Kitabı oku: «Nutuk», sayfa 10

11-12 Eylül 1919

Malatya’da İlyas Beyefendi’ye,

1- Verdiğiniz bilgiler heyetimizce dikkate alındı. Zatıalinize şartlar ileri sürenler kimlerdir? Elbette ki böyle bir münasebete girmek asla doğru değildir. Hıyanetleri ortaya çıkan Vali, Mutasarrıf ve yardakçılarının yakalanmaları ve tahrik etmeye çalıştıkları bazı gafil kimseleri uyarmak bahis konusudur. Bunun için tam bir şiddetle karşılık vermek lazımdır. 13’üncü ve 15’inci ve 3’üncü Kolordu Komutanları bu dakikada telgraf başında hep birlikte alınacak tedbirleri kararlaştırmaktalardır. Mümkün olan kuvvetler her taraftan harekete geçirilmiştir. Sükûnet ve ciddiyetle oraca gereken tedbirlerin zatıaliniz tarafından alınmış bulunduğuna emniyetimiz tamdır. O bölgede bulunan bütün telgrafhanelerin tutulması ve Mutasarrıf Vekili Tevfik Bey kardeşimizin hükûmetin kuvvetini ve nüfuzunu en üstün şekilde göstermesi dikkatle göz önünde tutulmalıdır.

2- Bu anda bütün Anadolu merkezlerinden, Zatışahane’ye, yapılan hıyanet arz edilmektedir. Oraca da aynı suretle hareket olunmalıdır.

3- İngiliz binbaşısının sözleri blöftür. Kürtlerin de toplanmaya muvaffak olsalar bile, askerî kuvvet karşısında ne dereceye kadar başarı göstereceklerini takdir buyurursunuz.

4- Bedir Ağa’yı ve Keven aşireti reislerini ve bu haince hareketlere karşı olan reisleri tarafınıza çekmeye çalışmanız uygun olur.

5- Hısnımansur’dan (Adıyaman) hareket eden süvari bölüğüyle Siverek ve Diyarbakır’dan hareket eden birer taburla irtibatınız var mı? Nerelere vardılar?

Telgrafhanede bulunan Kongre Heyeti adına

Mustafa Kemal

Gerçi kongre toplantı hâlinde ve telgrafhanede bulunmuyordu. Fakat maneviyatı kuvvetlendirmek için Kongre Heyetinin alakasını göstermeyi uygun gördüğüm gibi imza olarak yalnız “Kongre Heyeti” diye de aynı mahiyette ayrıca bir telgraf da yazdım (Ves. 74).

Bu telgrafıma ek olarak, Urfa’da, Antep’te, Maraş’ta bulunan ve pek az olan yabancı kuvvetleri bildirerek “Size bir yabancı tümeninden bahsedenlerin söyledikleri, vatan ve millet hainlerinin yalanını naklederek maneviyatınızı kırmak alçaklığından…”dır dedim (Ves. ‘75).

İlyas Bey, telgrafıma verdiği cevapta “Taarruz hâlinde, şiddetle karşı konulması kesin olarak kararlaştırılmıştır.” dedikten sonra “Eldeki kuvvet, Malatya’yı uzun müddet bir Kürt taarruzuna karşı savunmaya yeterli değildir. Bunun için mümkün olan, süratle yardımcı kuvvetler gönderilmesinin temin buyrulması bir kere daha istirham olunur.” dedi (Ves. 76).

İlyas Bey’e, gerektiğinde bir şey bildirebilmek için telgrafhanede bir subay bırakarak, önemli olan işinin başına gitmesini rica ettim (Ves. 77).

İlyas Bey tarafından 12 Eylül’de çekilen bir telgrafı çeşitli bakımlardan, subaylarımız ve memurlarımız için faydalı olabileceği düşüncesiyle aynen arz edeceğim:

Malatya, 12.9.1919

Sivas’ta 3’üncü Kolordu Komutanlığına,

Halep’teki İngiliz ordusuna mensup albay rütbesinde Mösyö P. Peel adında bir İngiliz subayı, bugün 12.9.1919 öğle üzeri Malatya’ya gelmiştir. Maksadının Malatya, Harput ve Diyarbakır bölgelerinde ileri gelen kimseler, sivil ve askerî memurlarla görüşmek olduğunu, kaçak Mister Nowil’in memuriyeti hakkında bir şey bilmediğini ve bu hususta İngiliz hükûmetinin kesinlikle bilgisi olmadığını ve böyle bir propagandacı subayın buralarda gezmesini kabul edemeyeceğini ve aşiretler içerisinden derhâl buraya getirilmesi için kendisine emir vereceğini söyledi. Eğer haince bir maksatla buralarda gezdiğine kanaat getirirse tevkif ederek Halep’e göndereceğini ilave etti ve Vali Galip Bey’in de kendisiyle görüşmek üzere hayatının korunması hususunda kendisine teminat vererek buraya davet etmesini istedi. Bu hususta, üst makamdan adı geçenin buraya gelebileceği hakkında emir almadan buraya gelmesinin mümkün olamayacağını ve bu hususta ilgili makamlara müracaat edeceğimi de söyledim. Bu izin emrinin süratle bildirilmesine aracı olmamı rica etti. Kendisi “Yüksek Siyasi Mutemet” adıyla bilinirmiş. İstanbul hükûmeti kendisini tanırmış. Kendisi burada iki gün kaldıktan sonra Harput’a gidecekmiş. Vesikası yoktur. Kendisine muhterem bir misafir olduğu ve özel hürmet gösterileceği söylenmiştir. Valiyi buraya getirtmesine ve bu zatın Harput’a doğru seyahat yapmasına müsaade edelim mi? Bildirilmesi, Sivas’tan iki subayın şimdi geldiği arz olunur.

