Kitabı oku: «Барон Мюнхаузен саргузаштлари»

DUNYODAGI ENG ROSTGO‘Y ODAM

Chuvakkina, qushburun, keksa bir kishi kamin yonida yonboshlab o‘tirib, o‘z boshidan kechirganlarini hikoya qilar edi. Gapini eshitib o‘tirganlar unga qarab kulishib:

–Voy Myunxauzen-e! Voy baroni tushmagur-e, – deyishardi.

U qanday qilib oyga uchganini, uch oyoqli odamlar orasida qanday yashaganini, qanday qilib uni nahang baliq yutib yuborganini, kallasi tanasidan qanday qilib judo bolib qolganini bamaylixotir hikoya qilar edi. Bir kuni bir yo‘lovchi uning gaplariga quloq solib, turditurdi-da, birdan:

–Hamma gaplaring lof! Sen gapirayotgan voqealar hech vaqt bo‘lgan emas, – deb qichqirdi.

Myunxauzen qovog‘ini soldi-da, gerdayib javob qildi:

–Men o‘zimning eng yaxshi do‘stlarim deb atagan graflar, baronlar, knyazlar va sultonlar meni doim dunyoda eng rostgo‘y odam der edilar.

Hikoyani eshitib turganlar yana qattiqroq xaxolab yubordilar.

–Myunxauzen rostgo‘y odam emish! Xa-xa-xa!

Myunxauzen esa, pinagini ham buzmay, qanday qilib kiyikning boshidan ajoyib daraxt o‘sib chiqqanini hikoya qilaverdi.

–Daraxt?.. Kiyikning boshida-ya?

–Ha. Olcha daraxti. Daraxtda esa olchalar. Shunday mazali, shirinki…

Bu hikoyalarning hammasi shu kitobda bosilgan. Shularni o‘qib, dunyoda baron Myunxauzendan ham rostgo‘y odam bo‘lgan-bo‘lmaganligini o‘zlaringiz ayting.

TOMDAGI OT

Ìen Rossiyaga otliq safarga chiqqan edim.

Qish payti, qor yog‘moqda edi.

Otim charchab, qoqina boshladi. O‘zimni ham rosa uyqu bosdi. Charchaganimdan egardan yiqilib tushishimga sal qoldi. Ammo tunash uchun behuda joy izlabman: yo‘lda bironta ham qishloqni uchratmadim.

Nima qilish kerak edi?

Yalang bir joyda tunashga to‘g‘ri keldi.

Tevarak-atrofda na bir tup buta bor va na bir tup daraxt. Qor tagidan kichkina bir qoziqchagina dikkayib chiqib turardi.

Sovqotgan otimni bir amallab shu qoziqchaga bog‘ladim. o‘zim esa o‘sha yerdayoq qor ustiga yotib, dong qotib uxlab ketdim.

Uzoq uxlab qolibman. bir mahal uyg‘onib qarasam, dalada emas, bir qishloqda yoki, to‘g‘rirog‘i kichkina bir shaharchada yotibman: tevarak-atrofimda uylar.

O‘zi nima gap? Qayerga kelib qoldim ekan? Bu uylar bir kechada qanday paydo bo‘ldi ekan?

Otim qayerda qoldi?

Nima hodisa bo‘lganini anchagacha tushuna olmadim. Birdan qulog‘imga kishnagan tanish ovoz eshitildi. Mening otim kishnayotgan edi.

Ammo o‘zi qayoqda?

Kishnagan ovoz qayerdandir yuqoridan kelardi.

Boshimni ko‘tarib qarayman, iyi, bu qanday gap?

Otim butxona qo‘ng‘iroqxonasining tomida osilib yotibdi! U xuddi butning o‘ziga bog‘lab qo‘yilgan ekan.

Nima voqea bo‘lganini darhol payqadim.

Kecha kechqurun bu shaharchani hamma odamlari va uy-puylari bilan qalin qor bosib, faqat butning uchi qordan chiqib qolgan ekan.

Men buning but ekanligini bilmabman. Menga u kichkina bir qoziqcha bo‘lib ko‘rinibdi-yu, unga otimni bog‘lab qo‘yibman. Kechasi uxlab yotganimda havo qattiq isib, qor erib ketibdi, men sekin-asta yerga tushib qolibman.

Sho‘rlik otim esa shu ko‘yicha yuqorida – tomda qolib ketibdi. Qo‘ngiroqxona tepasidagi butga bog‘lab qo‘yilgani uchun yerga tusholmabdi.

Nima qilish kerak endi?

Men uzoq o‘ylab-netib turmay, to‘pponchamni oldim-da, yaxshi mo‘ljallab turib otdim, o‘q xuddi yuganga borib tegdi, chunki o‘zim hamisha yaxshi merganlardan hisoblanar edim.

Yugan qoq ikkiga bo‘linib ketdi.

Ot shuv etib, yonimga tushdi.

Men lip etib otimga mindim-da, oldinga qarab quyunday choptirib ketdim.

