Kitabı oku: «Өрө тыгар хатыҥнар. Сочинения. Том 3», sayfa 2

7
КУОБАХ ҮТҮЛҮК

 
Куруук уһулбат
Куобах үтүлүгүнэн
Суханов завхоз
Санныбар охсон,
Санаабын аста,
Саргылаан ааста.
Куобах үтүлүк
Күндүтүн өйдөөтүм,
Күҥҥэ көстүбүт
Көдьүүһүн сөхтүм!
Хотугу полюска,
Харсыһар мууска,
Муораҕа, буурҕаҕа
Тимирэ сыспыт
Челюскинецтарга
Тиийбит;
Кыдьымаҕа халҕаһа
Кыһыҥҥы Халымаҕа
Айанньыт ааттаахтарын,
Үөрэхтээх үтүөлэрин
Черскэйдэри
Тыыннаабыт;
Алмааһы, көмүһү,
Айылҕа баайын…
Арыйар, арҕарар
Аныгы геологтары
Абыраабыт, ириэрбит;
Алааска, окуопаҕа —
Атырдьах маһыгар,
Автомат чыыбыһыгар
Илиини итиппит
Куобах үтүлүк
Күндүтүн өйдөөтүм,
Доҕордоһуу дьолуттан
Долгуйда кутум!
Куобах бэргэһэ,
Таба тыһа куруму,
Быыһык саҕынньах
Сылааһын биллэрэн,
Сорсуннаах булчуттар —
Аҕам, эһэм оҕонньоттор
Айаларын, сохсолорун
Элбэрээктэрин эһэн;
Имииһит бэртэрэ
Ийэм, эбэм эмээхситтэр
Илиилэрин, сүрэхтэрин
Итиилэрин этэн —
Суханов завхоз
Санныга охсон —
Аттыбынан ааста,
Арбаҕаспын аста…
Тымныыны кытта
Тыаһа-ууһа суох
Туруулаһыам диэн,
Тилэхпиттэн тэтимирэн,
Тимэхтэрбин төлөрүттэн,
Чигди хаара күрдьүллэн,
Тирэхтэммит асфальга
Тиэтэйбэккэ хаамтым
Тэрилтэбиттэн дьиэбэр —
Ленин проспегынан!..
 

1972

БИҺИГИ – ДЬОЛ-ЭЙЭ ДЬОНОБУТ

 
Үөлээннээх үтүөкэн ыччаттар,
Ытыктаах маанылаах ыалдьыттар,
Бу улуу Туймаада киинигэр
Мутукча көҕөрөр кэмигэр —
Уруйдаах ырыаны ыллааммыт,
Уйгулаах ыһыаҕы ыстыбыт,
Кылыйа оонньооммут, тустаммыт
Кыахпытын көрүнэн ыллыбыт.
Толору чороонноох кымыспыт
Дьон-сэргэ утаҕын ханнарда.
Дорҕоонноох тойукпут, ырыабыт
Дьолбутун хоһуйан чугдаарда.
Ол ырыа күүрээннээх үлэбит
Инники кэскилин кэпсээтэ,
Куйаарга көтүппүт үйэбит
Күн курдук сырдыгын да эттэ.
Ырыабыт бар-дьону ыҥырда
Эйэлээх, доҕордуу буоларга;
Күн сирин бүтүннүү сандаардан
Коммуна олоҕун тутарга.
Ырыабыт ыҥырда ыччаты, —
Ыарахан, хараҥа буомнары
Хайыта-тоҕута солуурга,
Килбиэннээх сырдыгы ыһарга.
Үөлээннээх үтүөкэн ыччаттар,
Ытыктаах-маанылаах ыалдьыттар,
Көрүлээн-сынньанан бүттүбүт,
Күүспүтүн-сыалбытын түмнүбүт.
Күүттүлэр, күн көтөн да аастар,
Көмүстээх, алмаастаах тайҕалар,
Ача күөх үүнүүлээх алаастар,
Сылгылаах, ынахтаах сыһыылар.
Күүттүлэр хотугу куйаардар,
Кумаардаах, табалаах чыыстайдар,
Күүттүлэр күүрээннээх өрүстэр, —
Көрдүөхпүт, булуохпут үгүстэр!..
Биһиги – дьол-эйэ дьонобут,
Бигэтик эрэнэн хонобут:
Сырдыгы, кэрэни айыахпыт,
Сыл аайы баай ыһыах ыһыахпыт!
 