15’inci Alay Komutanı

İlyas

Bu telgraf metninde söz konusu olan hususlar hakkındaki hareket tarzını gösterir görüşlerimiz şu suretle kısaca bildirildi:

Sivas, 12.9.1919

Tel

Çok aceledir.

Malatya’da 15’inci Alay Komutanlığına, C: 12.9.1919

Kim olursa olsun, vesikasız bir yabancı subayın Osmanlı ülkesi içinde işi yoktur. Kendisine gayet nazik, fakat askerce kesin olarak durumu bildiriniz ve geldiği yere hemen dönmesini ihtar ediniz. Memleketten çıkıncaya kadar da oranın ileri gelenleri ve memurlar ile hiçbir siyasi temasa geçmemesi için yanına muktedir, uyanık bir subayı veriniz.

Kaçak valinin vatan ihanetiyle itham edildiğini, ele geçince yakalanarak kanunun adaletli pençesine teslim edileceğini, bu hususta, başka türlü bir şey yapmak imkânı olmadığını ayrıca izah edersiniz, efendim.

Mustafa Kemal

Efendiler, alınan tedbir ve tertipler ve bilhassa gösterilen asabiyet ve şiddet sayesinde, Ali Galip ve Halil Beylerin kandırmaya çalıştıkları aşiretler dağılmış, hiçbir ümidi kalmayan Ali Galip, önce Urfa’ya ve oradan da Halep’e kaçmıştır. Mister Nowil de gözetim altında, rahatça Elbistan üzerinden gitmiştir. Diğerleri de çeşitli yollardan kaçmışlardır. Bu safhaları daha fazla anlatmakta bir fayda görmüyorum. Bu hususlara dair söylediklerime ek olarak yayımlanacak olan vesikaların okunmasından, bugün ve yarın için ibret alınacak dersler çıkarılacağını ümit ederim (Ves. 78, 79, 80, 81).

İhanetin Ortak Elebaşlarından Ferit Paşa Kabinesine Taarruz

Efendiler, Ali Galip teşebbüsünün, Padişah’ın ve Ferit Paşa hükûmetinin ve yabancıların ortak bir teşebbüsü olduğuna, arz ettiğim vesikaları gördükten sonra şüphe ve tereddüt edenler kalmaz, zannederim. Bu ihanetin ortak elebaşlarına karşı alınması lazım gelen vaziyet bellidir. Ancak karşı teşebbüste mümkün olduğu kadar cephe hücumundan sakınmak, o günün gereği olmakla beraber, teşebbüs kuvvetini çeşitli hedeflere yönetmekten kaçınarak bir noktada toplamak ihtiyata uygundu. Biz de taarruzun hedefi olarak yalnız Ferit Paşa kabinesini tespit ettik ve Padişah’ın da bu işin içinde olduğunu bilmemezlikten geldik. Ferit Paşa Kabinesinin Padişah’ı hakikatlerden haberdar etmeyip aldatmakta olduğu tezini tuttuk. Padişah, durumu öğrendiği takdirde, derhâl kendisini aldatanlara layık oldukları muameleyi tatbik edeceğinden emin olduğumuzu ileri sürdük ve hükûmetin ortaya çıkmış olan cinayeti üzerine kendisine itimadın kalmaması tabii olduğundan hakiki durumu yalnız ve ancak doğrudan doğruya Padişah’a arz etmekle vaziyetin düzeltilebileceği hususunu, teşebbüslerimiz için hareket noktası kabul ettik. Bu düşünceyle, Eylül’ün on birinci günü Padişaha hitaben bir telgraf hazırlandı; bu telgrafta tahmin buyuracağınız gibi zamanın icabı olan birçok basmakalıp sözler içinde, “Hükûmetin silah zoruyla Kongre’yi basarak Müslümanlar arasında kan dökülmesine sebep olacağı, Kürdistan’ı ayaklandırmak suretiyle vatanı parçalatmak planını para karşılığında taahhüt etmiş olduğunun vesikalarla ortaya çıktığı, hükûmetin bu işlere alet ettiği adamların perişan edilerek kaçmaya mecbur edildiği, yakalandıkları takdirde kanunun pençesine teslim olunacakları ve bu cinayetleri hazırlayan Dâhiliye ve Harbiye Nazırları tarafından tebliğ ve tatbik ettiren İstanbul hükûmetine milletin itimat ve emniyetinin kalmadığı belirtildikten sonra, namuslu kimselerden meydana gelen yeni bir kabinenin kurulmasıyla bu casus şebekesi hakkında bir an önce kanuni soruşturma yapılarak suçluların cezalandırılması isteniliyor ve adil bir kabine kuruluncaya kadar İstanbul ile hiçbir şekilde haberleşme ve münasebette bulunmamaya karar vermiş olan milletten ordunun ayrılamayacağını, hadisenin içyüzünü bilen ve o civarda bulunan kolordu komutanları zatışahanenize arz etmeye mecbur olduk.” deniliyordu (Ves. 82).

