Kitabı oku: «Нарқыз», sayfa 3

 
Қорлыққа неғып шыдайын?
Қайратын көр Нарқыздың
Арыстандай ініңді,
Өз алдыңа ұрайын!»
 
 
Арыстанды бұрады,
Өкпесінен сығады.
Қысылғаннан балуанның
Мұрнынан қан шығады.
Дүрілдетіп үйіріп,
Мəмбет ханның алдына
Бұлғап-бұлғап ұрады.
Ортан жілік шарт етіп,
Ортасынан сынады.
Кескен терек секілді
ұзынынан сұлады.
Сонда Мəмбет жылады:
– Бақытым бастан өттің бе?
Маған қайғы жеттің бе?
Еркек емес, əйелден
Бірге туған бауырым
Арманда боп кеттің бе?
Арыстан балуан талады,
Ақыл, естен танады.
Төрелер келіп қамады,
Қалың жиын халықтан
Сынықшы іздеп табады,
Теңге салып көтеріп,
Алып кетіп барады.
 
 
Жігерін Нарқыз білдірді,
Төре жағын жылатып,
Бұқараны күлдірді:
– Балуан болсаң сондай бол,
Арыстан атты төренің
Жілігін де сындырды!
Тілеген тілек бұқара
Көңілі осы тынған жер,
Мəмбет ханның балуанын
Алдына əкеп ұрған жер.
 
 
Хабар айтты Нарқызға
Мəмбеттен бір елші кеп.
Жіберіпті жігітті:
– Маған Нарқыз келсін, деп
Нарқыз кегі бар болса,
Мəнісін айтып берсін, деп,
Бұқарада жүрмесін,
Нөкеріме кірсін, деп.
Ақылы болса Нарқыздың,
Қадірімді білсін, деп.
Жығылған соң Арыстан,
Хан көңілі түнерген,
«Нарқыз маған келсін» деп
Шақырушы жіберген.
Хан шақырса, тартынып
Кім қалады бұл елден?
Бірақ Нарқыз қасарып,
Бармайын деп ойлады.
Тастайтындай бас алып,
Жұрт еркіне қоймады.
«Халыққа қиын іс болар,
Хан ғой елдің қорғаны.
Көпке мұның тыс болар»,
Деп ағайын зорлады.
 
 
Қорықпайтын ер Нарқыз
Халық тілін алады,
Алты кісі жолдаспен
Хан алдына барады.
Ызасы кеп хан Мəмбет,
Ашу көзбен қарады.
Нарқыз одан ықпады,
Айтар сөзін жұптады:
– Елдің басшы қорғаны,
Қарағаны сен едің,
Ақын Нарқыз атанған
Аты шыққан мен едім.
Əуелі атым – Айша еді,
Қайрат, қажыр күшпенен
Нарқыз болған себебім.
Шақыртыпсың, сұрапсың,
Саған жауап беремін.
Алдыңа неге алдырдың,
Бар ма ед əлде керегім?
Батыр керек болды ма,
Айтыңызшы дерегін?
Ханым, ойлап қараңыз,
Қандай ерге тең едім?
Сейіт əкем мал бітпей,
Кедейліктен тарыққан.
Тамаққа кем, киім жоқ,
Малай болып зарыққан.
Қатыны өлген таз ағаң,
Соны біліп алыстан,
Кісі салып араға,
Мал салам деп қораға,
Мені алуға жабысқан.
Əкем байғұс тарыққан
Хан ағасы деген соң,
Қарсы айтуға қорыққан.
Ақылдасқан адамы
«Хан тұқымы керек» деп,
Сендіріпті сондықтан.
Атым əйел болса да,
Тең туып ем адамға.
Малы толып тұрса да,
Тең емен таз жаманға.
Кімге лайық көрінем,
Төреші бол өзіңіз.
Арыстанды жыққанды
Көріп еді көзіңіз!
Намыс алып бергенді,
Ханым, артық санаңыз.
Ойласаңыз, тең бе еді,
Маған сіздің ағаңыз?
Əділ болсаң, ұлықсат бер,
ұлықсат сізден аламыз.
 
