Kitabı oku: «Yaxınlıq», sayfa 3

ÖZÜNÜ BİLMƏK, YALNIZ
DƏRİN TƏNHALIQDA MÜMKÜNDÜR

Normalda öz haqqımızda bildiyimiz hər şey başqalarının fikirləridir. "Yaxşısan" deyərlər və özümüzün yaxşı olduğumuzu düşünərik. "Gözəlsən" deyərlər və gözəl olduğumuzu düşünərik. "Pissən" ya da "çirkinsən" deyərlər… İnsanlar haqqımızda nə deyirsə desin onları depolamağa davam edərik. Bu şəxsiyyətimiz halına gələr. Və bu tamamilə saxtadır, çünki heç kim səni tanıya bilməz, sənin kim olduğunu səndən başqa heç kim bilməz. Onlar yalnız sənin bəzi tərəflərini tanıyanlardır və o tərəflərin, o yanların çox səthi və üzdəndir. Onlar sadəcə sənin bir müddətlik ruh hallarını tanıyarlar, sənin özünü isə görə bilməzlər. Sevgilin belə sənin varlığının özünə girə bilməz. Orada tamamilə təksən və yalnız orada əslində kim olduğunu anlayacaqsan.

İnsanlar bütün həyatlarını başqalarının dediklərinə inanaraq keçirir; onlardan asılı qalaraq yaşayırlar. Ona görə insanlar başqalarının fikirlərindən bu qədər çox qorxur. Pis olduğunu desələr pis olursan. Səni günahlandırsalar özünü günahlandırmağa başlayırsan. Günah iş tutmusan desələr, özünü günahkar hiss edirsən. Onların şərhlərindən asılı olduğun üçün onların fikirlərinə uyğunlaşmağa məcbursan; yoxsa fikirlərini dəyişərlər. Bu köləlik yaradır, gizli bir köləlik… Əgər yaxşı, qiymətli, gözəl, ağıllı olaraq tanınmaq istəyirsənsə, fikirlərindən asılı qaldığın insanlar üçün davamlı olaraq nələrdənsə keçməli, onlara güzəştə getməlisən.

Sonra başqa bir problem çıxır. İnsanlar fərqli olduqlarından sənin də zehnini fərqli-fərqli fikirlərlə doldurmağa davam edirlər. Fikirlərsə ziddiyyətlidir. Birinin dediyi o birisinə uyğun gəlmir; buna görə də sənin içində böyük bir qarışıqlıq var. Biri ağıllısan deyir, o birisi axmaqsan deyir. Necə qərar verəcəksən? Bölünürsən. Özündən, kim olduğundan şübhələnirsən. Bu xaos böyüyər, çünki ətrafında minlərlə insan var.

Bir çox insanla əlaqədəsən və hamısı da sənin zehnini, ağlını, öz fikirləriylə bəsləyir. Əslində heç biri səni tanımır – sən belə özünü tanımırsan – amma bütün bu yığıntı sənin içində düyün yaradır. Bu dəli edici bir vəziyyətdir. İçində çoxlu səs-küy var. Kim olduğunu nə vaxt soruşsan içəridən çoxlu cavab gəlir. Gah ananın, gah atanın, gah bir müəlliminin səsi və bunun kimi bir çox səs. Və hansının doğru cavab olduğuna qərar vermək qeyri-mümkündür. Necə qərar verilməlidir axı? Meyar, kriteriya nədir axı? Bu zaman insan itir. Bu, özünü itirməkdir.

Amma başqalarından asılı olduğun üçün də tənhalıqdan qorxursan, təkliyə qapandığın an özünü itirməkdən çox qorxursan. Hər şey dən əvvəl, onsuz da özünə sahib deyilsən, amma başqalarının söylədikləriylə yaratdığın mənliyini tamamilə geridə buraxmalı olursan. Ona görə də, öz içinə girmək çox, amma çox qorxuludur. Nə qədər dərinə girsən, yanıldığını daha çox anlayarsan. Ona görə, əslində özünü tanımağa başlayarkən, bu baş verməmişdən əvvəl, özün haqqındakı bütün fikirləri unutmaq məcburiyyətində olacaqsan. Bir boşluq olacaq, bir növ heçlik olacaq. Şəxsiyyətsiz olacaqsan. Tamamilə itəcəksən, çünki, bildiyin hər şey artıq əhəmiyyətsizdir və nəyin əhəmiyyətli olduğunu da hələ bilmirsən.

Xristian mistiklər buna "ruhun qaranlıq gecəsi" deyır. Bunun içindən keçmək lazımdır və bir dəfə keçsən üfüqün işartısını görərsən. Günəş doğar və insan özünü ilk dəfə tanıyar. Günəşin ilk şüaları və beləliklə hər şey tamamlanar. Səhər quşların ilk nəğmələri və sən hər şeyə çatırsan.