ТӨРӨӨБҮТ ДОЙДУБУТ

 
Төрөөбүт дойдубут биһиэнэ —
Төрүт өбүгэлэрбит саҕаттан
Тэнийбит тэлгэһэбит тэҥэ,
Үөскээбит уйабыт кэриэтэ,
Иитиллибит иэримэ дьиэбит!
Ол көмүс уйабыт биһиэнэ —
Ортотугар аал уот оһохтордоох,
Ат эккирэтэр айдам хостордоох,
Күн көрбүтүнэн тахсар, киирэр
Килэдийбит үрдүк түннүктэрдээх.
Toҕyc турбут туруу уолаттардаах,
Аҕыс аанньал курдук кыргыттардаах,
Күн бүтэйигэр туран уот оттор
Айыы санаалаах аҕалаахпыт,
Иэйэхсит тэҥэ ийэлээхпит.
Ыалдьыт сылдьар, хоноһо хонор
Айан аартыгын ыалларабыт:
Ааспыты аһатан атаарар,
Быстыбыты салҕаан, күүһээн ыытар
Былыргы ытык үгэстээхпит.
Ача күөх ньуурдаах алааспытыгар
Илиибит күүһүнэн оттоон-мастаан,
Иитэр сүөһүнү күрүөлээбиппит,
Төбөбүт, сүрэхпит билгэтинэн
Төрүүр оҕону төлкөлөөбүппүт.
Бу тыйыс дойдубут тымныытын,
Буурҕатын кытта хатыһаммыт,
Итиини эрдэлэтэ сатыыбыт, —
Киһи кыаҕа, санаата барҕа
Көмүстээҕэр, алмаастааҕар!..
Аттаахтан кымньыытын ылбаппыт,
Сатыыттан тайаҕын суйдаабаппыт.
Атаҕастаммыт аймахтарбыт
Сордорун солбонутар туһугар
Сорунан туран охсуһабыт.
Өксүөннээх тымныы күннэргэ
Үрдүк, тойон өһүөбүт баһынан
Үргүөр эрэ түһэн үргүйбэтин,
Алын хара муостабыт аннынан
Аргыар эрэ тахсан аргыйбатын!..
Төрөөбүт дойдубут биһиэнэ —
Төрүт өбүгэлэрбит саҕаттан
Тэнийбит тэлгэһэбит тэҥэ,
Үөскээбит уйабыт кэриэтэ,
Иитиллибит иэримэ дьиэбит!
 

1972

ҮРҮҤ ААННЬАЛ
(М.Тырылгинныы)