İşte bu telgraf suretinin bütün kolordularca İstanbul’a çekilmesinin uygun olacağı düşünüldü. 11 Eylül günü telgraf başında kolordu komutanlarına şu talimatı verdim:

Şimdi bir suret vereceğiz. Bu suretin 3’üncü, 15’inci, 20’nci, 13’üncü ve 12’nci Kolordu Komutanlarının müşterek imzasıyla çekilmesini uygun görüyoruz. Okunduktan sonra diğer komutanlarla aynı zamanda çekmek için bekleyiniz:

Suret:

Sadrazamlık Yüksek Makamına,

Şimdi, doğrudan doğruya, pek mukaddes Başkomutanımız, şanlı Halifemiz Efendimize önemli maruzatta bulunmak mecburiyetindeyiz. Engel çıkarılmamasını rica eder, aksi takdirde doğacak vahim neticelerin sorumluluğunun sadece yüksek şahsınıza ait olacağını arz ederiz. 12’nci Kor., 13’üncü Kor., 20’nci Kor., 15’inci Kor, 3’üncü Kor.

Bu önemli maruzat, arz etmiş olduğum gibi Padişah’a yazılan telgraf metninden ibaretti.

Eylül’ün 11’inci günü, bilhassa 12-13’üncü gecesi, her tarafta, kolordu komutanları telgraf merkezlerini işgal ederek kararlaştırıldığı şekilde İstanbul ile haberleşmeye çalışıyorlardı. Fakat Sadrazam ortadan kaybolmuş gibiydi, cevap vermiyordu. Biz de telgraf başında, Sadrazam’ın telgrafları alıp cevap vermesi için baskı yapıyorduk. İstanbul merkezi telgraf memurlarıyla olan uzun çekişmelerden sonra bir telgraf memuru özel olarak şu bilgiyi verdi: “Sadrazam Paşa’ya yazılan ifade telefonla söylenildi. Alınan cevaplar: Telgraf metni Sadrazam Paşa hazretlerine arz olundu. İletecekleri maruzatları usulü dairesinde telgrafla arz olunmalıdır. Telgraflar da usulü dairesinde Padişah’a takdim edilir, buyurduklarını Müdür Bey söylüyor efendim.” (Ves. 83)

Bunun üzerine, gece yarısından sonra, saat 4’te şu telgraf, Sivas telgrafhanesine gönderildi:

11.12.1919

Sadrazam Ferit Paşa’ya,

Vatan ve milletin haklarını ve mukaddesatını ayaklar altına alarak ve Padişah hazretlerinin yüce şeref ve haysiyetlerini çiğneyerek birtakım gafilce teşebbüs ve hareketlere giriştiğiniz meydana çıkmıştır. Milletin Padişah’ımızdan başka hiçbirinize emniyeti kalmamıştır. Bu sebeple hâlini ve istirhamlarını ancak Padişah hazretlerine arz etmek mecburiyetindedir.

Kabineniz, gayrimeşru hareketlerinin vahim neticelerinden korkarak millet ile Padişah arasında engel teşkil ediyor. Bu husustaki direnmeniz daha bir saat devam ederse, millet artık kendisini her türlü hareket ve faaliyetlerinde serbest saymakta haklı görecektir ve bütün vatanın gayrimeşru kabinenizle kesin olarak alaka ve bağlantısını kesecektir. Bu son ihtarımızdır. Bundan sonra milletin alacağı vaziyet burada bulunan yabancı subaylar vasıtasıyla İtilaf temsilcilerine dahi etraflıca bildirilecektir.

Umumi Kongre Heyeti

Sivas Telgraf Müdürlüğüne de, aynı zamanda telefonla şu emir verildi:

Kongre’mizden seçilen bir heyetle, telgrafhaneye gönderilecek bir telgrafımızın doğrudan doğruya Mabeynihümayun’a (Saray) çekilmesine İstanbulca engel olunduğu bildiriliyor. Bir saat içinde telgrafın çekilmesine müsaade edilmediği takdirde İstanbul ile bütün Anadolu telgraf haberleşmelerini kesmeye mecbur olacağımızı üst makamınıza bildiriniz.

Umumi Kongre Heyeti

Kolordu Komutanlarına da aşağıdaki umumi tebliğ yapıldı:

Sivas’tan, 11-12.9.1919

20’nci Kolordu Komutanlığına,

15’inci Kolordu Komutanlığına,

13’üncü Kolordu Komutanlığına,

3’üncü Kolordu Komutanlığına,

Kongrenin Padişahlık yüce makamına olan maruzatına İstanbul’da Telgraf Başmüdürlüğünce engel olunmuştur. Bir saat içinde Saray’a yol verilmezse bütün Anadolu’nun İstanbul ile telgraf haberleşmelerinin kestirileceği cevap olarak, adı geçen müdürlüğe tebliğ ettirilmiştir. Kongre’nin bu meşru isteğine müspet cevap alınmadığı takdirde, tebliğ anından itibaren, Ankara, Kastamonu, Diyarbakır telgraf merkezleriyle Sinop’ta telgraf haberleşmelerinin durdurulması, yani Kongre’nin tebliğlerinden başka hiçbir telgrafın İstanbul’a geçirilmemesi ve İstanbul’dan kabul olunmaması ve Batı Anadolu ile haberleşmemize engel olmayacaksa Geyve Boğazı tarafındaki hattın dahi tutulması veya geçici olarak kesilmesi ve yapılanların neticesinin bildirilmesi rica olunur.

