Kitabı oku: «АЖИБ ЯНГИ ДУНЁ»
Утопиялар рўёбини тасаввурга сиғдириш бугун ҳар қачонгидан ҳам осонлашди. Бу эса олдимизга бошқа бир оғриқли саволни кўндаланг қўяди: хўш, бу муқаррарликдан қандай қочиб қутулиш мумкин? Утопияларга етса бўлади. Ҳаёт бизни утопияларга элтади. Эҳтимол, янги давр бошланар. Шундай даврки, илм ва маданият аҳли утопиядан халос бўлиш ва у қадар “мукаммал” бўлмаган ҳамда нисбатан озодроқ нон-утопик жамиятга қайтишни орзу қиладилар.
Николай Бердяев
1
Ўттиз тўрт қаватдан иборат пастқам, кулранг бино. Асосий дарвозасига “Марказий Лондон Инкубаторийси ва Мослаштириш Маркази” деган пешлавҳа осилган, гералдик қалқон юзида эса Бутунжаҳон Мамлакати шиори – “Жамоа, Ўхшашлик, Барқарорлик” акс этиб турибди.
Биринчи қаватдаги улкан зал деразалари шимолга қараган. Зал ИЧИ нафасни бўғадиган даражада иссиқ бўлишига қарамай, ойна орти бутун ёз бўйи совүққина эди. Қуёшнинг ўткир ва ингичка шуъласи қандайдир ўралган беозор манекенни, сўлғин ва ғуддадор бўлса-да, шир-яланғоч танани очкўзлик билан излаб ойнадан мўралайди-ю, лабораториянинг никель, шиша, совуқ жилваланган чинниларидан бошқа нарса тополмайди. Қишни қиш қарши олади. Ишчиларнинг халати оқ, қўлларида эса мурданикидек рангпар резина қўлқоплар бор. Ёритиб турган нур ҳам совуқ, ўлик ва хира; микроскопнинг сариқ найчалари юзасидагина жонланиб, ширали тус оларкан, иш столларига қатор терилган бу силлиқ қувурчалар сиртига сариёғ суртилгандек таассурот уйғотарди.
– Бу – Уруғлантириш зали, – деди Инкубаторий ва Мослаштириш маркази Раҳбари эшикни очаркан.
Раҳбар кирганда уч юз нафар уруғлантирувчи ўз микроскоплари узра мук тушганча нафасларини ичига ютиб, чуқур сукутга чўмганди. Фақат ора-сирада кимдир ҳардамхаёллик билан минғирлаб қўяр, диққати бўлиниб, ҳуштак чаларди. Митти ва тажрибасиз жўжалар галаси монанд янги келган ёш талабалар Раҳбарнинг ортидан ҳаяжон ва тавозе билан қадам ташладилар. Ҳар бир “жўжа”да биттадан ён дафтар, буюк раҳнамо оғзини очди дегунча, унинг салкам аксиришини ҳам қайд этиб қўйишга чоғланишарди. Донишманд оғзидан биринчи қўл қайдлар! Ноёб имконият! Марказий Лондон ИММ раҳбари янги талабаларни заллар ва бўлимлар билан шахсан таништириб чиқишни ўзининг доимий бурчи санарди.
– Умумий ғояни англаб олишинглар керак, – дея мазкур экскурсия муддаосини очиқлади у. Дарвоқе, қилаётган ишларининг моҳиятини англаб етишлари учун ҳам уларга умумий ғоя ҳақида тасаввур бериш керак, фақат оз миқдорда, акс ҳолда, улардан жамиятнинг бахтиёр ва дуруст аъзолари чиқмайди. Ахир бу ҳаммага аён: бахт ва фазилат эгаси бўлишни истасанг, аниқ нарсаларни бил; умумий ғоялар, шаксиз, маънавий ёвузликдир. Файласуфлар эмас, марка йиғувчилар ва чорчўп усталари жамиятни тутиб турувчи устунлардир.
– Эртадан, – гапида давом этди у мулойим ва бироз таҳдидли жилмаяркан, – ишга жиддий киришишингиз керак бўлади. Умумий хулосалар қилишга вақт қолмайди. Ҳозирча эса…
Ҳозирча каттагина илтифот кўрсатилди. Унинг оғзидан чиққани тўғридан-тўғри дафтарга кўчарди – йигитчалар уларни телбаларча қоғозга туширарди.
Баланд бўйли, қотмадан келган, аммо қадди тик Раҳбар залга кирди. У иякдор, гапирмаган пайтида йўғон ва дабдабали қайрилган лаблари йирик тишларини қоплаб турарди. Ёш эдими ё қари? Ўттиз ёшдами? Элликдами? Балки, эллик бешдадир? Буни аниқ айтиб бўлмасди. Қолаверса, бу савол хаёлингизга келмасди ҳам; айни дамда, барқарорлик даврида, Форддан кейинги 632 йилда бунақа саволлар мияга келиши амримаҳол.