GERÇƏK OL

Dürüst olmaq həqiqi olmaqdır. Gerçək olmaq saxta olmamaq, maska taxmamaqdır. Gerçək üzün hər nədirsə, nə bahasına olursa olsun onu göstər. Unutma, bu başqalarının maskalarını açmalısan, onları ifşa etməlisən mənasını verməz. Onlar yalanlarıyla xoşbəxtdirlərsə bu onların qərarıdır. Gedib başqalarının maskalarını çıxarmağa çalışma, çünki hərkəs ümumiyyətlə belə fikirləşir – gerçək olmalıyam, həqiqi olmalıyam deyərlər – amma etdikləri şey gedib başqalarını soymaqdır. "Niyə özünü gizləməyə çalışırsınız? Bu geyimlərə ehtiyac yoxdur" deyərlər. Xeyr. Xahiş edirəm, bunu yadda saxla. Sən özünə qarşı dürüst ol. Dünyadakı başqa heç bir insanı islah etməyin lazım deyil. Əgər özün böyüyə bilsən bu yetərlidir, kafidir. Başqalarına nəsə öyrətməyə çalışma, kimsəni düzəltməyə çalışma, başqalarını dəyişdirməyə çalışma. Əgər özün dəyişə bilsən bu mesaj hər kəsə yetər.

Gerçək olmaq, öz ÖZünə, içinə bağlı qalmaqdır. Necə gerçək qalmaq olar ki? Üç şeyi xatırlamaq lazımdır. Bir – başqalarının sənə necə biri olmalı olduğuna dair söylədiklərinə əsla qulaq asma. Həmişə iç səsini dinlə. Yoxsa bütün həyatın boşa gedər. Anan mühəndis olmağını istəyər, atan həkim olmağını və sən şair olmaq istəyərsən. Bəs onda necə etməli? Əlbəttə anan haqlıdır, çünki, mühəndis olmaq iqtisadi baxımdan daha əlverişlidir. Atan da haqlıdır, çünki həkim olmaq mailiyyə baxımından daha sərfəlidir. Şair olmaq? Havalanmısan? Dəli olmusan? Şairlərə hər kəs nifrət edər. Kimsə onları sevməz. Onlara ehtiyac yoxdur, dünya şeirsiz də var ola bilər; sırf şeir yoxdur deyə problem çıxmaz. Dünya mühəndislər olmadan var ola bilməz, dünyanın mühəndislərə ehtiyacı var. Əgər ehtiyac duyulursansa bu – sən qiymətlisən deməkdir. Ehtiyac duyulmursansa dəyərin də yoxdur. Amma sən şair olmaq istəyirsənsə şair ol. Bəlkə dilənçi olarsan, lap yaxşı. Çox zəngin olmaya bilərsən amma bunu dərd etmə. Çünki əks halda, bəlkə böyük bir mühəndis olarsan və çox pul qazana bilərsən, amma əsla bundan doya bilməzsən. Həsrətlə yaşayarsan: varlığın yana-yana şair olmağın həsrətini çəkər.

Böyük bir elm adamından, Nobellə mükafatlandırılan bir cərrahdan soruşublar ki, "Nobel mükafatını alarkən çox da xoşbəxt görünmədiniz. Problem nə idi?" O da deyib ki: "Mən həmişə rəqqas olmaq istəmişəm. Əslində cərrah olmaq istəməmişdim. Amma indi sadəcə cərrah olmadım, çox yaxşı bir cərrah oldum və bu bir yükdür. Mən yalnız rəqqas olmaq istəmişdim və indi hələ də çox pis rəqs edirəm – bu da mənə acı verir, pis təsir edir. Kimisə rəqs edərkən görəndə özümü cəhənnəmdəymiş kimi bərbad hiss edirəm. Bu Nobel mükafatını neyləyəcəm? Rəqsin yerini verə bilməz, mənə rəqsi verə bilməz."

Unutma, iç səsinə bağlı qal. Səni təhlükəyə yönəldə bilər; o zaman təhlükəyə gir, amma iç səsinə bağlı qal. Ancaq o zaman bir gün xoşbəxtliklə istədiyin rəqsi edə bilərsən. Həmişə bunu güd: Sənin varlığın hər şeydən əvvəl gəlir. Başqalarının səni istifadə etmələrinə və nəzarət etmələrinə icazə vermə. Və o insanlardan çox var: hər kəs sənə nəzarət etməyə və səni dəyişdirməyə hazırdır, sən heç istəmədiyin halda sənə istiqamət göstərməyə hazırdır. Hər kəs sənə həyatın üçün bir bələdçi kitabçası verməyə çalışır. Bələdçi kitabçası sənin içindədir – gerçək planı, düsturu sən öz içində daşıyırsan. Daha doğrusu içinin ÖZündə.