 
Айан нэксиэтин, өксүөнүн уйбаккабын,
Эмиэ ыалдьан, ыалга быстардым.
Эмиэ эмп, эмиэ иннэ – укол…
Эмиэ туманнырда айанныыр суол.
…Үөл-дьүөлгэ түһээн үлүгүнэйэ,
Ууга тимирэ, уокка умайа,
Уум быыһынан баттата сыттахпына:
Үрүҥ түүн кынатын сапсыныыта,
Таҥара дьайҕара сырдыыта,
Тыаһа суох үктээн киирэн кээлтэ
Уус тыллаах ойуулаан эппэтэх
Улаан ньуурдаах ураты кэрэтэ —
Сарсыарда салгын, сиик-силбик сыттаах
Санаабар эрэ көрөр сахам кыыһа!..
Сандаарбахтыы оонньоон ылбыта
Сырдыыр уоттаах, санаалардаах
Хараҥа сардаҥа кыламаннардаах
Хап-хара xapaҕa, харсар хааһа…
Кыыймыт арыы, силии курдук дьэҥкир
Кыыл таба, сэлии чиргэл муостарыттан
Аалан, кыһан чочулаабыт тэҥэ
Уйула суох уран сибэкки уоһа
Аалай сарыаллыы аһыллан, —
Оҕуруо таас кэчигирэс тииһэ
Уонна тугу эрэ эппэт кистэлэҥэ,
Икки атахтаах кэрэ, эппэт имэҥэ,
Умайа, мүчүйэ сырдаабыта!..
Уруккуттан билэр киһитинии:
– Эмиэ суорҕаҥҥын аспыккын, – диэбитэ
Ичигэс, сымнаҕас илиитэ биллэн,
Этим сааһын аһан, сабан биэртэ.
Оо, уонна кубалыы устан, тута,
Оргууй аҕай тахсан баарта! —
Ыыс-араҕас сыгынньах атаҕын,
Санныгар, самыытын байаатыгар
Субуруйа сүүрүгүрэн түһэр
Соһуллар хойуу суһуох хара баттаҕын,
Килбик иэдэһин сырдатан,
Күлүм гыммыт көмүс ытарҕатын,
Хараҕым кырыытынан эрэ
Халты көрөн хаалтым, кэмчиэрэ.
Кэрэҕэ урут итинник иҥсэрэн,
Кэнниттэн сайыһа хаалбыттааҕыам?!
Уум быыһынан үлүгүнэйэ сытан,
Үөл-дьүөл үрүҥ түүн дьайҕарыыта
Ити мин кими көрөн аһардым? —
Астыбыт халлаанныы сырдаатым…
Эмтиир бырааһым ыыппыта дуу? —
Эйигин миэхэ – билэн кэл диэн…
Түүлүм диэхпин – илэ курдуга,
Аанньалым диэхпин, киһи курдугуҥ…
Оо, аны биирдэ миэхэ кэлиэҥ дуо? —
Оттон-мастан, сибэккиттэн долгуйар,
Үтүөрэн, эр бэрдэ дэтэр күннэрбэр…
Олоххо, тиллиигэ, дьолго угуйан,
Чыпчылыйыы түгэнэ көстөн ааһан,
Тыыннаабыт мадоннам, Сахам кыыһа?!
 

1972

КЫМЫРДАҔАС

Е.Г. Федоровка

 
Түннүк нөҥүө хаар түһэр,
Кыһын кэллэр кэлэн иһэр…
Хайдах эрэ кыстаан эрэр
Кымырдаҕас эрэйдээх?..
…Күһүн этэ. Кыстык дьиэҕэ
Көһөрөр киһи күүтэн,
Хагдарыйбыт тэлгэһэҕэ
Күн уотугар көхсүбүнэн
Сыламныы олорон мин
Соһуччу көрө түспүтүм:
Адьас атаҕым анныгар,
От-мас сыыһын быыһыгар
Биир быыкаайык кымырдаҕас
Мөдөөттүк мөхсүбүтүн…
Саба үктээн кээһиэхпин
Санаам миэнэ буолбатаҕа:
«Салҕаабатах» да иһин,
Сир өтүө суох быһыылааҕа…
Үөн-көйүүр ууһаан, мустан,
Ордуутугар нухарыйар,
Барамай эрэ барыта
Балаҕаныгар хаптайар,
Хаҕыс тыал хотуттан үрэр,
Хаар хаһыҥ түһэр кэмэр
Аһаҕас халлаан анныгар
Удьуор үлэһит аатырар
Өй-мэйии кымырдаҕас
Суос-соҕотоҕун быстан,
Сордоммута-муҥнаммыта, —
Сүрэхпин долгуппута!
Ким билиэй кымырдаҕас
Кыһалҕатын, дьылҕатын? —
Оргулуттан үүрүллүбүт
Улуу муҥун, буруйун…
Эбэтэр, кустуу муммут
Огдолуйбут олоҕун…
Биитэр, кырдьан, ыалдьан, кыаммат
Босхоҥ буолбут муҥун дуу?..
…Түннүк нөҥүө хаар түһэр,
Кыһын кэллэр кэлэн иһэр!..
Хайдах эрэ кыстаан эрэр
Кымырдаҕас эрэйдээх?..
 

