonra dul qalmışdı. Hərçənd Pandalevski Darya Mixaylovna haqqında danışıb deyərdi ki, guya o bütün Avropanı tanıyır və bütün Avropa da onu tanıyır, –ancaq Avropa Darya Mixaylovnanı az tanıyırdı. Hətta o, Peterburqda da mühüm rol oynamırdı. Moskvada isə hamı onu tanıyır və evinə gəlib-gedirdilər. Darya Mixaylovna kübar aləminə mənsub idi, bir az qəribə, çox da mehriban olmayan, ancaq son dərəcə ağıllı bir qadın kimi tanınmışdı. Cavanlığında o xeyli qəşəng imiş. Şairlər ona şeir yazır, cavanlar aşiq olur, adlı-sanlı cənablar dalınca düşürdülər. Ancaq o vaxtdan bu yana iyirmi beş, ya da otuz il keçmişdi və əvvəlki gözəllikdən heç iz də qalmamışdı. Darya Mixaylovnanı birinci dəfə görən adam ixtiyarsız öz-özündən soruşardı: görəsən, hələ çox da qoca olmayan bu arıq, sarı, şişburun arvad bir zaman doğrudan da gözəl olubmu? Görəsən, doğrudan da liraların tərənnüm etdiyi qadın budurmu? Hər bir kəs öz aləmində yer üzündəki hər şeyin dönüklüyünə heyrət edərdi. Doğrudur, Pandalevski bu fikirdə idi ki, Darya Mixaylovnanın gözləri öz gözəlliyini heyrət oyadıcı dərəcədə mühafizə etmişdir, ancaq elə həmin Pandalevski bunu da iddia edirdi ki, guya Darya Mixaylovnanı bütün Avropa tanıyır.

Darya Mixaylovna hər yay uşaqları ilə (onun üç uşağı var idi: qızı Nataliya on yeddi yaşındaydı, oğlanları isə biri on, biri doqquz yaşındaydı) öz kəndinə gələr və orada çox açıq yaşayardı, yəni kişiləri, xüsusən subay kişiləri qəbul edirdi. Onun qəza xanımlarından zəhləsi gedərdi. Bunun müqabilində bu xanımlar da onun barəsində ağızlarına gələni danışardılar. Onların dediyinə görə, Darya Mixaylovna həm dikbaş, həm əxlaqsız, həm də yaman zalım imiş, ən başlıcası, o, o qədər açıq danışırmış ki, adamı dəhşət götürürmüş. Darya Mixaylovna doğrudan da kənddə özünə əziyyət verməyi xoşlamazdı. Onun sadə və sərbəst davranışında paytaxt təntənəsindən uzaq olan avam və xırda-para adamlara qarşı həqarət əlamətləri sezilirdi… O, öz şəhərli tanışları ilə çox sərbəst, hətta istehza ilə rəftar edərdi, lakin burada həqarət əlaməti yox idi.

Oxucum, yəqin müşahidə etmisiniz ki, özünə tabe olan adamların arasında dalğın və fikri dağınıq görünən adamlar yüksək rütbəli şəxslərlə üz-üzə gələndə qətiyyən dalğın görünmürlər? Bu nədən doğur? Belə sualların axırı yoxdur.

Konstantin Diomidıç nəhayət, Talberqin etüdünü yaxşıca öyrənib öz təmiz və ürəkaçan otağından qonaq otağına girdiyi vaxt bütün ev əhlinin yığıldığını gördü. Məclis artıq başlanmışdı. Enli bir taxtın üstündə ayaqlarını altına yığıb oturmuş evin xanımı əlində yeni bir fransız kitabçasını oynadırdı. Pəncərənin qabağında bir tərəfdə Darya Mixaylovnanın qızı, o biri tərəfdə isə qartımış və qup-quru bir qız olan, qulaqlarına pambıq tıxamış, rəngarəng ləçəyi altından qondarma qara saçları görünən altmış yaşlarında mürəbbiyə m-lle Boncaurt⁵ gərgah dalında oturub nə isə çəkirdi, Basistov küncdə, qapının ağzında oturub qəzet oxuyurdu, Vanyayla Petya dama oynayırdı, orta boylu, ağ saçları dağınıq, qaraşın üzlü və oynaq qara gözlü Afrikan Semyonıç Piqasov adlı bir cənab isə əllərini arxasına qoyub sobaya söykənmişdi.