Gerçək olmaq özünə sadiq qalmaqdır. Bu çox təhlükəli bir şeydir, çox az insan bunu bacarar. Amma kim bunu etsə, onu əldə edər. İnana bilməyəcəyi qədər böyük bir gözəllik, zəriflik, xoşbəxtlik əldə edər. Hər kəs məyus görünür, çünki, heç kim iç səsini dinləmədi. Bir qızla evlənmək istədin amma Xristiyan idi və sənsə bir Müsəlmansan: ananla atan icazə vermədi. Cəmiyyət qəbul etməzdi, təhlükəli idi. Qız kasıb idi, sən varlı idin, ona görə də zəngin, varlı bir qızla evləndin və bunu hər kəs qəbul etdi. Bir tək sənin ürəyin qəbul edə bilmədi. Buna görə də indi çirkin bir həyatın var. Fahişələrə gedirsən amma onlar belə kömək edə bilmir, onsuz da sən də həyatını pul üçün satdın, onlardan daha betərsən, bütün həyatın hədər getdi.

Həmişə iç səsini dinlə, başqa heç bir şeyi, heç bir kəsi dinləmə. Ətrafında min bir cür yoldan çıxaran şeylər var, çünki, hər insan bir şeylər satır. Bu dünya bir bazardır və hər kəs sənə bir şey satmağa, sırımağa çalışır. Hamı satıcıdır. Çoxlu sayda satıcı dinləsən, səni dəli edərlər. Kimsəni dinləmə. Yalnız gözlərini bağla və içəridəki səsi dinlə. Meditasiya budur: içəridəki səsi dinləmək. Bu ilk əvvəl gəlir. İkinci olaraq da – ancaq birincini eləsən bu ikinci mümkün olar – əsla maskadan istifadə etmə. Əsəbisənsə, əsəbi ol. Bu riskli ola bilər, amma gülümsəmə, çünki bu gerçək olmaz. Sənə hətta hirslisənsə belə gülümsəməyin öyrədildi, amma o zaman gülüşün saxta, bir maska olar. Sadəcə dodaqlarındakı bir hərəkət, vəssalam: başqa bir şey deyil. Ürəyin hirslə, zəhərlə dolub və dodaqlar gülümsəyir; bu bütünlüklə saxtakarlıqdır.

Bu vəziyyət özü ilə başqa şeyi də gətirər; gülümsəmək istədiyində də gülümsəyə bilməzsən. Bütün mexanizmin çaş-baş qalıb, çünki hirslənmək istədiyində hirslənmədin, nifrət etmək istədiyində nifrət etmədin. İndi sevmək istəyirsən, bir də baxırsan ki, mexanizm işləmir. İndi gülümsəmək istədiyində çətinlik çəkirsən. Əslində ürəyin gülüşlə doludur, qəhqəhə çəkmək istəyirsən, amma gülə bilmirsən. Ürəyində bir şey boğulur, boğazında bir şey düyünləniyir. Gülümsəmə gəlmir və gəlsə belə, qırıntı və ölü bir gülüş… Səni xoşbəxt etmir, içini rəngarəng, balaca, rəngli şarlarla doldurmur. Ətrafında işıldamır.

Hirslənmək istədiyində hirslən. Hirsli olmaq yanlış bir şey deyil. Gülmək istəyirsənsə gül. Yüksək səslə gülmək yanlış bir şey deyil. Yavaş-yavaş sistemin işə düşməyə başladığını görəcəksən. Sistemin həqiqətən işlədiyində görəcəksən ki, onun bir səsi var. Eynilə yaxşı işə düşən bir avtomobilin səsi kimi. Avtomobili sevən bir sürücü o anda hər şeyin yaxşı getdiyini bilər; orqanik bir bütünlük vardır, mexanizm yaxşı çalışır.

Bunu görə bilərsən; nə vaxt bir insanın mexanizmi yaxşı işləsə ətrafındakı həmin səsi hiss edə bilərsən. Yeriyərkən addımlarında bir rəqs əmələ gələr. Danışarkən sözlərində gizli bir şeir eşidilər. Sənə baxdığında həqiqətən baxar, soyuğu yox, istini hiss edərsən. Toxunduğunda həqiqətən toxunar; enerjisinin sənə keçdiyini, həyat axımının bədənində necə yer dəyişdiyini yerbəyer hiss edərsən. Çünki mexanizmi yaxşı işləyir.

