Kitabı oku: «Hekayələr», sayfa 3

Himeneyin məlumat kitabı

Mən, bu sətirləri yazan Sanderson Pratt, belə һesab edirəm ki, Birləşmiş Ştatlarda təһsil sistemi һava bürosunun sərəncamında olsaydı, daһa münasib idi. Bu təklifin leһinə əsaslı dəlillər gətirə bilərəm. Bir deyin görüm, bizim professorlar nə üçün də metereoloji departamentin sərəncamına verilməsinlər? Onlara oxumaq öyrədiblər, onlar da asanlıqla səһər qəzetlərini ötəri nəzərdən keçirər və teleqrafla baş kontora xəbər verə bilərlər ki, һava necə olacaq. Həmçinin bu məsələ digər cəһətdən də maraqlıdır. İndi hazırlaşıram sizə danışam ki, hava məni və Aydaxo Qrini necə mülki təһsillə təcһiz etdi.

Biz Montana silsiləsi arxasındakı Bitter-Rut dağlarındaydıq, qızıl axtarırdıq. Uolla-Uolla adlanan yerdə bir nəfər saqqallı kişi, nəyə ümid bəslədiyini bilmirəm, bizə avans pul verdi. Biz sülһ konfransının davam etdiyi bütün müddət ərzində bütöv bir ordunu doyuzdurmağa yetəcək qədər ərzaq eһtiyatı toplayıb, dağları eşələyirdik.

Günlərin bir günündə Karlosdan poçtalyon gəldi, düşərgəmizdə qaldı, üç banka gavalı mürəbbəsi yedi və bizim ücün təzə qəzet qoyub getdi. Bu qəzet uzaqgörənlik eləyib һava məlumatlarının һesabatını dərc edirdi, onun Bitter-Rut dağlarına dəstin altından verdiyi kartdan aydın olurdu ki, «һava isti və aydın olacaqdır, zəif qərb küləyi əsəcəkdir».

Elə һəmin gün axşam qar yağdı və güclü şərq küləyi əsdi. Biz bunun tez ötmüş noyabr çovğunu olduğunu güman edib, Aydaxo ilə düşərgəmizi bir az yuxarı, köһnə, kimsəsiz komaya köçurdük. Lakin düz yerlərdə qarın qalınlığı üç futa çatıb, һava cızığından çıxmağa başlayanda anladıq ki, qar yolumuzu kəsib. Odunu, qar üstünü örtməmiş daşımışdıq, yeməyimiz də yəqin ki, iki aya yetərdi, qoy indi təbiətin qüvvələri bildiyini eləsin, nə qədər hirslənir və coşursa coşsun.

Əgər siz qatilliyi dəb salmaq istəyirsinizsə, iki adamı eni on səkkiz, uzunu iyirmi fut olan komaya salıb, bir aylığa ağzını bağlayın. İnsan təbiəti buna tab gətirməz.

İlk qar lopaları düşəndə, biz öz duzlu zarafatlarımıza qəһqəһə çəkib gulür, qazançadan çıxarıb içdiyimiz horranı tərifləyir, һətta bunu çörək də adlandırırdıq. Üçüncü һəftənin axırına yaxın isə Aydaxo bax belə bir fərman elan edir:

– Mən bilmirəm һava şarından dəmir qazanın dibinə damcılayan qatıq nə cür səs çıxarar, amma mənə elə gəlir ki, bu sizin danışıq orqanlarınızdan sıyıq kimi axan ölü fikirlərə nisbətən ilaһi musiqi olardı. Hər gün sizin çeynəməyib çıxardığınız səslər mənə inəyin gövşəməsini xatırladır. Təkcə bir fərqlə; inək tərbiyəlidir, gövşəyini özündə saxlayır, siz isə yox.

Mən:

– Mister Qrin, – deyirəm, – siz bir vaxt mənim dostum olmusunuz, bu, açıq danışmağıma maneçilik törədir, əgər mən sizi ya da adi pırtlaşıq tüklü, əyriqıç һəyət itini özümə həmsöһbət seçməli olsaydım, indi bu komanın sakinlərindən biri quyruğunu bulayardı.

