Kitabı oku: «Hekayələr»
MATEO FALKONE
Porte-Veksyodan çıxıb şimal-qərbə, adanın içərilərinə doğru irəliləyəndə üzüyuxarı qalxdığını tezliklə hiss edirsən və dərələrin, bəzən isə iri qaya yığınlarının kəsdiyi dolanbac, əyri-üyrü cığırlarla üç saat yol gedəndən sonra gəlib göz işlədikcə uzanan maki sahəsinə çıxırsan. Maki korsikalı çobanların, qanuna tabe olmayanların, bir sözlə, qaçaq-quldurların məskənidir. Onu da deyək ki, korsikalı əkinçi torpağı gübrələməyin çətinliyindən yaxasını qurtamaq üçün meşənin bir hissəsinə od vurub yandırır. Bunu elə etmək lazımdır ki, od lazım olan yerdən uzaqlara yayılmasın. Yanmış ağacların külünün töküldüyü bu xam torpaq sahəsini əkib-becərərkən korsikalı əkinçi yaxşı məhsul götürəcəyinə ümid bəsləyir. Sünbüllər yığılıb qurtarandan sonra artıq zəhmət olmasın deyə, küləşi yığışdırmırlar, elə tökülüb yerdə qalır. Makidə kol-kosla bərabər, yanmış ağacların yerdə qalmış kökü gələn baharda kötükdən pöhrə verir və bir neçə ilin içərisində sıx halda iki-üç metr ucalığında qalxır. Bax, belə sıx qalın pöhrəliklərə maki deyirlər. Burada cürbəcür ağac növünə və kolluğa rast gəlmək olar. Bunlar bir-birinə elə dolaşıb qarışır ki, yalnız əli baltalı adam özünə yol aça bilir. Maki elə qalın cəngəllikdir ki, heç vəhşi qoçlar da onu yarıb keçə bilmirlər.
Əgər siz bir adamı öldürmüsünüzsə, Porte-Veksyo makisinə gedin. Əgər yaxşı tüfənginiz, barıtınız və gülləniz varsa, orada asudə, təhlükəsiz yaşaya bilərsiniz. Unutmayın ki, belə yerdə qəhvəyi başlıqlı paltonuzu həm yorğan kimi üstünüzə örtər, həm də döşək kimi altınıza sala bilərsiniz. Çobanlar sizə süd, pendir, şabalıd verər və azuqə üçün şəhərə enmək lazım gələnə qədər arxayın ola bilərsiniz ki, belə bir yerdə sizə məhkəmədən, yaxud öldürdüyünüz adamın qohum-əqrəbasından, valideynlərindən heç bir xətər toxunmaz.
Mən 18…-cu ildə Korsikada olanda Mateo Falkonenin evi həmin bu makinin iki kilometrliyində idi. O, bu yerin adamları ilə müqayisədə varlı idi, ləyaqətlə yaşayırdı, yəni əlini ağdan-qaraya vurmur, öz sürülərindən əldə etdiyi gəlirin hesabına dolanardı. İndi sizə danışacağım bu hadisədən iki il keçəndən sonra onu yenidən görəndə mənə elə gəldi ki, onun yaşı əllini ötmüşdür. Alçaqboy, enlikürəkli, saçları cod, şəvə kimi qara, qartalburun, dodaqları nazik, iri gözləri oyur-oyur oynayan, sifəti aşılanmış dəri rəngində olan bir kişini təsəvvürünüzə gətirin! Yaşadığı ölkədə çoxlu mahir atıcıların olmasına baxmayaraq, onun sərrast güllə atmağı dillərdə dastan idi. Mateo yüz iyirmi addımlıqdan dağ keçisinin başından, kürəyindən, bir sözlə, istədiyi yerindən vura bilərdi, ancaq yanında balası olan heyvana ömründə güllə atmazdı. O, gecə vaxtı da gülləni elə günün günorta çağında olduğu kimi sərrast atırdı. Onun məharəti barədə mənə danışanlar, hətta dedilər ki, Korsikaya gedib deyilənləri öz gözlərilə görməyənlər yəqin ki, qulaqlarına inanmazlar. Gecə vaxtı səksən addım aralıda yanan şamı boşqab böyüklüyündə şəffaf kağız parçasının arxasına qoyardılar. Mateo nişan alar, sonra isə şamı söndürərdilər, bir dəqiqə keçəndən sonra o, zil qaranlıqda atəş açardı və atdığı dörd güllədən üçü ilə kağızı vurub deşərdi.
