Kitabı oku: «Rus Şiirinde Gölgeler»

Önsöz

Asırları aşarak XI. yüzyıldan bize nasihat olarak gelen ‘Erdem başı dil’ sözü yaşadığımız çağda yeni bir anlam kazanıyor. Bilişsel bilimlerin bize araladığı kapıdan bakarak, dilin bizi diğer canlılardan ayırt eden başlıca özellik olduğu anlaşılmaktadır. Diğer biyolojik türlerde dil geni arayışları devam etse de, düşünme, duygularımızı belirtme, nesneleri ve eylemleri isimlendirme için kullanılan ‘dil’ denen bu müthiş dizgenin, hâlen tek bize verilmiş olduğu kabul edilmektedir. Çağımızın getirdiği teknolojik metaforları kullanırsak, dil; tıpkı bilgisayara yeni yüklenen işletim sistemi gibi, doğuştan bize yüklenir. İşletim sisteminin bilgisayar donanım kaynaklarını yönettiği gibi dil, bizi…yönetiyor, yönlendiriyor, yön veriyor, yol gösteriyor bize. İnsanda erdem varsa, dil sayesinde vardır. Onun için erdemin başı dildir.

Erdeme ulaşan yol dilden geçer. Demek ki, bize dilin ne olduğu, nasıl çalıştığı, bizi nasıl ve neden etkileyebildiği, güldürdüğü gibi ağlatabildiği, kızdırdığı gibi sevindirebildiği, nasıl bizi ‘Biz’ yaptığını anlamaya çalışmak düşer. Kolay değildir bu. Dünyaya geldiğimiz andan itibaren dili keşfetmeye başlıyoruz. Sesler, heceler, sözcükler, sözler, cümleler…Ve dil sırlarını açmaya başlıyor… Nasıl oluyor da, çocuk hiç bir gramer kitabını kullanmadan dili çözüyor?! Çocuk adeta dili dinleyen ve farkedendir çünkü. Dilin oyunlarını kabul eden ve dil ile oynayan, dile kalıp kelepçeleri takmayan, dili zaman ve mekanla sınırlandırmadan özgür bırakandır çünkü. Nasıl oluyor da yetişkin nice gramer kitabını okuyup dili hâlâ anlamıyor?! Dilden uzaklaşan, dili önemsemeyendir çünkü. Günlük koşuşturmada dile ‘araç’ işlevi yükleyen, dilin sesini, kokusunu, dokunuşunu unutan, dilin rengarenk dünyasından ayrılandır çünkü. Çocukluğumuza geri dönemiyoruz ama dilin o büyülü, gizemli diyarına açılan kapı daima açık. Bu kapının adı ‘Şiir’.

Şiirde dil alışılagelmiş gerçekliği sorguluyor, soru işareti bırakıyor, şüphe uyandırıyor, duygulandırıyor, düşündürüyor. Bilimden farkı yoktur şiirin. Bilim adamından farklı değildir şair. Bize düşen ise, şiir okurken dünyamızı, kendimizi yeniden tanımaya, Erdeme ulaşmaya çalışmaktır.

Rus şiiri… Tıpkı diğer dillerde varolan şiirler gibi kâşiflerini bekleyen sonsuz gizemli diyar. Bunu keşfetmek çeviri ve çevirmen ile mümkündür. Keşif yolu da zordur. Karşımıza yeni imgeler, renkler, sesler, kokular, kafiyeler çıkacak. Bunlar da bizi rutini sorgulamaya, sınırları zorlamaya davet ediyor. Dikkatli okursak, şiirlerde gölgeleri görürüz: gündelik hayatın, şiirin ve şairin, denizin, geçmişin, dünya kültürünün, dilin kendisinin gölgeleridir bu. Bu gölgeler gerçek mi? Gerçeklik nedir ki? Görebildiklerimiz, dokunabildiklerimiz mi gerçek, yoksa… hayalimize, rüyamıza girenler mi? Çiçek mi, koku mu? Deniz mi, rengi mi? Yağmur mu, sesi mi? Bal mı, tadı mı? İkisi. Çünkü dilde var.

