Kitabı oku: «Hekayələr», sayfa 2

– Tota ona görə öldü ki, həddindən çox sevirdik onu. Tanrının bizə paxıllığı tuturdu, – Əmirə belə deyirdi. – Mən pəncərəmizin qabağından yekə qara kuzə asmışam ki, bədnəzərə gəlməyək. İndi biz məmnunluğumuzu göstərməməliyik, ulduzların altında sakit, səssiz dolanmalıyıq ki, Allah bizi tapa bilməsin.

O gündən bəri onlar sevinclərini göstərmir, xoşlarına gələn, məmnun qaldıqlan bir şey olanda “babatdır” deyir və ümid edirdilər ki, göylər onları eşidir.

Göylər isə bütün güclərini başqa məsələlərə yönəltmişdi. Onlar otuz milyon insana dördillik bolluq bəxş etmişdilər, adamlar qarındolusu yemək görür, bol məhsul toplayırdılar; əhalinin sayı ildən-ilə arta-arta gedirdi; əyalətlərdən xəbər gəlirdi ki, hər kvadratmil məhsuldar torpağa doqquz yüzdən iki minədək əkinçi düşür; Aşağı Tutinqdən olan, bütün Hindistanı başında silindr, əynində frak dolaşan parlament üzvü hər yerdə Britaniya idarəçiliyinin xeyirxah niyyətindən dəm vurur, bütün çıxış yollarını düzgün seçki sisteminin qəbulunda, nemətlərin bölüşdürülməsində görürdü. Onun əzabkeş seçiciləri isə millət vəkili gözəl dxak ağacı qarşısında ayaq saxlayaraq bəlağətli sözlərlə ağacın vaxtından qabaq açmış qan kimi qırmızı çiçəklərinin gələcək rifahın əlaməti olduğunu söyləyəndə həmişəkindən daha çox gülümsünmüşdülər.

Bir dəfə Holden yerli klubda Kot-Kumharsendən olan komissarın başısoyuq söhbətini eşitdi və az qaldı damarlarında qanı dona.

– O daha heç kəsi bezdirməyəcək. Hər şeyə belə təəccüb eləyən adamı heç vaxt görməmişəm. Yupiterə and olsun, fikirləşirdim ki, nümayəndələr palatasına bu münasibətlə mütləq sorğu ünvanlayacaq. Gəmidə onunla yanaşı nahar edən sərnişin vəbaya yoluxub on səkkiz saatdan sonra ölmüşdü. Gülməli heç nə yoxdur, qardaşlar. Aşağı Tutinqdən olan deputat buna görə dəhşət qəzəblənmişdi, amma qorxusu qəzəbini də üstələyirdi. Mən elə fikirləşirəm ki, o, Hindistanı özü kimi savadlı personadan azad edəcək.

– Onu qovmaq üçün nə desən verərdim. Bu onun kimilərinə birbaşa öz işiylə məşğul olmağı öyrədərdi. Bəs vəba necə olsun? Sanki bunun üçün hələ tezdir, – gəlir gətirməyən duz mədənlərinin nəzarətçisi dilləndi.

– Bilmirəm… – komissar qayğılı-qayğılı dedi. – Bizdə çəyirtkə peyda olub. Bütün şimal sporadik vəbadan əziyyət çəkir – biz onu utandığımızdan sporadik adlandırırıq. Beş əyalətdə yaz məhsuldarlığı aşağıdır və görünür, kimsə dəqiq bilmir ki, yağış niyə yağmır. Marta az qalıb. Mən heç kəsi qorxutmaq istəmirəm, amma mənə elə gəlir ki, bu il təbiət qırmızı qələmini əlinə alıb bizimlə haqq-hesab çəkəcək.

– Özü də düz mənim məzuniyyət götürmək istədiyim zamanda, – kiminsə uzaqdan səsi gəldi.

– Bu il məzuniyyətlər çox olmayacaq, amma vəzifəsi artanlar olacaq. Gəlmişəm hökuməti inandırım ki, vacib saydığım kanal məsələsini qıtlıqla əlaqədar tədbirlər siyahısına salsınlar. Elə bir bəd külək yoxdur ki, xeyir gətirməsin. Nəhayət ki, bu kanalın başa çatdırılmasına nail olacağam.

– Deməli, köhnə proqram qüvvədə qalır, – Holden dilləndi. – Aclıq, qızdırma və vəba.

