Kitabı oku: «Tap-tapmaca»

KAİNAT VƏ TƏBİƏT HADİSƏLƏRİ

(Səma cisimləri: Ay, Günəş, Yer, ulduzlar; təbiət hadisələri: bulud, yağış, qar, dolu, külək, ildırım, od, su və s. haqqında)

 
1. Ağ sandığım açıldı,
İçindən nur saçıldı.
 
 
2. Ağ tas, qızıl tas,
Birini götür, birini as.
 
 
3. Adam deyil, hey qaçır,
Meşə deyil, səs salır.
 
 
4. Ay gedər ha, il gedər,
Gecə-gündüz yol gedər,
Nə dili var, nə ağzı,
Nərildər aslan, gedər.
 
 
5. Ayağı yoxdur, qaçır,
Qanadı yoxdur, uçur.
 
 
6. Aləmə işıq salır,
Axşam gül kimi solur.
 
 
7. Anası qaraca,
Qızı qırmızıca,
Oğlu qıvrımca.
 
 
8. Araba gedər, izi yox,
Yanar, yanar, közü yox.
 
 
9. Ata minər, səslənməz,
Yerə düşər, paslanmaz,
Suya düşər, islanmaz.
 
 
10. Atamın yeddi oğlu var,
Yeddisi də bir boyda.
 
 
11. Atdım atana,
Dəydi kotana,
Suda balığa,
Düzdə ceyrana.
 
 
12. Ahanı ha, ahanı,
Gəzər cümlə cahanı,
Dərələrdə öldürdüm,
Nə əti var, nə qanı.
 
 
13. Babamın bir donu var,
İçi dolu abbası,
Gündüz girər kisəyə,
Gecə çıxar eşiyə.
 
 
14. Babamın bir çuxası var, on iki cibi,
Cibin hər küncündə otuz düymə,
Hər düymənin bir üzü ağ, bir üzü qara.
 
 
15. Bayırda sağdı,
Pambıqdan ağdı,
Evə gələr,
Suya dönər.
 
 
16. Balta vurdum nimçəyə,
Səsi gəldi Gəncəyə.
 
 
17. Baş üstə durar,
Baxıb göz vurar.
 
 
18. Bir ağ daşım var, odda yanmaz,
Suda batmaz, gün çıxanda əriyər.
 
 
19. Bir ağacım var, on iki budağı,
Hər budağın otuz yarpağı,
Hər yarpağın bir üzü qara, bir üzü ağ.
 
 
20. Bir atım var,
Sakit durmaz.
Hey yol gedər,
Heç yorulmaz.
 
 
21. Bir atım var səməndi,
Nə ucu var, nə bəndi,
Özü açılar, özü yumular,
Heç kəs bilməz bu fəndi.
 
 
22. Bir kilimim var, min bir naxışı,
Yel baba süpürər payızı, qışı.
23. Bir kişinin dörd evi var,
Biri yaşıldır, o biri al.
Biri sarıdır, o biri ağ.
 
 
24. Bir sinidə iki toyuq,
Biri isti, o biri soyuq.
 
 
25. Bir tabaq almaz,
Sabaha qalmaz.
 
 
26. Burdan vurdum baltanı,
Ordan çıxdı qaltanı,
Qara qız oğlan doğdu,
Yerin, göyün sultanı.
 
 
27. Qəndə bənzər, dadı yox,
Göydə gəzər, qanadı yox.
 
 
28. Dağdan, daşdan qan gəlir,
Qıvrılmış ilan gəlir,
Qabağında durmayın,
Qudurmuş aslan gəlir.
 
 
29. Dağlarda qar əridi,
Ayaq tutub yeridi,
Dərə görüb, bağırdı,
Dərya görüb, kiridi.
 
 
30. Dam üstə daylaq oynar,
Yerə dəyib oyular.
 
 
31. Əl ilə tutmaq olmaz,
Göz ilə görmək olmaz.
 
 
32. Əlamət ay əlamət,
İşi tamam qiyamət,
Əli yox, şəkil çəkir,
Dişi yoxdur, dişləyir.
 