Rus şiiri dünyasının keşfi yolunda rehber görevini üstlenen Gazi Üniversitesi Rus Dili ve Edebiyatı öğrencilerine Burak Cemil YILMAZ’a, Sema AKSOY’a, Damla ÖZTÜRK’e, Derya ÖZKAN’a, Elif Kadriye DUMAN’a, Erdem GÜLER’e, Buse Gül ALTUN’a ve Gazi Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları öğrencisi Anastasiya KRAYNÜÇENKO’ya, katkılarından dolayı Rusça Konuşan Gençler Derneği Başkanı Jenya ŞARLAK’a ayrı ayrı teşekkür ederim. Güzel şiirler daima yanınızda olsun. Nice etkileyici çeviriler zihninizi açsın. Dilin büyülü dünyası sizi hiç bırakmasın. Çünkü dildir erdemin başı.

Olena Kozan

Gazi Üniversites

Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü Okt.

Rus Şiir Sanatında Şiirin ve Şairin Gölgeleri-I

Şiir ruhumuzun derinliklerindeki kelimelerle ifade bulan yankıdır. Bundan dolayı şairler şiire sessel ve müziksel bir anlam yüklemiş, ilham anını tasvir edilen pek çok şiirde şiirin hem söz hem de müzik olduğu ifadelerine yer verilmiştir. Şiir bir yoldur, maddeden manaya, sığdan derine, kabuktan öze, dıştan içe… Çevirmen insandan evrene, evrenin içindeki insandan, insanın içindeki evrene bu derin manayı ve güçlü imgeyi vermeye çalışmıştır. Şiirlerde ilham anı karanlık bir gecede bir yıldızın ışıması, denizin soluk alması, çiçeklerin büyümesi gibi kainata dair güzelliklerle ifade edilir, ayrıca bu anın heybeti kimi şairler tarafından fışkıran sulara ve kıvılcımlara benzetilir. Bezense şairler tarafından çöplerin arasından yabani otlar gibi şiirlerin doğduğu ifade edilirken bu şiirin çirkinde bile mevcut olan güzellikleri göstermek gayesini ortaya koyar. Şairlerin beklediği ilham perisi elinde kavalıyla örtülerinden sıyrılıp geldiğinde ruhun derinliklerinden köprüler kurulur ve o his seslere bürünür. Bu yüzden şiirde seslenmeler, fısıltılar, nidalar, çığlıklar, ıslıklar gibi sessel ifadelere yer verilir. Çevirmen şiirin melodisini de aktarmak gayretindedir. Bu coşkulu anın, ilham anının betimlemelerinde şairin hislerine ve ürettiği imgelere de sadık kalmak için çaba göstermiştir

Sema Aksoy

Marina Tsvetayeva

Поэт

 
Поэт – издалека заводит речь.
Поэта – далеко заводит речь.
 
 
Планетами, приметами… окольных
Притч рытвинами… Между да и нет
Он – даже размахнувшись с колокольни -
Крюк выморочит… Ибо путь комет -
 
 
Поэтов путь. Развеянные звенья
Причинности – вот связь его! Кверх лбом -
Отчаетесь! Поэтовы затменья
Не предугаданы календарем.
 
 
Он тот, кто смешивает карты,
Обманывает вес и счет,
Он тот, кто спрашивает с парты,
Кто Канта наголову бьет,
 
 
Кто в каменном гробу Бастилий -
Как дерево в своей красе.
Тот, чьи следы – всегда простыли,
Тот поезд, на который все
 
 
Опаздывают…
Опаздывают… – ибо путь комет -
 
 
Поэтов путь: жжя, а не согревая,
Рвя, а не взращивая – взрыв и взлом -
Твоя стезя, гривастая кривая,
Не предугадана календарем!
 