 
Бұрынғының нақылы:
«Ханда – деген бір сөз бар –
Қырық кісінің ақылы».
Ойлаңыз да қараңыз,
Біз де сіздің балаңыз.
Хан əділдік қылмаса,
Кімге барып шағамыз?
Таусылады шарамыз,
Ушығады жарамыз,
Сіз шақырды деген соң
Келіп едім осында.
Алдыңыз кең, алдияр,
Рұқсат бер басыма!
 
 
Нарқыздың айтқан арызын
Мəмбет қабыл алмады,
Сөзіне құлақ салмады.
Хан ыңғайын, қабағын
Нарқыз əбден аңдады:
Отыр ма екен əлде хан,
Қызды ұстап қалғалы…
Үйден дереу жөнелді
Атқа Нарқыз қонғалы.
Атына Нарқыз келеді,
Қасындағы жолдасы
Атын тарта береді.
Шапшаң мініп боз атқа,
Еліне тартып жөнеді.
Қара Мəмбет залымның
Аламаны көп еді.
Қуыстанған Нарқызды
Тез ұстаңдар деп еді.
 
 
Ұстауға нөкер ат қойды.
Нарқыз мінген ақ боз ат
Күйіне түсіп жараған,
Құлағын тіке қадаған.
Ат қойғанын қыз көрді
Шуылдаған аламан.
Нарқыз қымтап тақымын,
Атқа қамшы басады,
Белес-белес асады.
Қолтығынан тер шығып,
Ақ көбігін шашады.
Ақбоз аттың байқады
Аламандар шамасын.
Тоқтасып бас шайқады:
«Көрмейміз, деп, қарасын!..»
 
 
Жиындағы адамға
Əмір етті Мəмбет хан,
Бəрі маған келсін, деп,
Айтатұғын сөзім бар,
Көңілдерін бөлсін, деп,
Айтқаныма көнсін, деп.
Алдымнан қашқан Нарқызды
Ұстап əкеп берсін, деп.
Шақыртқан соң хан Мəмбет
Ел жөнелді елпілдеп.
Отыр екен Мəмбет хан
Ашуланып, желкілдеп:
Бəріңе еткен əмірім:
Мені Нарқыз қорлады,
Сөзім қабыл болмады.
Мұндай қорлық көргем жоқ,
Мен Мəмбет хан болғалы.
Нарқызды ұстап беріңдер,
Айтатыным сол ғана!
 
 
Айтқаныма көндірем,
Сендерге сөз өтпесе,
Несіне хан болдым мен!
Құлдық ұрды халайық:
Əмірің бөтен демейік,
Сізден əмір болған соң,
Ризалықпен көнейік.
Қашып кеткен Нарқызды
Сіз үшін іздеп көрейік.
Табыла қойса егер де
Ұстап əкеп берейік!
 
 
Бұзық еді Бөктергі
Талайларды бүлдірген.
Тəуір көрген кісісін
Қуандырып күлдірген.
Жала жауып, талайдың
Басына пəле ілдірген,
Мəмбет ханға ол келді.
Мəмбет ханға жағынып:
«Сізге сонау Нарқызды
Ұстап берем», – деп еді.
Бөктергінің бұл сөзін
Мəмбет мақұл көреді.
 
 
– Уа Бөктергі, Бөктергі!
Ерді Мəмбет көп көрді.
Сыйласар ер сен едің.
Сыйлармын, – деп серт берді.
Қашып кеткен Нарқызды
Əкеліп бер қолыма.
Ашуым зор, кегім көп,
Түсіріп бер торыма.
Əкелген соң Нарқызды,
Мен жарармын жалыңа.
Жолдас қылып өзіңді,
Кірермін жұрт тобына!
Қалың елді Бөктергі
Бүрді де кеп зарлатты.
Бас-басына түгендеп,
Үйді қоймай санатты.
Топ ауылда бір отау,
Көзді тартып тұр отау.
Осы отауға Бөктергі
Барайын деп бет берді.
Соған ептеп барады,
Қыз нөкері қасында,
Ақ отаудың ішінен
Қыз Нарқызды табады.
– Қыз да болсаң, айбынды
Бала екенсің шырағым.
Ерлігіңді сынадым,
Жиын астың ішінде
Көзге түсті сияғың.
Қарсы болып ханменен,
Келіспей жүр тұрағың.
Ниетің болсын оң, дейді.
Мен Бөктергі ағаңмын,
Шырағым, қонақ бол, дейді.
Сендей асыл балаға,
Құрмет ету жол, дейді.
Үйіме алып барайын,
Пəле келмес маңыңа
Қызмет етіп қарайын.
 