– Yox, elə deyil. Yalnız bəzi əyalətlərdə məhsul qıtlığı və adi mövsümi xəstəliklərin çox yayılması. Əgər gələn ilə sağ çıxsanız, bütün bunları raportlarda taparsınız. Siz xoşbəxtsiniz, əzizim: bəladan uzaqlaşdırmalı olduğunuz arvadınız da yoxdur. Dağlıq ərazilər bu il, yəqin ki, qadınlarla dolacaq.

– Mənə elə gəlir ki, siz bazarlarda dolaşan söhbətlərin əhəmiyyətini şişirtməyə meyillisiniz, – katiblikdən olan gənc məmur dilləndi. – Mən fikir verdim ki…

– Razıyam: fikir verdiniz, – komissar dilləndi, – amma oğlum, həyatınız boyu hələ o qədər şeyə fikir verməli olacaqsınız ki. Hələliksə sizinlə bir məsələni müzakirə etmək istəyirəm. – Sonra o, cavan oğlanı bir kənara çəkdi ki, ürəyinə bu qədər yaxın olan kanalın tikintisiylə əlaqədar məsələləri onunla götür-qoy etsin.

Holden daxmasına getdi və artıq dərk etməyə başladı ki, yer üzündə tək deyil və o, başqasının həyatı üçün də yaman qorxur. Bu qorxu isə insana bəlli olan qorxuların ən təsəllivericisiydi.

Komissarın dediyi kimi, iki aydan sonra təbiət qırmızı qələmini götürüb insanlarla haqq-hesab çəkməyə başladı. Yaz mövsümünün məhsul yığımından dərhal sonra çörək barədə qara-qışqırıq düşdü və bircə nəfərin belə acından ölməyəcəyi haqda qərar vermiş hökumət taxıl yolladı. Sonra dörd bir tərəfdən vəba keçdi hücuma. Xəstəlik müqəddəs mehrabın ətrafına yığışmış yarım milyon zəvvarın arasında partladı. Çoxları öz tanrılarının ayaqları altında öldü; digərləri başlarını götürüb oradan qaçaraq azarı bütün ölkəyə yaydılar. Vəba qala divarlarıyla üzük qaşı kimi dövrəyə alınmış şəhəri də başına götürdü və gündə iki yüz nəfəri öldürməyə başladı. Xalq qatarlarda əziyyət çəkir, qapılarından sallaşır, büzüşərək vaqonların damlarında yerləşirdi, vəba isə onları qarabaqara izləyirdi deyə hər stansiyada ölüləri, can verənləri çölə çıxarırdılar. Can çəkişənlər canını yollarda tapşırırdı, ingilislərin atları isə göy otun üstündəki meyitləri görəndə ürküb qaçırdı. Yağış yağmaq bilmirdi; torpaq da dəmirə dönmüşdü ki, kimsə onun qoynunda ölümdən gizlənə bilməsin. İngilislər arvad-uşaqlarını dağlara yollayıb işlərinə davam edirdilər, əmr veriləndə gələrək döyüş xəttində yaranmış boşluqları doldururdular. Yer üzünün onun üçün ən qiymətli varlığını itirməkdən qorxan Holden bütün imkanlarından istifadə etdi ki, Əmirəni anasıyla bir yerdə Himalaya getməyə razı salsın.

– Niyə gedim axı? – qadın bir axşam dedi.

– Burada xəstəlik var, camaat qırılır; mem-loqların da hamısı artıq çıxıb gedib.

– Hamısı?

– Hə, hamısı. Bilmirəm, bəlkə də, ərinin əsəbləriylə oynamaq üçün özünü ölüm təhlükəsinə məruz qoyan hansısa ərköyün qarı burada qalıb hələ.

– Yox; burada qalanlar mənim bacılarımdır, sən də onlar barədə pis danışmamalısan, çünki mən də elə ərköyünlərdən olacağam. Şadam ki, diribaş mem-loqların hamısı çıxıb gedib.

– Mən kiminlə danışıram – qadınla, yoxsa uşaqla? Dağlara yola düş, mən də elə edəcəyəm ki, sənin bu səfərin şahanə olsun. Bir düşün, əzizim, ikiöküzlü, qırmızı, par-par yanan, dişləsində mis tovuzquşular, qırmızı mahuddan pərdələri olan arabada gedəcəksən. İki dənə buyruqçu da yollayacağam, səni qorusun…

– Danışma! Bax sən əsl uşaq kimi danışırsan. Bu oyun-oyuncaq mənim nəyimə gərəkdir? Uşaq oynayardı onlarla – öküzləri sığallayar, qotazlarla məzələnərdi. Bəlkə, onun xətrinə, – deyəsən, məndən də axırda ingilis xanımı düzəltdin, – gedərdim. İndi isə istəmirəm. Qoy mem-loqlar qaçsın buradan.