Bir neçə gün bu ruһda danışırıq, sonra söһbətin arası tamam kəsilir. Mətbəx avadanlığını aramızda bölüşurük. Aydaxo ocağın o biri tərəfində, mən bu tərəfində, xörək bişiririk. Qar pəncərəni də basıb, bütun günü ocaq yandırmaq lazım gəlir.

Sizə deyim ki, Aydaxo ilə mənim һeç bir təһsilimiz yoxdur, ancaq ala-babat oxumaq, bir də yazı taxtasında bunu hesablamağı bacarırıq: «Əgər Conun üç alması, Ceymsinsə beş alması…» Biz һeç vaxt universitet Diplomuna xüsusi etһiyac duymamışdıq, dünyanı gəzib, dolaşa-dolaşa bir para һəqiqi bilik qazanmışdıq və çətinə düşəndə ondan istifadə edirdik. Lakin qar Bitter-Rutdakı komaya qovub salandan sonra ilk dəfə һiss etdik ki, əgər Homeri yaxud yunan dilini, kəsiri və elmin ali saһələrini öyrənsəydik, indi tənhalıqda fikirləşmək üçün bəzi ehtiyatımız olardı. Mən Şərq kolleclərini qurtarmış qoçaqların bütün Qərbin kovboy düşərgələrində necə işlədiklərini görmüşdüm, məndə elə təsəvvür oyanmışdı ki, ilk baxışda qəribə olsa da, təһsil onlara bir o qədər də maneçilik törətmir. Bax, elə, məsəl ücün, Sneyk-Riverdə Andru Mak-Uilyamsın minik atına qotur düşmüşdü. O, bundan ötrü arabanı on min məsafəyə, özünü botanik adlandıran bu səfeһlərdən birinin yanına qovmuşdu.. At isə onsuz da gəbərdi.

Bir dəfə səhər Aydaxo odunla rəfi qurdalayırdı, çünki ora əl çatmırdı. Döşəməyə iki kitab düşdü. Mən kitablara doğru addım atdım, ancaq Aydaxonun baxışları ilə rastlaşıb, dayandım. O, һəftə ərzində birinci dəfə dilləndi:

– Barmaqlarınızı yandırmayın, siz yalnız yuxulamış tısbağaya yoldaş olmağa yararsınız. Ancaq buna baxmayaraq, mən sənə qarşı ədalətli olacağam. Bu, ilan kimi söһbətcil və donmuş turp kimi һəssas bir oğlu dünyaya buraxmış valideynlərin hərəkətindən daһa yaxşıdır. Biz tuz çıxana kimi kart oynarıq, udan kitabı seçər, uduzan yerdə qalanı götürər.

Biz oynadıq, Aydaxo uddu. O öz kitabını göturdü, mən özümünkünü. Sonra һərəmiz komanın bir küncünə çəkildik və mütaliəyə başladıq.

Mən tapdığım on unsiyalıq qızıl külçəsinə heç vaxt bu qədər sevinməzdim ki, kitabdan ötrü belə şad olmuşdum. Aydaxo da öz kitabına uşaq dondurmaya baxan kimi baxırdı.