Bu talimatın yerine getirilmesine engel olacak telgraf memurları, bulundukları yerlerde derhâl Harp Divanına verilerek haklarında en ağır ceza uygulanacaktır. Tebligat gereğinin yapılması 20’nci, 15’inci, 13’üncü ve 3’üncü Kolordu Komutanlıklarından rica edilmiştir. Alındığının bildirilmesi.

Sivas’ta Umumi Kongre Heyeti

Bu telgraftaki talimat sonraki telgraflarla tamamlandı (Ves. 84, 85).

11-12 Eylül gecesi yapılmış olan umumi tebliğe ek olarak da şu ricada bulunuldu:

Bu gece netice elde edilinceye kadar hiçbir komutanın ve sivil idare amirlerinin ve ilgili heyetlerin telgrafhaneleri terk etmemesi rica olunur.

Umumi Kongre Heyeti

Telgrafhanelere de şu ihtarda bulunuldu:

Ektir: Bu tebligatın, gereğinin yapıldığı haberi Kongre Heyetince öğrenildikten sonra aynı şekilde aramızda haberleşmeye devam edileceğinden telgrafhanelerde adam bulundurulması rica olunur.

Kongre Heyeti

İstanbul’daki Hükûmetle Münasebeti Kesmek Kararı

İstanbul’un verilen bir saat mühlet içinde Saray’a yol vermeyeceği anlaşılıyordu. Bu bakımdan 12 Eylül 1919 günü, bütün komutanlara ve vilayetlere şu umumi tebliğ yapıldı:

Bir saate kadar, sureti aşağıda yazılı telgraf, Umumi Kongre Heyeti tarafından Sadrazam’a çekilecektir. Bu itibarla siz de hemen bu esasa göre ve bu mahiyette birer telgraf çekiniz ve hemen bildiriniz, efendim.

Umumi Kongre Heyeti

Saat beşte, Sadrazam’a bilgi edinmesi için verilen ve aynı zamanda bütün komutanlara ve vilayetlere yapılan tebligat şundan ibaretti:

Hükûmet, milletin sevgili padişahına olan maruzat ve irtibatını kesmekte ve ortaya çıkan haince hareketine devamda ısrar ettiğinden millet de meşru bir kabine iş başına geçinceye kadar İstanbul hükûmetiyle idari münasebetlerini ve İstanbul ile her türlü telgraf ve posta haberleşmelerini tamamen kesmeye karar vermiştir. Mahallî sivil memurlar, askerî komutanlarla iş birliği yaparak bu hususu temin edecek ve neticeyi Sivas’ta Umumi Kongre Heyetine bildirecektir.

Bu tebligat bütün komutanlara ve sivil idare amirlerine gönderilmiştir.

12.9.1919

Umumi Kongre Heyeti

Mebusların Seçimi ile Meşgul Olunmaya Başlanması

Efendiler, ayın on ikinci günü İstanbul hükûmetiyle umumiyetle haberleşme ve bağlantı kesildi. Bazı müstesna yerler ve bu yerlerle olan münakaşalarımızı ayrıca izah edeceğim. Ondan önce, müsaade buyurursanız, daha önemli sayılması gereken bir mesele hakkında bilgi arz edeyim. Yüksek malumunuzdur ki Ferit Paşa hükûmeti mebusların seçimi için güya bir emir vermişti. Fakat içinde bulunduğumuz tarihe kadar bu emir yerine getirilmemişti. Son durum üzerine, en önemli meselenin mebusların seçimini bir an önce yaptırmak olacağını takdir buyurursunuz. Bu itibarla 13 Eylül’de derhâl bu hususla da uğraşılmaya başlandı (Ves. 86). Uzun uzadıya anlatmaktansa zikrettiğim tarihte verilen ilk umumi talimatı aynen bilgilerinize sunmayı daha faydalı bulurum. Tebligat şudur:

Tel.

13.9.1919

Balıkesir’de 14’üncü Kolordu, Konya’da 12’nci Kolordu, Diyarbakır’da 13’üncü Kolordu, Erzurum’da 15’inci Kolordu. Ankara’da 20’nci Kolordu, Bursa’da 17’nci Tümen, Çine’de 58’inci Tümen, Bandırma’da 61’inci Tümen Komutanlıklarına ve 61’inci Tümen vasıtasıyla Edirne’de 1’inci Kolordu, Niğde’de 11’inci Tümen Komutanlıklarına, Vilayetlere, Müstakil Sancaklara, Belediyelere, Müdafaaihukuk Cemiyeti Merkez Heyetlerine,