Bu nadir məharətinə görə Mateo Falkone böyük şöhrət qazanmışdı. Onu nə qədər sədaqətli və xeyirxah dost sayırdılarsa, bir o qədər də təhlükəli rəqib hesab edirdilər. Yeri gələndə böyüyün-kiçiyin qulluğunda hazır, sədəqə verməkdə əliaçıq olan Mateo Porte-Veksyo mahalında hamı ilə səmimi, mehriban dolanardı. Hələ belə nağıl edirlər ki, günlərin bir günündə Mateo cavan vaxtlarında Kortedə qız üstündə qorxulu, güclü bir rəqiblə üz-üzə gəlməli olur. Deyilənlərə görə rəqib öz evində, pəncərənin yanında kiçik bir güzgü asıb üzünü qırxdığı zaman Mateo onu güllə ilə vurmuşdu. Bu hadisə tamam unudulduqdan sonra Mateo evlənir. Arvadı Cüzeppa ona əvvəlcə bir-birinin ardınca üç qız bəxş edir (bu hal az qalır ki, Mateonu dəli eləsin) və nəhayət, axırda bir oğlan doğur. Oğlana Fortünato adı verirlər. Bütün ailə gözünü ona dikir. Mateo qızları boya-başa çatdırıb ərə verir. Bəd ayaqda kürəkənlərinin xəncərinə, qılıncına arxalanır, onları özünə arxa sayırdı. Oğulun isə vur-tut on yaşı olsa da, hərəkətlərindən çox şeyə qabil olduğu sezilirdi.
Payız günlərinin birində sübh tezdən Mateo arvadı ilə makinin içərilərində otlayan sürülərindən birinə baş çəkmək üçün evdən çıxır. Balaca Fortünato da atası ilə getmək istəyir, ancaq sürünün otladığı yer çox uzaq idi, həm də evdə bir qaraltı lazım idi, buna görə də atası onu özü ilə aparmır. Bunun üçün onun necə peşman olacağını görəcəksiniz.
Bir neçə saat keçmişdi. Ancaq Mateo gəlib çıxmaq bilmirdi. Balaca Fortünato günün altında uzanır, xoşhallanır, yaşıl örpəyə bürünmüş dağlara tamaşa edir və gələn bazar günü ata-anası ilə kaporal1 dayısıgilə qonaq gedəcəyi barədə fikirləşirdi. Birdən haradasa uzaqda atılan güllənin səsi onu bu şirin xəyaldan ayırdı. O, yerindən qalxdı və çevrilib düzənliyə, güllə səsi gələn tərəfə baxdı. Dalbadal yenə bir neçə güllə açıldı. Güllələr müxtəlif fasilələrlə atılırdı və indi atışma daha yaxından eşidilirdi. Nəhayət, düzənlikdən Mateonun evinə gələn cığırda üzünü tük basmış, başında dağlılara xas şiş papaq, üst-başı cır-cındır içində tüfənginə söykənə-söykənə gələn bir adam göründü. Deyəsən, bir az bundan əvvəl atılan güllələrdən biri onun budundan dəymişdi.
Bu adam məhkəmədən qaçıb gizlənən bir quldur idi. Gecə vaxtı şəhərə barıt almağa gedərkən yolda Korsika voltijerlərinin2 pusqusuna düşmüşdü. Atışa-atışa, qayaların dalında gizlənə-gizlənə onu addımbaaddım izləyənlərdən qaçıb qurtara bilmişdi. Ancaq onu izləyən voltijerlərdən o qədər də çox aralana bilməmişdi. Budundan aldığı yara ona əziyyət verdiyindən voltijerlər gəlib çatmamış makiyə girmişdi. O, Fortünatoya yaxınlaşıb dedi:
– Sən Mateo Falkonenin oğlusan?
– Bəli.
– Mən Jianetto Sanpyeroyam. Sarıyaxalılar3 məni izləyirlər. Məni gizlət, daha gedə bilmirəm.
– Atamın icazəsi olmadan səni gizlətsəm, gələndə mənə nə deyər?
– Deyəcək ki, sən yaxşı eləmisən.
– Kim bilir?
– Məni tez gizlət, gəlirlər.
– Gözlə, atam gəlsin.
– Nəyi gözləyim? Qanmaz! Onlar beş dəqiqədən sonra burada olacaqlar. Cəld ol! Məni gizlət, yoxsa səni öldürərəm.
Fortünato soyuqqanlılıqla ona cavab verdi:
– Öldürə bilməzsən, tüfəngin boşdur, sənin heç patrondaşında patronun da yoxdur.
– Mənim xəncərim var!
– Sən məni tuta bilərsən?
O, geri sıçradı və gözlənilən təhlükədən sovuşdu.