Bu cənab Piqasov qəribə adam idi. Hamıya qarşı, hər şeyə qarşı, xüsusən də qadınlara qarşı kin bəsləyən bu adam səhərdən axşamacan bəzən çox yerli, bəzən isə lap yersiz olaraq, lakin həmişə zövq ala-ala deyinirdi. Əsəbiliyi uşaqlıq dərəcəsinə çatırdı. Gülüşündən, səsindən, bütün varlığından sanki zəhər yağırdı. Darya Mixaylovna Piqasovu həvəslə qəbul edirdi. Piqasov öz hərəkətləriylə onu əyləndirirdi. Piqasovun hərəkətləri doğrudan da xeyli əyləncəli idi. O, hər şeyi şişirtməyi yaman xoşlayırdı. Məsələn, onun yanında hər hansı bir fəlakətdən danışsalar – bir kəndi ildırım vurub yandırdığını, suyun bir dəyirmanı yuyub apardığını, bir kəndlinin balta ilə əlini çapdığını və s. – o hər dəfə amansızca, qəzəblə soruşardı: “Bəs o qadının adı nədir?” Yəni soruşmaq istəyirdi ki, bu fəlakətə səbəb olan qadının adı nədir. Çünki onun əqidəsinə görə, hər bir fəlakətin baisi qadındır, işi yaxşı-yaxşı yoxlamaq lazımdır ki, o, aşkara çıxsın. Bir dəfə az tanış olan bir qadın təkidlə onu qonaq etmək istəyirmiş. Piqasov isə üzündə kin və qeyz ifadəsiylə xanımın qabağında diz çöküb ağlamsına-ağlamsına yalvarırmış ki, ona aman versin, onun qabağında heç bir təqsiri yoxdur və bir də heç vaxt onun yanına gəlməyəcək. Bir dəfə bir at Darya Mixaylovnanın paltar yuyan xidmətçi qadınlarından birini götürüb eniş aşağı qaçmış və dərəyə yıxıb az qala öldürmüşdü. Piqasov o vaxtdan bu atı həmişə “qoçaq at” adlandırar, həmin təpə ilə dərəni də ən gözəl mənzərəli yer hesab edərdi. Piqasovun həyatda bəxti gətirməmişdi. Ona görə də özünü belə səfehliyə vurmuşdu. Onun ata-anası yoxsul idi. Atası cürbəcür xırda vəzifələrdə işləmiş az savadlı biri idi. Oğlunun tərbiyəsinin qeydinə qalmamışdı, onu yedirdib geyindirməklə kifayətlənmişdi. Anası onu ərköyün böyütmüş, amma özü tez ölüb getmişdi. Piqasov özü özünü tərbiyə etmiş, əvvəlcə qəza məktəbinə, sonra gimnaziyaya girmiş, fransız, alman və hətta latın dillərini öyrənmiş və gimnaziyanı əla attestatla bitirib Derptə getmiş, orada daim ehtiyacla mübarizə aparsa da, üçillik kursu başa çatdıra bilmişdi. Piqasovun qabiliyyətləri adi dərəcədən artıq deyildi. O, səy və çalışqanlığı ilə başqalarından seçilirdisə də, ancaq onda şöhrətpərəstlik hissi, yaxşı bir mühitə düşmək və taleyin acığına başqalarından geri qalmamaq hissi çox qüvvətli idi. Onun çalışqanlıqla dərs oxuması və Derpt universitetinə qəbul olması da şöhrətpərəstliyinin nəticəsi idi. Yoxsulluq onu qəzəbləndirir və onun müşahidəçilik, hiyləgərlik xüsusiyyətlərini inkişaf etdirirdi. O, özünəməxsus bir əda ilə danışardı, hələ gəncliyindən coşqun və acı natiqlik xüsusiyyətini mənimsəmişdi. Onun fikirləri ümumi səviyyədən yuxarı qalxmırdı, amma elə danışırdı ki, nəinki ağıllı, hətta çox ağıllı biri kimi nəzərə çarpa bilirdi. Piqasov namizədlik dərəcəsi aldıqdan sonra özünü elmi işə həsr etmək qərarına gəlmişdi. O başa düşürdü ki, başqa sahədə yoldaşları ilə əsla ayaqlaşa bilməyəcək (o, yoldaşlarını yüksək dairlərdən seçməyə çalışır, deyingən olduğuna baxmayaraq özünü onlar kimi aparmağı bacarır və hətta onlara yaltaqlanırdı). Lakin bu sahədə, sadəcə söyləsək, onun materialı çatmırdı. Elmə məhəbbəti olmadığı halda hər şeyi müstəqil şəkildə öyrənmiş Piqasov əslində olduqca az şey bilirdi. Bir mübahisə zamanı o rüsvayçılıqla məğlub olmuşdu, halbuki onunla bir otaqda yaşayan və Piqasovun həmişə istehza etdiyi məhdud məlumatlı, lakin düzgün və ardıcıl tərbiyə görmüş bir tələbə tam mənasilə qalib gəlmişdi. Bu müvəffəqiyyətsizlik Piqasovu dəli etmişdi, bütün dəftər-kitabını oda atıb yandırmış və xidmətə girmişdi. Əvvələ işləri pis getmirdi, o lap qiyamət məmur idi, çox işgüzar olmasa da, son dərəcə özünə inamlı və zirək idi, lakin o, tezliklə adam arasına çıxmaq istəyirdi, işi dolaşığa düşdü, büdrədi və istefa verib işdən çıxmalı oldu. O, üç ilə qədər öz qazancı ilə aldığı kənddə gün keçirtdi və birdən-birə varlı, yarımçıq təhsilli bir mülkədar qızı ilə evləndi. Piqasov bu qızı öz açıq-saçıq və gülünc ədaları sayəsində tora salmışdı. Amma Piqasovun məcazı həddən artıq pozulub xarab olmuşdu. Ailə həyatı onu sıxırdı… Arvadı bir neçə il onunla birlikdə yaşayandan sonra gizlincə çıxıb Moskvaya getdi və orda mülkünü mahir bir fırıldaqçıya satdı. Piqasov isə burada yenicə bir malikanə tikdirmişdi. Bu son zərbədən tamamilə sarsılmış Piqasov arvadıyla məhkəmə çəkişməsinə girsə də, heç bir şey qazana bilmədi… O, ömrünün qalanını tək-tənha keçirdir, qonşularına qonaq gedirdi, qonşularını həm dalca, həm də üzlərinə danlayırdı. Qonşuları ondan ciddi surətdə qorxmasalar da, onu bir növ gərgin, yarım qəhqəhə ilə qəbul edirdilər. Piqasov ömründə əlinə kitab götürməzdi. Yüz nəfərə qədər kəndlisi vardı, kəndliləri yoxsulluq çəkmirdi.