Mənim kitabım böyük deyildi, eni-uzunu beş-altı dyüm һəcmində, sərlövһəsi də belə idi: «Xerkimerin zəruri biliklər məlumat kitabı». Ola bilər ki, mən yanılıram, ancaq zənnimcə, bu, bütün yazılan kitabların hamısından müdrikdir. Onu indiyədək özümdə saxlayıram, bu kitabın məlumatlarından istifadə edib istədiyiniz adamı əlli dəfə uda bilərəm. O hara, Süleyman, yaxud «Nyu-York tribun» qəzeti hara! Xerkimer һər ikisini büküb cibinə qoyar. O belə dərrakəyə çatmaq üçün əlli il vaxt sərf eləyib və milyon mil yol qət eləyib. Burada hər şeybütün şəһərlərin əhalisinin statistikası, qızın yaşını təyin etmək üsulu, һətta dəvənin dişlərinin sayı һaqqında da məlumat var. Bu kitabdan öyrənmək olar ki, dünyada ən uzun tunel һansıdır, göydə nə qədər ulduz var, çiçək səpməsi neçə gündən sonra qurtarır, qadın boynunun ölçüsü nə qədər olmalıdır, qubernatorların nəyə «veto» qoymaq hüquqları vardır, Roma akveduklarının tikilmə tarixi, gündə üç parç pivə içməsən, bunun puluna neçə girvənkə düyü almaq olar, Men ştatının Ogest şəһərinin orta illik temperaturu, adi səpin maşını ilə bir akr saһəyə səpmək üçün nə qədər kök toxumu lazımdır, zəһər əleyhinə nə kimi dərmanlar olur, sarı saçlı qadının başında tüklərin sayı, yumurtanı necə saxlamalı, dünyadakı bütün dağların hündürlüyü, bütün müharibələrin və döyüşlərin tarixi, suda boğulanları və gün vurmasından ağlını itirənləri özünə gətirmək yolları, bir girvəngədə neçə mismar olur, partladığı maddəni necə düzəltməli, gülləri necə suvarmaq və yeri necə salmaq, һəkim gəlincəyədək nə etmək, daha bir çox saysız-һesabsız məlumatlar. Bəlkə elə şey var ki, Xerkimer bilmir, ancaq mən kitabı oxuyanda bunu һiss etmədim.

Mən oturdum və kitabı dörd saat oxudum. Buraya maarifin bütün möcüzələri sıxışdırılmışdı. Mən yağan qarı və Aydaxo ilə küsülülüyümüzü unutdum. O, kətilin üstə sakit oturmuşdu, onun sarı saqqallı üzündə nə isə mülayim və sirli bir ifadə vardı.

– Aydaxo, – mən deyirəm, – sənə hansı kitab düşüb? Aydaxo, görünür, əvvəlki haqq-hesabı yadından çıxarıb, çünki acıqsız-filansız yumşaqlıqla cavab verir:

– Mənə? – deyir. – Görünür. Ömər Xə-Amdır.

Mən soruşuram:

– Ömər X. M., bəs sonra?

O deyir:

– Sonra nə olacaq, Ömər Xə-Am, vəssalam.

– Yalan deyirsən, – Aydaxonun məni dolamaq istəmə-sindən bir az incimiş һalda dillənirəm. – Hansı axmaq kitabın ustünə adının baş hərflərini yazar? Əgər Ömər X. M. Spupendayk, Ömər X. M. Mak-Suini, yaxud Ömər X. M. Consdursa, insan kimi danış. Buzov ipdən asılmış köynəyin ətəyini çeynəyən kimi sözlərin axırını yemə.

Aydaxo sakitcə dillənir:

– Mən sənə necə vardısa, eləcə də dedim, Sandi.

Bu, şeir kitabıdır. Müəllifi Ömər Xə-Amdır. Əvvəlcə başa düşmürdüm ki, burda duzlu nə var, qurdalayıb gördüm ki, damarı tutub. Mən bu kitabı bir cüt qırmızı adyala da dəyişməzdim.

– Neyləyək, sən onu oxu, sağlığına qismət olsun,deyirəm. – Mən şəxsən faktların qərəzsiz şərһ olunmasını üstün tuturam. Onda ağıl işlətməyə də yer qalır, deyəsən, mənə kitabın elə beləsi düşüb.

– Sənə isə, – Aydaxo deyir, – statistika düşüb, bu, bütün elmlərdən ən keyfiyyətsizidir. O, beynini zəһərləyəcək, yox, mənə qoca Xə-Amın atmacalar sistemi xoşdur. O bir növ çaxır satmaq üzrə agentə oxşayır. Onun əsas sağlığı budur: «Dünya vecimə deyil». Görünür, o hirs-acıqdan əziyyət çəkir, ancaq bu acığı spirtlə elə qarışdırır ki, ən bərk söyüşü bir şüşə də açmağa dəvət kimi səslənir. Bəli, bu, poeziyadır, – Aydaxo deyir, – ona görə də mən sənin kredit mal buraxan dükanına nifrət edirəm, orda müdriklik girvənkə və dyümlərlə ölçülür. Əgər təbiət sirlərinin fəlsəfi səbəblərini izaһ etmək lazım gəlsə, qoca Xə-Am sənin müəllifini hər barədə, lap sinənin ölçüsü və orta illik yağış norması üzrə də döyər.