– Бошидан бошлайман, – деди Раҳбар ва ўша заҳоти талабаларнинг энг тиришқоқлари унинг мақсадини оққа кўчирдилар: “Бошидан бошлайман”.
– Мана шу ерда инкубаторларимиз жойлашган, – деди у қўли билан ишора қилиб, сўнг иссиқлик ўтказмайдиган эшикни очди. Талабалар кўз ўнгида рақамлаб қўйилган қатор-қатор пробиркалар – штативлар, стеллажлар гавдаланди.
– Булар ҳафталик тухум ҳужайралар партияси. Ўттиз етти даража ҳароратда сақлаймиз; нар уруғларига келсак, – энди у бошқа эшикни очганди, – уларга ўттиз беш даража иссиқлик кифоя. Қон ҳарорати уларни бепушт қилиб қўйган бўларди.
(Момиқ пахтага ўралган қўй насл бермайди).
Раҳбар ўрнидан жилмай, замонавий уруғлантириш жараёнини қисқача баён этишга киришди, қаламлар эса ўша-ўша қоғоз узра югуриб, мужмал излар қолдирарди. Бошлиқ гапни, албатта, жараённинг жарроҳлик амалиётига оид муқаддимасидан бошлади:
– Ярим йиллик маошга тенг мукофотни қўя турайлик, жамият равнақи учун ҳам бу столга ётишга ихтиёрий равишда рози бўлишди.
У кесиб олинган тухумдоннинг яшовчанлигини сақлаш, унумдорлигини ошириш йўлларига ҳам тўхталиб, оптимал ҳарорат, ёпишқоқлик, тузли таркиб ҳақида маълумотлар берди. Ажратиб олинган ва етилган уруғлар сақланувчи озуқавий суюқлик ҳақида гапираркан, қўл остидагиларни иш столига юбориб, ўша суюқлик пробиркадан қандай олиниши, микроскопнинг махсус иситилган шиша слайдига томчилатилиши, ҳар бир томчидаги тухумҳужайралар нуқсони бор ёки йўқлиги ўрганилиши, кейин қайта санаб чиқиб, ғовак тухумидишларга жойланиши, идиш (у талабаларни сал нарига олиб ўтиб, бу жараённи ҳам ўз кўзлари билан кузатишларига қўйиб берди) сперматозоидлар эркин сузиб юрган илиқ суюқликка ботирилиши, суюқлик зичлиги ҳақида алоҳида таъкидлаб, бир миллилитрга камида юз мингта тўғри келиши кераклиги, ўн дақиқадан сўнг тухумидиш ни суюқликдан олиб, таркиби қайта текширилиши, тухумҳужайраларнинг барчаси уруғланмаган бўлса, идиш қайта ботирилиши, зарурат туғилса, учинча марта ҳам бу ҳолат такрорланиши, сўнг уруғлантирилган тухумлар инкубаторларга қайта жойланиб, альфа ва беталар то тиқинлаш жараёнигача ўша ерда қолиши, гамма, дельта ва эпсилонлар эса ўттиз олти соатдан сўнг Бокановский услубида ишлов бериш учун ажратиб олиниши кабилар ҳақида батафсил тушунтирди.
– Бокановский услуби бўйича, – такрорлади Раҳбар (талабалар эса бу сўзларни ҳам ўз ён дафтарчаларига қайд этиб қўйдилар), – бир дона тухумҳужайра, битта ҳомила, бир балоғатга етган организм – табиий ривожланиш схемаси шу. Бокановский услуби қўлланган тухумҳужайра эса пролиферлашади, яъни куртакланади. У саккизтадан тўқсон олтитагача куртак бериб, ҳар бир куртак тўлиқ ривожланган ҳомилага, ҳар бир ҳомила эса одатий ўлчамдаги, тўлақонли организмга айланади. Олдин биттагина одам вояга етган бўлса, шу тарзда биз бирдан тўқсон олтитасини етиштирамиз. Мана, натижа! Аслида, бокановскийлаш ривожланишга тўсқинлик қилувчи жараёнлар тизимидан иборат. Биз меъёрий ўсиш йўсинига халақит берамиз, бироқ қанчалар ғалати кўринмасин, улар бунга жавобан куртакланади.
“Бунга жавобан куртакланади”, – қаламлар ёзишдан тинмасди.
У ўнг тарафни кўрсатди. Устида пробиркалар тизмасини элтиб бораётган конвейер тасмаси темир қути томон аста ҳаракатланар, қутининг нариги тарафидан эса ишлов берилганлари чиқиб келмоқда эди. Машиналар заифгина гувилларди.