Pandalevski qonaq otağına girən kimi Darya Mixaylovna səsləndi:

– Ah! Constantin! Alexandrine gələcəkmi?

Konstantin Diomidıç hər tərəfə xoş bir əda ilə baş əyib dırnaqları üçbucaq şəklində tutulmuş kök, ağ əlini gözəl daranmış saçlarına çəkə-çəkə:

– Aleksandra Pavlovna sizə təşəkkür etməyi tapşırdı və gəlməyi özləri üçün xüsusi bir məmnunluq hesab edir, – deyə cavab verdi.

– Volınsev də gələcək?

– Bəli, onlar da gələcəklər.

Darya Mixaylovna Piqasova müraciətlə sözünə davam etdi:

– Afrikan Semyonıç, bəs sizin fikrinizcə bütün xanım qızlar qeyri-təbii olur?

Piqasovun dodaqları yana əyildi və o, əsəbi halda dirsəyini atdı:

– Mən deyirəm ki, – deyə o, ağır bir əda ilə sözə başladı, o, qızğınlıqla coşduğu zamanlarda da ağır-ağır və aydın danışardı, – mən ümumiyyətlə xanım qızlardan danışıram, əlbəttə ki, burada olanlar barəsində demirəm…

– Lakin bu sizə onlar haqda da düşünməyə mane olmur, – deyə Darya Mixaylovna onun sözünü kəsdi.

– Mən onlar barəsində danışmıram, – deyə Piqasov təkrar etdi. – Bütün xanım qızlar, ümumiyyətlə, son dərəcə qeyri-təbiidirlər, onlar öz hisslərini qeyri-təbii surətdə ifadə edirlər. Məsələn, bir xanım qız qorxanda, bir şeyə sevinəndə və ya kədərlənəndə bədənini əvvəlcə mütləq belə zərif bir şəkildə bir təhər əyəcək. – Piqasov bunu deyən kimi bədənini çox eybəcər bir şəkildə əyib əllərini qıc olmuş kimi tutdu, – və yalnız bunda sonra – Ax! – deyib çığıracaq, ya güləcək, ya da ağlayacaq. Ancaq mən, – Piqasov bu yerdə özündən məmnun halda gülümsədi, – bir dəfə olduqca qeyri-təbii bir xanım qızı öz duyğusunu həqiqi və təbii bir şəkildə ifadə etməyə məcbur etdim.