– Sən Mateo Falkonenin oğlu deyilsən! Deməli, məni evinizin qabağında qoyacaqsan ki, tutub aparsınlar!
Görünür, bu söz uşağa təsir elədi.
– Səni gizlətsəm, mənə nə verərsən? – deyərək ona yaxınlaşdı.
Quldur kəmərindən asdığı dəri çantanın ciblərindən birini eşələdi və oradan beş franklıq pul çıxardı, yəqin ki, onu barıt almaq üçün saxlamışdı. Gümüş pulu görən kimi uşağın dodağı qaçdı. O, pulu qapdı və Jianettoya dedi:
– Daha heç nədən qorxma.
Dərhal evin yanındakı quru ot tayasında bir yarıq açdı. Jianetto ora girdi və uşaq yarığı yenidən elə örtdü ki, həm nəfəs almaq üçün hava keçsin, həm də tayada adam gizləndiyindən heç kim şübhələnməsin. Bundan əlavə, o, ağlagəlməz bir hiylə də işlətdi: pişiyi balaları ilə birlikdə gətirib ot tayasının üstünə qoydu ki, baxıb görən heç nədən şübhələnməsin. Daha sonra evin yaxınlığında, cığırda qan ləkələrini səliqə ilə torpaqlayıb örtdü və hər işi görüb arxayın olandan sonra qayıdıb əvvəlki yerində, günün altında sakitcə uzandı.
Bir neçə dəqiqə keçdikdən sonra qəhvəyi rəngli hərbi paltarda, sarı yaxalıqlı altı nəfər silahlı əsgər bir kiçik zabitin komandanlığı ilə Mateonun evinin qarşısında peyda oldu. Bu kiçik zabit Falkonenin uzaq qohumlarından idi (bildiyimiz kimi, Korsikada başqa yerlərə nisbətən qohumluq əlaqələrinə daha çox xətir-hörmət qoyurlar). Onun adı Tyodoro Qamba idi və özü də çox qoçaq adam idi. Onun əlindən dünya qaçaq-quldurun başına dar olmuşdu.
– Salam, qardaşoğlu!
O, Fortünatoya yaxınlaşdı:
– Maşallah, nə yaman böyümüsən! İndicə buradan bir nəfər adamın keçdiyini görmədin ki?
– Eh! Hələ sizin kimi böyük deyiləm, – Fortünato ağıldankəm uşaqlar kimi cavab verdi.
– Tezliklə boyda da mənə çatarsan, inşallah! Ancaq mənə de görüm, buradan adam keçdiyini görmədin ki?
– Mən adam keçdiyini görmüşəm?
– Bəli, başında qara məxmərdən ucu şış papağı, əynində də sarı-qırmızı naxışla işlənmiş gödəkçə vardı.
– Başında qara məxmərdən ucu şiş papağı, əynində də sarı-qırmızı naxışlı gödəkçə vardı?
– Hə, özüdür ki var! Tez ol, cavab ver görək, özün də mənim suallarımı təkrarlama.
– Bu gün səhər müsyö keşiş qapımızın ağzından keçib getdi, atının üstündə idi. Hə, Pyeronu minmişdi. O, məndən atamın kefini xəbər aldı və mən də cavab verdim…
– Ay cüvəllağı! Tülkülük edirsən ha! Tez ol, de görüm, Jianetto hansı tərəfə getdi? Axı biz onu axtarırıq. Mən bilirəm ki, o, bu cığırla gəlirdi.
– Mən nə bilim.
– Necə yəni nə bilim? Bilirəm ki, sən onu görmüsən.
– Əgər mən yatmışamsa, gəlib-gedənləri necə görə bilərəm?
– Sən yatmamışdın, qırışmal! Güllə səsi səni oyatmışdı.
– Əmican, bununla demək istəyirsiniz ki, sizin tüfənginizin səsi yəni o qədər bərk çıxır? Mənim atamın tüfənginin səsi sizinkindən də bərk guruldayır!
– Səni görüm lənətə gələsən! Yaramaz uşaq! Əlimin içi kimi bilirəm ki, sən Jianettonu görmüsən. Bəlkə, elə onu sən özün gizlətmisən?! Hə, uşaqlar, – o, adamlarına işarə etdi, – girin, bu evə baxın, görün bizim axtardığımız adam burada deyil ki? O, bir ayağının gücünə, sürünə-sürünə zorla gedirdi və bu hiyləgər axsaya-axsaya, şübhəsiz, makiyə gedib çıxa bilməz. Həm də qan izləri axı burada itir?!
