Kitabı oku: «Müsibəti-Fəxrəddin / Seçilmiş əsərləri», sayfa 2

İKİNCİ MƏCLİS

Xırda xanım yerində əyləşmiş… Əbdürrəhim daxil olur.

X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, necə oldular?

Ə b d ü r r ə h i m. Nurcahan arvadı gətirdim, amma dərviş dedi ki, namazımı qılıb, bu saat gəlim.

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan gəlir, bəs hanı?

Ə b d ü r r ə h i m (qapını açıb baxır). Budu gəldi… Nurcahan xala, gəl içəri!

X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, sən get işinə. (Əbdürrəhim gedir, Nurcahan daxil olur.)

N u r c a h a n. Salam əleyküm, Xırda xanım. Başına dönüm, xeyirdimi? Atam-anam sənə qurban.

X ı r d a x a n ı m. Xeyir olmamış nə var, a başı batmış! Nə verərsən mənə, sənə bir elə zad bağışlayım heç dadı damağından getməsin?

N u r c a h a n. Mən sənin qarabaşınam, itinəm… Ölüm, canım da sənindi, balalarım da sənindi. Başına dönüm, sən desən ki, get özünü qayadan at, ona da hazıram, yesirin olum.

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan, düz mətləb üstə gəlmək hamısından yaxşıdır… Özün bilirsən indiyə kimi tamam şəhər bir yana olub, mən bir yana və neçə-neçə müştərilər mənlən qohum olmaq istəyib, mən qəbul etməmişəm; çünki əvvəla, Səkinə hələ uşaqdı, ikinci o müştərilər bizə tay olmayıb, özün də bilirsən.

N u r c a h a n. Bıy, başına dönüm, niyə bilmirəm? Bizim şəhərdə Səkinə xanıma layiq kim var?

X ı r d a x a n ı m. İndi bu saat bizim şəhərdə bir oğlan var. Doğrusu budur ki, mən onu çox şadlıq ilən oğulluğa qəbul elərdim, amma elə adamım yoxdur ki, bu işi düzəltsin. Bu işi heç kəs düzəldə bilməz, səndən savay.

N u r c a h a n. İtin olum, xanım! Siz özünüz yaxşı bilirsiniz ki, Nurcahan elə işləri su içməkdən hasand bilir, belə işlərin anasıdı… Sizə məlumdu bizim şəhərdə nə qədər qız gedir, mənsiz heç keçmir. Bax, xanım, başına dönüm, əvvəl bu Səfdərqulu bəy, sonra Nurcahan xanım, ondan sonra…

X ı r d a x a n ı m. A başı batmış, əgər bu işləri mən bilmirdim, səni niyə çağırırdım.

N u r c a h a n. İndi Xırda xanım, başına dönüm, bircə elə onu mənə de görüm oğlan kimdi. Vəssalam, nağma tamam. Artıq zad mənə lazım deyil.

X ı r d a x a n ı m. Həkim İskəndər bəy. Hansı ki…

N u r c a h a n. Bıy, bıy, elə onu de. Heç gör ağlıma gəldimi? Çox yaxşı, çox əcəb. Kifayət elər, bəsdi. Allah qoysa görərsən o tərlanı nə təhər bəndə salacağam… Onu deyim sənə, Xırda xanım, başına dönüm… Həkim bir yaxşı ev tutub. Bu saat mən bura gələndə ona çox qəribə istul, kürsülər apardılar. Görünür ki, otaqların bəzəmək istəyir. Amma özün də görmüşəm. O sifətdə, o şücaətdə oğlan tapılmaz. Amma, Xırda xanım, sən də qoçaqmışsan. Halal olsun sənə anandan əmdiyin süd! Pəh, pəh, pəh!

X ı r d a x a n ı m. Ancaq bu işi yadda saxlamaq gərək… Özün bilirsən şəhrimizdə bu saat yetişmiş qız çoxdur, o cümlədən o arvadın qızları… Adı nədi? Özləri oxuyub elm tamam eləyiblər… Əgər bizim qorxumuz olsa, o ləçərdən olacaq.

N u r c a h a n. Ağrın oların ürəyinə!.. Qadam onların oxumağına!.. Allahın verən günü məni apardılar, ta ayağımda başmaq da qalmadı gedib gəlməkdən… Hər kimə deyirəm, cavab verirlər ki, bizə rus qızı lazım deyil.

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan, bizə yatmaq kar verməz; gərək elə bu gündən başlayaq tor atmağa.

N u r c a h a n. Nə demək istər? Əlbəttə, əlbəttə… Mən deyirəm elə bu saat gedim görüm nə qayırıram.