– Necə?

Piqasovun gözləri parıldadı.

– Mən arxadan onun böyrünə tir ilə ilişdirdim. Qız elə zingildədi ki… Mənsə ona afərin, afərin deyə səsləndim. Bax, bu təbii səsdir, təbii çığırtıdır… Siz də bundan sonra belə edin.

Otaqda hamı güldü.

– Afrikan Semyonıç, siz elə hey boş-boş danışırsınız, – deyə Darya Mixaylovna səsləndi. – Heç inanaram ki, siz tir ilə bir qızın böyrünə vurmuş olasınız?

– Vallahi tir ilə vurdum. Qalaları müdafiə etmək üçün işlədilən yekə tirlər var ha, onlara oxşayan tir idi.

Xanım Bonkur qəhqəhə çəkib gülən uşaqlara hədələyici nəzərlərlə baxıb dedi:

– Mais c`estune horreur ce que vous dites la, monsieur⁶.

– Onun sözlərinə inanmayın, – deyə Darya Mixaylovna dedi, – bəyəm onu tanımırsınız?

Lakin qəzəblənmiş fransız qızı xeyli müddət sakitləşə bilmədi, burnunun altında nəsə deyindi.

Piqasov soyuqqanlıqla sözünə davam edib dedi:

– Siz mənə inanmaya bilərsiniz, ancaq mən düz danışıram. Bunu məndən yaxşı kim bilər? Bundan sonra yəqin siz qonşumuz Çepuzova Yelena Antonovnanın öz doğma bacısı oğlunu necə acından öldürdüyünü mənə danışdığına da inanmazsınız.

– Uydurmaya bax ha!

– Buyurun, buyurun! Qulaq asın və özünüz nəticə çıxardın. Nəzərə alın ki, mən ona böhtan atmaq fikrində deyiləm. Hətta bir qadını sevmək nə qədər mümkündürsə, onu o qədər sevirəm də. Onun evində təqvimdən başqa bircə kitab da yoxdur. Oxuyanda da ancaq ucadan oxuya bilir. Belə edəndə isə onu tər basır və sonra gözlərini pırtlamasından şikayət edir… Sözün qısası, o yaxşı arvaddır və ətli-canlı ev qulluqçuları var. Mən ona niyə böhtan atım ki?

– Bəli! – deyə Darya Mixaylovna qeyd etdi. – Afrikan Semyonıç atına mindi. İndi daha axşama qədər düşməyəcək.

– Mənim bir atım var, arvadlarda isə üç dənədir. Özləri də heç vaxt o atlardan düşmürlər, bəlkə bircə yatanda düşələr…

– Bunlar nə atlardır?

– Qaxınc, eyham və məzəmmət.

– Bilirsinizmi nə var, Afrikan Semyonç, – deyə Darya Mixaylovna sözə başladı, – sizin qadınlara qarşı belə kinli olmağınız nahaq deyil. Yəqin ki, bir qadın sizi…

– İncidib, elə demək istəyirsiniz? – deyə Piqasov onun sözünü kəsdi.

Darya Mixaylovna bir az tutuldu, o, Piqasovun evliliyinin bədbəxtliklə nəticələndiyini yadına saldı və təkcə başıyla onun sözünü təsdiqlədi.

– Məni doğrudan da bir qadın incidib, – deyə Piqasov dilləndi, – amma o qadın mehriban idi, çox mehriban idi…

– O qadın kimdir?

Piqasov səsini alçaldıb cavab verdi:

– Mənim anam.

– Ananız? O sizə nə edib ki, incidib?

– Məni doğub…

Darya Mixaylovna qaşlarını qırışdırdı.

– Mənə elə gəlir ki, – deyə Darya Mixaylovna dilləndi, – bizim danışığımız xoşagəlməz bir şəkil alır… Constantin, bizə Talberqin yeni etüdünü çalın… Bəlkə musiqi səsi Afrikan Semyonıçı sakit edə. Orfey hətta vəhşi heyvanları ram edərmiş.

Konstantin Diomidıç fortepianonun qabağında oturub etüdü çox yaxşı çaldı. Nataliya Alekseyevna əvvəlcə diqqətlə dinləyirdi, sonra isə, yenə öz işinə girişdi.

– Merci, c`est charmant!⁷ – deyə Darya Mixaylovna dilləndi. – Mən Talberqi xoşlayram, il est si distingue⁸ Afrikan Semyonıç, nə fikrə getmisiniz?

