Kitabı oku: «Kimliyi bəlli olmayan qadınlar»

P A T R İ K M O D İ A N O

KİMLİYİ BƏLLİ

OLMAYAN QADINLAR

r o m a n

Patrik Modianonun adı son vaxtlaracan dünya oxucusuna o qədər də tanış deyildi. 2014-cü ildə ədəbiyyat üzrə Nobel müka-fatına sahib olması Modianonun yazıçı taleyində böyük dəyişiklik yaratdı. İndi bütün dünya oxucusu bu nasirin əsərlərini axtarır, onu dərindən tanımaq istəyir.

Nobel Akademiyası fransız yazıçısını "işğal altında həyat tərzinin insan taleyinə təsirinin dərkinə yönələn xatirələri məha-rətlə təsvir etdiyinə görə" mükafata layiq gördüyünü qeyd edib. Elə sizə təqdim olunan bu romanda da II Dünya Müharibəsindən son-rakı insanların taleyi əks olunub. Üç müstəqil hekayətdən ibarət bu romanda üç qadının taleyi verilsə də, bunlar sanki bir əlin bar-maqları kimidirlər – ağır həyat tərzinin kimliyi bəlli ol-mayan in-sanlara çevirdiyi qadınlar.

Əsərdə müharibənin vurduğu yaralar, dərin lirizm və psi-xoloji nüanslar üstünlük təşkil edir.

PATRİK MODİANONUN

“KİMLİYİ BƏLLİ OLMAYAN QADINLAR”

ROMANI İLƏ BAĞLI “BYULTEN QALLİMAR” JURNALINA MÜSAHİBƏSİ

“Byulten Qallimar”: Sizin “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar” ro-manınız üç qadının monoloqu üzərində qurulub və bu əsər üç bö-lümlü bir tablo təsiri yaradır. Siz nə üçün bu dəfə sözü qadınlara verməyi üstün tutdunuz?

Patrik Modiano: Bu dəfəki əsərimə başqa bir yaradıcılıq yö-nündən yanaşmağa çalışmışam, mənim romanlarımın ço-xunda olaylar “öz” dilimdən söylənilir, bu dəfə isə baş ve-rənlərlə bağlı “başqalarını” danışdırıb, özümü də onların dinləyicisi yerinə qoymağı düşündüm. Mən oxucuda belə bir təsəvvür yaratmaq istəmişəm: sanki, o bu monoloqları radi-odan eşidir, kimsə öz yaşamında başına gələn önəmli olay-lardan danışır və birdən, gözlənilmədən, veriliş kəsilir, ya-xud da dalğa pozulduğundan, danışığın ardını dinləmək ol-mur. Dinləyici radionun puçunu nə qədər ora-bura fırlatsa da, lazım olan dalğanı bir daha tuta bilmir və daha sonra nə baş verdiyini öyrənə də bilmir.

“B.Q.” Sizin əsərlərinizin baş qəhrəmanlarının çoxusu özlərini öz keçmişlərində axtarıb tapmağa çalışan insanlardır. Ancaq, görü-nür, bu yeni əsərinizdə belə bir axtarış yoxdur…

P.M.: Buradakı qadınlardan hər birisi öz yaşamının bəlli bir parçası ilə bağlı danışır, ancaq oxucu nə bu qadınların kim-liyini, nə də onların adlarını öyrənə bilir. Danışanların adı da onların taleyi kimi gizli qalır. Bu üç mətnə, kiminsə yazı ma-kinasında yazdığı istintaq ifadələri kimi də baxmaq olar və sanasan, istintaqı aparan şəxs ifadə aldığı adamların adlarını göstərməyi unutmuşdur. İndi isə, üstündən çox uzun bir vaxt keçdiyindən, bu ifadələri verən adamların adlarını tap-maq artıq mümkün deyildir.

“B.Q.” Siz haçansa “Unudulan dərinliklərdən” adlı romanınızla bağlı demişdiniz: “Keçmişi olduğu kimi, yenidən diriltməyə gücü-mün çatmayacağını bilirəm. Ha çalışsaq da, yaddaşımızda keç-mişdən yalnız təkəmseyrək fraqmentlər və dağınıq epizodlar qalır”. Sizin “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar” əsərinizi də, elə keçmişin bulanıq xatirələrinə qayıdış cəhdləri kimi dəyərləndirmək olarmı?