1923

Şair

 
Şair uzaktan başlar
Şair uzağa götürür.
 
 
Gezegenler, göstergeler.... İmaların
Karmaşıklığı, evet ve hayır arasında.
Çan kulesinden bile atlarken halkayı çizer
Çünkü onunki kuyruklu yıldızın yoludur
 
 
Şairlerin yolu. Sebep sonuç ilişkisinin kopuşu,
İşte onun bağlantısı anlam ötesi,
Anlamazsınız! Şairin ilhamı
Takvimin ötesi.
 
 
O’dur, tüm anlamları, karıştıran
Matematik, fizik alt üst eden,
O çocuk gibidir, çocuk sorularını sorar,
O Kant’ın felsefesini çökerten…
 
 
O, Bastil’in duvarlarının içinde
Güzelliği solmayan ağaç gibi,
İzleri kaybolmuş biri,
Herkesin geciktiği tren…
 
 
Gecikiyorlar
Gecikiyorlar.. Çünkü kuyruklu yıldızın yolu
 
 
Şairlerin yolu: ateşe vererek, ısıtmadan
Yırtarak bir araya getirmeden, patlama ve çökertme,
Senin yörüngen tuzaklarla dolu
Önceden sezilmemiş takvimlerle!
 

Мои стихи

 
Моим стихам, написанным так рано,
Что и не знала я, что я – поэт,
Сорвавшимся, как брызги из фонтана,
Как искры из ракет,
 
 
Ворвавшимся, как маленькие черти,
В святилище, где сон и фимиам,
Моим стихам о юности и смерти
– Нечитанным стихам! –
 
 
Разбросанным в пыли по магазинам
(Где их никто не брал и не берет!),
Моим стихам, как драгоценным винам,
Настанет свой черед.
 

1913

Benim Şiirlerim

 
Benim şiirlerim öylesine erken yazıldı ki
Bilmiyordum ben bir şair olduğumu.
Fışkıran sular gibi bir fıskiyeden
Çıkan kıvılcımlar gibi bir fişekten.
 
 
Derinlere gömülerek küçük şeytanlar gibi
Uyku ve günlük olan bir mabette,
Benim şiirlerim gençlik ve ölümle ilgili
Okunmayan şiirlerim benim.
 
 
Dağınık ve toz içinde dükkanlarda
(Onları kimsenin almadığı ve almayacağı).
Benim şiirlerim pek kıymetli bir şarap gibi
Kendi sırasını bekliyor.
 

Стих растут как звезды и как розы…

 
Стихи растут, как звезды и как розы,
Как красота – ненужная в семье.
А на венцы и на апофеозы —
Один ответ: «Откуда мне сие?»
 
 
Мы спим – и вот, сквозь каменные плиты,
Небесный гость в четыре лепестка.
О мир, пойми! Певцом – во сне – открыты
Закон звезды и формула цветка.
 

1918

Şiirler yıldızlar ve güller gibi büyüyor…

 
Şiirler yıldızlar ve güller gibi büyüyor
Ailede gerekmeyen bir güzellik gibi.
Taca ve o muazzam ululamaya ise,
Bir tek cevap “Bu bana nereden geliyor?”
 
 
Uyuyoruz ve işte içinden taş levhanın
Göklerden bir misafir dört yaprak içinde.
Ah dünya, anla! Şaire uykusunda bildiriliyor
Yasaları yıldızların ve formülü çiçeğin.
 

Maksimilian Voloşın

Поэту

 
Горн свой раздуй на горе, в пустынном месте над морем
Человеческих множеств, чтоб голос стихии широко
Душу крылил и качал, междометья людей заглушая.
 
 
Остерегайся друзей, ученичества шума и славы.
Ученики развинтят и вывихнут мысли и строфы.
Только противник в борьбе может быть истинным другом.
 