CHANAGA QO‘SHILGAN BO‘RI

Àmmo men qish kuni otda yurish noqulayligini, chanada sayohat qilish yaxshiroq ekanini tezda payqab qoldim. O‘zimga yaxshigina chana sotib oldim-da, momiqday qor ustidan g‘izillatib choptirib ketdim.

Kechga borib bir o‘rmonga yetdim. Ko‘zimni endi uyqu bosa boshlagan edi, birdan otimning jon talvasasida kishnaganini eshitib qoldim. Orqamga o‘girilib qarasam, oy yorug‘ida juda vahimali bir bo‘riga ko‘zim tushib qoldi: bo‘ri og‘zini katta ochib, chanamning orqasidan quvib kelyapti.

Qutulishning hech iloji yo‘q edi. Men darhol chananing ichiga yotib olib, qo‘rqqanimdan ko‘zlarimni chirt yumdim.

Otim jon halpida chopardi. Bo‘rining tishlarini g‘ijirlatgani xuddi qulog‘imning ostida eshitilardi.

Ammo, toleyimga, bo‘ri menga hech parvo qilmadi.

U chana ustidan – to‘ppa-to‘g‘ri boshim tepasidan sapchib o‘tdi-yu, sho‘rlik otimga hamla qilib qoldi.

Bir zumdayoq och bo‘ri otimning orqa qismini yamlab yutib yubordi.

Oldingi qismi esa, hang-mang bo‘lib, og‘rig‘iga chidayolmay, hamon olg‘a qarab chopardi.

Bo‘ri otimni yamlab yutib yubormoqda edi. Men o‘zimga kelib, qamchini qo‘limga oldim-da, ochko‘z bo‘rini savalay ketdim.

Bo‘ri uvlab yubordi va oldinga qarab talpindi.

Otning bo‘ridan omon qolgan oldingi qismi chanadan chiqib, yerga tushib qoldi, otning o‘rniga, shotiga va ot jabdug‘iga bo‘ri kirib qo‘shilganicha qoldi!

Bo‘ri chanadan chiqib keta olmadi: chanaga otdek qo‘shilib qolgan edi.

Men uni bor kuchim bilan savalayverdim.

U chanani tortganicha o‘qday uchib, oldinga chopgani-chopgan edi.

Biz shunday tezlik bilan ketdikki, ikki-uch soat deganda Peterburgga kirib keldik.

Hayratda qolgan peterburgliklar chanasiga ot o‘rniga yirtqich bo‘rini qo‘shib olgan bahodirni tomosha qilgani ko‘chalarga to‘p-to‘p bo‘lib chopishib chiqdilar.

KO‘ZLARDAN UCHQUN

Peterburgda yaxshi davr surib yashadim.

Men tez-tez ovga chiqib turardim, mana endi deyarli har kuni ajoyib va g‘aroyib hodisalar uchrab turadigan o‘sha quvnoq kunlarimni xotirlasam, rohat qilaman.

Bir voqea juda qiziq bo‘lgan edi.

Gap shundaki, yotoqxonaning derazasidan kattakon bir hovuz ko‘rinib turar, unda juda ko‘p turli-tuman yovvoyi parrandalar bo‘lardi.

Bir kuni ertalab men deraza oldiga borib, hovuzda yovvoyi c’rdaklar yurganini ko‘rib qoldim.

Hash-pash deguncha miltig‘imni oldim-da, xovliqqancha uydan chopib chiqdim.

Shoshib zinapoyadan tushaman deb, boshimni eshikka shunday qattiq urib oldimki, ko‘zlarimdan o‘t chiqib ketdi.

Bu ham yo‘limni to‘sib qololmadi.

Chopib ketaverdim. Nihoyat, hovuz bo‘yiga ham yetib bordim. Eng semiz o‘rdakni moijallab turib, otmoqchi bo‘luvdim, baxtimga, miltig‘imda chaqmoq tosh qolmabdi.

Chaqmoq toshsiz esa otib bo‘lmas edi. Chaqmoq tosh olib kelish uchun uyga yugursammikan?

Lekin o‘rdaklar uchib ketishi mumkin-ku.

Xafa bo‘lib, miltig‘imni pastga tushirdim-da, o‘zimni-o‘zim koyiy boshladim, shu on birdan miyamga ajoyib bir fikr keldi.

Bor kuchim bilan o‘ng ko‘zimga bir musht tushirgan edim, ko‘zimdan uchqunlar chaqnab chiqib, shu ondayoq porox lovillab o‘t olib ketdi.

Ha-ha! Porox o‘t oldi-yu, miltiq otilib ketdi, men esam bir o‘q bilan o‘nta semiz o‘rdakni otib tushirdim.

Basharti sizlar ham o‘t yoqmoqchi bo‘lsanglar, o‘ng ko‘zinglardan xuddi shunday uchqun chiqaringlar.

AJOYIB OV

Men bundan ham qiziq va ajoyib hodisalarga duch kelganman.

Bir safar kun bo‘yi ovda yurdim-da, kechga borib qalin o‘rmonning o‘rtasidagi katta bir ko‘l bo‘yidan chiqib qoldim; bu ko‘lda g‘ij-g‘ij o‘rdaklar yashar edi. Butun hayotim davomida ham bunday ko‘p o‘rdak ko‘rmaganman.