Piqasov ağır-ağır sözə başladı:

– Mən onu fikirləşirdim ki, üç cür eqoist var. Birincisi – özləri yaşayan və başqalarını da yaşamağa qoyan eqoistlər. İkincisi – özləri yaşayan, başqalarının yaşamağına mane olan eqoistlər. Üçüncüsü də – nə özləri yaşayan, nə də başqalarını yaşamağa qoyan eqoistlər… Qadınların çoxusu üçüncü növ eqoistlərdəndir.

– Bu nə lütfkarlıqdır! Afrikan Semyonıç, mən bir şeyə təəccüb edirəm ki, siz öz mühakimələrinizə necə də möhkəm inanırsınız. Elə bil ki, heç bir zaman səhv edə bilməzsiniz.

– Kim deyir? Mən də səhv edirəm, kişi də səhv edə bilər. Ancaq bizim səhvimizlə qadınların səhvinin arasında nə fərq olduğunu bilirsiniz? Bilmirsiniz ki? Bax, fərq bundan ibarətdir: məsələn, kişi deyə bilər ki, iki dəfə iki dörd deyil, beşdir və ya üç yarımdır, qadın isə deyər ki, iki dəfə iki sterin şamıdır.

– Deyəsən, mən bunu sizdən çoxdan eşitmişəm. Ancaq icazə verin soruşum, sizin üç cürə eqoistlər barəsindəki fikrinizin indicə dinlədiyimiz musiqiyə nə dəxli var?

– Heç bir dəxli yoxdur. Bir də ki, mən heç musiqini dinləmirdim.

– Hə, “atam, görürəm ki, sən düzələn deyilsən, heç olmasa, əl çək”, – deyə Darya Mixaylovna Qriboyedovun misrasını azacıq dəyişib dedi. – Musiqi xoşunuza gəlmirsə, bəs onda nədən xoşunuz gəlir? Bəlkə ədəbiyyatdan?

– Ədəbiyyatı xoşlayıram, ancaq indikini yox.

– Nə üçün?

– Bax, buna görə: bu yaxınlarda bir ağa ilə bərəylə Oka çayından keçirdim. Bərə dik bir yerə yan aldı, ekipajları qaldırıb çıxarmaq lazım gəldi. Ağanın arabası yaman ağır idi. Yük daşıyanlar əlləşib arabanı sahilə çıxardıqları müddətdə ağa bərədə oturub elə nıqqıldayırdı ki, adamın lap rəhmi gəlirdi… Mən fikirləşirdim ki, budur, bax, iş bölmə sisteminin yeni tətbiqi belədir! İndiki ədəbiyyat da bu haldadır: başqaları iş görür, yük daşıyır, o isə nıqqıldayır.

Darya Mixaylovna gülümsədi.

Dil boğaza qoymayan Piqasov isə sözünə davam etdi:

– Buna da ad qoyurlar ki, guya müasir məişəti əks etdirirlər, ictimai məsələlərə dərindən hüsn-rəğbət göstərmək və daha nə bilim nələr deyirlər… Aman bu gurultulu sözlər əlindən!

– Amma sizin daim hücum etdiyiniz qadınlar heç olmasa belə gurultulu sözlər işlətmirlər.

Piqasov çiynini çəkdi.

– İşlətmirlər, ona görə ki, bacarmırlar.

Darya Mixaylovna azacıq qızardı.

– Siz kobud sözlər danışmağa başlayırsınız, Afrikan Semyonıç! – deyə o, laqeyd təbəssümlə qeyd etdi.

Otağa sakitlik çökdü.

– Bəs o Zolotonoşa harda olur? – deyə birdən balaca oğlanlardan biri Basistovdan soruşdu.

– Poltava quberniyasında, əzizim, – deyə Piqasov cavab verdi. – Xoxlandiyanın lap özündə. – O, söhbəti dəyişməyə fürsət düşdüyü üçün sevindi. – Budur, biz ədəbiyyatdan danışırdıq, əgər mənim pulum olsaydı, bu saat maloross şairi olardım.

– Şairə bir bax! – deyə Darya Mixaylovna dilləndi. – Bəyəm siz maloross dilini bilirsiniz?

– Bir damcı da bilmirəm, bir də ki, o heç lazım da deyil.

– Necə yəni lazım deyil?