X ı r d a x a n ı m. Bax, Nurcahan, bu işi səndən istəyirəm. Gərək nə tövr olsa düzəldəsən. Mən də sənə borclu oluram bir dəst şaldan libas əbrə işməkli, otuz manat pul və qabaqcan bir dəst çit paltar. Bəsdimi?

N u r c a h a n. Heç verməsən də mən sənin qulluqçunam. Sən nə deyirsən, başına dönüm.

X ı r d a x a n ı m (çağırır). Səkinə! Səkinə!

(Səkinə daxil olur.)

X ı r d a x a n ı m. Anan boyuna qurban, o sandığın içində çit var, onu gətir ver Nurcahan nənəyə. (Səkinə gedir.) Bax, Nurcahan, dəxi bilmirəm, bu işi səndən istəyirəm. Nə tövr olsa gərək iş düzələ, yoxsa məni ölmüş görərsən.

(Səkinə çiti gətirir.)

N u r c a h a n (Səkinəyə). Nurcahan nənən sənə qurban, a bizim maralımız, a bizim ceyranımız, a bizim tavatımız! Belə ahu baxışına qocaca nənən qurban, a qız, a qız!.. Xanım, deyirəm dahı mən gedim.

X ı r d a x a n ı m. Səkinə, sən get öz otağına. (Səkinə gedir) Nurcahan, hələ bir az gözlə görək təzə dərviş nə deyir.

N u r c a h a n. Xırda xanım, başına dönüm, o dərvişdən adama möcüzələr nağıl eləyirlər, adamın başının tükü biz-biz durur… Deyirlər ki, əgər istəsə səni də bu saat öz yanına biixtiyar caduynan aparar, necə ki, Hacı İskəndər bəyin arvadını aparıbdır. Xanım, dərvişi də yaxşı fikrinizə salmısınız.

(Əbdürrəhim daxil olur.)

Ə b d ü r r ə h i m. Xanım, dərviş gəlibdi.

X ı r d a x a n ı m. Buyursun.

(Dərviş daxil olur, çiynində xurcun tayı, içi dolu kitab və hər bir büsatı ilə.)

D ə r v i ş. Salam əleyküm.

X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n (ayağa durub). Əleykümsalam, ağa dərviş, buyurun. (Dərviş oturur.)

D ə r v i ş. Xanım, bəndəyə görə nə fərmayişiniz var?

X ı r d a x a n ı m. Ağa dərviş, deyirlər siz cadu ilə möcüzələr görkəzirsiz, doğrudurmu?

D ə r v i ş. Nə ərz edim, xanım xahiş edən görər.

X ı r d a x a n ı m. Mən xahiş edərəm ki, siz bir qızın bir oğlan ilən ulduzun barışdırasınız və əgər bu işə əncam versəniz, məndən nə alarsınız?

D ə r v i ş. Xanımcan, belə işlər mənim cadumun məqamında elə asandır necə ki, bir cam su içmək. O ki qaldı məni razı etməyə, o bağlıdır sizin şəfaətinizə.

X ı r d a x a n ı m. Mən hazıram hər nə siz buyursanız, onu sizə verməyə.

D ə r v i ş. Xanımcan, şükür olsun xudaya, siz sahib güzaransınız və mən sizdən artıq istəmirəm. Mənə iltifat edərsiz bir rəs at, bir dənə cübbə, bir saat və bir qədər cib xərşdiyi.

X ı r d a x a n ı m. Mən razıyam.

D ə r v i ş. Buyurun indi görək oğlanın ismi nədir, qızın ismi nədir?

X ı r d a x a n ı m. İskəndər və Səkinə.

D ə r v i ş. Pəh, pəh! Maşallah! İsmlərindən görünür ki, tamam olmuş işdir. İskəndər və Səkinə… Xanım, buyurun bir təşt su gətirsinlər.

(Nurcahan gedir su gətirməyə, Dərviş kitablarını açır, qələmdanı və bir neçə kağızları o yan-bu yan edir, əbcəd hesabına görə kağızlarda yazır. Nurcahan təşti gətirir, Dərviş diqqət ilə suya baxır.)

D ə r v i ş. Xanım, buyurun görüm Səkinə xanım gecələr vəhşət ilə qalxıb yeri üstə oturub, öz-özünə danışırmı?

X ı r d a x a n ı m. Ağa dərviş, Allahı sevərsən, məni qorxutma, hərdən-birdən olur.