 
33. İşım-işım işıldar,
Yarpaq kimi xışıldar.
 
 
34. Yaxşıca gözəldir, hamıya baxar,
Üzünə baxanı yandırar-yaxar.
 
 
35. Yer üzünün qarası,
Ağacların anası.
 
 
36. Yerdə bir ağ süfrə var,
Pambıq kimi parıldar.
 
 
37. Göydə uçar bir maya,
İşıq salar dünyaya.
 
 
38. Göy üzü damar-damar,
Göydən yerə nur damar.
 
 
39. Göydə durub qızıl daş,
Cümlə-cahan əyir baş.
 
 
40. Göydə gəzər qalaq-qalaq,
Gah tutqundur, gah rəngi ağ.
 
 
41. Göydən yerə buz yağır,
Görün, necə düz yağır,
Darı boyda, qoz boyda,
Görmədim qarpız boyda.
 
 
42. Göydən gəlir dərvişlər,
Kürkün yerə sərmişlər,
O qədər oynamışlar,
Xurdu-xəşil olmuşlar.
 
 
43. Göydən gəlir sel kimi,
Yerə dəyir tel kimi.
 
 
44. Gün çıxanda yox olur,
Gün batanda çox olur.
 
 
45. Gündən güclü,
Yeldən gücsüz,
Yoxdur gözü,
Ağlar özü.
 
 
46. Mavi atlas,
İynə batmaz,
Qayçı kəsməz,
Tərəzi çəkməz.
 
 
47. Mavi atlas,
Ortasında
Bir qızıl tas.
 
 
48. Mən aşiqəm, düz yerdə,
O göydədir, biz yerdə.
O yer olmaz, keçməsin,
Salmaz bircə iz yerdə.
 
 
49. O nədir ki, dayanıbdır dayaqsız,
O nədir ki, boyanıbdır boyaqsız?
 
 
50. O nədir ki, işığı var, istisi yox?
 
 
51. O nədir ki, yaşı çoxdur, qocalmaz,
O nədir ki, gəzər, məkanı olmaz?
O nədir ki, nə əskilməz, nə dolmaz?
 
 
52. O nədir ki, öz məzarını özü qazar?
 
 
53. O hansı bağdır ki,
Torpağın əkmək olmaz,
Çınqılın çəkmək olmaz?
 
 
54. O hansı quşdur ki,
Bir qanadı ağdır,
Bir qanadı qara?
 
 
55. Odda yanmaz,
Suda batmaz.
 
 
56. Oturmuşdum səkidə,
Ürəyim səksəkidə,
Göydən bir alma düşdü
Bir qızıl nəlbəkidə.
 
 
57. Səhər gül kimi açır,
Aləmə nurun saçır.
 
 
58. Suya düşər, islanmaz,
Yerə düşər, paslanmaz.
 
 
59. Səpdim gecə noxudu,
Səhər gördüm, yoxudu.
 
 
60. Uzaqdan baxaram, ağarar,
Yaxına gedərəm, bağırar.
 
 
61. Uzaqdan baxdım, yaman çox,
Yaxına getdim, heç nə yox.
 
 
62. Uzun-uzun ulama,
Ucuna qıl dolama,
Gedər uca dağlara,
Gələr bizə salama.
 
 
63. Uzun hacı, kök hacı,
Duman başının tacı.
 
 
64. Uçan bir quş kənəkdir,
İşi tamam kələkdir,
Dəyirmana can verər,
Xırmana da gərəkdir.
 
 
65. Xub gözəldir, hamıya baxır,
Ona baxana iynələr taxır.
 
 
66. Halalar, ay halalar,
Dağda kəklik balalar,
Nə kiçiyi böyüyər,
Nə irisi balalar.
 
 
67. Həşədə ay həşədə,
Bir quş tutdum meşədə,
Atanın yeddi oğlu,
Hamısı bir peşədə.
 
 
68. Həyətdə dağ,
Pambıqdan ağ,
Evə gələr,
Suya dönər.
 
 
69. Həsənağa xəstədir,
Qolları qəfəsdədir,
Nə yerdədir, nə göydə,
Çərxi-fələk üstədir.
 

BİTKİLƏR

(Ağaclar, otlar, güllər, meyvələr, bostan və tərəvəz məhsulları haqqında)