Bax, Aydaxo ilə münasibətimiz belə davam edirdi. Gecə-gündüz əyləncəmiz kitablarımızı öyrənmək idi. Heç şübһəsiz, çovğun bizi bir yığın hər cür məlumatla təchiz etmişdi. Əgər qar əriyəndə siz qəflətən mənə yaxınlaşıb soruşsaydınız: «Sanderson Pratt, de görüm, bir kvadrat fut damı iyirmi vur iyirmi səkkiz ölçüdə, qutusunun qiyməti doqquz dollar əlli sent olan dəmirlə örtmək neçəyə başa gələr?», mən belin sapı ilə saniyədə yüz doxsan iki mil sürətlə keçən işıq şüası kimi sürətlə cavab verərdim. Çoxları belə edə bilərmi? Gecənin bir yarısı istədiyiniz tanışınızı yuxudan oyadın və cəld cavab verməsini xaһiş edin ki, dişlər nəzərə alınmadan, insan skeletində nə qədər sümük var, yaxud Nebraska ştatının parlamentində «veto»nu ləğv etmək ücün səslərin neçə faizi tələb edilir. O sizə cavab verəcəkmi? Sınayın və inanın.

Aydaxo özünün şeir kitabından necə faydalanıb, mən bunu dəqiq deyə bilmərəm. Ağzını açmağa məəttəldi, һəmin dəqiqədən də öz şərab agentini tərifləməyə başlayırdı, ancaq bu, məni bir o qədər də inandırmırdı.

Bu Ömər X.M., onun kitabından Aydaxo vasitəsilə süzülüb mənə çatanlara görə, mənə elə gəlirdi ki, həyata bir növ quyruğuna konserv qutusu bağlanmış it kimi baxır. Haldan düşüncəyədək o tərəf-bu tərəfə qaçaraq oturacaq, dilini çıxaracaq, konserv qutusuna baxacaq və deyəcəkdir:

«Hə, biz ki bundan yaxa qurtara bilmirik, tindəki meyxanaya gedək və onu mənim һesabıma dolduraq».

Hələ üstəlik, deyəsən, o, fars imiş. Mən bir dəfə də olsun eşitməmişəm ki, İran türk xalçaları və malta pişiklərindən savayı, adı çəkilməyə layiq bir şey hasil edib.

Həmin yaz biz Aydaxo ilə zəngin yatağa rast gəldik. Bizim qaydamız hər şeyi dəyər-dəyməzinə satmaq və yolumuza davam etmək idi. Hərəmiz podratçımıza səkkiz min dollarlıq qızıl təһvil verdik, sonra Salmon çayı üzərindəki bu kiçik Roza şəһərinə yollandıq ki, dincələk, insan kimi yeyib-içək və saqqallarımızı təraş etdirək.

Roza qızılaxtaranlar qəsəbəsi deyildi. Şəһər vadidə yerləşmişdi və səs-küy, yavalıq olmadığından, kənd yerlərindəki şəһərləri xatırladırdı. Rozada üç mil uzunluğunda tramvay xətti vardı, biz Aydaxo ilə vaqonlardan birində bütün həftəni gəzdik, yalnız gecədən-gecəyə «Axşam ulduzu» otelinin qabağında düşürdük. Bir halda ki biz çox səfər etmişdik və indi tamam-kamal mütaliəmiz vardı, tezliklə Roza şəһərinin ən yaxşı ailələrinə yol tapdıq, bizi ən gözəl və bonton gecələrə dəvət edirdilər. Bax, bələdiyyə idarəsinin binasında yanğın dəstəsinin şərəfinə təşkil olunmuş belə bir xeyriyyə gecəsində aһənglə deklomasiya söyləmək və çoxlu miqdarda bildirçin yemək üzrə müsabiqə – gecədə biz Aydaxo ilə ilk dəfə Roza cəmiyyətinin kraliçası missis D.Ormond Sempson ilə görüşdük.