– Bəs atam nə deyər? – Fortünato qarşısındakı adamı ələ salırmış kimi rişxəndlə soruşdu. – Əgər bilsə ki, o özü evdə olmaya-olmaya onun evinə giriblər, nə deyər, hə?
– Yaramaz! – Kiçik zabit Qamba onun qulağından yapışdı. – Başa düşürsənmi, mən istəsəm, sən başqa avaz çalarsan. Bəlkə, elə qılıncın yastısı ilə sənə iyirmi dəfə vurum, axırda danışasan, hə?!
Ancaq Fortünato rişxəndlə gülməyində idi.
– Mənim atam Mateo Falkonedir! – uşaq təşəxxüslə dedi.
– Bilirsənmi, haramzada, istəsəm səni bu saat Korteyə, ya da Bastilyaya apara bilərəm! Səni təkadamlıq kamerada küləşin üstündə yatızdıraram. Əgər Jianettonun harada olduğunu deməsən, ayaqlarına buxov vurduraram, başını bədənindən ayıraram!
Bu gülünc hədədən uşaq qəhqəhə çəkib güldü və təkrar elədi:
– Mənim atam Mateo Falkonedir!
Voltijerlərdən biri astadan dedi:
– Serjant! Mateo ilə üz-göz olmağına dəyməz.
Qamba, görünür, doğrudan da çıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı. O, evi artıq ələk-vələk eləyib gələn əsgərləri ilə pıçıldaşır, götür-qoy edirdi. Evə baxmaq, onun dəlmə-deşiyini yoxlamaq əməliyyatı uzun çəkmədi, çünki hər bir korsikalının daxması bir otaqdan, içərisinin əşyası isə bir stoldan, bir neçə stuldan, sandıqdan, ev avadanlıqlarından və ovçuluq ləvazimatından ibarət olur. Bu vaxt balaca Fortünato pişiyi tumarlayır, əli boşa çıxmış zabit əmisinə və voltijerlərə baxıb bic-bic gülür, həzz alırdı. Əsgərlərdən biri ot tayasına yaxınlaşdı. O, pişiyi gördü və elə-belə, özündən asılı olmayaraq, əlindəki süngünü tayaya soxdu. Bu ehtiyatsız hərəkətinin gülünc olduğunu özü də başa düşdüyündən çiyinlərini çəkdi. Heç nə tərpənmədi və hətta uşağın sifətində, azacıq da olsa, həyəcan, bir narahatlıq hiss olunmadı.
Zabitin və onun dəstəsinin səbri tükənirdi. Artıq əlacları yerdən-göydən kəsildiyindən gözlərini zilləyib gəldikləri düzənliyə tərəf baxır, sanki qayıdıb getməyə hazırlaşırdılar. Bu zaman onların başçısı Falkonenin oğluna hədələrin təsir etmədiyini görüb uşağın qılığına girməklə onu ələ almağa cəhd elədi.
– Mənim əzizim, qardaşoğlu, görürəm, çox fərasətli uşaqsan. Sən böyük adam olacaqsan. Ancaq mənimlə çox pis bir oyun oynayırsan. İnan, mən Mateoya, öz yaxın qohumuma əziyyət vermək istəmirəm. Lənət şeytana, yoxsa səni özümlə aparardım.
– Bah!
– Ancaq Mateo qayıdanda ona hər şeyi danışacağam və yalan danışdığın üçün o səni heydən düşənə kimi qamçı ilə döyəcək.
– Bəlkə, döyməyəcək?
– Görərsən… bax, yaxşı oğlan olsan, sənə bir şey verərəm.
– Mənim isə, əmican sizə bir məsləhətim var: əgər bir az da yubansanız, Jianetto yəqin ki, gedib makiyə çatacaq. Onda nə qədər qoçaq olsanız da, onu tuta bilməyəcəksiniz.
Zabit cibindən dəyəri on ekü4 olan zəncirli gümüş saat çıxardı. Saatı görərkən Fortünatonun gözlərinin hərisliklə alışıb-yandığını hiss edən zabit zəncirin ucundan tutub, onu uşağın gözlərinin qabağında divar saatının kəfgiri kimi bir neçə dəfə yellətdi:
– Ay səni, şeytan! Yəqin istərdin ki, sənin də belə bir saatın olsun. Boynundan asasan və Porte-Veksyonun küçələrindən lovğa-lovğa keçəsən. Hamı da səndən soruşsun: “Saat neçədir?” Sən isə deyəsən: “Özünüz gəlin, mənim saatıma baxın!”
– Mən böyüyəndə kaporal dayım mənə də saat verəcək.
– Doğrudur, ancaq indi, hal-hazırda sənin dayıoğlunun bu saatdan varıdır… Düzünə qalsa, bu onunkundan da qəşəngdir. Burası da var ki, dayın oğlu hələ səndən də kiçikdir.