İstanbul hükûmetinin tuttuğu ve takip etmekte olduğu irticai yola ve yaşamakta olduğumuz günlerin büyük tehlike ve tehditlerine karşı haklarımızı savunmak için millî meclisin seçimini ve toplanmasını bir an önce sağlamak bugünün en önemli vazifesidir. İstanbul Hükûmeti, milleti aldatarak mebus seçimlerini aylarca yapmamış olduğu gibi son zamanda verdiği seçim emrini de türlü sebeplerle savsaklamakta ve geciktirmektedir. Ferit Paşa’nın, Toros’un ötesindeki vilayetlerimizden vazgeçtiği Barış Konferansı’na verdiği nota ile sabit olmuş ve Aydın vilayeti üzerinde Yunanlarla sınır tespitine kalkışması oradaki işgali, oldubitti hâlinde bir ilhak olarak kabul ettiğine delil sayılmış ve memleketin işgal edilen diğer bölgeleri için de bunlara benzer gafilce ve haince siyasetiyle memleket ve milletin parçalanmasına yol açacağı kesinlikle anlaşılmıştır. Millî meclisin toplanmasından evvel Barış Anlaşması’nı imzalayarak milleti bir oldubitti karşısında bulundurmak niyetinde olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sebeplerle, Umumi Kongre, orduyu ve milleti uyanık bulunmaya davet ederek aşağıdaki hususların süratle yerine getirilmesini, milletin hayati meseleleri olarak kabul ve beyan eder:

İlk olarak: Seçim hazırlıklarının yürürlükteki kanuna göre en kısa zamanda yapılarak tamamlanması için belediyeler ve Müdafaaihukuk Cemiyetleri bütün güçleriyle çalışmalıdır.

İkinci olarak: Sancaklardan çıkarılacak mebusların nüfus miktarına göre sayısı hemen tespit olunarak Heyetitemsiliyeye şimdiden bildirilmelidir. Adaylar meselesi daha sonra haberleşilerek halledilecektir.

Üçüncü olarak: Gerek seçim hazırlıkları, gerek seçimlerin yapılmasında gecikmeye yol açacak sebeplerin şimdiden düşünülerek ortadan kaldırılması ve hiçbir gecikmeye meydan verilmeyerek seçimlerin en kısa zamanda neticelendirilmesi.

Bu kararı bölgenizdeki bütün belediye ve Müdafaaihukuk Cemiyetlerine bildirerek gereğinin bir an önce yerine getirilmesine yardımcı olmanız rica olunur.

Heyetitemsiliye

Memleketi Mercisiz Bırakmamak İçin

Ferit Paşa hükûmeti inadında devam ediyordu. Bilindiği gibi düşünceye kadar devam etti. Memleketi günlerce mercisiz bırakmak elbette pek büyük mahzurlar doğururdu. Bundan dolayı önce fikir sormak üzere ve arkasından bazı itirazlara bakmaksızın emir tarzında tebliğ ettiğimiz kararları, Eylül’ün 13-14 gecesi şu suretle tespit etmiş ve kaleme almıştım:

“Kongrece alınması düşünülen tedbirleri gösteren suret, aşağıda arz edilmiştir: Bu husustaki yüksek görüş ve fikirleriniz alındıktan sonra, umumi heyetçe görüşülerek tatbik mevkiine konulacaktır. 15.9.1919 öğlesine kadar cevabınızı bekliyoruz, efendim.”

Millî davayı haince tevil ve tefsir ile millî teşebbüs ve faaliyetlerimizi gayrimeşru olarak ilan eden Saltanat ve Hilafet makamına karşı milletin ebedî bağlılığını bütün meşru ve kanuni vasıtalarla ispata çalıştığımız hâlde, Padişah ile millet arasında bir mânia duvarı teşkil eden ve ahaliyi silahlanmaya, birbirini öldürmeye sevk ve tahrik eden İstanbul hükûmetiyle münasebetlerini kesmek mecburiyetinde kalan Umumi Kongre Heyeti, aşağıdaki kararları zatıalilerine bildirmeyi vazife sayar:

1- Padişah hazretlerinin yüce adına ve yürürlükteki kanunlar çerçevesinde, devlet işleri ve muameleleri eskisi gibi yürütülmeye devam olunacaktır. Irk ve mezhep farkı gözetilmeksizin halkın canı, malı, ırzı ve her türlü hakları teminat altında bulundurulacaktır.

2- Hükûmet memurlarının kendilerine verilmiş vazifeleri milletin meşru davasına uygun bir şekilde yapmaları tabiidir. Aksi takdirde vazifeden kaçınanların mazeretleri istifa sayılarak, yerlerine uygun görülen kimseler getirilecektir.

3- Vazife sırasında millî dava ve akıma aykırı hareketleri görülecek ve tespit edilecek memurlar din ve milletin selameti adına kesin olarak şiddetle cezalandırılacaklardır.

4- İstifa etmiş memurlardan ve halktan, her kim olursa, milletin kararları aleyhinde kışkırtıcı hareket ve telkinlerde bulunanlar da şiddetli cezalara çarptırılacaklardır.

5- Memleket ve milletin selamet ve saadeti hak ve adalet, memleket içinde güvenlik ve asayişin sağlanmasıyla mümkündür. Bu hususta gereken her türlü tedbirlerin alınması kolordu komutanlarıyla vali ve müstakil mutasarrıflıklardan beklenmektedir.

6- Milletin istekleri, Zatışahane’ye arz ve nakle muvaffak olunup da milletin güveni ve itimadını kazanmış meşru bir hükûmet kuruluncaya kadar haberleşme merci Sivas’ta Umumi Kongre Heyetitemsiliyesi olacaktır.

7- Heyetitemsiliyece alınan kararlar, bütün millî teşkilat merkezlerine gönderilecek ve ilan olunacaktır.