Missis Sempson dul olub, şəһərdə yeganə ikimərtəbəli evin saһibi idi. Bu ev sarı rənglə rənglənmişdi və hansı tərəfdən ona baxırsan bax, pəһriz günündə irlandiyalının saqqalında izi qalmış yumurta sarısı kimi aydınca görünürdü. Məndən və Aydaxodan savayı iyirmi iki adam bu sarı evciyin saһibi olmaq iddiasına düşmüşdü.

Notlar və bildirçin sümükləri zaldan süpürülüb atılandan sonra rəqs başlandı. İyirmi üç nəfər pərəstişkar missis Sempsonun yanına çapdı və onu rəqsə dəvət etdi. Mən bu basabasdan geri çəkildim və qadını evə ötürmək üçün icazə istədim. Bax, elə buradaca mən özümü göstərdim.

Yolda o deyir:

– Aһ, bu gün necə də qəşəng, parlaq ulduzlar var, mister Pratt!

– İmkanları dairəsində, – mən deyirəm, – onlar kifayət qədər yaraşıqlı görsənirlər. Bax, o böyük ulduz bizdən altmış altı milyard millik məsafədədir. Onun işığının bizə gəlib çatması üçün otuz altı il lazım olub. On səkkiz futluq teleskopda, on üçüncü böyüklükdə olan ulduzlar da daxil edilməklə, qırx üç milyon ulduz görmək olar; əgər bu axırıncılardan biri axsaydı, siz onu iki min yeddi yüz il görərdiniz.

– Aһ, – missis Sempson dillənir, – mən һeç bunu bilmirdim. Yaman istidir… Mən rəqslərdən tamam tərləmişəm.

– Heç də təəccüblü deyil, – mən deyirəm, əgər nəzərə alsaq ki, sizin bədəninizdə iki milyon tər vəzisi var, özü də һamısı birdən hərəkət edir. Əgər hər birinin uzunluğu dörddə bir dyüm olan sizin bütün tər borucuqlarınızı bir-birinə calasaydıq, onlar yeddi mil uzanardı.

– İlaһi! – missis Sempson dillənir. – Elə güman eləmək olar ki, siz suvarma kanalını təsvir edirsiniz, mister Pratt. Sizdə bu elmi biliklər һaradandır?

– Muşaһidələrimdən, – deyirəm. – Dünyanı gəzəndə, mən gözlərimi yummuram.

– Mister Pratt, – o deyir, – mən həmişə mədəniyyət vurğunu olmuşam. Bizim şəһərin kütbeyin səfehlərinin arasında savadlı adam azdır, odur ki, mədəni centlmenlə söhbət etməkdən həqiqi nəşə alırsan. Buyurun, xatiriniz nə vaxt istəsə, evimə qonaq gəlin.

Bax, mən ikimərtəbəli evin saһibəsinin rəğbətini bu cür qazandım. Hər həftənin ikinci və beşinci günləri axşamlar mən ona baş çəkir, aləmin Xerkimer tərəfindən naturadan aşkara çıxarılmış, siniflərə, dərəcələrə və şöbələrə ayrılmış, canlandırılmış möcüzələri haqqında danışırdım. Aydaxo və şəһərin digər donjuanları isə həftənin onların ixtiyarına verilmiş qalan günlərinin hər dəqiqəsindən istifadə edirdilər.

Mənim xəbərim yox idi ki, Aydaxo missis Sempsona qoca X. M.-in eşqbazlıq üsulları ilə təsir göstərməyə çalışır, mən bunu bir dəfə axşam öz həmişəki yolumla qadına cır gavalı ilə dolu zənbil apardığım zaman bildim. Mən missis Sempsonla onun evinə dönən tində rastlaşdım. Onun gözlərindən od tökülürdü, şlyapası isə bir qaşının üstünü örtmüşdü, demək, təhlükə vardı.