Oğlan ah çəkdi.
– Hə, necədir, qardaşoğlu, bu saatı istəyirsən?
Fortünato saata elə hərisliklə baxırdı ki, elə bil, ayı armuda baxırdı. Uşağa elə gəlirdi ki, onu ələ salırlar. Buna görə də əlini saata uzatmağa cürət eləmirdi. Hərdənbir nəfsini boğmaq üçün gözünü saatdan çəkir, sallaq dodaqlarını dilinin ucu ilə yalayır və qarşısında dayanan bu adama sanki belə deyirdi: “Zarafatınız çox amansızdır!”
Bununla belə, zabit Qamba saatını uşağa vermək istəyən xeyirxah insana oxşayırdı. Fortünato əlini uzatmadı, ancaq acı, kinayəli bir təbəssümlə dedi:
– Niyə məni ələ salırsınız?
– Allah özü şahiddir! Mən səni ələ-zada salmıram. Jianettonun harada olduğunu mənə de, bax, bu saat sənin olsun.
Fortünato gülümsündü; onun təbəssümündə inamsızlıq aydın hiss olunurdu. Şəvə kimi qara gözlərini zabitin gözlərinə zilləyərək, sanki dediyi sözlərin doğru olub-olmadığını onun gözlərindən oxumaq istəyirdi.
– Əgər dediyim şərtlə bu saatı sənə verməsəm, heç kişi deyiləm! – Zabit səsini daha da qaldırdı. – Bax, bu əsgərlər şahiddirlər, mən sözümdən ömrümdə qaçmamışam.
Belə deyərək o, saatı uşağa lap yaxınlaşdırdı. Elə yaxınlaşdırdı ki, saat onun həyəcandan sapsarı saralmış yanağına toxunurdu. Fortünatonun qəlbinin dərinliyində saatı ələ keçirmək hərisliyi və qonaqpərvərlik borcu mübarizə aparırdı. Bunu uşağın sifətindən aydın oxumaq olurdu. Onun açıq sinəsi güclə enib-qalxırdı, sanki nəfəsi bu dəqiqə kəsiləcəkdi. Saat isə gözləri qabağında kəfgir kimi o tərəf-bu tərəfə gedib-gəlir, fırlanır və hərdənbir burnunun ucuna toxunurdu. Nəhayət, onun sağ əli saata tərəf qalxdı, barmaqlarının ucu ona toxundu və saat birdən onun ovcunun içinə düşdü, ancaq zabit zəncirin ucunu hələ buraxmamışdı. Siferblat mavi rəngdə idi… Qapağı təptəzə… elə bil, zavoddan indicə çıxmışdı… Günün altında par-par parıldayırdı… Yaman şirnikləndirici bir şey idi.
Fortünato sol əlini qaldırdı və baş barmağı ilə çiyninin üstündən ot tayasını göstərdi. Zabit onu dərhal başa düşdü. Elə həmin dəqiqə də saatın zəncirini əlindən buraxdı. Fortünato saatın yalnız indi onun olduğunu anladı. O, çəpiş cəldliyi ilə yerindən sıçradı və ot tayasından on-on beş addım aralandı. Voltijerlərin hamısı ot tayasını eşələməyə başladı.
Çox keçmədi ki, onlar küləşin tərpəndiyini gördülər. Oradan, əlində xəncər, qanına qəltan olmuş bir adam çıxdı. O ha çalışırdı qəddini düzəldib ayağa qalxsın, ancaq soyumuş yarası buna imkan vermirdi. O yıxıldı. Zabit özünü onun üstünə atdı və xəncərini əlindən aldı. Müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, onun əl-ayağını bağladılar.
Kəndirlə sarınmış və yerdə uzanıb qalmış Jianetto başını ona yaxınlaşan Fortünatoya tərəf çevirdi, qəzəbdən çox nifrət ifadə edən səslə dedi:
– Satqın oğlu satqın!
Uşaq bir az bundan əvvəl Jianettodan aldığı gümüş pulu onun üstünə tulladı. O, bu pula layiq olmadığını başa düşmüşdü. Qaçaq uşağın bu hərəkətinə məhəl qoymadı. O, çox soyuqqanlıqla zabitə dedi:
– Qamba, əzizim, yeriyə bilmirəm, məni şəhərə siz aparmalı olacaqsınız.