Mustafa Kemal

Yapılan İtiraz ve Tenkitler

Efendiler, bu son arz ettiğim tebligatımız üzerine, kısmen hafif fakat kısmen de oldukça şiddetli itirazlara, direnmelere ve hatta karşı teşebbüslere ve tehditlere uğradık. İtirazlar ve tenkitler, yalnız son tebliğimiz hükümleri üzerinde kalmadı. Bu münasebetle daha başka noktalara da yayıldı. Bu hususta yüksek heyetinize belirli bir fikir vermiş olmak için bu yolda yapılmış olan yazışmalardan bazılarını kısaca arz etmekliğime müsaadenizi rica ederim.

Erzincan Müdafaaihukuk Cemiyeti Merkez Heyetinin 14 Eylül 1919 tarihli telgrafında: “Kararların uygulanmasından önce, İstanbul hükûmetine kırk sekiz saatlik bir süre verilmesinin uygun olacağı bütün üyelerce kararlaştırılmıştır.” tarzında zararsız bir düşünce ileri sürülüyordu (Ves. 87).

Diyarbakır’dan 13’üncü Kolordu Komutanı Cevdet Bey; 14 Eylül 1919 tarihli uzun şifresinde: “Hükûmet merkeziyle büsbütün alaka kesilerek yazışmalar Kongre Heyetitemsiliyesi ile yapılacak olursa, muhalifler, siyasi bir maksat güdenler bu hareketi Hilafet’e karşı isyan edilmiş göstererek halkı yanıltacaklardır. Bu durum devam ederse memur ve askerin maaşları ve yiyecek masrafları için kaynak ve tedbir düşünüldü mü? İstanbul hükûmeti İngiliz nüfuzu altındadır. Her türlü ısrar ve çabaya rağmen başka türlü hareket edebilecek bir hükûmet kurulmasına imkân yoktur. İngilizler, hükûmetin uygun görmesiyle geniş ölçüde bir işgal planı uygularsa, yeni baştan İngilizlerle savaşa girişmeye taraftar mısınız? Ve girişildiği takdirde başarı sağlanacağından ne dereceye kadar eminsiniz? Bu ısrarlı hareket vatanın menfaatlerine uygun mudur?” gibi birtakım düşünceler ve soruları içine alıyordu (Ves. 88).

Erzurum Merkez Heyetinin 15 Eylül 1919 tarihli telgrafında: “Talimatnamemizin altıncı maddesinin (yani Heyetitemsiliyenin merci olma ile ilgili) nizamnamemizle uygunluğu sağlanmak üzere merkez heyetlerinden uygun karar alınması gerekir.” denilmekteydi.

Malatya’daki komutan İlyas Bey’in 15 Eylül 1919 tarihli telgrafında: “Elazığ vilayeti halkının, Kongre’nin maksat ve emelinden haberdar edilerek hiç olmazsa bir derece aydınlatılmalarına değin bu hususun geri bırakılması yerinde görülürse, uygun bulduğumu arz ederim.” düşüncesi ileri sürülüyordu. (Ves. 89).

İçinde bulunduğumuz Sivas’ın Müdafaaihukuk Cemiyeti Merkez Heyeti de uzun bir raporunda: “Bildirilen maddelerin bütününden memlekette geçici bir idare ilan edileceği anlaşılmaktadır.” diye başladıktan sonra “bunun, cemiyet nizamnamesinin özel maddesine ve hiçbir maddesine dayanmak imkânı görülememekte olduğu hakkında” dikkatimiz çekiliyor ve Zatışahane’ye arz olunacak hususları ulaştırabilecek yolları büyük bir sükûnet ve samimiyetle ve tatlı bir şekilde aramayı” tavsiye ediyordu (Ves. 90).

Heyetitemsiliye üyelerimizden olup birçok davet ve ricalarımıza rağmen bize katılmayan, Sivas Kongresi’nde bulunmamak için mazeretler ileri süren Servet Bey’in “Esselamü aleyküm” dindarca hitabıyla başlayan 15 Eylül 1919 tarihinde Trabzon’dan çektiği açık telgrafında: “Sivas Kongresi beyannamesini ve daha sonra tebligatınızı aldık. Cevap olarak bildirdiğimiz düşünceler Kazım Paşa Hazretlerince görülmek arzu edilmiştir ve görülmüştür” … “Önce Sivas Kongresi’nin, umumi kongre şekline girmiş ve bir Heyetitemsiliye vücuda getirmiş olduğu anlaşılıyor ki bu nokta kararlarımıza aykırıdır” … “Sivas Kongresi, Heyetitemsiliyemiz arasına üye seçmeye yetkili olamayacaktı” … “İstanbul hükûmeti ile haberleşmeyi kesme bir oldubitti hâline geldi” … “Heyetitemsiliyenin merci olması meselesi umumi efkâr üzerinde pek kötü tesirler yapacaktır. Bundan kesin olarak kaçınılmalıdır.” … “Sivas Kongresi, Erzurum nizamnamesini değiştirmeye yetkili değildir. Bu kongre, Vilayatışarkiye Heyetitemsiliyesine uymaya mecbur olacaktı. Erzurum kararları üzerinde, zihinlerin bir sarsıntı devresi geçirdiği bugünlerde, onun dışındaki hükümlere şüpheli gözlerle bakılacağından şüphe buyurmayınız.”… “Erzurum Kongresi hükümleri dışında yapılacak işlere katılmayacağız.” protestosu ile son buluyordu (Ves. 91).