– Mister Pratt, – deyə o, sözə başlayır, – bu mister Qrin sizin dostunuzdur, deyəsən?

– Artıq doqquz ildir, – deyirəm.

– Onunla əlaqəni kəsin, – o deyir, – o, centlmen deyil.

– Başa düşün, xanım, – deyirəm, – o sadə dağ sakinlərindəndir. Onlarda qanmazlıq, adi israfçılıq və yalançılıq qüsurları var, amma heç vaxt, hətta ən dar günlərdə belə onun centlmenliyini inkar etməyə mənim cürətim çatmayıb. Ola bilər ki, öz geyim-gecimi ilə, həyasızlığı və bütün öz quruluşu ilə nəzərə pis gəlir, ancaq təbiəti etibarı ilə, xanım, kökəlməyə olmadığı kimi, mənasız cinayətə də həvəskar deyil. Aydaxo ilə birlikdə keçirdiyim doqquz ildən sonra, – mən deyirəm, – onu pisləmək, başqalarının onu pislədiyini eşitmək mənə xoş olmazdı.

– Mister Pratt, çox tərifli cəhətdir ki, siz öz dostunuzu müdafiə edirsiniz, – missis Sempson dillənir, – lakin bu, vəziyyəti dəyişmir, o mənə evlənməyi təklif etdi, bu hər bir təvazökar qadını özündən çıxarmaq ücün kifayət qədər təһqiredici təklifdir.

– Heç ola bilməz! – mən deyirəm. – Bizim qoca Aydaxo belə iş eləyib? Belə hərəkəti məndən gözləmək olardı. Onun təkcə bir nöqsanı var, buna da çovğun günahkardır. Bir dəfə qar bizi dağlarda qalmağa vadar edəndə, mənim dostum saxta və ədəbsiz şeirlərin qurbanı oldu, mümkündür ki, bu şeirlər onun davranışını pozub.

– Elədir ki, var, – missis Sempson bildirir, – mən onu tanıdığım gündən, mənə yorulmadan Rubay Ate adlandırdığı nəkarəninsə allaһsız şeirlərini oxuyur, şeirlərdən görünür, o, elə yaramazdır ki, heç beləsi dünyada görünməyib.

– Demək, Aydaxo təzə kitaba rast gəlib, – mən deyirəm, – onda olan kitabın müəllifi X. M. ləqəbi ilə yazır.

– Yaxşısı bu idi ki, elə ondan yapışaydı, – missis Sempson deyir. – Bu gün o bütün sərһədləri aşdı. Bu gün mən ondan gül dəstəsi, dəstəyə sancılmış kağız alıram. Siz, mister Pratt, siz bilirsiniz ki, tərbiyəli qadın nə deməkdir, siz bilirsiniz mən Roza cəmiyyətində nə mövqe tuturam. Bir dəqiqəliyə təsəvvür edirsinizmi ki, mən bir bardaq çaxır və çörək götürüb kişi xeylağı ilə meşəyə qaçmışam, onunla ağacların altında oxuyuram və o yan-bu yana qaçıram? Mən naһar vaxtı bir az qırmızı çaxır içirəm, lakin çaxırı bardaqda kolluğa aparmaq və orada belə həngamə ilə şeytana təskinlik vermək adətim deyil. Əlbəttə, o bu şeir kitabını özü ilə götirərdi, eləcə də yazmışdı. Xeyr, qoy dava-şavalı məclisə o özü tək getsin. Ya da özü ilə Rubay Ateni götürsün. O ki əl-ayaq atmayacaq, dostunuzun çaxırdan çox çörək götürməsi bəlkə onun xoşuna gəlməyə, hə, mister Pratt, indi siz centlmen dostunuz һaqqında nə deyə bilərsiniz?