– Elə indicə, bir az bundan əvvəl çəpişdən bərk qaçırdın ki… – Döyüşdən qalib çıxmış qəddar zabit dilləndi. – Ancaq arxayın ol, səni tuta bildiyim üçün elə şadam ki, dalıma alıb birnəfəsə, dincəlmədən dörd-beş kilometr də apara bilərəm. Qaldı ki, vətəndaş Jianetto, biz sənin üçün xərək düzəldərik, ağacın budaqlarından və sənin şinelindən… Krespoli fermasında isə at taparıq.
Məhbus:
– Yaxşı! – dedi. – Şinelimin üstünə bir az da küləş qoyun ki, yerim lap rahat olsun.
Voltijerlərin başı işə qarışdıqları anda (onlardan bir neçəsi şabalıd ağacının budaqlarını kəsib xərək düzəldir, bir neçəsi isə Jianettonun yarasını bağlayırdı) Mateo Falkone və onun arvadı qəfildən evin aşağısında, makiyə gedib çıxan cığırın döngəsində göründülər. Arvad şabalıdla dolu böyük çuvalın altında əyilib ikiqat olmuşdu və çətinliklə yeriyirdi. Əri isə tüfəngin biri əlində, o birisi isə çiynindən asılmış vəziyyətdə cəld irəliləyirdi. Bu yerlərdə silahdan başqa ayrı şey götürmək kişi üçün qəbahət sayılar.
Əsgərləri görən kimi Mateonun ağlına gələn fikir bu oldu ki, yəqin onu tutmağa gəliblər. Nəyə görə? Mateonun ki məhkəmə ilə ədavəti, məhkəməlik bir işi yox idi! Xeyr. O, ad-san sahibi idi, necə deyərlər, etibar qazanmış şəxsiyyət idi; ancaq o, korsikalı idi, özü də dağlı… Korsikalı dağlılar arasında da az adam tapılar ki, xəncərlə, tüfənglə törətdiyi cinayətlərini və başqa əməllərini yadına salmasın. Mateonun vicdanı başqalarınınkı ilə müqayisədə daha təmiz idi, çünki, açığını desək, on il olardı ki, tüfəngini heç bir adama tuşlamamışdı. Bununla belə o, ehtiyatlı idi, lazım gəlsəydi, özünü çox gözəl müdafiə edə bilərdi.
Cüzeppaya dedi:
– Arvad, kisəni qoy yerə, özün də hazır dayan!
Arvadı deyilənə həmin dəqiqə əməl etdi. Mateo çiynindən asdığı tüfəngi ona verdi ki, işdir, birdən atışma olsa, əl-ayağına dolaşmasın. Özü isə əlindəki tüfəngə patron qoyub hazır oldu və sıra ilə əkilmiş ağacların yanınca yavaş-yavaş öz evinə tərəf irəlilədi. Cüzi düşmənçilik hərəkətinə qarşı böyük ağaclardan birinin arxasına girib gizlənməyə və oradan atəş açmağa hazır vəziyyət aldı. Arvadı da patron dolu çantanı və həmişə yanlarınca gəzdirdikləri ehtiyat tüfəngi sürüyə-sürüyə aparırdı. Xeyirxah evdar qadının vəzifəsi döyüş vaxtı ərinin tüfəngini doldurmaqdır.
Bu biri tərəfdən, Mateonun belə ehtiyatla, yavaş-yavaş tüfəngi qabağında tutub, barmağını tətiyə qoyaraq irəlilədiyini görərkən zabit özü də həyəcanlandı. Onu fikir götürdü. Əgər, işdir, birdən Mateo Jianettonun qohumu, yaxın dostu olsa və onu müdafiə etmək istəsə, onda hər iki tüfəngdən atılacaq güllələr onların üstünə yağacaq, özü də elə yağacaq ki… “Birdən qohumluğa baxmadı, məni nişan aldı?” O, fikrində belə götür-qoy edə-edə özünə toxtaqlıq verib tək-tənha Mateonun qabağına getmək, köhnə dost kimi ona yaxınlaşmaq və əhvalatı ona danışmaq qərarına gəldi. Mateo ilə onun arasındakı bu qısa məsafə zabitə çox uzun göründü.
– Ey dost! – o, gendən-genə harayladı. – Necəsən? Mənəm ey, Qamba, sənin qohumun!
Mateo ayaq saxladı. Heç bir cavab vermədi və zabit danışa-danışa ona tərəf gələndə Mateo tüfənginin lüləsini yuxarı qaldırmağa başladı. Zabit onun yanına çatanda tüfəngin lüləsi artıq havaya tuşlanmış vəziyyətdə idi.
Qamba ona əl verərək:
– Salam, qardaş! – dedi. – Çoxdandır, səni görmürəm.
– Salam, qardaş.