 
70. Ağ qıza əl uzatdım,
Məsti budaqda qaldı.
 
 
71. Ağacın tutmaq olmaz,
Ətrindən doymaq olmaz.
 
 
72. Bahalıdır qiymətin,
Şahlar çəkir minnətin.
 
 
73. Bir sürü atlar
Çəməndə otlar,
Vaxtı gələndə
Dərisi çatlar.
 
 
74. Yaşıl taxt üstündə oturub pəri,
Yaquta, mərcana bənzər ləbləri.
Uzaqdan baxarsan, üzün gizlətməz,
Əlini uzatsan, vurar neştəri.
 
 
75. Nədəndi, ay nədəndi,
Dərmə, nazikbədəndi,
Plov üstə məskəni,
Görən, rəngi nədəndir?
 
 
76. Özü ala, yeri tala,
Para-para, qəlbi qara.
 
 
77. Sarı abası var bunun,
Büzmə yaxası var bunun,
Üstü çopur, içi dilim,
Gör, nə səfası var bunun.
 
 
78. Sarı-sarı sandıqlar,
İçi dolu fındıqlar.
 
 
79. Toxum əkdim, yarpaq bitdi,
Yarpağın qocalar diddi.
 
 
80. Çiçəkləyər, gül deyil,
Ağdır, amma qar deyil,
İstisi var, yun deyil.
 
 
81. Aşmaz-uşmaz,
Yerə düşsə,
Beli sınmaz.
 
 
82. Əynində yaşıl donu,
Damarları görsənir.
 
 
83. Əyri-üyrü boy atar,
Ayağı yerə batar,
Salxım-salxım sallanar,
Altında sarvan yatar.
 
 
84. Yağış yağanda
Çimər, yuyunar.
Yazda geyinər,
Qışda soyunar.
 
 
85. Uzanar, ha uzanar,
Qollarından balalar.
 
 
86. Alaca, ha bulaca,
Səpdirmişəm yamaca,
Düz dırmaşır ağaca.
 
 
87. Anaxanım atlandı,
Qol-qanadı qatlandı.
 
 
88. Babam oturub ala çuxada,
Kim soyundursa, gözü çıxar.
 
 
89. Bostanda var gombul kosa,
Üstü bozdu, içi xasa,
Əzsən, dolar qanla kasa.
 
 
90. Bədəni yerdə,
Saqqalı göydə.
 
 
91. Bir beləcə mil daşı,
Yandırır dağı-daşı.
 
 
92. Bir quşum var, alaca,
Getdi, qondu ağaca,
Özünə bir ev tikdi,
Nə qapı qoydu, nə baca.
 
 
93. Bir sandığım var, mərəndi,
Nə qıfılı var, nə bəndi,
Elə açılır, elə yumulur,
Heç kim bilməz o fəndi.
 
 
94. Bir toyuğum var, yer altında yumurtlar.
 
 
95. Bostanda var bir arvad,
Paltar geyib qatbaqat.
 
 
96. Əzizim, qəssab ağlar,
Sarı don qəssab ağlar.
Ölən qoyun ağlamaz,
Öldürən qəssab ağlar.
 
 
97. Yaşıl tağım var,
Al otağım var.
Göy paltarımda
Boz qurşağım var.
 
 
98. Yer altında sarı biz.
 
 
99. Lalalar, ay lalalar,
Laladan piyalalar,
Qol-budağı çiçəklər,
Köklərindən balalar.
 
 
100. O nədir ki, saqqalı yerdə,
Ayaqları göydə?
 
 
101. O nədir ki,
Otuz səkkiz paltar geyir,
Hamısı düyməsiz.
 
 
102. Uzun-uzun uzanar,
İpdən tutub sallanar.
 
 
103. Üstü yaşıl məxmərdi,
İçi şirin şəkərdi.
 