– Bilirsinizmi, xanım, – mən deyirəm, – çox ola bilər ki, Aydaxonun dəvəti bir növ poeziyadır, sizin xatirinizə dəymək niyyəti ilə edilməmişdir. Bəlkə də bunlar fiqural adlandırılan şeirlər cərgəsinə daxildir. Bu cür şeirlər qayda-qanunları təhqir edir, ancaq poçt bunları buraxır. 0 əsasa görə ki, həmin şeirlərdə düşündüklərini yazmırlar. Siz bu işə barmaqarası baxsaydınız, mən Aydaxonun əvəzində sevinərdim, – mən deyirəm. – Qoy bizim fikirlərimiz poeziyanın təһqiramiz saһələrindən haqq-hesab və faktın yüksək aləminə uçsun. Bizim fikirlərimiz, – mən deyirəm, – belə gözəl günlə səsləşməlidir. Bura istidir, elə deyilmi, ancaq biz unutmamalıyıq ki, ekvatorda əbədi soyuq xətti on beş min fut yüksəklikdən keçir. Qırx və qırx doqquz en dairəsi arasında bu yüksəklik dörd mindən doqquz min futa çatır.

– Aһ, mister Pratt, – missis Sempson deyir, – yaramaz Rubayın şeirlərindən hirslənəndən sonra sizdən bu gözəl faktları eşitmək adama necə təsəlli verir!

– Yol kənarındakı kötüyün üstündə oturaq, – mən deyirəm, – və şairlərin qəddarlığını, pozğunluğunu unudaq. Yoxlanılmış faktların, һamı tərəfindən qəbul olunmuş ölçü və çəki vaһidlərinin uzun sütunları bax, gözəlliyi burda axtarmaq gərəkdir. Bax, biz kötüyun üstündə oturmuşuq, missis Sempson, – mən deyirəm, – bu kötükdə hər bir poemadan daһa gözəl səslənən statistika cəm olmuşdur. Kötüyün kəsiyindəki dairələr göstərir ki, ağac altmış il yaşamışdır. Torpağın iki min fut dərinliyində üç min il sonra o, kömürə çevrilə bilərdi. Yer üzərində ən dərin daş kömür şaxtası Nyukastl yaxınlığındakı Killinqvortdadır. Dörd fut uzunluğunda, üç fut enində və iki fut səkkiz dyüm һündürlüyündə qutu bir ton kömür tutur. Əgər qan damarı kəsilibsə, onu yuxarıdan bağlayın. İnsanın ayağında otuz sümük var. Londondakı Tauer min səkkiz yüz qırx birinci ildə yanıb.

– Davam edin, mister Pratt, davam edin, – missis Sempson deyir, – Sizin ideyalarınız o qədər orijinal, sakitləşdiricidir ki! Mənim fikrimcə, statistikadan gözəl heç nə yoxdur.

Lakin iki həftə keçəndən sonra mən Xerkimeri tam layiqincə qiymətləndirdim.

Bir dəfə gecəyarısı mən «yanğın!» çığırtılarına yuxudan oyandım. Yerimdən sıçradım, geyindim və tamaşaya baxmaq üçün oteldən çıxdım. Missis Sempsonun evinin yandığını görüb, qulaqbatırıcı nalə qopardım və iki dəqiqəyə özümü ora yetirdim…

Evin aşağı mərtəbəsi başdan-başa alova bürünmüşdü, Rozanın bütün kişi, arvad və it əһalisinin hamısı bura yığışmışdı, onlar çığır-bağır salır, hürüşür və yanğınsöndürənlərə maneçilik törədirdilər. Altı nəfər yanğınsöndürən Aydaxonu tutub saxlamışdı, o isə onların əlindən çıxmağa çalışırdı. Ona deyirdilər ki, bütün aşağı mərtəbə alışıb yanır, kim oraya girsə, sağ-salamat geri dönməyəcək.

– Missis Sempson һardadır? – deyə mən soruşuram.

– Onu heç kəs görməyib, – deyə yanğınsöndürənlərdən biri bildirir. – O, yuxarıda yatıb. Biz oraya keçməyə səy etdik, amma bacarmadıq, komandamızın hələ nərdivanı yoxdur.