– Evin yaxınlığından keçirdim, gəldim sənə və əmiqızı Pepaya baş çəkim. Bu gün hey ayaq döymüşük, ancaq yorğunluqdan şikayətlənməyə dəyməz, çünki ovumuz uğurlu olub. Jianetto Sanpyeronun əl-ayağını elə bir az bundan əvvəl bağladıq.
– Allaha çox şükür! – Cüzeppa sevindiyindən az qaldı bağırsın. – Keçən həftə o, bizim bir sağmal keçimizi oğurlamışdı.
Bu sözlər Qambanın ürəyindən oldu.
– Yazıq neyləsin? – Mateo söhbətə qarışdı, – görünür ac olub.
– Şir kimi vuruşurdu. – Zabit pərt halda sözünə davam etdi. – Mənim voltijerlərimdən birini vurub öldürdü. Hələ bununla da ürəyi soyumadı, üstəlik, kaporal Şardonun qolunu sındırdı. Ancaq bu elə böyük bədbəxtlik deyil, axı o, fransız idi. Sonra o, elə yerdə gizlənmişdi ki, inan, onu cin də tapa bilməzdi. Əgər əziz qardaşoğlu balaca Fortünato olmasaydı, biz onu tapa bilməyəcəkdik.
– Fortünato! – Mateo qışqırdı.
– For-tü-na-to… – Cüzeppa da səslədi.
– Hə, dediyim bu Jianetto bax, oradakı ot tayasının içində gizlənmişdi, ancaq hörmətli qardaşoğlum bicliklə onu mənə nişan verdi. Mən bunu onun kaporal dayısına da deyəcəyəm ki, xidmətinə görə ona hədiyyə göndərsin. Hə, bir də, sənin də, onun da, (arvada işarə etdi) hər ikinizin adı müsyö baş vəkilə göndərəcəyim izahata düşəcəkdir.
Mateo lap astadan:
– Bədbəxtlik! – dedi.
Onlar artıq dəstənin yaxınlığında idilər. Jianetto xərəyin üstündə uzanmışdı, dəstə də yola düşməyə hazır idi. Jianetto Mateonun Qambanın yanınca gəldiyini gördükdə çox qəribə bir tərzdə gülümsədi, sonra evin qapısına tərəf çevrildi, evin astanasına tüpürərək dedi:
– Satqının evi!
Yalnız ölümünü gözünün qabağına alan adam cürət edib Falkoneyə satqın deyə bilərdi. Belə təhqirin əvəzi ən azı karlı bir şillə ola bilərdi. Mateo bərk sarsılmışdı. O, əllərilə başını tutdu, başqa heç bir hərəkət etmədi.
Atasının gəldiyini görən Fortünato evə girmişdi. Az sonra o, əlində süd dolu kasa, yenidən göründü. Gözlərini yuxarı qaldırmadan süd kasasını Jianettoya tərəf uzatdı.
– Rədd ol yanımdan! – məhbus dəhşətli səslə bağırdı. Sonra isə voltijerlərdən birinə tərəf çevrilərək dedi:
– Mənə bir az su ver içim, dost.
Əsgər böyründən asdığı mehtərəsini əlinə aldı və quldur bir az bundan əvvəl ona güllə atan adamın verdiyi suyu içdi. Bundan sonra o xahiş etdi ki, əllərini arxasında yox, sinəsində çarpazlayıb bağlasınlar.
– Kefim istədiyi kimi yatmaq istəyirəm, – dedi.
Onun istəyini məmnuniyyətlə yerinə yetirdilər. Bundan sonra zabit yola düşmək üçün işarə verdi. Bayaqdan bəri sakitcə dayanıb ona cavab verməyən Mateo ilə vidalaşdı və cəld addımlarla düzənliyə tərəf uzanıb gedən cığıra düşdü.
Mateo kəlmə kəsənə qədər təxminən on dəqiqə keçdi. Onun matı-qutu qurumuşdu. Uşaq həyəcanla gah anasına, gah da tüfənginə söykənib qəzəbini içəridə boğa-boğa onu diqqətlə süzən atasına baxırdı.
Nəhayət, Mateo sakit, ancaq onu tanıyan hər kəsə bəlli vahiməli səslə dedi:
– Yaxşı başlayırsan!
Gözləri yaşla dolmuş uşaq özünü atasının ayaqlarına atmaq üçün irəliləyərək qışqırdı:
– Ata!
Mateo onun üstünə bağırdı:
– Mənə yaxın gəlmə!
Uşaq dayandı, atasına bir neçə addım qalmış yerində heykəl kimi dondu və hönkür-hönkür ağladı:
Cüzeppa uşağa yaxınlaşdı. O, Fortünatonun köynəyinin altından çıxan saatın zəncirini görmüşdü.