– Штатив ва пробиркаларга ишлов беришга саккиз дақиқа етади, – таъкидлади Раҳбар. – Тухумҳужайралар саккиз дақиқагача рентген нурига дош беради. Айримлари дош беролмай, нобуд бўлади. Қолганларидан энг чидамлилари иккига бўлинади, кўплари эса тўртта куртак беради, баъзилари ҳатто саккизта. Шундан сўнг куртаклар ривожланишга киришиши учун тухумҳужайраларнинг барчаси инкубаторларга қайтарилади. Сўнг икки сутка ўтгач, улар бирдан совитилиб, ривожланишига монелик қилинади. Бунга жавобан улар яна урчиб, кўпая бошлайди, ҳар бир куртак иккитадан тўртта ё саккизтагача янги куртакларни беради ва ўша ондаёқ уларни спирт билан салкам ўлгунича гангитиб қўямиз. Натижада улар яна – учинчи бор кўпаяди. Шундан сўнггина уларга хотиржам униб-ўсишлари учун имкон яратилади. Чунки энди уларнинг ривожига халал бериш муқаррар ўлимга олиб келади. Шундай қилиб, аввалги бир дона аслий тухумҳужайра тақрибан саккизтадан тўқсон олтитагача ҳомила олиш имконини беради. Хўп деяверинг, табиий жараёнга бундай ижобий таъсир ўтказиш – мўъжизанинг ўзи. Ҳолбуки, эски замонларда она қорнида тухумҳужайранинг тасодифий бўлинишидан иккита ёки учта айнан ўхшаш эгизак пайдо бўларди, бу ерда эса ўнлаб бир-бирига ўхшаш алоҳида ҳомилалар бор.
Раҳбар, худди ҳиммат кўрсатаётгандай, қўлларини кенг ёзиб такрорлади:
– Ўнлаб! Ўнлаб ва яна ўнлаб…
Аммо талабалардан бири шунчалар содда эканки, бунинг афзаллиги нимада эканини сўрашга журъат қилди.
– Бўталоғим!.. – у томонга кескин бурилди Раҳбар. – Наҳотки, шунга ақлингиз оқсади? Наҳотки, оқ-са-ди?
У қўлларини баланд кўтарди, юз ифодаси виқорли эди.
– Бокановскийлаштириш жамият барқарорлигининг энг ишончли кафолати-ку!
“Жамият барқарорлигининг энг ишончли кафолати”, – бу гап ҳам унинг оғзидан чиқиб улгурмай ён дафтарларга муҳрланди.
– Стандарт эркак ва аёллар. Баб-баравар ва бир хил. Бокановскийланган биргина тухумҳужайра билан бутун бошли кичикроқ заводни таъминлаш мумкин. Тўқсон олтита бир хил дастгоҳда ишлаётган, икки томчи сувдай ўхшаш тўқсон олти эгизак!.. – Раҳбарнинг овози ҳаяжондан бир оз титраб чиқди. – Ўз ўрнингизни албатта биласиз. Тарихда биринчи марта. “Жамоа, Ўхшашлик, Барқарорлик”…
У сайёра шиорини дона-дона қилиб айтди. Буюк сўзлар!
– Агар тўхтовсиз бокановскийлаштириш имкони бўлганда эди, барча муаммолар ўз ечимини топиб кетарди.
Уларни бир турдаги гаммалар, бир хил дельталар, бир қолипдаги эпсилонлар ҳал қиларди. Бир тухумҳужайрадан унган миллионлаб айнан ўхшаш эгизаклар. Оммавий ишлаб чиқариш тамойили ниҳоят биологияга татбиқ қилинди.
– Аммо, афсуски, – Раҳбар бошини чайқади, – бу чўққига етиб бўлмайди, тўхтовсиз бокановскийлаштиришнинг иложи йўқ.
Афтидан, эришиш мумкин бўлган энг юқори натижа тўқсон олтита, қониқарли, ўртача рақам эса етмиш икки эди. Юқори натижага яқинлашишнинг (эҳ, яқинлашиш холос!) ягона йўли – битта тухумдондан олинган тухумҳужайра ва битта эркакдан олинган гаметадан имкон қадар кўпроқ бокановскийланган насл олиш. Лекин бу ҳам осон эмас.
– Чунки тухумдон табиий шароитда икки юзта етилган тухумҳужайра бериши учун ўттиз йил кетади. Бизнинг ишимиз эса доимий равишда аҳоли сонини барқарорлаштириб туришдир. Ишни чорак асрдан ортиққа чўзиб, эгизакларни томчилатиб ўтириш нимага ҳам кор келарди?
Албатта, бу ҳеч нимага кор келмасди. Аммо Подснап услуби шарофати билан етилтириш жараёни сезиларли тезлашди. У икки йиллик қисқа муддатда тухумдондан камида юз элликта вояга етган тухумҳужайра олиш им конини беради. Бу тухумҳужайраларни уруғлантиринг ва боконовскийлаштиринг, бошқача айтганда, етмиш иккига кўпайтиринг. Қарабсизки, ёшлари орасидаги фарқ нари борса, икки йил бўлган бир юз эллик партия эгизакдан деярли ўн бир минг нафар ака-ука, опа-сингиллар чиқиб турибди.