1972

МЮНХЕН

 
Мюнхены мин билэр этим
(Билэр этим сэрии тиэмэтин)
Били абааһы мунньаҕынан,
Бии отут аҕыс сыллааҕынан…
«Үчүгэйдэринэн» айаҕаланар
Үс анаҕастаах адьырҕалар
Субу куоракка болдьосуһан,
Сүбэ мунньах оҥоортор, саһан…
Оччугуй омугу, кыра дьону
Эһэр туһугар иллэспиттэр.
«Ол инниттэн аан дойдуну
Уокка уматар сөп» дэспиттэр.
Мюнхеҥҥа түстэммитэ үһү
Майданек, төннүү, сүлүһүн…
Мин биллим быйыл Мюнхены
Букатын даҕаны атыннык:
Алааһым кыыһа Анегина
Ыллаата уон омук тылынан;
Оройуонум отох уола Роман,
Онно тиийэн тустан, бастаан, —
Аан дойду күүстээх бухатыыра,
Олимп хайа бэрдэ аатырда.
Үрдүк, намыһах арааса
Үөскээбит эбит, арааһа…
«Киһи, дьон төрдө биир» диэннэр
Хой баһын холбоон эппэтэхтэр.
Мэлдьи куһаҕаннык Мюнхены
Мин да саныа суохпун аны.
 

1972

ДОҔОРБОР

 
Сир Күнү тула эргийэр,
Салгыҥҥа төкүнүйэр нэксиэтиттэн,
Магнит буурҕалара түһэннэр,
Полюстар муус төбөлөрө өрүкүйэриттэн.
Хотугу, Соҕурууҥҥу муоралар
Хаар, самыыр хабыр үллэһигэр
Хатыс быалыы уунаҥнаһа,
Быыппаста-быыппаста тардыһаннар,
Былдьаһа-былдьаһа
Былытынан бырахсар «көрдөрүттэн», —
Күнүстэри-түүннэри сэллээбэккэ
Холоруктаах тыаллар таҥнары часкыйдылар,
Күүгэннээх долгуннар өрө ытылыннылар…
Күн анна көлбөҕүнэн бүрүлүннэ,
Халлаан анна хараҥара барыарда!..
Тиһэҕэр, уот кымньыы чаҕылҕаннар
Тымта, тырытта быһыта курбуулааннар, —
Дохсун этиҥнэр дэлбэритэ тэптилэр,
Ньиргиэрдээх тыастар Сиргэ түстүлэр!..
Ыаһаабыт, ыанньыйбыт, намтаабыт халлаан
Ыаҕастаах уунан ньиккирэччи ытаата…
Ардах аһынна, былыт быданна,
Халлаан дьайҕара сырдаата, күн көрдө!
От-мас, сир-дойду дьэ һуу гынна,
Унаар сыһыы, ойуур-тыа көҕөрдө…
Доҕоруом, «…тулуурдаах да киһи!
Тулуйуо, туруук таас…» дэтэ сатаама,
Кылаадьы, дьоҕойон хайҕал ити…
Кыһалҕа кырыыс курдук кыһайдаҕына,
Муҥ булан, буулаан моһуйдаҕына, —
Модун санааҕын булгуруппакка эрэ,
Улуу утарсыыгын уҕарыппакка эрэ
Уулааҕынан уун-утары көрөргүттэн,
«Аанай-туонай абам да баар эбит!» – дииргиттэн
Оччо улаханнык кыбыстыма.
Ыарахан ыарыыттан – ынчыктаа,
Ыар аһыыттан – ньиккирэччи ытаа…
Эн даҕаны ыалдьар эттээх, хараастар сүрэхтээх,
Айыы киһитин аччыгый оҕото этиҥ буолбаат?!
Көрбөтүҥ дуо күүстээх ардаҕы!
Бэл диэтэр,
Көҕөрөр халлаан көхсө кэҥээтэ!..
Санаарҕаан-санньыйан,
самыырдаан-хаардаан,
Санааҕын саҥаран, сылаанньыйа сырдаа!
Курааннаан, кууллайа умайыма,
Куруҥ маһыныы кубарыйа хатыма!..
Хара таас, эмэх мас эрэ буолума,—
Киһи буол,
Доҕоруом!..
 