P.M.: “Kimliyi bəlli olmayan qadınlar”da da, qarşımıza elə keçmişin fraqmentləri ilə dağınıq epizodları çıxır. Burada hər bir qadının öz keçmişindən danışdığı bəllidir. Ancaq onlar öz keçmişlərindən danışanda indi harada olduqları və son-radan başlarına nələrin gəldiyi bilinmir. Bir sözlə, danışan kimsələrin səslərinin haradan gəldiyi qaranlıq qalır, bu səs-lər birdən çox yaxından, birdən də çox uzaqdan eşidilməklə, bir gizlilik örtüyünə bürünürlər. Onların danışdıqları bu parçalar ömürlərinin sonra gələn kəsimi ilə bağlanmadığın-dan, bu söz açılan ömür parçaları, böyük bir buz dağından qopub ayrılmış iri buz parçalarına oxşayır və elə bil, bu buz parçaları onları çalxalayan dalğaların qoynunda sonsuzlu-ğadək sürəcək bir yalqızlıq çıxılmazlığına düşmüşlər.

“B.Q.” Əsərinizdə, baş verən olayların gedişində, yuxuyla gerçə-yin qarışığına oxşayan xəyallar dağılır və qəhrəmanlarınız gerçək-liyin dustaqlıq və ölüm kimi pis üzləri ilə qarşılaşırlar. Bütün bun-lar: şirin xəyalların gerçəklikdə qorxunc qarabasmalarla üzləşmə-sidir, yoxsa, gerçəkliyin hansısa bir xəyalpərəsti öz dalğınlığından ayırmaq üçün elədiyi bir kobudluqdur?

P.M.: Mənə elə gəlir, bunlar xəyalpərəstin gerçəkliklə toq-quşmasıdır və bu baş verən toqquşma bütün durumlarda onu, böyük bir amansızlıqla, öz xəyallarından ayırır. Ancaq danışılan epizodlar artıq keçmişdə qaldığından, buradakı “amansız gerçəklik” də bir az yuxugörməyə, biraz da fanta-ziyaya oxşayır.

I

O ili payız çox erkən gəlmiş, özü ilə bolluca yağış və xəzələ dönmüş yarpaqlar gətirmiş, Sona çayının sahillərini dumanla, çənlə bürümüşdü. Onda hələ Furver təpəliyinin yaxınlığında yerləşən evimizdə, ata-anamla birgə yaşayır-dım. Mən, necə olursa-olsun, hansısa bir işə düzəlmək istə-yirdim. Yanvar ayında məni Krua-Pake meydanında yerlə-şən “Viskon və ipək” firmasında, altı aylığına, makinaçı ola-raq işə götürdülər, mən də bu altı ayda qazandığım pulların bir qəpiyini də xərcləmədən yığıb saxladım. Yayda, topladı-ğım pulla, İspaniyanın güneyindəki Torremolinos deyilən yerə gəzməyə getdim. Mənim on səkkiz yaşım vardı və Fransadan, ilk dəfə, qırağa çıxırdım.

      Torremolinos çimərliyində, buralarda çoxdan öz əri ilə yaşayan, bir fransız qadınla tanış oldum; onun adı Mirey Maksimoff idi. Olduqca yapışıqlı, qarasaçlı, gözəl bir qadın idi. Əri ilə onun burada bir otelləri vardı və elə mən də on-ların bu otelində otaq tutmuşdum. Mirey payızda, çox uzun müddətə, Parisə gələcəyini, orada dostlarının yanında qala-cağını demişdi; istəsəm, onu tapa bilməyim üçün qalacağı yerin ünvanını da mənə vermişdi. Mən isə bacarsam, Parisə gəlib onu tapacağıma söz vermişdim.

İspaniyadan geri qayıdandan sonra, Lion mənə çox darıxdırıcı görünməyə başlamışdı. Evimizin yaxınlığındakı Sen-Bartelemi enişində lazarçı dini icmasının pansionu var-dı. Təpənin enişində tikilmiş bu bina, öz qaşqabaqlı görkəmi ilə, şəhərin küçələrinin üzərindən asılıb qalmışdı. Monastrın, divarı qalınlığında olan alaqapısı lap mağara girişinə oxşa-yırdı. Lazarçıların¹ monastrının divarları o payız mənim üçün Lionun simvoluna çevrilmişdi. Bu qara rəngli monastr divarlarına aradabir payız günəşinin solğun şüaları düşür-dü. Belə dəqiqələrdə pansion, insan yaşamayan, tərk edilmiş yiyəsiz bir tikiliyə bənzəyirdi. Yağış yağanda isə bu divarlar qazamat hasarına oxşayırdı və nədənsə mənə elə gəlirdi ki, bu divarlar gələcəyə aparan yolları bağlamaq üçün hörülüb-dür.