– Истисноли ҳолларда битта тухумдондан ўн беш мингдан ортиқ ҳосил униб қолиши ҳам мумкин.
Шу вақт нарироқдан малла сочли, қип-қизил юзли йигит ўтиб қолди.
– Жаноб Фостер!.. – чақирди Раҳбар. Қизғиш юзли йигит улар томон яқинлашди.
– Жаноб Фостер, бизга шу кунгача битта тухумдондан олинган энг кўп насл сонини айтсангиз.
– Бизнинг Марказда бу рақам ўн олти мингу ўн иккитани ташкил қилади, – жаноб Фостер тутилмасдан, мовий кўзлари ёрқин чарақлаганча жавоб берди. У жуда тез гапирар ва рақамларни айтаётганидан мамнунлигини яширмасди. – Ўн олти мингу ўн иккита – бир юз саксон тўққиз эгизак партиядан. Лекин, албатта, – у вайсашда давом этди, – айрим тропик Марказларда натижалар бирмунча юқори. Сингапур одатда ўн олти минг беш юзтадан ортиқ олади, Момбас эса ҳатто ўн етти минглик маррага етди. Аммо буни тенг кучлилар беллашуви деб бўладими? Занжи тухумдони гипофиздан қандай таъсирланганини кўрганингизда эди! Европа материалини ишлатиб юрган биз кабиларни бу шунчаки довдиратиб қўяди. Ҳали ҳам, – у самимий кулги билан қўшиб қўйди, аммо унинг кўзлари жанговар руҳда ёнар, жағи эса олдинга даъваткорона чўзилганди, – аммо имконимиз бўлса, биз уларни енгишни истаймиз. Айни дамда мен ажойиб дельта-манфий тухумдон устида ишлаяпман. Ишлашни бошлаганимга бир ярим йилгина бўлди. Лекин ундан аллақачон ўн икки минг етти юздан ортиқ бола олинди – бир қисми бошқа бўлимга ўтказилди, бир қисми ҳали эмбрион. Шунга қарамай, тухумдон ҳали бақувват. Ҳа, биз ҳали уларни доғда қолдирамиз!
– Ғайратингизга балли!.. – хитоб қилди Раҳбар ва жаноб Фостернинг елкасига қоқиб қўйди. – Бизга қўшилинг, мана бу ёшлар ҳам билимингиздан баҳраманд бўлиб қолишсин.
Жаноб Фостер камтарона жилмайди:
– Жоним билан!
Шундан сўнг улар сайрни бирга давом эттиришди.
Тиқинлаш залида иш уйғун ва бир маромда қайнарди. Бу ерга ертўладаги Тана аъзолари сақланадиган омбордан митти лифтларда янги сўйилган чўчқанинг бир ўлчамда кесиб олинган қорин пардаси бўлаклари келиб турибди. Визиллаб келган лифт эшиги шарақлаб очилади. Шишаларни бир текисда териб қўювчи эса қўлини чўзиб, бўлакларни олиб, шиша ичига текис жойлаб турса бўлгани. Кейин тасма устида терилган шишалар силжиб, қўл етмас жойга бормасдан, аввалгидай лифт визиллаб чиқиб, шарақлаб очилади – янги бўлак конвейер узра узун тизилган шиша идишлардан навбатдагисига тўшалишга тайёр ҳолда омбор ертўласидан елдай учиб чиқади.
Шу ернинг ўзида шишага жойловчилардан кейин зарядловчилар туради. Тасма сирпанади; тухумҳужайралар пробиркалардан шишаларга навбатма-навбат ўтказилади: қорин пардаси чаққонлик билан кесилди, морула ўз ўрнига жойланди, тузли қоришма билан тўлдирилди… Шиша у ердан ўтиб, қадоқловчилар қўлига боради. Ирсият, уруғлантирилган сана, Бокановский гуруҳи – барча маълумотлар пробиркадан шиша идишга кўчирилади. Мана, энди улар исмсиз эмас, паспорт олган шишалар ўз йўлида аста давом этади ва девордаги дарча орқали Ижтимоий тайинловлар залига оҳиста ва бир маромда кириб боради.
– Картотекалар кўлами саксон саккиз куб метр! – эълон қилди жаноб Фостер залнинг кириш эшиги олдида оғзининг суви қочганча.
– Булар айни дамдаги ишимизга тааллуқли маълумотлар, – қўшиб қўйди Раҳбар.
– Ҳар тонгда у янгиланади.
– Тушга келиб эса улар мувофиқлаштирилади.
– Сўнг шунинг асосида ҳисоб-китоб қиладилар.
– Мана шундай сифатдаги ушбу турга мансублар, – аниқлик киритди жаноб Фостер.