1972

«Ахтылҕаммын дьэгдьитэ…»

 
Ахтылҕаммын дьэгдьитэ,
Оторох уйан санааларым
Өрүстэри быһа көтөн,
Ойуур мастарын быыһынан
Үөр чыычаах кэриэтэ,
Оскуолабар тиийэн түһэллэр.
Кырачаан оҕо саастарбыттан
Кыһыл көмүс үөрүүнү
Кынаттарын быыстарыгар
Кыбытынан бараннар
Туллук тобурах үөрүнүү
Төттөрү көтөн кэлэллэр!..
 

1972

БАЛЫКСЫТ МОНОЛОГА

 
Былыргы оҕонньоттор барахсаттар
Бар дьону балыктаан аһатаары,
Туос тымтайдарыгар сүгэн таһаннар,
Күөлтэн күөлгэ балык ыыталлара.
Номох оҥостоллоро кинилэр:
Таллан куоҕас тумсугар ытыран,
Күөлтэн күөлгэ балык киллэрэн,
Күөх далайдары байытарын…
Алҕас анньыы ууга түстэҕинэ —
Айдаан турара нэһилиэккэ,
Бары түмсэн муҥхалаан, ол тимири
Былыыктан, ууттан ороон тэйэллэрэ.
Күөлү, үрэҕи, күөх далайы кытта
Кинилэр киһилии кэпсэтэллэрэ.
Мууска хаарыттарбыт балыкка
Билэллэринэн аһылык куталлара.
Сайылыкка салама ыйыыллара
Саас аайы саха эмээхситтэрэ,
Түөрэх олордо, алгыс тыл этэ
Тоҕой сэлэ тумулга киирэллэрэ.
Иччиттэн, абааһыттан куттанан
Инньэ гыналлара диибит да —
Аһатан-сиэтэн олорор айылҕаҕа
Өрүү махтанара айыы аймаҕа.
Айыыны, абааһыны итэҕэйбэт
Аныгы үйэ дьонноро – биһиги
Собону соччо сирбэппит эрээри,
Сиилиибит ол дьон сиэрдэрин.
Мотоциклбыт, моторкабыт курдук
Биһиги былчыҥмыт, санаабыт модун.
Кыараҕас харахтаах капрон илимнии
Кыраны да сыыһа туппат илиибит.
Үөрэннибит тимир тыыга, тимир тууга…
Онон бэйэбит эмиэ – тимирбит,
Ол биир анньыытааҕар буолуох ууга
Автомобиль, трактор да тимирдин…
Солидоллаах буочукалар умсаллар,
Соччо кыһаммаппыт ол аайы, хата,
Самолет, вертолет уларсыллыа,
Соболуу, кустуу барыахпыт ыраата…
Ол эрээри, уу көтөрө, бэл, куоҕас
Иннин санаан кэскил тэринэрин,
Toҕo биһиги умнарбыт буолуоҕай,
Туос тыылаах оҕонньоттор да үгэстэрин?..
«Охтон баранар ойуур тыа мастаах,
Уолан баранар дириҥ далай уулаах
Орто туруу дойду барахсан…» диэннэр
Олоҥхоҕо тугу этэллэрэй өбүгэлэр?..
 

1972

ХАЙЫЫБЫН?