D ə r v i ş. İşimiz bir az çətin oldu. Amma eybi yoxdur, qorxmayın! (Qoltuğundan bir neçə zəncir çıxardır, silkələyir.) Xanım, bu zəncirləri görürsən? Bunların hər bir bəndində düşmənlərin birisi bağlıdı. Babasına lənət onların, heç zad qayıra bilməzlər. Buyurun bir içi dolu od manqal gətirsinlər. (Nurcahan gedir manqal gətirməyə, dərviş ciblərindən neçə kağızlar arasında cürbəcürə otlar və benqalski aqon çıxardır.) Xanım, bilirsiniz nə var? Sizdən təvəqqe edirəm ki, qorxmayınız… Tayifeyi-cindən ikisi Sərtanüş və Muqərqanuş mütəsərrif ediblər Səkinə xanımı. Lazımdır onları rəf etmək, ta ki işlərimiz düzəlsin, yoxsa onlar qoymazlar. Kafirlər hücum edib gələcəklər, mən onların qanadlarını yandıracağam, amma qorxmayın (Nurcahan manqalı gətirir. Dərviş başlayır oxumağa. Oxuya-oxuya bir neçə otlar atır manqala, qalxır ayağa bir əlində kitab və bir əlində nacaq benqalski aqonu atır manqala, oxuyur.): Xurulfərrarə vəttəlqa və şeyən yəşbəhülbərqa. İza məzzac təhussöhqa. Mələktəş-şərqə vəlqərba, sərhəti təcətü mərahya… Budu gəldilər, qorxmayın. (Yenə oxuyur əl-ayağın tərpədə-tərpədə, Nurcahan və Xırda xanım qısılmış). Nurcahan, Xırda xanım. Allah, sənə pənah. Allah, sənə pənah.

D ə r v i ş. Babası yanmışları gördünüz? Yaxşı tanıyırsız Heydərəlini. Tamam heyvanat, nəbatat, vəhşiyyat, cinü-ins bu tilsimlərdədirlər. Zəncirlərdə…

X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n. Allah, sənə pənah. Allah, sənə pənah. Allah, amandı.

D ə r v i ş. Qurtardım. Heç qorxmayın, bacılarım. İndi, xanım, bir şey var: mənə lazımdır bir dənə yumurta, o yumurtanın üstündə bir dua yazacağam zəfəran ilə. Gərək onu İskəndər bəyin qapısında bir övrət yerə vursun, sındırsın… Əlavə mənə lazımdır bir dənə kök qurbağa. Dua yazacağam, o duanı atarsız bir cam suya və qurbağanı asarsınız o camın üstünə başıaşağı və bir də bir dua yazacağam, onu suya salıb verəsiz oğlana; bir qətrə də olsa kifayət edər. Çay içində, su içində. eybi yoxdur.

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan, dur bir yumurta gətir. (Nurcahan gedir.) Ağa dərviş, bəlkə bu saat qurbağa tapılmadı.

D ə r v i ş. Eybi yoxdur, sonra taparsınız. O qurbağa başıaşağı qalıb suya baxa-baxa öləcəkdir və o dəqiqədən başlanacaq məhəbbət eşqi odlanmağa…

(Nurcahan yumurtanı gətirir, Dərviş yumurtanı yazır.)

D ə r v i ş. Xanım, bu yumurta gərək yerə qoyulmasın. Nurcahan bacı, saxla, yerə qoyma. (Yumurtanı Nurcahan yaylığının ucunda döşündə saxlayır.)

D ə r v i ş. Nurcahan bacı, bir-iki kasa də təmiz su gətir, birisi içməkdən ötrü, birisi də qurbağadan ötrü.

N u r c a h a n. Ağa dərviş, ala, su hazırdı.

D ə r v i ş (duaları yazıb suya salıb). Bu göy kasa qurbağadan ötrüdür və bu ağ kasa içməkdən ötrü. Dur, xanımcan, indi mənim elmim tamam oldu. Rüsxət verin, mən gedim.

X ı r d a x a n ı m. Ağa dərviş, buyur. Bu hesab deyil. (Beş manat verir.)

D ə r v i ş. Xanım, iş möhkəm olmaqdan ötrü fitəni də (cibindən çıxarır) atarsız ocağa, yansın, ondan sonra oğlan Allahın verən günü biixtiyar gələcək qulluğunuza. Dəxi mən də mürəxxəs olum.

X ı r d a x a n ı m. Buyur, Allah səni də və məni də bu işdə məyus eləməsin… (Dərviş gedir.) Nurcahan, gərək sən də öz işinin dalınca ol. (Gedirlər. Pəri daxil olur.)