– Айнан мана шунча миқдорда.
– Шишаларни очишнинг мақбул тезлиги жорий вақтда белгиланади.
– Кутилмаганда йўқотилганлар ўрни зудлик билан тўлдирилади.
– Зудлик билан, – унинг гапини илиб кетди жаноб Фостер. – Япониядаги сўнгги зилзила мени ишга қанчалар кўмиб ташлаганини билганингизда эди!.. – у бошини чайқаганча, самимий кулиб қўйди.
– Тайинловчилар уруғлантирувчиларга буюртма беришади.
– Ва улар талаб қилинган эмбрионларни юборишади.
– Кейин шишалар муфассал тайинланиш учун шу ерга келтирилади.
– Шундан кейин пастга, Эмбрионарийга тушиб кетади.
– Биз ҳам ҳозир ўша ерни кўрамиз.
Сўнг жаноб Фостер эшикни очиб, зинапоя бўйлаб пастги қаватга бошлади.
Ҳарорат бу ерда ҳам жуда иссиқ эди. Атроф қоронғилашиб борди. Эшик, иккита муюлишдан иборат йўлак ва яна бир эшик ичкарига кун давомида тушиши мумкин бўлган ҳар қандай ёруғликнинг олдини оларди.
– Эмбрионлар фотоаппарат тасмасига ўхшайди, – иккинчи эшикни итараркан, ҳазил қилди жаноб Фостер. – Қизил рангдан бошқасига тоқати йўқ.
Аслида ҳам талабалар қадам қўйган жазирама зулмат қуёшли кунда кўз юмилса, унга кўринадиган қирмизи ранг мисоли эди. Қаватма-қават қатор бўлиб тизилиб, узоқлашиб бораётган қабариқ шиша идишлар ёқутдек товланар, ёқутлар оралаб эса хира қизил тусдаги эркак ва аёллар спектри кўзга ташланарди. Уларнинг кўзлари қипқизил, ёноқлари эса мисоли тери силига чалингандаги каби қирмизи тусда эди. Ҳавода бўғиқ гувиллаган овоз, дастгоҳларнинг тарақлаши аста аралашиб борарди.
– Ёшларга рақамларни айтинг, жаноб Фостер, – деди Раҳбар. У бир оз нафасини ростлаб олмоқчи эди.
Жаноб Фостер қувончи ичига сиғмай, рақамларни ёғдира бошлади.
Эмбрионарийнинг узунлиги икки юз йигирма метр, кенглиги – икки юз, баландлиги – ўн метр эди. У тепага ишора қилди, талабалар эса сув ичаётган жўжалар каби бошларини баланд шифт томон қаратишди.
Токчалар пастки, ўрта ва юқори – уч қават эди.
Темир тўрдек қаватлар тўрт томонга чўзилиб, зулмат қарига кириб кетганди. Сал нарироқда учта қизил тайинловчи шиша идишларни ўзиюрар зиналардан эпчиллик билан тушириб олишарди.
Бу эскалатор Ижтимоий тайинловлар залидан.
У ердан жўнатилаётганда шиша ўн бешта токчадан бирига қўйилади. Ҳар битта шунақа токча конвейердир – кўз илғамас даражада, соатига ўттиз учу учдан бир сантиметр тезликда силжийди. Икки юз олтмиш етти кечакундуз. Бир кеча-кундузда саккиз метр масофани босиб ўтади. Жами икки минг бир юз ўттиз олти метр бўлади. Ер сатҳидаги пастки қават бўйлаб битта айланма ҳаракат кейин ўрта қаватга ўтади, сўнгра юқори қаватдаги ярим доира бўйлаб силжийди, икки юз олтмиш еттинчи тонгда эса тиқинлар очилиб, дунёга келиш залига кириб боради. Мустақил ҳаёт кечириш даврига ўтади.
– Аммо ўша вақтгача, – хулоса қилди жаноб Фостер, – уларнинг устида анчагина ишлашга улгурамиз. Жу-у-уда кўп, – у сермаъно ва тантанавор руҳда хахолаб қўйди.
– Баракалла, бу менга маъқул, – яна уни мақтади Раҳ бар. – Қани, давом этайлик. Уларга ҳаммасини айтинг, жаноб Фостер, билимингизни аяманг.
Жаноб Фостернинг ҳам аяш нияти йўқ эди.