 
– Биһиги өйдүүрбүт курдук өйдөн,
Биһиги саныырбыт курдук санаалан!
Баҕар, киһи буолуоҥ! – диэбиккит,
«Бэлэспэр силлээбиккит».
Барытын ылыммытым,
Быһа хаампатаҕым
Эһиги үс күлүккүтүн,
Үөрэ көөртүм эһиги үрдүккүтүн.
– Сатаан таҥын, сатаан тото аһаа,
Силлиэ-буурҕа түстэҕинэ,
Сиргэ быстарыахпыт суоҕа,
Сэтиилэнэн иһиэхпит! – диэбиккит.
Барытын ылыммытым, махтаммытым,
Батыһан эрэ испитим.
Арай сатаан аһаабат,
Урданар буола уойбат эбит этим.
– Биһиги ыллыырбыт курдук ыллаа,
Бу дойду адьырҕа кыылларын,
Үрүҥ көмүс кынаттаах көтөрдөрүн
Үргүтэр сатаммат! – диэбиккит.
Үтүктэ сатаабытым, үтүктэ сатаабытым.
Адьас сатаабатаҕым. Сатаабат эбит этим
Эһиги уу сүүрүгэ уран кылыһаххытын,
Эһиги оту-маһы хамсаппат ырыаҕытын.
Хайыһан көрдөххүтүнэ аны миэхэ
Хараххыт хатыыланар буолан барда…
Хайыыбын? Хардыыгытын ситиэ суохпун ээ.
Хайыыбын? Хайыыбын? Хаалабын дуо?
 

1972

КҮҺҮҤҤҮ БҮЛҮҮБЭР

 
Үөскэр күннүүн үҥкүүлүүр
Үрүҥ көмүс Бүтэй Бүлүүм,
Оччоон-синньээн сытаргыттан
Уу таҕыста харахпыттан…
Өлбөт мэҥэ уу быйаҥҥын,
Эдэр кыыстыы эккин-хааҥҥын —
Улуу өрүс куолаҕа
Оборон ылбыт буоллаҕа…
Ол эрэн бөҕөх турабын,
Уһуну-киэҥи саныыбын:
Эһиил кэлиэ ыһыах сааһа,
Угут уута, көмүөл мууһа…
Икки кытыл сыҥаһаттан
Илиигинэн эн тардыстыаҥ,
Эдэргинии, түөскүн астан,
Эппэлдьийэ, мөхсө сытыаҥ…
Быттыккыттан-хонноххуттан
Быйаҥ уута өрө анньыа,
Намылыйар таһааҕыттан
Тайҕа тыабыт, сыһыы хамныа…
Оттон бүгүн бөтүөхтүүгүн,
Үрүҥ көмүс Бүтэй Бүлүүм!
Уолан-оччоон сытаргыттан
Уу таҕыста харахпыттан!..
 

1972

«Оттобун оһохпор…»

 
Оттобун оһохпор
Тиит маһы —
Тиритэн-хорутан кэлэбин.
Оттобун оһохпор
Бэс маһы —
Титирии, тоҥо сылдьабын…
Бу эбит буоллаҕа
Мас мастан атына, —
Киһи киһиттэн
Атынын кэриэтэ…
 

1972

КУЙУУР

 
Көлүйэ күөл халыҥ муустарын
Күрдүргэччи көйө аллараҥҥын,
Көлөһүн-балаһын аллаҥҥын,
Түһэрдэр түгэҕин булларбат,
Туох да уутун сэбэ тургуйбат,
Таҥнары күөрэйэн тахса турар,
Дириҥ далай ойбонун тэһэҕин,
Дьэ бултуом аҕай дэнэҕин…
Чэччилээн-чэччилээн аллараҥҥын,
Түгэҕин эмискэ түөрэ олуйаҥҥын,
Төрүт буордаах уутун кытары
Кыһыл хааннаах лаапчааннааҕы —
Көмүс хатырык салыҥнааҕы
Кылбаһыта үөһээ өрүкүтэҕин,
Кыл сүүргүн үҥкүүлэтэҕин…
Маҥнайгы уоҕуҥ дьэ хараан,
Махтана, астына быһыытыйан,
Маҥкыҥ маһыгар бэргэнник
Түөрэйгин түргэнник кэтэрдэҥҥин,
Тилэххинэн күүскэ тирэнэҥҥин,
Дьэ эттиин-хаанныын иэнигийэн,
Дьэ эргитэн-эллэһэн бараҕын…
Төһө да балыгы хотордоргун, —
Төрүт баҕаҥ ханыа эрэ суоҕа;
Тымтайгын төһө да толордоргун, —
Тыаҕа тахсыах санааҥ кэлиэ суоҕа!..
Оо, үчүгэй даҕаны буоллаҕа
Ыкса сааскы ичигэс ылааҕа
Өссө элбэҕи түөрэ баһаары,
Атын ойбону аллараары, —
Өссө элбэҕи өрө тэптэрээри, —
Өлүмнэһэ эрэ сылдьарыҥ!..
 