P ə r i. A başınıza dönüm, bu arvad lap ağlını itiribdir axı. Bir deyən gərək, ay xanım, sən Nurcahanı tanımırsan, bilmirsən ki, o gündə min xan qapısında, bəy qapısında duz dadır? Ona sirr vermək olar?.. İşdi yağmadı, bitmədi. Ondan sonra zurnaya qulaq as. Gələcəkdi Püstə xanım, “a qız, Xırda, bacın ölsün, bu nə sözdü şəhərdə danışırlar?”… Gələcəkdi Bədircahan xanım, “a qız, Xırda, mən elə sevinirdim, and olsun Allaha, elə sevinirdim. Doğrusu deyirdim yoğurmadım, yapmadım, hazırca kökə tapdım, a xalan ölsün bu nə işdi?”.. Gələcəkdi Məşədi Cahan, “xanımın canı sağ olsun, İskəndər olmaz, Kərim olu, Kərim olmaz, Səlim olu”… Beş-beş gələcəklər, yeyib-içib, şad-xürrəm geri gedəcəklər. Xanımlar elə belə mahna axtarırlar. İndi, Pəri, gəl evi süpür. Pəri, su gətir. Pəri, başmaq qoy. Bəxtəvər başımıza, pişiyimiz oğlan doğub… Əgər xanımın ağlı olsaydı o bir dəst çit libası verərdi mənim qızıma, mən yüz Nurcahan kimi adamın işin görərdim. Baş tutardı çox yaxşı, tutmazdı qalardı palaz altında… Çörəyi çörəkçiyə ver, birini də artıq. Aley, daş başına, ağılsız başına. (Qarğıyır Xırda xanım gedən tərəfə.)

Pərdə

ÜÇÜNCÜ MƏCLİS

Əhvalat vaqe olur İskəndər bəyin mənzilində. İskəndər bəy ayaq üstə durub stol yanında və stolun üstə kitab. Kitaba baxıb fıştırıq çalır.

İ s k ə n d ə r b ə y (sağ əlinin dal tərəfin kitaba bərk vurub). Möhkəm dostum, əziz dostum, bitəməh dostum, bihəsəd, xalis dostum! Təklik yoldaşı, dərd-qəm yoldaşı, baqi dostum… Pərvərdigara, şükür, gündə min kərə şükür sənə ki, mən kimi yetimi bu məqama gətirdin və məni tamam dünyanın ağıl və kamal sahiblərilə həmsöhbət etdin. Şükür, min kərə şükür!..

N u r c a h a n (qapıdan baxır). Həkim, sənsən? Başına dönüm, atam, anam sənə qurban!

İ s k ə n d ə r b ə y. Mənəm, xala, içəri gəl!

N u r c a h a n. Belə xalan sənin başına dönsün. Belə xalan sənin qadan alsın.

İ s k ə n d ə r b ə y. Mənə görə nə qulluğun var? Əlindəki nədi?

N u r c a h a n. Başına dönüm, həkimbaşı, bu suyu bir baytal verib mənim azarlı nəvəmə dava adına, məndən beş şahı pul alıb. İndi hər kim dadır deyir bu xalis sudu, indi sənə qurban olum…

İ s k ə n d ə r b ə y. Gətir görüm. (Alıb dadır.) Xala, doğrudan bu xalis sudu. Səni həqiqət aldadıblar.

N u r c a h a n (kənara). Yumurtanı sındırdım, suyu da içirdim. Bəs, başına dönüm, nainsaf oğlu mənicə aldadıbdı.

İ s k ə n d ə r b ə y. Nəvənin naxoşluğu nədi? Əgər bura gələ bilir, gətir baxım.

N u r c a h a n. Nəvəm də sənə qurban, nəvəmin nənəsi də… Sənəcə mənim bu cancığazım qurban… Şükür olsun Allaha, böyük həkim olmusan bizim kimi fəqir-füqəraya köməkliyin dəyir, bizlər də sənə duaçı olluq.

İ s k ə n d ə r b ə y. Xala, sən nə diribaş qarısan? Mənəcə nə verərsən sənə bir elə dava verim ki, norəstə cavan olasan?

N u r c a h a n. Sən mənə nə verərsən sənə bir elə qız tapam ki, şam yandırmaq lazım olmaya, üzünə baxanda günə baxan kimi gözlərin qamaşa. Gərdəni bir qarış, boyu sərv ağacı, ağ üz, qara kirpik, qara qaş, gözləri ala, ahu balası.

İ s k ə n d ə r b ə y. Qarı, deyirsən eləməzsən.

N u r c a h a n. Mən? Mən? Eh, məni hələ tanımırsan. Mənə Nurcahan deyərlər. Mənim anam ölsün, tamam vilayətin alış-verişi hamısı mənimlədir. Mən başdan-ayağa sirr dağarcığıyam.