Baxtga qarshi birorta ham o‘qim qolmagan edi. Men bo‘lsam ayni shu kuni kechqurun bir qancha do‘stlarimni mehmon qilayotgan edim va ularni yovvoyi parranda go‘shti bilan siylamoqchi bo‘ldim. Men, aslida, mehmondo‘st va saxiy odamman. Men uyushtirgan tushlik va kechki ovqat ziyofatlari dong‘i butun Peterburgga ketgan edi. Endi uyga o‘rdaksiz qanday qaytaman?

Ancha vaqtgacha bir qarorga kelolmay turdim-da, birdan ov sumkamda ozroq yog‘li go‘sht borligi yodimga tushib qoldi.

Yashavor! Bu moydan ajoyib qarmoq bo‘ladi. Uni sumkadan olib, suvga otdim.

O‘rdaklar xo‘rakni ko‘rib, shu zahotiyoq moyning oldiga suzib kelishdi. Ulardan biri uni ochko‘zlik bilan yutib yubordi.

Yog‘ sirg‘aluvchan bo‘lgani uchun birdan o‘rdakning ichidan o‘tib, uning orqasidan chiqib ketdi. Shunday yo‘l bilan o‘rdak mening ipimga tushib qoldi. Keyin ikkinchi o‘rdak ham yog‘ga qarab kela boshladi va u ham xuddi shunday holga tushdi. O‘rdak ketidan o‘rdak yog‘ni yutib, chilvirim ustiga ipdagi marjondek tizilib qolishdi. 10 daqiqa ham o‘tmasdan o‘rdaklar unda qatorlashib joylashishdi.

Bunchalik ko‘p o‘ljani ko‘rganimda naqadar sevinganimni aytsangiz! Endi qo‘lga tushgan o‘rdaklarni suvdan tortib olib, oshxonaga, oshpazimga eltib berishimgina qolgan edi.

Do‘stlarim uchun ketvorgan ziyofat bo‘ladi-da!

Ammo bu qadar ko‘p o‘rdakni ko‘tarib ketish hazilakam ish emas edi.

Men bir necha qadam yurdim-u, juda holdan ketdim. Mening naqadar hayratda qolganimni bilsangiz edi! Birdan o‘rdaklar osmonu falakka parvoz qilib, meni ham bulutlar orasiga olib chiqib ketdilar.

Mening o‘rnimda boshqa odam bo‘lganda, hangmang bo‘lib qolar edi, ammo men botir va uddaburon odamman.

Syurtugimning etagini rul qildim-da, o‘rdaklarni yo‘lga solib, to‘ppa-to‘g‘ri uyga ravona bo‘ldim.

Ammo pastga qanday tushding deng?

Juda-juda oson! Uddaburonligim shu yerda ham asqotdi. Bir necha o‘rdakning bo‘ynini uzib tashlagan edim, biz sekin-asta yerga tusha boshladik.

Men to‘g‘ri o‘z oshxonamning mo‘risiga kelib tushibman! O‘choq boshida, oshpazning ro‘parasida paydo bo‘lganimda uning naqadar hayratda qolganini bir tomosha qilsangiz edi!

Baxtimga, oshpazim o‘choqqa hali o‘t yoqqanicha yo‘q ekan.

SUMBADAGI KAKLIKLAR

Oh, uddaburonlik – ajoyib narsa-da! Bir mahal men bir o‘q bilan yettita kaklikni urib tushirgan edim. Shundan keyin, hatto, dushmanlarim ham, butun dunyoda mening yagona mergan ekanligimga, Myunxauzenday mergan hech qachon bo‘lmaganligiga tan bermay ilojlari yo‘q edi!

Voqea bunday bo‘lgan edi.

Men bor o‘qimni sarflab, ovdan qaytib kelayotgan edim. Birdan oyog‘im ostidan yettita kaklik chiqib qoldi deng. Albatta, bunday ajoyib o‘ljani qo‘ldan chiqarishga yo‘l qo‘ya olmas edim.

Darrov miltig‘imni o‘qladim – nima bilan deng? – sumba bilan! Ha, rasmana sumba bilan, ya’ni, miltiqning quvurini tozalaydigan temir sumba bilan!

Keyin men kakliklarga qarab yugurdim, ularni cho‘chitib yubordim va birma-bir otib tashladim. Kakliklar birin-ketin ko‘tarilishgan edi, yettoviga ham birdaniga sumbani suqib oldim. Yettita kaklik ham oyog‘im ostiga kelib tushdi. Men ularni olib ko‘rib, hayratda qoldim – ular qovurilgan! Xuddi shunday, ular qovurilgan edilar.

Boshqacha bo‘lishi ham mumkin emasdi, axir mening sumbam otilaverib, qattiq qizib ketgan edi va kakliklarim ham unga tushib qovurilib qolishgan.

Men o‘t ustida o‘tirib olib, o‘sha zahotiyoq yaxshi ishtaha bilan tushlik qildim.