 
Слава тебя прикуёт к глыбам твоих же творений.
Солнце мёртвых, – живым она намогильный камень.
 
 
Будь один против всех: молчаливый, тихий и твёрдый.
Воля утёса ломает развёрнутый натиск прибоя.
Власть затаённой мечты покрывает смятение множеств!
 
 
Если тебя невзначай современники встретят успехом, —
Знай, что из них никто твоей не осмыслил правды:
Правду оплатят тебе клеветой, ругательством, камнем.
 
 
В дни, когда Справедливость ослепшая меч обнажает,
В дни, когда спазмы любви выворачивают народы,
В дни, когда пулемёт вещает о сущности братства —
 
 
Верь в человека. Толпы не уважай и не бойся.
В каждом разбойнике чти распятого в безднах Бога.
 

1923-1925

Şair’e

 
Denizin sesi ruhunu okşatsın diye
Ünlemlerini insanların susturup,
Ruhunu kanatlandırsın diye,
Kalabalıkların diyarını aşıp,
Denize bakan uzak bir dağda
Ateşini yak…
 
 
Sakın dostlardan, övenlerin gürültüsünden ve şöhretten.
Övgü alır düşüncelerinden kafiyeler,
Unutma, sadece düşman hakiki bir dost olabilir
Mücadelede.
 
 
Şaheserlerinin esaretine düşürür şöhret,
Ölülerin şanı yaşayanlara mezar taşıdır, elbet.
 
 
Dur herkesin karşısında,
Suskun, durgun, sağlam.
Kayanın duruşu aşar gücünü dalgaların.
Hayalin gücü yener karasızlığını kalabalığın.
 
 
Başarını takdir ederse çağdaşların, bil ki
Hakikatinin anlamını idrak edemedi hiç biri,
Senin hakikatinin iftirayla sövgülerle taşlarla öderler bedelini.
 
 
Gözleri kör adaletin kılıcını çıkardığı o vakitte,
Bir sevinin sancılarının halkı etkilediği o vakitte,
Makineli tüfeğin kardeşliğin özünü törenlerle ilan ettiği o vakitte,
 
 
İnsanlığa İnan. Kalabalıklara saygı duyma ve korkma.
Haydutlara bakarak derin saygı duy,
Dipsiz uçurumlarda çarmıha gerilen Tanrı’ya.
 

Anna Ahmatova

Мне ни к чему одические рати…

 
Мне ни к чему одические рати
И прелесть элегических затей.
По мне, в стихах все быть должно некстати,
Не так, как у людей.
 
 
Когда б вы знали, из какого сора
Растут стихи, не ведая стыда,
Как желтый одуванчик у забора,
Как лопухи и лебеда.
 
 
Сердитый окрик, дегтя запах свежий,
Таинственная плесень на стене…
И стих уже звучит, задорен, нежен,
На радость вам и мне.
 

1940

Gerek yok övgülere…

 
Gerek yok övgülere
Romantik düşlerin büyüsüne.
Bana göre herşey altüst olmalı şiirde
‘Hayatta olmaz bu’ dedirtmeli.
 
 
Ah bilseniz, şiirin utanmadan
Doğduğu kırıntıları,
Duvarın dibindeki karahindiba gibi,
Yabani bitkiler gibi.
 
 
Öfkeli haykırış, taze katran kokusu
Duvardaki esrarengiz küf…
Ve şiir neşeli, zarif, dile geldi,
Beni ve sizi sevindirdi.
 

Муза

 
Когда я ночью жду ее прихода,
Жизнь, кажется, висит на волоске.
Что почести, что юность, что свобода
Пред милой гостьей с дудочкой в руке.
И вот вошла. Откинув покрывало,
Внимательно взглянула на меня.
Ей говорю: “Ты ль Данту диктовала
Страницы Ада?” Отвечает: “ Я!”.
 