Günlərin birində, valideyinlərimin dükanında olar-kən, bir alıcı qadından adlı-sanlı modalar evinin modeli işlə-mək üçün qızlar axtardığını eşitdim. Onun deməsinə görə, orada ayda səkkiz yüz frank maaş verirlər, bu isə mənim “Viskon və ipək” şirkətində aldığım aylıq maaşdan iki yüz frank çox idi. Qadın mənə modalar evinin ünvanı ilə telefon nömrəsini verdi və mən taleyimi bu işdə sınamağı düşün-düm. Modalar evinə zəng elədim, telefona cavab verən xa-nım, ağayana bir səslə, gələn həftə, axşamüstü Qrole küçə-sindəki dörd nömrəli evə, sınaq baxışından keçmək üçün, gəlməli olduğumu buyurdu.

Deyilən günə qədər qalan bütün vaxtımı özümü model sənətinə yiyələnməli olduğuma inandırmaqla keçirdim, sö-zün düzü, bu çağadək, belə bir sənətlə heç vaxt maraqlan-mamışdım. Ürəyimdən belə bir arzu da keçirdi: ola bilsin, bu işlə məşğul olsam, biraz pul qazanıb, Liondan Parisə də kö-çüb gedə bilərəm. Görüş üçün qoyulmuş vaxt yaxınlaşdıqca varlığımı, getdikcə daha da artan, bir qorxu duyğusu çulğa-layırdı. Mənim bütün gələcək ömrüm qumara qoyulmuşdu. Öz-özümə deyirdim, birdən məni orada işə götürməsələr, bir də çətin belə bir imkan əlimə düşsün. Görəsən, mənim aza-cıq da olsa bir şansım varmı? Görəsən, baxışa gedəndə necə geyinim? Sözün düzü, seçiləsi bir geyim-keçimim də yox idi. Mənim çöl-bayıra geyinməyə, boz rəngli donumdan və ağ rəngli koftamdan başqa bir paltarım yox idi. Ayaqqabılarım çox köhnə olduğundan, özümə tünd göy rəngli, alçaq da-banlı bir tufli alası oldum.

Sınaq baxışına getməzdən bir gün öncə, gecə, ağ kof-tamı, göy donumu və tünd göy rəngli tuflilərimi geyinib pal-tar dolabındakı güzgünün önündə dayanaraq özümə bax-dım və birdən-birə özümdən soruşdum: güzgüdə görünən o lal-dinməz və yerində donub qalmış qız kimdir, doğrudanmı bu mənəm? Bu düşüncəmə gülümsündüm, ancaq sabah mə-nim taleyimin həll olunduğunu düşününcə, gülüşüm üzüm-dən silinib getdi.

Mən gecikə biləcəyimdən bərk qorxurdum, ona görə də, görüş vaxtına bir saat qalmış evdən çıxdım. Belkur mey-danına çatanda yağış başladı və mən qaçaraq özümü yaxın-lıqdakı “Ruyyal” otelinin girişindəki zala çatdırdım. Moda-lar evinə islaq saçlarımla getmək istəmirdim. Mən qapıçını aldadaraq, oteldə nömrə kirayələdiyimi dedim və o mənə, bayırda gəzişmək üçün, çətir verdi. Qrole küçəsindəki dörd nömrəli evə çatanda məni içəri çağırıb, divarları boz rəngli fiqurlu taxta lövhələrlə örtülmüş salonda oturub gözləməyi tapşırdılar, salonun çox böyük, bir ucu az qala döşəməyə di-rənən pəncərələri də, boz rəngli ipək pərdələrlə örtülü idi. Divar boyu çoxlu stullar düzülmüşdü. Stulların taxtaları qı-zıla tutulmuş, oturacaqları ilə söykənəcəkləri isə atlas parça ilə örtülmüşdü.