У талабаларга ошқозон пардасидан кесиб олинган тўшама ичида ўсадиган эмбрион ҳақида айтиб берди. Ҳар бир талаба тўйинтирилган, ҳомилага озуқа ўрнида берилувчи ва қон ўрнини босувчи суюқликдан татиб кўрди. Кейин нима сабабдан эмбрионга плацентин ва тироксин билан туртки берилишини тушунтирди. Гап corpus luteum экстракти ҳақида кетарди. Уларга бошланғич нуқтадан 2040 метрлик масофагача чўзилган йўлнинг ҳар ўн икки метрида бу экстрактни автоматик тарзда юбориб турадиган инжекторни кўрсатди. Йўналишнинг сўнгги тўқсон олтинчи метрида қўшиладиган гипофиз экстрактининг аста-секин ортиб борадиган дозаси ҳақида ҳам айтди. 112-метрда ҳар бир шишага ўрнатиладиган сунъий онанинг қон айланиш тизимини тасвирлади, қон ўрнини босувчи суюқлик сақланадиган резервуар ва синтетик қонни йўлдош орқали сунъий ўпка ҳамда тозалов фильтри орасидан тинимсиз айлантириб турадиган қайтарма насосни кўрсатди. Ҳомиланинг камқонликка ёқимсиз мойиллиги ва унга чўчқа ошқозонидан олинадиган экстракт ҳамда от эмбриони жигари берилиши ҳақида ҳам унутмади.
Сўнг талабаларга ҳомилани ҳаракатланишга ўргатиш учун йўлнинг ҳар саккиз метрлик қисмидаги охирги икки метрида барча шишаларни бирдай силкитиб турадиган содда механизмни кўрсатди. Шишаларни очиш вақтида рўй бериши мумкин бўлган жароҳатлар хавфи ва унинг таъсирини камайтириш учун эҳтиёт чораларини санаб ўтаркан, шишаланган ҳомилаларнинг махсус машқлари ҳақида гапирди. Шунингдек, у 200 метрлик масофада ҳомилалар жинси аниқланиши ҳақида ҳам маълумот берди. Ҳарфий ишоралар мазмунини ҳам тушунтирди: Т – эркак жинслилар учун, О – аёл жинслиларга, бўлғуси хунасалар учун эса оқ фонда қора рангли сўроқ белгиси.
– Албатта, аксар ҳолларда насл қолдириш қобилияти ортиқча юк саналади, – деди жаноб Фостер. – Аслини олганда, мақсадимиз учун ҳар минг икки юз аёлдан бир дона насл тарқатувчи тухумдон тўла етарли бўларди. Аммо биз каттароқ танлов имкониятини хоҳлаймиз ва, албатта, насл қолдирувчи тухумдонларнинг фавқулодда ҳолатлар учун захирасига доим эҳтиёж бор. Шу боис, аёл жинсидаги ҳомилаларнинг ўттиз фоизи тўлақонли ривожланишига имкон берамиз. Қолганларига эса тасма йўналишининг ҳар йигирма тўртинчи метрида эркак жинсий гормони берилади. Оқибатда, тиқин очиладиган пайтгача улар хунасага айланиб бўлади. Ташқи кўриниш жиҳатидан барчаси расо аёллар бўлса-да (аммо уларнинг иягидан соқол ўсиб чиқиши мумкинлигини тан олиш лозим), ўзидан насл қолдира олмайди. Кафолатланган бепуштлик. Бу эса бизга, ниҳоят, табиатга шунчаки тақлид қилинадиган қуллик муҳитидан анчагина қизиқроқ бўлган инсоний кашфиётлар дунёси томон йўл очади.
У қўлларини бир-бирига ишқади. Албатта, улар шунчаки эмбрионни дунёга келтириш билангина қаноатланиб қолмайди, буни сигир ҳам қила олади.
– Бундан ташқари, ҳар бир эмбрионнинг келажагини аввалдан тайин қиламиз, мослаштирамиз ва шакл берамиз. Бизнинг ёшларимиз жамиятга қўшилишга тайёр ҳолда дунёга келади. Альфа ва эпсилонлар сифатида, канализация тизимларида ишловчи ё бўлғуси… – у “Дунёнинг бўлғуси бошқарувчилари” демоқчи эди, лекин гапини иссиғида тўғрилади: – … инкубаторийнинг бўлғуси раҳбарлари сифатида.
Раҳбар хушомад учун миннатдорона жилмайиб қўйди.
Нарироқда, 320 метрда, 11-тасма қаршисида тўхташди. У ерда ёш бета-манфий техник навбатдаги шишанинг қон ҳайдагичини бурагич ва калит ёрдамида созламоқда эди. У гайкаларни калит билан бураса, электромотор шовқини пасайиб, бир оз бўғиларди. Пастроқ, пастроқ… Калит сўнгги бор буралди, ҳисоблагичга кўз ташланди ва иш битди. Шундан сўнг у конвейер бўйлаб икки қадам ташларди-да, кейинги қон ҳайдагични созлашга киришарди.
– Дақиқасига айланишлар сонини камайтирдик, – тушунтирди жаноб Фостер. – Қон ўрнини босувчи суюқлик энди секинроқ айланяпти; шундай қилиб, унинг ўпкада бўлиши орасидаги вақт узаяди, демак, ҳомилага камроқ кислород етказиб беради. Ақлий-жисмоний қобилиятни ҳеч нарса кислород танқислигичалик сусайтира олмайди.