İ s k ə n d ə r b ə y. Ay sirr dağarcığı, bəlkə mən elə külfət sahibiyəm, onda?..

N u r c a h a n. Qoca sərçəyə cib-cib öyrədirsən? Sənin nə vaxtındı külfət sahibi olasan, dünənki uşaq ola-ola.

(Dəli Şirin qapının dalından.)

Ş i r i n. Görəsən həkimbaşı evdədirmi?

N u r c a h a n. Həkim, başına dönüm, odludu, qoyma içəri girə, yoxsa xata elər.

İ s k ə n d ə r b ə y. Dəli də məriz deyilmi? Qoy gəlsin görüm dərdi nədi?.. Hər kimsən içəri gir.

N u r c a h a n. Mürəxxəs olum, başına dönüm.

(Şirin daxil olur.)

Ş i r i n. Paho, paho! Nurcahan qarı, axirətsiz! Nə tez xam yerə şikara çıxmısan?

N u r c a h a n. Qapıdan belə dur, mənim zırrama dəli ilə işim yoxdu!

Ş i r i n. Hələ dur! Dur! Yoxsa axırını elərəm… Həkim, qadan alım, verdiyiniz dava qurtarıb, amma uşaq da yaxşıdı.

İ s k ə n d ə r b ə y. Çox əcəb, artıq lazım deyil?

Ş i r i n. Bəy, mənim adım Dəli Şirindi. Tamam vilayət məni dəli hesab eləyir, mən bu saat sübut elərəm ki, mən dəli deyiləm. Ancaq ərzimə qulaq asın və sən də, Nurcahan, əlim-ayağım dəyməmiş dur yerində. (Nurcahanı qolundan tutub dartır ortalığa.)

İ s k ə n d ə r b ə y (stul üstə oturub kənara). Qəribə işə düşdüm.

Ş i r i n. Həkimbaşı, mən özümü dəli kökünə salmışam ondan ötrü ki, vilayətimizdə həqiqətdə dəli çoxdu və mən neyləyim; bazara girdin gözü qıpıq, sən də ol gözü qıpıq!

N u r c a h a n. Şirin, and olsun uşaqlarımın canına, sənə beş fətir bişirrəm, məni burax gedim.

Ş i r i n. Heç mümkün deyil. Dinməz-söyləməz dur yerində, yoxsa burnunu dişimlə qopardaram.

İ s k ə n d ə r b ə y (kənara). Yaxşı qaravəllidi, axırını görək.

Ş i r i n. Bəy, bu Nurcahan arvadı ki görürsən, şəhərimizdə beləsi hesabsız çoxdu və bunun özü tamam vilayətdə məşhur övrətdi. Əvvəli bir nazlı, gəl məni gör, dərdimdən öl gəlindi. Nə qədər cahıldı, ötənə-keçənə göz vurardı… Belədi, Nurcahan?

N u r c a h a n. Yalansa ağrım ürəyinə!.. Dəlinin sözünə inanan özü də gərək dəli ola… Mən sənə nə deyim, hər nə istəyirsən de. İt hürər, karvan keçər.

Ş i r i n. Həkim, eşitmişsinizmi ki, dəlidən doğru xəbər? Mən elə o dəlilərdənəm.

İ s k ə n d ə r b ə y. Mən ki həkiməm, səndə bir dəlilik görmürəm.

Ş i r i n. Dalına qulaq asın! Qocalanda sonra başladı əvvəl miyançılığa. Nə döyülməyi, nə söyülməyi vecinə almadı; arı yedi, namusu atdı dalına. İndi böyük məşğuliyyəti odu ki, gəzər xan evlərini, bəy evlərini, bunun sözünü ona deyər, onun sözünü buna deyər. Hər bir sözün üstə yüz min qeyrilərin bəzəyir. Xudanəkərdə bir xanım cürət eləyib buna istədiyi şeyi verməyə… Vaveyla, vamüsibəta.

N u r c a h a n. Sənin ki dədənin malını vermirlər… Saqqalına bax, saqqalına.

Ş i r i n. Nurcahan… Əvvəl ki, sən ağuçu idin, balam, sonra bu mərsiyəxanlıq nə idi?

N u r c a h a n. Həkim, başına dönüm, mənim nəvəm naxoşdu, Allahı sevirsən məni bu dəlinin əlindən qurtar gedim.

Ş i r i n. Qoy mən bəyə əhvalatın hamısını nağıl eləyim, sənə bir turp əkim tütünün başından çıxsın, ondan sonra gedə bilərsən.

N u r c a h a n. Hələ sən get qanqal otla. Mən də Nurcahanam, sənin kimiləri çox xaltalamışam, ay it!