15’inci Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın 15 Eylül 1919 tarihli yazısında “Sivas Kongresi’nin sorusuna karşılık olarak Trabzon heyetinden Servet, İzzet ve Zeki Beylerin vermek istedikleri cevabı okudum. Pek yakından tanıdığım bu zatlara güvenim ve saygım sınırsızdır. Kendilerinin görüşlerine yön veren temel düşünceyi anlıyorum ve benimsiyorum” dedikten sonra ayrıntılar üzerinde görüşlerini ileri sürüyor ve bu arada “Erzurum Kongresi, Doğu Anadolu vilayetleri adınadır. Sivas Kongresi ise bütün milleti temsil eden bir kongredir ki bu kongrenin de ayrıca bir temsilciler heyeti olması tabiidir. Ancak Sivas Umumi Kongresi Heyetitemsiliyesi, Doğu Anadolu Vilayetleri Temsilciler Heyetini ortadan kaldırmış olmuyor. Bu Temsilciler Heyeti tabiatıyla her an mevcuttur. Yalnız bu Temsilciler Heyetinden olup bugün Sivas Kongresi Heyetitemsiliyesine girmiş bulunanlar varsa, bunların, Doğu Anadolu Vilayetleri Temsilciler Heyetinden istifa etmelerini istemek doğru olabilir. Sivas Kongresi, bütün milletin menfaatlerini ve Doğu Anadolu Vilayetleri Temsilciler Heyeti de yalnızca Doğu Anadolu vilayetlerinin hak ve menfaatlerini korur.” … “Heyetitemsiliye’nin merci olmaklığı ve yetkisi keyfiyeti, meselenin en önemli noktasını teşkil etmektedir ki bu konuda şimdiden acele gösterilmemesi hususunda sizinle tamamen görüş birliği içindeyim. Heyetitemsiliye tekliflerinin birden beşe kadar olan maddelerine gelince, bunların değil sorulmasını, hatta beyanname hâlinde veya bir temenni şeklinde bile yayımlanmasını fazla görürüm.” görüşünde bulunuyordu (Ves.92).

Trabzon’da Servet Bey’e yazdığımız cevap telgrafıyla Kazım Karabekir Paşa’ya verdiğimiz cevaptan da bahsedeyim. Servet Bey’e yazılan telgraf şuydu:

Trabzon’da Servet Beyefendi’ye,

Trabzon Merkez Heyetinden sorulan görüşe henüz cevap gelmedi. Bu husus ayrıca Kazım Paşa hazretlerinden de sorulmuştu. Görüşlerin birleştirilmesine neden lüzum görüldüğü tabiatıyla anlaşılamamıştır. Sırayla belirtilen görüşlerinize aynı sıra ile aşağıdaki gibi cevap arz ediyorum:

Önce, Sivas Kongresi’nin umumi bir kongre olacağını herkes biliyordu. Bunun, sizce başka türlü görülmekte olduğunu şimdi ilk olarak sizden işitiyorum. Heyetitemsiliye meselesine gelince, bu heyet aslında Erzurum Kongresi’nin seçtiği ve kabul ettiği heyettir. Şu sırada bendenizle birlikte Rauf Bey, Bekir Sami Bey, Raif Efendi, Şeyh Hacı Fevzi Efendi Sivas’ta hazır bulunmaktadırlar. Daha dört üyemiz eksik olmakla beraber çoğunluk vazifesini yapmaktadır. Bunun da sizce açık bir şekilde bilineceğine şüphemiz yoktur. Çünkü sizi de durumun öneminden dolayı daha Erzurum’da iken çağırmış ve diğer arkadaşların birlikte götürüleceği bildirilmişti. Sivas Umumi Kongresi’nin, nizamnamemizin sekizinci maddesine göre bazı üyelerle Heyetitemsiliye’mizi güçlendirebileceği birlikte görüşülmüş ve bunda da mahzur görülmemiş, tersine millî birliği temsil için bu, gerekli sayılmıştı. Sivas Umumi Kongresi’nde bundan başka bir şey yapılmamıştır. İstanbul hükûmeti ile haberleşmeleri kesmek, temel kararlarımızın dördüncü maddesinin dışında değil, içinde ve hatta o madde içine giremeyecek, hatıra gelmeyen haince sebeplere dayanır bir mahiyettedir. Esasen bu oldubittiyi yapan biz değiliz, İstanbul hükûmetidir. Şifre telgrafımızda bildirilenlerin yapılması zaruri bir iştir. Bundan, hiçbir şekilde vazgeçmeye imkân kalmamıştır. Biz, tatbik hususunda bizimkine uygun görüşünüzü almak üzere başvurmayı bir vazife saydık. Uygun görüp görmemek, sizce değerlendirilecek bir husustur. Yalnız şunu da arz edeyim ki bugün Anadolu ve Rumeli’nin birlikte harekete mecbur olduğu bir yönde, azınlığın değil, çoğunluğun uygun bulduğu yola girmeye ve azınlıkları bu yola çevirmeye kesin mecburiyet vardır. Merci olmaklık ve yetki meselesi hakkında daha akla yatkın bir görüşünüz varsa, lütfen bildiriniz. Benimsenmesi zaruri görülen bugünkü hareket tarzı dikkatle incelenirse, bütünüyle nizamnamemize ve Erzurum Kongresi’nin temel kararlarına uygundur.