Yarım saat keçdi; artıq məni unutduqlarını düşün-məyə başlamışdım. Mən stulların birində oturub bayırda ya-ğan yağışın pıçıltısına qulaq asırdım. Tavandan asılmış çilçı-raqlar parlaq ağ işıq saçırdılar. Düşünməyə başlamışdım: gö-rəsən, gözləməyə dəyərmi? Elə bu anda əlli yaşlarında, qara saçlarını arxaya daramış, lopa bığı və yırtıcı baxışları olan bir kişi salona açılan qapını bərkdən itələyib açaraq, içəri girdi. O, tünd göy rəngli kostyum geyinmişdi, ayaqlarında qara rəngli ayaqqabıları vardı. O kişi indi də arada-bir mənim yu-xuma girir: qapını bərkdən itələyib açır, içəri girir və onun saçları, otuz il bundan öncə olduğu kimi, yenə də qapqara-dır. Kişi, yerimdən qalxmamağı xahiş eləyərək, keçib mə-nimlə yanaşı oturdu. Quru və qaba bir səslə, neçə yaşım ol-duğunu soruşdu. İndiyədək model işləmişənmi? Mən heç vaxt model işləmədiyimi dedim. Sonra o mənə, ayaqqabıla-rımı çıxarıb, qarşıdakı pəncərəyədək gedib qayıtmağı bu-yurdu. Mən pəncərəyə sarı addımladım, çox böyük gərginlik içində idim və özümü itirdiyimdən, ayaqlarım biri-birinə do-laşırdı. O stulda oturub əlini çənəsinə dayamışdı və tutqun baxışları ilə məni süzürdü. Mən pəncərəyə sarı gedib qayı-dandan sonra, dirək kimi, onun qarşısında donub qaldım, o isə heç nə demədən, oturmuşdu. Mən bütün gücümü topla-yıb toxdaq görünməyə çalışırdım, baxışlarımı boş stolun ya-nında kimsəsiz qalmış ayaqqabılarıma dikib, susqunluq için-də dayanmışdım.

– Oturun, – o mənə üz tutub dedi.

Yenidən onunla yanaşı olan stulda oturdum. Ancaq ayaqqabılarımı geyinməyə ürək eləmədim.

O saçlarımı göstərib soruşdu:

– Bu, saçlarınızın təbii rəngidir?

Mən: hə, dedim.

– Sizə profildən baxmaq istəyirəm.

Mən başımı pəncərəyə sarı döndərib, yanakı tutdum.

– Siz, profildən olduqca gözəl görünürsünüz…

O bu sözləri mənə nəsə pis bir xəbər verirmiş kimi dedi.

– Çox az adamların gözəl profili olur.

Kişi bu sözləri çox duyğulu bir səslə dedi, sanasan, bu dünyada gözəl profilli insanların çox az olması onu yan-dırıb-yaxırdı. O, yırtıcı baxışlarını üzümə dikib dayanmışdı.

– Sizin çox gözəl fotoşəkilləriniz alınardı, ancaq müs-yö Piyerin axtardığı bu deyil.

Elə bil, çiyinlərimdən basıb məni əzməyə başladılar. Doğrudanmı, mənim model olmaq üçün heç bir şansım yox-dur? Yoxsa, o bu modalar evinin yiyəsi olan müsyö Piyerlə məsləhətləşəndən sonra mənə son sözünü deyəcək? Bu an-larda müsyö Piyerin məni bəyənməsi üçün nə desələr elə-məyə hazır idim.

– Mənim üçün çox ağır olsa da, bu sözü deməliyəm… Biz sizi götürə bilməyəcəyik.

Hökm verilmişdi. Mənim buna qarşı çıxıb nəsə de-məyə gücüm qalmamışdı. Bu adamın, soyuqqanlılıq və sayğı duyulan səsi ilə, dediklərindən hər şey bəlli idi: mənimlə bağlı müsyö Piyerlə danışmağa belə dəyməzdi.

Ayaqqabılarımı geyindim. Stuldan qalxdım. O din-məzcə əlimi sıxdı, məni qapıyadək ötürdü. Küçəyə çıxandan sonra çətiri unudub orada qoyduğumu xatırlasam da, buna önəm verib geri qayıtmaq istəmədim. Dalğınlıq içində, hara getdiyimi bilmədən, çıxıb getdim. Birazdan, qarşıma çıxan körpünün üstündən keçdim. Sonra isə Sona çayının kənarı boyunca addımlamağa başladım. Bir də onda gördüm, ya-şadığım məhəlləyə gəlib çıxmışam, Sen-Bartelemi enişindəki lazarçıların monastrının divarının yanındayam; bu görüntü sonralar dönə-dönə yuxuma girərdi! Mən divarın fonunda itib-batmışam. Divarın kölgəsinə qarışıb, onun rənginə dü-şüb görünməz olmuşam. Və mənə elə gəlir, məni bu qaran-lıqdan çıxarmağa heç kimin gücü çatmaz. Birdən, necəsə, bu qaranlıqdan çıxıb, Qrole küçəsindəki, oturub gözlədiyim, çil-çıraqlarının parlaq işığı göz qamaşdıran o salonu görürəm! Göy kostyumlu o tip də, ara vermədən, otağa girib sonra ge-ri qayıdır, onun bu gəl-gedi dönə-dönə təkrarlanır və bu gö-rüntü köhnə filmlərin sonundan əvvəlinə fırladılmasına bən-zəyir.