– Унинг даражаси нима учун сусайтирилади? – сўради бир содда талаба.
Оғир жимлик чўкди.
– Эшак!.. – сукунатни бузди Раҳбарнинг ғазабнок жавоби. – Шунга ҳам фаросатинг етмадими? Эпсилон ҳомила нафақат эпсилон ирсиятига эга бўлиши, балки эпсилон озуқавий муҳитида шаклланиши ҳам керак!
Бефаросат талаба хижолатдан ер ёрилмади-ю, ерга кириб кетмади.
– Табақаси қанча паст бўлса, шунча кам кислород юборилади. Унинг танқислиги, аввало, мияга таъсир қилади, кейин эса устухонга, – таъкидлади жаноб Фостер.
Етмиш фоизлик кислород таъминоти паканаларни дунёга келтиради. Етмиш фоиздан камроғи ҳеч нимага ярамайдиган, кўзи йўқ майиб-мажруҳларни яратади.
– Яъни умуман фойдаси йўқларни, – хулоса қилди жаноб Фостер. Сўнг унинг овозида ишонч ва ҳаяжон пайдо бўлди: – Қанийди, улғайишни тезлаштириш йўлини топганимизда, кашф қила олганимизда! Жамият учун бу қандай ютуқ, қанчалар саодат бўларди! Мисол тариқасида отларни олайлик.
Тингловчилар отни тасаввур қилишди.
Олти ёшидаёқ у вояга етади. Фил ўнинчи йилда улғаяди. Одам эса ўн уч яшарлигида ҳам жинсий балоғатга етмайди, тўла камол топиши учун йигирма йил керак. Инсон онги кеч улғайиш мевасидир.
– Бироқ эпсилонлардан, – тўғрисини айтди жаноб Фостер, – биз инсоний тафаккур талаб қилмаймиз.
Ақл керак эмасми, демак, уларга бу берилмайди. Аммо эпсилон мияси ўн ёшида ривожланишдан тўхтаса ҳам, унинг танаси ўн саккиз ёшга борибгина жисмоний меҳнат учун тўла етилади. Унумсиз ўспиринлик даври шунча йилга чўзилиб кетяпти. Агар жисмоний камолот даврини, айтайлик, сигирники каби тезлаштириш имкони топилганда эди, жамият учун қанчалар улкан иқтисодий тежаш бўларди!
– Улкан!.. – паст овозда хитоб қилди жаноб Фостернинг шижоатидан таъсирланган талабалар.
У илмий тафсилотларни чуқурлаштирди: инсоннинг вояга етишини ортга сурадиган ички секреция безларининг номутаносиблиги ҳақида нутқ ирод қилди; буни ҳомилага хос бўлган мутация билан изоҳлади. Ушбу мутация асоратларини бартараф қилиш мумкинми? Тегишли чоралар эвазига ҳар бир якка эпсилон ҳомилани ит ёки сигир наслларидаги каби ривожланиш қобилияти билан сийлашнинг иложи борми? Мана, муаммо нимада! Аммо бу деярли ҳал қилинди.
Пилкингтон Момбасда тўрт ёшда жинсий балоғатга етадиган, олти ярим ёшида эса тўлақонли улғаядиган зотни етиштиришнинг уддасидан чиқди. Фан ғалабаси! Аммо, ижтимоий жиҳатдан олсак, бари бефойда. Олти ёшли эркак ва аёллар ҳаддан ташқари ақлсиз. Улар ҳатто эпсилонлар бажарадиган ишни ҳам эплай олмайди. Пилкингтон усули эса шундай: ҳаммаси ёки ҳеч нарса, ё ўзгартирасан, ё бутунлай ўзгартирмайсан. Момбасда йигирма ёшдаги балоғат ва олти ёшдаги балоғат даврлари ўртасидаги олтин меъёрни топиш устида изланишлар кетяпти. Лекин ҳозирча бирон самара бўлмади. Жаноб Фостер нафасини ростлаб, бошини чайқади.
Қизғиш ним қоронғилик ичра кезиб, улар 170-метрдаги 9-тасма олдига келишди. Шу нуқтадан бошлаб тўққизинчи тасманинг ёнбош ва тепа қисмлари ёпиб қўйилганди; шиша идишлар ўз йўлларини гўё туннел оралаб бораётгандай давом эттирар, фақат у ер-бу ердаги очиқ жойлардан кўзга ташланиб қоларди.
– Иссиққа мослаштиряпмиз, – деди жаноб Фостер.
Иссиқ туннеллар салқинлари билан алмашиб туради. Салқин ҳароратга оғир рентген нурлари ҳам қўшилиб кетади. Шиша очиладиган вақтгача ҳомилалар совуқдан ўлгудай қўрқадиган аҳволга келади. Уларнинг тақдири аён: тропик ўлкаларга юборилади ё тоғ саноати ишчиларига айланишади, ацетат ипак йигиришади, пўлат қуйишади. Кейинчалик уларнинг танаси нимани талаб қилса, мияси шундай ўйлайдиган бўлади.