Ş i r i n. İndi ki, belə oldu, çox yaxşı, çox əcəb… Bəy, sənə mənim canım qurban olsun, bağışlagilən sənə baş ağrısı olur, şəhərə təzə gəlmisən, bizim yerin gərək əcayib-qərayib işlərin öyrənəsən.

İ s k ə n d ə r b ə y. Əvvəldən gərək olmayaydı, çünki başlamısan, söylə görüm axırı nədi.

Ş i r i n (Nurcahana). Ay imansız qarı, sən haman Nurcahan deyilsən ki, Nəzərəli bəyin qızının əvəzində Şahqulu bəyə öz qardaşın arvadın göstərdin, nə qədər onu yedin?

N u r c a h a n. Yalançının atası dərin yatsın! Yalançının atasının qəbrində donquz bağlayım!

Ş i r i n. A imansız dılğır qarı, sən haman Nurcahan deyilsənmi ki, Şahbaz bəyi aldadıb apardın, biçarəni Qulaməli bəyin tələsində öldürdün.

N u r c a h a n. A səni görüm dizin-dizin sürünəsən! A səni yaylımı gülləyə rast gələsən! Ay tünbətün oğlu, bu sözlər nə sözlərdir ki, özündən qayırırsan?

Ş i r i n. Səni gərək ağladım, hələ harasıdı… A qarı, de görüm, sən deyildinmi təziyə yerində Hacı Tanrıverdinin arvadının ətək qızıllarının səkkizini kəsib yasavul qabağında polisxanaya gedən?

N u r c a h a n. Axırı necə oldu, a beyman! Axırda taqsırlı kim oldu, a bihəya?

Ş i r i n. Axırı necə olacaq, pristav qızılları məzdədi, səni də buraxdı.

N u r c a h a n. Yalançının evinə od düşsün! Yalançının balaları qırılsın! Yaxşımı?

Ş i r i n. Bunlar olsun yalan. İndi mənim özümün başıma gətirdiyin məğlətəni bəyə ərz eləyim; günlərin bir günündə…

N u r c a h a n. Daha bəsdir, qapıdan belə dur. Vallah, yoxsa bir oyun oynayaram tamam şəhər bura tökülər. Belə dur, cəfəng oğlu cəfəng. (İstəyir getsin.)

Ş i r i n. Ağlamasan buraxmaram.

N u r c a h a n. A bihəya oğlu, azmayınan! Məni burada yalqız görmüsən? Belə dur deyirəm sənə! (Ağlayır.)

İ s k ə n d ə r b ə y. Daha bəsdir, çıxın. İkiniz də birdən çıxın. Tez, tez! (Şirin və Nurcahan dalaşa-dalaşa gedirlər.)

İ s k ə n d ə r b ə y. Şirin dəli deyil. Dəli mənəm ki, bu hədyana indiyə kimi qulaq asırdım. Qapını döyürlər… Barı ikinci Şirin olmayaydı. (Gedir.)

Pərdə

DÖRDÜNCÜ MƏCLIS

Əhvalat vaqe olur Xırda xanımın otağında. Xırda xanım döşəkcə üstə əyləşmiş, püştə dalında.

X ı r d a x a n ı m. Bu gecə heç yatmamışam, sabaha kimi fikirdə olmuşam. İndi başım yerində durmur, guya ki, mənim deyil… Bol xəyalat eləmişəm. Bir neçə vaxt iş düzəldib toy fikrinə düşmüşəm. Sonra Pərini götürüb Səkinənin evinə qonaq getmişəm. Bir neçə vaxt iş düzəlməyib hirsimdən ağlamışam… Xülasə, çox bədxab oldum… İndi sabah açılıb, görək Allah nə istəyir. Pəri, Pəri. (Çağırır, Pəri gəlir.)

P ə r i. Nə buyurursan, xanım?

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan bura gəlmişdi? Heç bir xəbər varmı?

P ə r i. Xeyr, gəlməyib, heç bir xəbər də yoxdu.

X ı r d a x a n ı m. Get Əbdürrəhimi bura göndər. (Pəri gedir.)

Nurcahandan çıxmayan iş!.. Gərək o tezdən gələydi. Görəsən, xudaya, görə bildimi, Dərvişin dediklərini əmələ gətirdimi? Hə-yoxluğun barı tez bileydim. Bir-iki gün də belə keçsə, məndən daha adam olmaz.

(Əbdürrəhim daxil olur.)

Ə b d ü r r ə h i m. Nə buyurursan, xanım?

X ı r d a x a n ı m. Nurcahan bura gəlmişdi? Bir xəbər varmı?