Bunun dışına çıkıldığı noktayı göremiyorum. Şu duruma göre zatıalilerinizin kendinizi katılmaktan alıkoyduğunuz nizamname ve bilinen kararlar dışında yapılan işlerin açıklanmasını rica ederim. Bugün kaçınılmayacak bir hareket varsa, o da, İstanbul hükûmetinin millet ve memleketin kaderini alçakça İngilizlerin arzusuna bırakması ve kendi menfaatlerine kurban etmesidir. Buna karşı buraca alınan karardan başka bir karar alınmasına imkân varsa, lütfen bildiriniz.

Mustafa Kemal

Kazım Karabekir Paşa’ya da verdiğimiz uzun cevabın başlangıcı aynen şöyle idi:

Servet ve İzzet Beylerin, Heyetitemsiliye’nin Trabzon Merkez Heyetinden açıklanmasını istediği hususta cevap olarak çektikleri açık telgraf alındı. İçindeki açıkça duyurulması mahzurlu olan düşünceleri, Heyetitemsiliye tamamen Servet ve İzzet Beylerin kendi görüşleri olarak kabul eder. Heyetitemsiliye herkesten istediği düşünceleri, Servet ve İzzet Beylerden değil, nizamname gereğince Trabzon Merkez Heyetinden istemiştir. Servet ve İzzet Beylerin görüşlerini ihtiva eden özel telgraf ile tarafınızdan hem kendilerine hem de Heyetitemsiliye’ye cevap olmak üzere ileri sürülen düşünceler hakkında da aşağıdaki açıklamalara lüzum görülmüştür:

Her şeyden önce, adı geçen kişileri sizce de bilinen düşüncelere sevk eden temel fikri anlamak, maalesef Heyetitemsiliyece mümkün olamamıştır.

Nizamnamenin dördüncü maddesi, bir geçici idare kurulması sebeplerini ve şartlarını açıklar. Hâlbuki bilinen son haince olaylar sebebiyle alınmış ve alınması lüzumu üzerinde düşünce sorulmuş olan tedbirler, hiçbir vakit geçici idare kurmak gayesi ile ilgili değildir. O hâlde, bu hususla dördüncü madde arasında münasebet aramaya lüzum yoktur. Tedbirler, Zatışahane’ye doğrudan doğruya başvurmaya yol bulmak ve meşru bir kabinenin iş başına getirilmesini istirham etmek maksadıyla alınmıştır.

Sivas’ta toplanan kongre, Batı Anadolu temsilcileriyle Erzurum Kongresi’nin Umumi Heyeti, buna göre bütün Doğu Anadolu vilayetleri adına yetkili olmak üzere, kongrenin kararına uygun şekilde seçilen bir hususi heyet bulundurmakla, Sivas Kongresi elbette bütün Anadolu ve Rumeli adına ve bütün milleti temsil etmek üzere umumi bir kongre vasfını kazanmıştır. Bu kongre, Erzurum Kongresi kararları ve teşkilatını aynen fakat tabiatıyla daha da genişleterek kabul etmiş ve sonunda Şarki Anadolu Müdafaaihukuk Cemiyeti, “Anadolu ve Rumeli Müdafaaihukuk Cemiyeti” umumi adı altında genişletilerek birleştirilmiştir.

Nizamnamenin üçüncü maddesi ve kongrenin temel kararları zaten bu yüksek gayenin sağlanmasını kesin dilek olarak göstermiştir. Sivas Umumi Kongresi, Erzurum Kongresi’nde Şarki Anadolu Müdafaaihukuk Cemiyeti adına seçtiği Heyetitemsiliye’ye tam olarak güvenini bildirmek suretiyle, aynen Anadolu ve Rumeli Müdafaaihukuk Cemiyeti için Heyetitemsiliye olarak kabul etmiştir. Buna göre, Sivas Umumi Kongresi’nin kararları başka, Erzurum Kongresi’nin kararları başka ve Şarki Anadolu Müdafaaihukuk Cemiyetinin Heyetitemsiliye’si başka ve Anadolu ve Rumeli Müdafaaihukuk Cemiyetinin Heyetitemsiliye’si başka gibi başkalıklar ve ayrılıklar elbette söz konusu olamaz ve bunun söz konusu olması şüphesiz ki pek samimi olan millî birlik maksadımız ve mukaddes gayemiz için son derece zararlıdır. Böyle olunca birbirini ortadan kaldıran Temsilciler Heyetleri olmadığı gibi birine girince diğerinden çekilmesini istemenin doğru olabileceği üyeler de yoktur. Bugün, bütün Anadolu ve Rumeli’yi içine alan cemiyetimizin, Sivas’ta bulunan tek Heyetitemsiliye’si Erzurum Kongresi’nde nizamnamenin özel maddelerine uyularak seçilmiş dokuz kişiden beşinin katılmasıyla vazife görmeye devam etmektedir… Hakları, yetkisi ve menfaatleri Doğu Anadolu vilayetlerinden tabiatıyla hiçbir bakımdan az olmayan Batı Anadolu’nun, haklı ve yerinde olan düşünce ve tekliflerini dikkate almayarak onları, olur olmaz bir tabi durumunda bulundurmaya kalkışmak bizim aklımızın bir türlü kabul edemediği hususlardandır… Bu sebeple Heyetitemsiliye’miz altı üye ilavesiyle güçlendirilmiştir.” (Ves. 93).

Bundan sonra daha birçok açıklamaları içine alan bu telgrafımız, aynen Trabzon Merkez Heyetine de çekilmiştir (Ves. 94).