– Биз уларнинг танасини иссиққа мослаштирамиз. Юқори қаватлардаги ҳамкасбларимиз эса уларни иссиқни севишга ўргатади, – якунлади сўзини жаноб Фостер.
– Ва мана шунда, – насиҳатомуз оҳангда қўшиб қўйди Раҳбар, – бахт ҳамда фазилатлар сирлари мужассам: қисматингга битилганини сев! Рефлексларни пайдо қилиш орқали мослаштиришдан мақсад, одамларга муқаррар ижтимоий тақдирини севдиришдир.
Туннеллар орасидаги очиқ жойлардан бирида қўлида шприц тутган ҳамшира ишламоқда эди. У ингичка ва узун игнани шиша идишдаги илвираган танага авайлаб санчарди. Талабалар икки мураббий ҳамроҳлигида уни бир муддат сассиз кузатишди.
– Салом, Ленина, – сўз қотди жаноб Фостер ниҳоят у игнани суғуриб, қаддини ростлаган пайтда.
Қиз бир сесканиб, ортига ўгирилди. Кўзлари ва терисини қизил рангга бўяган шундай зулматда ҳам унинг жозибадорлиги кўриниб турарди.
– Ҳенри!.. – у маржондай бир текис тизилган тишларини намойиш этиб, алвон табассум қилди.
– Мафтункор, мафтункор, – унинг елкасига қоқиб, дилкашлик қилди Раҳбар. Қиз ҳам унга чуқур эҳтиром билан жилмайиб қўйди.
– Нима қиляпсан? – сўради жаноб Фостер энди батамом жиддий оҳангда.
– Ҳа, оддий дорилар – ич терлама, уйқусизликка қарши.
– Тропик минтақа ишчилари 150-метрда эмланади, – жаноб Фостер талабаларга тушунтирди. – У пайтда ҳомилада ҳали жабра бўлади. “Балиқ”ни бўлажак инсонга юқиши мумкин бўлган касалликлардан ҳимоялаймиз, – шундай дея у яна Ленинага юзланди: – Бугун ҳар доимгидай, ўнта кам бешда томда.
– Мафтункорсан, – такрорлади Раҳбар яна бир бор қизга, кейин унинг думбасига шапатилади-да, нари бориб, қолганларга қўшилди.
Ўнинчи тасмадаги турнақатор бўлиб тизилган шишалардаги бўлажак кимёгарларда қўрғошин, каустик сода, қорамой, хлорга нисбатан чидам шакллантирилмоқда. Учинчи тасмада ракета учоқлар муҳандиси бўлиши кўзда тутилган, икки юз эллик ҳомиладан иборат партия бир минг бир юзинчи метрдан ўтмоқда. Махсус механизм уларнинг идишини тинимсиз тўнкариб, айлантириб туради.
Жаноб Фостер тушунтиришда давом этди:
– Мувозанат ҳиссини мукаммаллаштириш учун уларни мураккаб вазифа кутяпти: парвоз вақтида ракетанинг ташқи қопламасида таъмирлаш ишларини олиб бориш осон эмас. Шишалар тўғри турганда, биз қон айланишини секинлаштирамиз ва бу пайтда ҳомила организми очиқади, ҳомиланинг боши пастга қаратиб қўйилганда эса биз қон ўрнига берилувчи суюқлик миқдорини икки ҳисса оширамиз. Уларга тўнкариб қўйилган вақт роҳатли туюла бошлайди ва натижада ҳақиқий бахтни оёқлари осмондан бўлган пайтларидагина туя оладиган бўлишади. Энди эса сизларга альфа-мусбат зукколарига шакл беришнинг айрим бағоят қизиқарли усулларини кўрсатмоқчиман. Айни дамда бешинчи тасмадан уларнинг катта бир партияси ўтяпти. Йўқ, пастки қаватда эмас, ўртадагида, – пастга қараб йўл олган икки талабани тўхтатди у ва изоҳ берди: – Улар 900-метр ҳудудида. Ҳомилани интеллектуал ўстиришни у думини йўқотишидан аввал бошлаш мутлақо фойдасиз. Юринглар.
Аммо Раҳбар соатига қараб қолди.
– Ўн дақиқа кам уч, – деди у. – Афсуски, интеллектуал эмбрионлар учун бизда вақт қолмади. Болаларнинг кундузги уйқу вақти тугагунча боғчага чиқишимиз керак.
Жаноб Фостернинг кайфияти тушди.
– Ҳеч бўлмаса, Очиб чиқариш залига бир кўз ташлайлик, – ялинди у.
– Унда яхши, – илтифотли жилмайди Раҳбар. – Фақат бир нигоҳ ташлаймиз.