1924

İlham Perisi

 
Gece onun gelişini beklediğim vakit
Ölümle yaşam arasında kalırım.
Saygı ifadesi nedir, gençlik nedir, nedir özgürlük?
Elinde kavalıyla sevgili misafirimin yanında,
İşte geldi sıyrılarak örtüsünden
Dikkatlice baktı bana.
Ona: “Sen miydin yazdıran Dante’ye¹
Cehennem sayfalarını?” dedim, cevap verdi “Ben’im”.
 

Osip Mandelştam

Дыханье вещее

 
Дыханье вещее в стихах моих
Животворящего их духа,
Ты прикасаешься сердец каких,
Какого достигаешь слуха?
 
 
Или пустыннее напева ты
Тех раковин, в песке поющих,
Что круг очерченной им красоты
Не разомкнули для живущих?
 

1909

Kainatın Nefesi

 
Kainatın nefesi şiirlerimde benim
Yaşama gücü veren ruhtan.
Sen kimlerin kalplerine dokunuyorsun?
Kimler işitiyor seni?
 
 
Yahut tenha bir melodisin sen
Kumda kabukların şarkısına benzeyen,
İnsan için bitmek bilmeyen döngü,
Ruhun yarattığı güzelliğinin?
 

Silentium

 
Она еще не родилась,
Она и музыка и слово,
И потому всего живого
Ненарушаемая связь.
 
 
Спокойно дышат моря груди,
Но, как безумный, светел день,
И пены бледная сирень
В черно-лазоревом сосуде.
 
 
Да обретут мои уста
Первоначальную немоту,
Как кристаллическую ноту,
Что от рождения чиста!
 
 
Останься пеной, Афродита,
И слово в музыку вернись,
И сердце сердца устыдись,
С первоосновой жизни слито!
 

1910-1935

Silentium

 
O henüz doğmadı.
O, hem müzik hem de söz.
Demek bütün canlıların
Bozulmayan bağlantısı da.
 
 
Sükunetle solur denizin göğüsleri,
Meczup gibi aydınlandı gün.
Köpükler solgun bir leylak rengi,
Gök mavisi bir kap sanki deniz.
 
 
Kavuşsunlar benim dudaklarım
İlk sessizliğe,
Ki o doğuştan temiz,
Kristal bir notaya benzer.
 
 
Afrodit, sen köpük kal!
Sözcük, sen de müziğe dön!
Kalp kalbe dönüp,
Hayatın kaynağına dön!
 

Boris Pasternak

Февраль

 
Февраль. Достать чернил и плакать!
Писать о феврале навзрыд,
Пока грохочущая слякоть
Весною черною горит.
 
 
Достать пролетку. За шесть гривен,
Чрез благовест, чрез клик колес,
Перенестись туда, где ливень
Еще шумней чернил и слез.
 
 
Где, как обугленные груши,
С деревьев тысячи грачей
Сорвутся в лужи и обрушат
Сухую грусть на дно очей.
 
 
Под ней проталины чернеют,
И ветер криками изрыт,
И чем случайней, тем вернее
Слагаются стихи навзрыд.
 

1912

Şubat

 
Şubat. Bir kalem simsiyah ağlıyor, kağıtlarsa ak,
Ve Şubata dair şiirler yazıyor hıçkırarak.
Ve işte su ile karılmış toprak
İlkbaharın siyahlığıyla yan yana.
 
 
6 Grivene bir faytona atlayarak,
Çan sesleri arasından tekerleklerse, gıcırdayarak
Hızlıca gitmeli ki, vardığı yerde sağanak
Daha gürültülü mürekkep ve gözyaşından.
 
 
Burada kömürleşmiş armutlar gibi
Binlerce ekin kargası,
Uçuyor bir su birikintisine ve eriyor
Gözlerin dibindeki suyu çekilmiş keder.
 
 
Onun altında karlar eriyip beliriyor toprak,
Ve çığlıklar rüzgarları yarıyor ve
Kazara, daha doğrusu hıçkırarak
Kelimeler şiirleniyor.