Mən bu yuxunu, uzun illər boyunca, olduğu kimi, dönə-dönə görürdüm. Ancaq bir neçə il sonra, lazarçıların monastrının divarları daha, çox da tünd rəngdə görünmür-dü, bir çox yuxularımda isə, batan günəşin solğun şüaları onu işıqlandırırdı. Eləcə də, Qrole küçəsindəki salondakı çil-çıraqların işığı da, daha gözqamaşdırıcı deyildi, onlar göz-oxşayan, solğun bir işıq saçmağa başlamışdılar. Yırtıcı ba-xışlı, göy kostyumlu kişi isə, elə bil, getdikcə solğunlaşır, başdan ayağa bozumtul bir rəngə düşürdü. Onun üzünün rəngi də, getdikcə solur, şəffaf-ağ rəngə çalırdı. Ancaq saçları yenə də, onu ilk olaraq gördüyüm gündəki kimi, qapqara qalmışdı. Səsi isə dəyişmiş, qırıq-qırıq gəlirdi. Elə bil, danı-şan o deyildi, onun dediyi sözlər köhnə və əzik bir plastin-kadan gəlirdi. Eyni sözlər, ara vermədən, biri-birinin ardın-ca, sonsuzlara kimi səslənə-səslənə təkrarlanırdı: “saçlarını-zın təbii rəngi… Sizə profildən baxmaq… Müsyö Piyerin ax-tardığı bu deyil…”, ancaq bu sözlər artıq mənim üçün büs-bütün öz anlamını itirmişdi, onlar daha yuxuda da mənə tə-sir eləmək gücündə deyildilər. Mən yuxudan ayılandan son-ra düşünərdim: görəsən, ömrümün çoxdan ötüb keçmiş bu epizodu onda mənə nə üçün bunca ağrılı görünmüşdü və buna görə özümü bədbəxt də saymışdım. İndi yadıma dü-şür: o gecə mən körpünün üstündən keçəndə özümü Sona çayına atıb öldürməyi belə ürəyimdən keçirmişdim. İlahi, belə bir boş şeyi mən nə üçün belə ürəyimə salmışdım, onda!

Belə bir qüssəli görkəmdə evə, ata-anamın yanına və yataq otağımdakı güzgülü paltar dolabının qarşısına qayıt-mağa ürək eləmirdim. Mən çayın qırağındakı uzun pillələrlə aşağıya, Köhnə şəhər adlanan məhəlləyə sarı düşdüm, elə bil, başıma gələnlərdən qaçıb uzaqlaşmaq istəyirdim. Aşağı-da biraz addımlayıb, yenidən Sona çayının qırağına gəlib çıxdım. Sonra yolüstündəki bir kafeyə girdim. Mirey Maksi-moffun Parisdəki dostlarının adresini və telefonunu yazdığı kağız parçası üstümdə idi. Danışmaq istədiyim telefona ge-dən uzun zənglər biri-birinin ardınca, ara verərək səslənsə də, xəttin o başında dəstəyi götürən yox idi, çox sonra, bir qadın teleofana cavab verdi. Mən bu gözlənilməzlikdən, bir anlığına tutulub qaldım. Sonra çətin anlaşılan bir səslə mı-zıldandım:

– Mirey Maksimoffla danışa bilərəmmi?

Mən bunu elə yavaşdan soruşdum, elə bilirəm, Pa-risdəki telofona cavab verən qadın səsimi güclə eşidirdi. Onun deməsinə görə, Mirey evdə deyildi və çox gec, axşam qayıdacaqdı.