 
Адал жүрек, ақкөңіл
Нарқыз бұған сенеді.
Бөктергіге ереді,
Үйіне еріп келеді.
Жақсы сыйлап, құрметтеп,
Қонағасы береді.
Қызметі қызға жағады.
– Бөктергідей жақсы аға,
Қамқорлығың көрінді,
Əн салдырып, ойнатып,
Бердің маған төріңді.
Мен – қарындас, сен – аға,
Ақырында табарсың
Лайық бір теңімді.
Хан ағасын сүймедім,
Ханмен бірге туса да,
Менсінбедім, тимедім,
Өзім Нарқыз болған соң,
Бар қызықты шүйгенім.
Байдан қызық емес пе,
Жаны бірге құрбымен
Күнде ойнап-күлгенім?
Өз теңіңе бармасаң,
Қызығы не дүниенің?
Домбырашы, ақындық
Болды менің дүрмегім.
 
 
Бөктергідей жақсы аға,
Өзіңе билік беремін,
Теңім тапсаң, теріс емес,
Айтқаныңа көнемін.
Жаны ашыған жақсы аға,
Атаң басқа демейін.
Сенбеуші едім басқаға,
Саған ғана сенейін…
 
 
– Шырағым, Нарқыз, асылым,
Сөзімде жоқ терістік.
Енді уайым ойлама,
Халық болып сөйлесіп,
Мəмбет ханмен келістік.
Жолың ашық, шырағым.
Енді өзің қарарсың,
Қалың елден қалаған,
Өз теңіңді табарсың.
Лайығың, қатарың,
Сүйгеніңе барарсың!
Аға, сендім, өзіңе!
Ризамын, ағажан,
Қуандырған сөзіңе.
Болыса жүр, жан аға,
Жабырқаған кезімде.
 
 
Осы сөзге қуанып,
Нарқыз дамыл алады.
Жасырынды он жігіт
Бөктергінің адамы.
Нарқызды ептеп ұстауға
Үй сыртында бағады.
Оңаша үйде Бөктергі
Бір лақты сояды.
Екі жібек белбеу мен,
Қылдан ескен арқанды
Даяр қылып қояды.
 
 
Ол сұмдықтан хабарсыз,
Мейман асқа тояды.
Ойын, күлкі, сауықпен,
Шаршап жүрген ер Нарқыз,
Қатты ұйқыға кетеді.
Барлайын деп ұйқысын,
Қара ниет Бөктергі,
Жыбыр-жыбыр етеді.
Қатты ұйқысын аңғарды,
Айдан сұлу қыз Нарқыз
Тəтті ұйқыға барған-ды,
Қайран сұлу қапыда
Қолға түссе арман-ды!
 
 
Он жігітке Бөктергі
Нарқыз ұйықтап жатыр деп,
Қалмаңыздар қапы деп,
Хабар берді сыбырлап.
Даяр тұрған он жігіт
Үйге кірді білдірмей,
Əкеткелі түнде ұрлап.
Қыз ілінді қармаққа,
Жəрдемші жоқ жан-жақта.
Тұзақ арқан салғанда,
Нарқыз біліп бұлқынды.
Қол, аяғы байлауда,
Сорлы сұлу жұлқынды.
Бұрылуға дəрмен жоқ,
Босанам деп ұмтылды.
 
 
Бас дұшпаны Бөктергі
Аяғын ұстай береді.
Жиырып алып аяғын,
Қыз жүректен тебеді.
Бүктетіліп Бөктергі,
Аузынан қан төгеді.
 
 
Қасындағы жігіттер