– Bu saatı sənə kim verib? – deyə ciddi tərzdə soruşdu.
– Serjant əmi.
Falkone saatı qamarladı və onu var gücü ilə daşa çırpıb xıncım-xıncım elədi.
– Arvad, – Mateo üzünü Cüzeppaya tərəf çevirib soruşdu: – Bu uşaq məndəndir?
Cüzeppanın mis rənginə çalan sifəti körüyə atılmış pul kimi qızardı.
– Mateo, sən nə danışırsan?! Kiminlə danışdığını başa düşürsənmi?
– Yaxşı! Onda bil və agah ol ki, bu, bizim nəsildə satqınlıq eləyən ilk uşaqdır.
Fortünatonun hönkürtüsü və hıçqırığı getdikcə güclənirdi. Falkone isə gözünü ona zilləyib heykəl kimi dayanmışdı. Nəhayət, o, əlindəki tüfəngin qundağını yerə vurdu, sonra onu çiyninə atdı, makiyə tərəf gedən yola düşdü və Fortünatoya sarı qışqırdı ki, onun ardınca gəlsin. Uşaq itaət etdi.
Cüzeppa Mateonun dalınca qaçdı və onun əlindən tutdu. Şəvə kimi qara gözlərini ərinin gözlərinə zilləyərək, onun qəlbindən keçəni oxuyurmuş kimi titrək səslə:
– Bu sənin oğlundur! – dedi.
– Burax məni! – deyə Mateo cavab verdi. – Mən onun atasıyam.
Cüzeppa oğlunu qucaqlayıb öpdü və ağlaya-ağlaya qayıdıb daxmaya girdi. O, müqəddəs Məryəmin şəkli qarşısında diz çökərək bərkdən yalvarmağa başladı…
Bu zaman Falkone vadiyə uzanan cığırla irəliləyirdi. O, təxminən iki yüz addım aralandıqdan sonra kiçik bir yarğanın üstündə dayandı və tullanıb yarğana düşdü. Tüfəngin qundağı ilə torpağın bərkliyini-boşluğunu yoxladı və nəm torpağın asanlıqla qazılacağını öz-özlüyündə yəqinləşdirdi. Qəlbindəki niyyət üçün elə buranın əlverişli olduğunu düşündü.
– Fortünato, get, o böyük daşın yanında dayan.
Atası ona nə dedisə, uşaq əməl etdi, sonra daşın dibində diz çökdü.
– Dua et!
– Ata, ata! Məni öldürmə!
– Dua et! – Mateo dəhşətli səslə bağırdı.
Uşaq dili topuq vura-vura və hönkürə-hönkürə müqəddəs kitabın “Ata” və “İnanc” fəsillərini əzbərdən söyləməyə başladı.
Mateo uşağın dediyi hər cümlənin axırında “amin!” deyirdi.
– Bildiyinin hamısı elə budur?
– Ata, “Məryəm ana”nı da bilirəm, həmin bu duanı mənə xalam öyrədib.
– Çox uzundur, ancaq eybi yoxdur, onu da oxu!
Uşaq duanı axıra kimi oxudu. Onun səsi getdikcə öləziyirdi.
– Qurtardın?
– Ah, ata! Rəhm elə! Məni bağışla! Bir daha belə eləmərəm! Kapral əmidən xahiş edərəm ki, Jianettonu bağışlasın!
O, yenə nəsə deyirdi. Mateo tüfəngini doldurdu, onu üzünə qaldırıb tuşladı və dedi:
– Qoy Allah özü sənin günahını bağışlasın!
Uşaq atasının dizlərini qucaqlamaqdan, günahının bağışlanması üçün yalvarmaqdan ötrü ayağa qalxmağa cəhd etdi, ancaq artıq gec idi. Mateo tətiyi çəkdi, Fortünato yerindəcə qaldı.
Uşağın cəsədinə gözünün ucu ilə baxmayan Mateo oğlunu basdırmaq üçün bel dalınca evə tərəf yollandı. Bir neçə addım atmışdı ki, qan-tər içində ona tərəf qaçan Cüzeppa ilə rastlaşdı.
Arvad bağırdı:
– Sən nə iş tutdun?
– Ədalətli iş.
– Uşaq hanı?
– Yarğanda. İndi qayıdıb basdıracağam. O, xristian kimi öldü. Mən onun ruhuna dua oxutduracağam. Kürəkənim Tyodoro Byanşiyə xəbər göndərmək lazımdır ki, köçüb gəlsin və bundan sonra bizimlə yaşasın.