Ə b d ü r r ə h i m. Xeyr, gəlməyib və bir xəbər yoxdu. Əgər buyurursan, gedim bu saat çağırım.

X ı r d a x a n ı m. Get, gözünə dönüm, gör evdədimi? Deyinən xanım deyirdi bu saat bura gəlsin.

Ə b d ü r r ə h i m. Baş üstə. (Gedir.)

X ı r d a x a n ı m. Bilmirəm nədi ki, bu qızı Allah adama verir. Qız əvəzində bir daş olsaydı, böyük xoşbəxtlik olardı. Qızı adama ərə verib qurtaranacan ya quddus deyir. Yer üzündən kökünüz kəsiləydi, dahı məndə can qalmadı.

(Səkinə daxil olur.)

S ə k i n ə. Ana, çay gətirimmi?

X ı r d a x a n ı m. İstəmirəm, yenə ürək döyünməm artıb. Çay içsəm, yenə gərək çölə qaçam.

S ə k i n ə. Taqsır özündədi, hər bir zada hirslənirsən, axırda ürək döyünmən qalxır.

X ı r d a x a n ı m. Qoçaq, həkimliyi nə tez öyrəndin? Get, küçük, başımdan ol. Bəlkə bir xəlvət işim var, uşaqsan, büzül yat!

S ə k i n ə (gedə-gedə). Sən deyən olsun, ancaq hirslənmə.

X ı r d a x a n ı m. Bilmirəm nədəndir bu saat elə haldayam ki, istəyirəm aləmə od vuram… Özümdən narazı, gedədən, qarabaşdan narazı… Əgər bu halda kişi gələ, başında tərs dəyirman işlədərəm.

(Nurcahan daxil olur.)

N u r c a h a n. Salam əleyk.

X ı r d a x a n ı m. Əleyk salam, a Nurcahan, indiyə kimi hardaydın? Səni gözdəməkdən gözümün qarası getdi.

N u r c a h a n. Əvvəl başdan ərz eləyim, Xırda xanım, başına dönüm, belə gözlərimiz aydın olsun.

X ı r d a x a n ı m. Belə aydınlıq içində ol. İmanın kamil olsun. Nağıl elə görüm nə var.

N u r c a h a n. Mənim ki bu dilim var, Xırda xanım, onu gərək qızıla tutam. Getdim yumurtanı sındırdım, su aldım əlimə, dedim: başına dönüm bu suyu dava əvəzinə mənə bir baytal veribdir. İçdi dedi “xalacan”… Hər bir sözün başında “xalacan”… həqiqətdə sudu… O yan-bu yan. Bəs dedi mənim burada bir kəsim yoxdu, çox şad olaram ki, sənin kimi imanlıya rast gəldim. Hər nə sən desən, mən onu qəbul elərəm… Xülasə, danışığımız çox oldu.

X ı r d a x a n ı m. Evlənməkliyinin barəsində söhbət olmadı?

N u r c a h a n. Bəs mən nədən ötrü getmişdim? Özü dedi ki, bundan sonra mənə lazımdır ki, ev olam. Mən də ona dedim ki, sənə bir qız yeri bilirəm qonşuluqda. Sərv boylu, gərdəni bir qarış, qaş qara, kirpik qara.

X ı r d a x a n ı m. Gərək deyəydin ki, filankəsin qızı, atası bu, anası bu.

N u r c a h a n. Xanım, gedim balalarımın üzün görməyim, əgər bunların hamısını deməmişəmsə. O da mənə zarafatnan dedi ki, sənə bir dava verim, on beş yaşında qız olasan. Bir danışan, bir məzəli oğlandı ki, heç dünyada özünün də əvəzi yoxdu.

(Pəri daxil olur.)

P ə r i. Xanım, bu gün nahara nə hazır eləyim?

X ı r d a x a n ı m. Hər nə ki sənin keyfin istəyir… Pəri, otaqda şəlitin üstə bir yaylıq var, ört başına, onu sənə bağışladım.

P ə r i. Allah Səkinə xanımı xoşbəxt eləsin. (Gedir.)

X ı r d a x a n ı m (çağırır). Əbdürrəhim, Əbdürrəhim!

Ə b d ü r r ə h i m (daxil olur). Nə buyurursunuz?

X ı r d a x a n ı m. Taxtın altında bir cüt çəkmə var, onu və sandıqxanada bir yapıncı, onu verdim sənə.

Ə b d ü r r ə h i m. Allah Səkinə xanımı xoşbəxt eləsin. (Gedir.)

X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n (ikisi də birdən). Amin!.. Amin!.. Amin!..

N u r c a h a n. Xanım, başına dönüm mən bu gecə bir vaqiə görmüşəm.