– Elə, lazım deyil. Bircə vərəq götürüb üstündə “Duma” yazmaq kifayətdir, sonra da belə başlamaq lazımdır: “Qoy, tı dolya moya, dolya!” və ya: “Sede kazaçino Nalivayko na kurqane!” ya da belə: “Po-pid qoroyu, po-pis zelenoyu, qraye, qraye voropaye, qop! qop!” Ya da buna bənzər şeylər. Qurtardı getdi. Sonra çap elə getsin. Maloross alıb oxuyar, yanağını əlinə dirəyib mütləq ağlayar, onların ürəyi yaman kövrəkdir.

Basistov dedi:

– Bu nə sözdür deyirsiniz? Dediyiniz heç nəyə oxşamır. Mən Malorosyada olmuşam, oranı sevirəm, dillərini də bilirəm… “Qraye, qraye voropaye” tamamilə mənasız sözlərdir.

– Ola bilər, amma xoxol hər halda ağlayar. Siz deyirsiniz ki, dillərini bilirsiniz… Bəyəm maloross dili var? Mən bir dəfə bir xoxoldan xahiş etdim ki, ilk rast gələn bu cümləni tərcümə etsin: “грамматика есть искусство правильно читать и писать”. Bilirsiniz o necə tərcümə etdi? “храматыка е выскусьтво правильно чытаты ы пысаты”.... Nə deyirsiniz, sizin fikrinizcə bu dildir? Müstəqil dildir? Bununla razılaşmaqdansa, ən əziz dostumun həvəngdə döyülməyinə razı olaram.

Basistov etiraz etmək istədi.

– Ondan əl çəkin, – deyə Darya Mixaylovna dilləndi. – Bilirsiniz ki, o qəribə əhvalatlardan başqa heç nə danışmayacaq.

Piqasov acı-acı gülümsədi.

Lakey daxil olub Aleksandra Pavlovna ilə qardaşının gəldiyini xəbər verdi.

Darya Mixaylovna qonaqları qarşılamaq üçün ayağa durdu. Aleksandra Pavlovnaya yaxınlaşıb dedi:

– Salam! Nə yaxşı oldu gəldiniz! Salam, Sergey Pavlıç!

Volınsev Darya Mixaylovnanın əlini sıxıb Nataliya Alekseyevnaya yaxınlaşdı.

– Necə oldu, sizin yeni tanışınız, o baron bu gün gələcək? – deyə Piqasov soruşdu.

– Hə, gələcək.

– Deyirlər ki, o böyük filosofdur. Üzündən-gözündən Hegellik yağır.

Darya Mixaylovna ona cavab vermədi, Aleksandra Pavlovnanı taxta oturdub özü də onun yanında oturdu.

– Fəlsəfə, – Piqasov sözünə davam etdi, – ən yüksək nəzər nöqtəsidir! Mənim zəhləm gedən şeylərdən biri də həmin bu nəzər nöqtələridir. Axı yüksəkdən nə görmək olar? Deməli, bir at almaq istəsən, gərək qülləyə çıxıb ona ordan baxasan.

– Bu baron sizə bir məqaləmi gətirmək istəyirdi? – deyə Aleksandra Pavlovna soruşdu.

– Hə, məqalə gətirəcək, – Darya Mixaylovna həddən artıq bir laqeydliklə cavab verdi. – Rusiyada ticarətin sənayeyə münasibəti haqda bir məqalə… Amma qorxmayın, biz o məqaləni burda oxumayacağıq. Mən sizi onun üçün çağırmamışam. Le baron est aussi aimable que savant⁹. Rusca da çox yaxşı danışır! C`est un vrai torrent… il vous entraine¹⁰.

– Ruscanı elə yaxşı danışır ki, fransız tərifinə layiqdir! – deyə Piqasov deyindi.

– Hələ deyinin, Afrikan Semyonıç, deyinin… Bu sizin biz-bizi durmuş saçlarınıza çox yaxşı yaraşır… Yaxşı, bəs o niyə gəlib çıxmadı? Bilirsiniz nə var, messieurs et mesdames¹¹, – deyə Darya Mixaylovna ətrafına göz gəzdirib əlavə etdi, – gəlin bağa gedək… Nahara hələ bir saat qədər qalıb, hava isə elə gözəldir ki…

Məclisdəkilər ayağa durub bağa yönəldi.

Darya Mixaylovnanın bağı çayın lap sahilinə qədər uzanırdı. Orada qızılı-tünd, ətirli, uclarından yamyaşıl açıqlıqlar görünən qoca cökə xiyabanları, akasiya və yasəməndən hörülmüş köşklər var idi.