 
104. Çil toyuq, çiləmə toyuq,
Başını kəsdim, qanı yox.
 
 
105. Çoxlu tağ atar,
Torpaqda yatar,
Qoyma yetişsin,
Kal-kal dər apar.
 
 
106. Ağac başında al yanaqlı qız.
 
 
107. Ağac başında sarı yemiş.
 
 
108. Ağac başında sarı yumaq,
Üstünə səpilib ağ sumaq.
 
 
109. Ağac başında tüklü yumaq,
Bir üzü ağ, o biri sarımtraq.
 
 
110. Ağac başında unlu dağarcıq.
 
 
111. Ağzı bağlı bir təndirim var,
İçi bircə kündə tutar.
 
 
112. Aldım bir dənə,
Açdım min dənə.
 
 
113. Altı dəri, üstü \dəri,
İçində bir ovuc darı.
 
 
114. Altı taxta,
Üstü taxta,
İçində yaşıl paxla.
 
 
115. Biz biz idik, yüz qız idik,
Bizi büzdülər, ipə düzdülər.
 
 
116. Bir ağacım var, dam boyda,
Meyvəsi badam boyda.
 
 
117. Bir balaca boyu var,
Al atlazdan donu var.
 
 
118. Bir balaca boyu var,
Qırmızıdan donu var.
 
 
119. Bir yanı ağ,
Bir yanı al,
Ağzına al,
Dadıdır bal.
 
 
120. Bir təndirim var, iki çörək tutur.
 
 
121. Qızıl ağac yırğandı,
Sırğaları sallandı.
 
 
122. Qutu qutu içində,
Sandıq qutu içində,
Fatmanın ağ yaylığı,
O da qutu içində.
 
 
123. Dağ kolunda bir damcı qan,
Hər tərəfi yaşıl orman.
 
 
124. Dağdan bir qab aş yumarladım,
Dənəsi də yerə düşmədi.
 
 
125. Dörd qardaş bir qundaqda yatıb,
Göbəklərin bir-birinə çatıb.
 
 
126. Ətindən kabab olmaz,
Qanından kasa dolmaz.
 
 
127. İpsiz iynə, deşiksiz muncuq,
Allah düzər, adam üzər.
 
 
128. Yeri qazdım, qum çıxdı,
Qumdan minarə çıxdı,
Bildirki keçəl oğlan
Bu il çinara çıxdı.
 
 
129. Yupyumru fincan,
İçi dolu mərcan.
 
 
130. Kiçik-kiçik sandıqlar,
İçi dolu fındıqlar.
 
 
131. Göydən gələr, millənər,
Yerə düşər, dillənər.
 
 
132. Gülsüz olar meyvəsi,
Şirin şəkər dənəsi.
 
 
133. Məmmədəli ilikdən,
Bir kürkü var, sümükdən,
Dağdan atsan, əzilməz,
Bir təpiyə dözəmməz.
 
 
134. Məmmədbağır bağında,
Gül bitər budağında.
Yel vurar, yelləndirər,
Sırğası qulağında.
 
 
135. O yanı taxta,
Bu yanı taxta,
Yumru bəy otaqda.
 
 
136. O nədir ki,
Qış göyərir,
Yaz qızarır,
Payız qaralır?
 
 
137. O nədir ki, əl vursan, qanı tökülər?
 
 
138. Salxım-salxım sallanar,
Çox qaldıqda ballanar.
Göydə nərdivan olsa,
Çıxar, ordan sallanar.
 
 
139. Sap-sarıca yemişəm,
Ərəbidən gəlmişəm,
Baldan şirin dadım var,
Adda-sanda adım var.
 
 
140. Tək çərdəkli yemişəm,
Nabatdan da şirinəm.
 
 
141. Uzaqdan gördüm çalı-çəpər,
Yaxına getdim, məni çəkər,
Əlimə alsam, qan damar,
Ağzıma qoysam, qənd, şəkər.
 
 
142. Üstü dəri, içində şəkər pəri.
 
 
143. Üstü məxmər,
İçi şəkər,