Maska taxma; əks halda mexanizmində pozulmalar, ilişmələr yaradarsan. Bədənində bir çox yerdə düyün nöqtəsi var. Hirsini basdıran bir insanın çənəsi kilidlənər, düyünlənər. Bütün hirsi çənəsinə qədər yüksələr və orada qalar. Əlləri çirkinləşər, bir rəqqasın, rəssamın, pianoçunun əli kimi zərif hərəkət etməz. Xeyr! Çünki hirs barmaqlara gələr və kilidlənər. Unutma ki, hirsin iki çıxış nöqtəsi var – dişlər və barmaqlar. Bütün hirsli heyvanlar ya dişləyərlər, ya da pəncə atarlar. Barmaqlar və dişlər hirsin çıxış nöqtələridir.

Hirsini həddən artıq basdıran insanların dişlərində problem çıxdığına dair şübhələrim var. Dişləri pozulur, çünki orada çoxlu enerji var və sərbəst qala bilmir. Və hirsini basdıran insan daha çox yemək yeyir. Hirsli insanlar çox yeyir, çünki, dişlərin hərəkətə ehtiyacı var. Hirsli insanlar daha çox siqaret çəkir. Hirsli insanlar daha çox danışır. Tez-tez danışan, eyni söhbətləri təkrarlayan natiqlər, danışanlar ortaya çıxır çünki, enerjinin sərbəst qalması üçün çənənin hərəkətə ehtiyacı var. Hirsli insanların əlləri də kobudlaşır, çirkinləşir. Enerji sərbəst qalsa əllər də gözəlləşərdi.

Basdıracağın, əngəlləyəcəyin hər şeyin bədəndə həmin duyğunu daşıyan bir yer vardır. Ağlamaq istəməzsən, gözlər parlaqlığını itirər, çünki göz yaşları lazımlıdır; onlar çox canlıdır. Bəzən ağladığın zaman, yaxşıca içinə gir, özünü tamamilə burax, qoy göz yaşların axsın. O zaman gözlərin təmizlənər, gözlər təzələnər, gəncləşər.

Qadınların gözləri ona görə daha gözəldir, çünki onlar hələ ağlaya bilirlər. Kişilərin gözləri gözəlliyini itirdi çünki “kişilər ağlamaz” deyə yanlış bir fikir formalaşıb. Bir oğlan uşağı ağladığında anası, atası dərhal "qız kimi nə edirsən elə?" deyə müdaxilə edərlər. Nə dəxli var axı? Nə əlaqəsi var? Tanrı kişiyə də, qadına da eyni göz yaşı vəzlərini verib. Kişilər ağlamamalı idisə, göz yaşı vəzləri də olmazdı. Sadə riyazi bir yanaşma: niyə kişilərdə də, qadınlarda da eyni göz yaşı vəzləri var? Gözlərin ağlamaya ehtiyacı var və doya-doya ağlamaq çox gözəl bir şeydir.

Unutma, doya-doya ağlamasan, gülə də bilməzsən, çünki onlar eyni şeyin digər qütbləridir. Gülə bilən insanlar ağlaya da bilərlər, ağlamayan insanlar isə gülə bilməz. Bəzən uşaqlarda görmüsünüz; uzun müddət yüksək səslə güldükdən sonra ağlamağa başlayarlar. Bu iki qütb birləşər. Bəzi analar uşaqlarına "Çox gülmə, sonra ağlayarsan" deyərlər. Bu qismən doğrudur, çünki ikisi də eyni enerjidir, sadəcə fərqli qütblərdən çıxırlar. O zaman, ikinci əhəmiyyətli şey maska taxmamaqdır; nə olursa olsun gerçək ol. Və gerçək olmaqla əlaqədar üçüncü şey: Həmişə indidə qalmaqdır. İndidə qal, çünki bütün saxtalıq ya keçmişdən, ya da gələcəkdən sızar. Keçmiş keçmişdir. Artıq onu fikirləşmə və yük olaraq daşıma. Əks halda, indinin gerçəyini yaşamağına icazə verməz.

Və gələcək hələ gəlmədi. Boşuna gələcəklə baş yorma, yoxsa bu anına gələr və onu məhv edər. İndiyə sadiq qal, o zaman gerçək olarsan. İndi, burada olmaq gerçək olmaqdır. Keçmiş yoxdur, gələcək yoxdur; bu an var, hamısı budur və bu qədər sadədir hər şey. Bütün sonsuzluq da bu andadır.

Bu üç şeylə həqiqətə, gerçəyə çatarsan. O zaman hər dediyin gerçək olar. Ümumiyyətlə hərkəs elə düşünür ki, gerçəyi söyləmək üçün diqqətli olmaq lazımdır. Mən isə bunu söyləmirəm. Mən deyirəm ki, həqiqəti yarat, o zaman hər söylədiyin də gerçək olar.