X ı r d a x a n ı m. Allah xeyir eləsin…

N u r c a h a n. İnşallah xeyirdi. Gördüm ki, bir göz iştədikcən düz yerdi. Otluq, gülzar. Bu düzün ortasında bir buynuzlu maral otlayır. Hərdən-birdən başını qalxızıb o yana, bu yana baxır, amma kənardan bir üzü nurlu kişi bu marala tərəf gəlir. O adam getdi maralın yanına, maral qaçmadı. O kişi maralın başına ip salıb dalınca apardı. Mən buna çox təəccüb elədim, istədim ki, o üzü nurlu kişiyə yaxınlaşam, bu halda qulağıma azan səsi gəldi, oyandım.

X ı r d a x a n ı m. Bu elə bizim işimizdir, o şəxs də haman dərvişdi. İnşallah, maral qaçmaz.

N u r c a h a n. Xanım, başın üçün mən özüm də elə belə yozmuşam.

(Dərviş daxil olur.)

D ə r v i ş. Salam əleyküm.

X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n. Əleyküm salam, ağa dərviş, buyur otur.

Də r v i ş. Xanımcan, dəxi nə oturum, bu gün sübh tezdən Hacı Məhəmmədtağı və Hacı Kərim gəldilər mənim mənzilimə və mənə təklif etdilər ki, bu gecə cəm olalar mənim mənzilimə və mən onlar üçün dua yazım. Söhbət arasında mənə məlum etdilər ki, bu saat onlar gəlirlər təzə həkimin yanından. Guya İskəndər bəy onlardan çox iltimas edib ki, onlar sizin qulluğunuza gəlsinlər namzədlik üçün və onlar şal və üzük tədarükünə düşüblər… İndi, xanımcan, bildinizmi mənim dualarımın hikmətini?!

X ı r d a x a n ı m və N u r c a h a n (səcdəyə enib). Allah, sənə şükür. Allah, sənə şükür.

(Əbdürrəhman bəy daxil olur.)

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Arvad, dünən sən mənim başıma nədən ötrü o müsibəti açırdın? Məgər övrətdə səbr olmaz, ağzına gələn hədyanı söylər? İndi necə oldu?

X ı r d a x a n ı m. Necə olacaq, şükür olsun Allahın dərgahına. Gözünü sil, dürüst bax gözümə… İndi bilirsənmi arvadın da qoçağı olar.

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Xa! Xa! Xa! Arvad. Mənim qoçaq arvadım. Xa! Xa! Xa! Daldan atılan daş topuğa dəyər… Təklifini sevdim.

X ı r d a x a n ı m. Gördün bu qara nərin hünərini? Gərək əlimdən, ayağımdan öpəsən.

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. O qara nər ikicə pula dəyməz və hər nə iş tutsa özün biabır elər, necə ki dünən dedim.

X ı r d a x a n ı m. Kişi, Allahı sevərsən sən məni qorxuzursan. Nə var, tez ol, tez de görüm?

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Nə olacaq? Sənin İskəndər bəyinin arvadı bu saat faytondan düşdü, yanında balaca oğlu.

X ı r d a x a n ı m. A Nurcahan, a dərviş, bu kişi nə danışır? Dəli olmusan, a kişi, nədi?

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Mən niyə dəli oluram? Dəli sənin kimi olur ki, belə bambılı dərviş başına ip salıb dəli kimi oynadır.

X ı r d a x a n ı m. Əbdürrəhim, Pəri, Nurcahan, bu saat mənə bir xəbər, ay, ürəyim çatladı!.. Mənə bir az su! Tez! Öldüm, ay su.

Ə b d ü r r ə h i m. Xanım, doğrudur, mən özüm İskəndər bəyin gədəsini gördüm.

X ı r d a x a n ı m (Əbdürrəhimə). Vur boyunlarına bu bihəya uşaqlarının, çıxart çölə, çıxart çölə bunları… Ay, ürəyim çatladı…

Ə b d ü r r ə h i m (Nurcahanı və dərvişi çıxardır). İtilin buradan bihəya uşaqları. (Xırda xanımın ürəyi gedir.)

Ə b d ü r r ə h m a n b ə y (Xırda xanımı qucaqlamış). Özünü toxtat, yassar olma. Əbdürrəhim, su! Tez, tez ha! Ay aman su. A qız, özünü toxtat deyirəm sənə. (Səkinə və Pəri tələsik daxil olurlar, qucaqlayırlar Xırda xanımı.)

S ə k i n ə x a n ı m. Ana, sənə qurban olum, nə qayırırsan? Uy Allah, uy!..

Pərdə

1890