Ertəsi gün mən Perraş vağzalında gecə qatarına mi-nib, Parisə yola düşdüm. Kupedə qaranlıqdan göz-gözü gör-mürdü. Küncdə qoyulmuş oturacaqlarda kölgəyə oxşayan adamlar oturub mürgüləyirdilər. Mən qapıya yaxın olan otu-racaqda özümə yer eləmişdim. Vaxt gedir, qatar isə yerindən tərpənmək bilmirdi, mən bərk bir sıxıntı içində özümdən so-ruşmağa başladım: görəsən, məni çıxıb getməyə qoyacaqlar-mı? O anda mənə elə gəlirdi, sanasan, bu şəhərdən baş gö-türüb qaçıram. Çox sonra vaqon yerindən tərpəndi, pəncə-rədən Sona çayı bir anlığına görünüb yox oldu və mən özümdə bir yüngüllük duydum, elə bil, ürəyimdən asılmış daş götürülmüşdü. Deyəsən, o gecəni heç yatmamış, ancaq yüngülcə mürgüləmişdim, qatar nədənsə Dijon şəhərinin boş perronunda dayananda mən bütün yol boyu gözümü yummadığımı anladım. Vaqonda yanan gecə lampasının gö-yə çalan işığında oturub Mirey Maksimoffu düşünürdüm. Onunla görüşdüyümüz o Torremolinos çimərliyində keçir-diyimiz günlər, elə bil, oranın günəşli günlərinin işığına bü-rünüb, bütün aydınlığı ilə yadımda qalmışdı. O, mən yaşda olanda, Land bölgəsində indi adını unutduğum bir şəhərdə yaşadığını demişdi. Günlərin birində o, ertəsi günü baka-lavrlıq almaq üçün imtahan verəcəkmiş və həmən gecə çox gec yatıbmış, işin tərsliyindən, vaxtında oyanmaq üçün qur-duğu saat da, nədənsə, zəng çalıb onu oyatmamışdı. O da, buna görə, imtahan verməyə getmək yerinə, günortayadək yatıb qalmışdı. Daha sonra o, gələcək əri Eddi Maksimofla tanış olmuş, onlar evlənmişdilər. Onun əri ucaboylu, yara-şıqlı bir kişi idi, Konsul ayaması ilə tanınan Eddinin bir an-laşılmaz öyrəncəsi vardı: o, romu koka-kola ilə qarışdırıb içərdi. Bir neçə dəfə, dediyinə görə yaxşı iştahaçan bu, qarı-şıq içkisinə məni də qonaq eləmək istəmiş, mən isə koka-ko-lanı qatışıqsız içməyi sevdiyimi deyib boyun qaçırmışdım. Eddi fransızca aksentsiz danışırdı. O Mireylə tanış olanda Parisdə yaşayırmış, ancaq mən Mirey Maksimoffdan onların nə üçün sonradan İspaniyaya köçdüklərini soruşmağı unut-muşdum.

Parisə çox ertə çatmışdım. Dəmiryolunun Lion vağ-zalı hələ alaqaranlıq idi. Sonradan mənə elə gəlirdi, Parisdə yaşadığım bütün günlərim, bu şəhərə ilk gəldiyim gündə ol-duğu kimi, bir qaranlığa bürünmüşdü. Mənim çox da ağır olmayan yol çantamdan başqa bir yüküm yox idi. O gün sə-hər çağı biz Trokadero meydanındakı kafedə Mirey Maksi-moffla görüşdük. Mən vağzalın bufetində oturdum, saatın on olmasını gözləyib ona zəng vurdum. O mənim haradan zəng elədiyimi biraz gec anladı. Görüşəcəyimiz kafeyə bi-rinci mən gəldim. Sözün düzü, birdən qalmağa yerim olma-dığını desəm, onun buna soyuq yanaşa biləcəyi məni bərk qorxudurdu. Ancaq o məni ötən çağlarda, çimərlikdəki gö-rüşümüzdə olduğu kimi, çox gülərüzlə qarşıladı. Elə biləsən, biz dünən ayrılmışdıq. Onun mənimlə görüşdən sevindiyi açıq-aydın duyulurdu: o məndən işlərimin necə getdiyini so-ruşmağa başladı. Mən başıma gələnləri, necə varsa eləcə də, ona danışdım: modalar evində işə düzəlmək istədiyimdən, yırtıcı baxışlı, quru və qaba səslə danışan o tipdən söz sal-dım, dünən gecə Dijonu keçəndən sonra, mürgüləyərkən, yenidən yuxuda gördüyüm o sözləri bir də dilə gətirdim: “Bu, saçlarınızın təbii rəngidir? Sizə profildən baxmaq istə-yirəm…”