1972

«Доҕорбун дьиэбэр ыҥырабын…»

М.Т.

 
Доҕорбун дьиэбэр ыҥырабын,
Тугум да суох күндүлүүрүм.
Хаһаас аспын, сыһыктарбын
Билбэппин хаһан бүппүттэрин.
Доҕорбун дьиэбэр ыҥырабын,
Тугум да суох киһиргиирим.
Мин баайдарбын, малларбын
Билэр кини эргэлэрин…
Ол да буоллар, ыал буоллаҕым,
Улдьаарар да кэмим аастаҕа, —
Доҕорбун дьиэбэр ыҥыраммын
Дьоллуур, күндүлүүр санаалаахпын…
Түбүктээх бу таас куоракка,
Түрүлүөннээх тыаска-ууска,
Түүнү, күнүһү араарбакка,
Тыҥырахтаахха тыыттарбакка
Күһүн, сайын муспут хаһааспын
Кыһын, саас таспыт сыһыкпын —
Хомойоммун да дьоллономмун
Кыладыйбыт ахан хоһооннорбун;
Туохха да биэрбэт баайбын —
Тойуктарбын, ырыаларбын
Доҕорбор ааҕан биэрдэрбин
Дуоһуйуох эрэ курдукпун.
Кини эрэ онтон астыннар,
Күллэр-үөрдэр уонна итирдэр, —
Бу аан дойдуга мин саҕа
Баай киһи диэн суох буолуоҕа!
 

1972

«Мин маҥнай харахпын аһарбар…»

 
Мин маҥнай харахпын аһарбар
Буурҕа тыал ахпыта, часкыйа, —
Балыыһам түннүгүн анныгар
Баай Хатыҥ турара, наскыйа.
Ол күнтэн элбэх да хонуктар
Элэҥнээн киэһэрэн аастылар:
Хонуктар игирэ курдуктар,
Күнтэн күн атына суох устар.
Арай эн, Хатыҥым барахсан,
Итии хаар таҥаскын уһуллуҥ.
Лабаалар хаарынан бырахсан,
Күн уота көмнөххөр уулунна.
Күөх солко бытырыыс былааккын
Санныгар иилинэ бырахтыҥ,
Ыһыахха бараары баҕарбыт
Эдэр кыыс кэриэтэ таҥынныҥ.
Миигинниин бэрт дэҥҥэ мунчаарар,
Таһыттан, ыраахтан талбаарар,
Эрэнэр, эрэммэт Хатыҥым! —
Эт эрэ, эт эрэ, хайдаҕый? —
Мин хаһан атахпар турабын,
Мин хаһан таһырдьа тахсабын;
Ыһыахха, бар дьоҥҥо барыахпын
Айыыта-харата хаччаный?..
 

1972

ТЫЛЛААХ ЧЫЫЧААХ
(Остуоруйа)

 
Түөрт иитэ көстүбэт
Толомон толоон ортотугар,
Тутуһар туурата биллибэт
Тунаар тумара дулҕатыгар,
Тыллаах чыычаах барахсан
Тырыбыныы мөхсө сытар:
«…Хомурахтаах хотугу дойду
Холоруктаах модун буурҕатыгар,
Илин-кэлин түсүһэ
Илбиһирэ көтүү кэмигэр,
Долуобун тобурахха тоһутан,
Дабыдалым дьаҥхара мууһуран,
Самыырга охтубут сара кус курдук,
Сапсыммат садьалай буоламмын,
Санаа сохсотугар баттатан,
Сатыылаан, быстаран сытабын…
Охтон баран турбат баар —
Улуу муҥ,
Оһоллонон баран үтүөрбэт баар —
Ыар эрэй!..
Үрүк-түрүк эрдэххэ,
Үөһэнэн көтөр күннэргэ
Үгүс да этэ үөлээннээх доҕотторум,
Өрүһүйсүөх буолбут үөр «хотойдорум»!
Өҥмүт-түүбүт кэриэтэ
Өйбүт-санаабыт да биирэ бэрдэ!
Муораҕа тиийэн төннөр
Муҥутуур муҥур баҕалаахпыт:
Икки атахтаах үктэммэтэх
Уу уйгу кытылларын буламмыт,
Ууһаан-сымыыттаан эргиллэр
Улуу дохсун санаалаахпыт.
Быстаран өллөххө даҕаны
Биир кумахха көмүллүөх буолан,
Эрэнсэн-итэҕэйсэн испиппит.
Айан аҕыс аартыгынан
Аргыстаһан айанныах буоламмыт
Андаҕар тыл бэрсибиппит.
Оо, ол онтубут баара
Уу сүүрүгүнүү уостан хаалла:
Силлиэ түһэр сибикитин истээт, —
Сүтэрсэн, умнуһан кээстибит;
Буурҕа буолар билгэтин билэн,
Мунсан-бураллан хааллыбыт.
Суолбут араҕыстаҕа —
Тугун судургутай?!.
Соргубут тоһуннаҕа —
Тугун соһуччутай?!.»
Ити курдук иэйэ-куойа сыттаҕына,
Үөһээ үрдүк дьүрүс халлаана
Үрэл гына сырдыы түһээтин,
Үрүлгэн сардаҥа дэйбиирдээх
Үрүҥ күн, хара былыт быыстарыттан
Үөгү саҥа сатараата:
«…Этэҥҥэ көппүтүҥ буоллар,
Эн даа үөрдэриҥ курдук,
Өлүмнэһэ, өрүскэлэһэ, ииригирэ,
Үрүҥү-хараны өйдөөбөт иҥсэлэнэн,
Үчүгэй диэбиккэр, үрдүк диэбиккэр
Урут түһэ сатыаҥ суох этэ дуо?..
Кулан дьолуо хотоҕойдоох удьуора,
Күөрэйэ көтөр көмүс чыычаах эрээригин,
Кэмсиннэҕиҥ баҕас тугун сүрэй?! —
Тимирбит күөрэйэрэ диэн баар,
Тэмтэрийэн охтубут турара,
Тостубут табытал муостуйара баар!..
Кыната суох кыһалҕатын,
Халлаан көҥүлэ хамаҕатын
Өйдөөбүт эбит буоллаххына,
Аны биирдэ үөһэ дабайаҥҥын,
Аньыыта-харата суоххун
Аанньалларгар итэҕэтэн,
Сай күдэн сырдык салгыҥҥа
Санааҕын көтөн көрдөр!..»
Тыллаах чыычаах барахсан:
«Тыый! Тыый!» – диэн соһуйда.
Чырыптыы, чырылыы түһээт,
Тэмтэйэ, тэлибирии дайда:
Тус соҕуруу, күн тахсар,
Тыҥ хатар сирин диэки
Тырыбыныы көтө турда!..
Айылҕа анысхан араллааныгар
Айан суолугар умнуллан хаалан,
Соҕотохсуйа, соҥуйа түспүт
Кыптыый кынаттаах кыракый чыычаах
Ханна тиийэн уйа туттубутун,
Ханна тиксэн оргул оҥостубутун,
Халлаан хайа эркинигэр
Дууһата тохтообутун
Ким этиэ, туох билиэ баарай?..
Остуоруйа бүтэр уһуга
Үчүгэйи эрэ үөйэр үгэһинэн,
Этинэн-хаанынан
Эрэйи билбит чыычаах
Этэҥҥэ буолаа ини диэн
Эрэл санаабыт иһирэҕин
Испитигэр илдьэ хаалыаҕыҥ!
 

1972