– Sevgilim, onları ərləri göndərir.

– Çox gözəl. Sən nə vaxtdan ərim olmusan, mənə əmr vermək haqqı qazanmısan? Sənin üçün oğlan doğandan. Sən yalnız ruhumun istəyisən mənimçün. Başına ən kiçik, lap xırda dırnağım boyda bəla gəlsə, lap cənnətdə olsam belə, bundan xəbər tutacağımı bilə-bilə necə gedə bilərəm buradan? Burada isə sən elə bu bahar ölə bilərsən və ölərkən bir ağdərili qadın çağıracaqlar sənə qulluq etməyə. O qadın da mənim əlimdən sənin sonuncu məhəbbət anlarını alacaq.

– Lakin məhəbbət bir anda doğulmur, özü də harada-harada – ölüm yatağında!

– Sən axı məhəbbət barədə nə bilirsən, ay qəlbidaş? Heç olmasa, sonuncu minnətdarlığını o qadın qəbul edəcək və Allaha, peyğəmbərə, sənin peyğəmbərinin anası Bibi Məryəmə and içirəm ki, buna tab gətirə bilmərəm. Ey mənim ağam və məhəbbətim, bu mənasız səfər söhbəti qoy aramızda bir daha olmasın. Sən haradasansa, mən də orada olacağam. Bəsdir.

Qadın bir qoluyla onun boynunu qucaqladı, digəriylə isə ağzını qapadı.

Taleyin Damokl qılıncının altından oğurlanan anlar qədər mütləq xoşbəxtlik dəqiqələri insan həyatında nadir hallarda olur. Onlar oturub bir-birini cürbəcür mehriban adlarla çağıraraq elə gülürdülər ki, Tanrının qəzəbinə gələ bilərdilər. Şəhər öz dərdini divarları arxasında gizləmişdi. Yanan kükürdün şöləsi küçələri ağuşuna almışdı; hind məbədlərindəki balıqqulağılar ona görə belə ucadan nalə çəkirdi ki, Tanrı həmin günlər insanlara qarşı çox biganə idi. Böyük müsəlman məscidində namaz vaxtı idi, minarələrdən isə arasıkəsilmədən azan verilirdi. Onlar ölüsü düşmüş evlərdən şikayətli ağlamaq səsləri eşidirdilər; bir dəfə isə övladını itirən və indi də onun qayıtması üçün yalvaran ananın nalələri yetişdi qulaqlarına. Sübh çağının boz dumanında gördülər ki, şəhər darvazalarından meyitlər çıxarılır; hər tabutun yanında cəmi bir neçə nəfər müşayiətçi vardı. Bu yerdə onlar öpüşdülər və vücudlarından bir üşütmə keçdi.

Təbiət haqq-hesabını böyük qırmızı qələmlə çəkirdi. Ölkə çox xəstə idi və heç olmasa, kiçik bir fasiləyə ehtiyac vardı ki, qiymətdən düşmüş həyatın yeni dalğası onu suvarsın. Yetkinləşməmiş ataların, böyüməmiş anaların övladları heç bir müqavimət göstərmirdilər. Onlar sarsılmışdılar və müticəsinə gözləyirdilər ki, qılınc yenidən qınına girsin – əgər qismət olsa, noyabrda baş verəcəkdi bu. İngilislər arasında da itkilər oldu, amma bu itkilərin yerini tez doldurdular. Aclıq çəkənlərə yardımlar, vəbalı xəstələrin qaldığı baraklara nəzarət, dərmanların paylanılması və həyata keçirilməsi mümkün olan sanitar tədbirlər öz qaydasında davam edirdi.

Holdenə tapşırılmışdı ki, birinci şəxsin müavini yatağa düşən kimi onu əvəzləməyə başlasın. Hər gün düz on iki saat ərzində Əmirəni görə bilmirdi, o isə üçcə saata ölə bilərdi. Fikirləşirdi ki, onu üç ay görməsə, yaman çətin olar, amma qadını gözlərinin qabağında ölsəydi, daha dözülməz olardı. Tam əmin idi ki, onun ölümü labüddür. O qədər əmin idi ki, gözlərini qarşısındakı teleqramdan ayırarkən qapının ağzında durmuş Pirxanı görəndə ucadan güldü:

– Hə?.. – soruşdu.

– Gecələr çığırtı eşidiləndə və nəfəs boğazda donanda kim sağalda bilər azarını? Tez ol, ey Tanrının sevimlisi! Bu, qara vəbadır.

Holden çaparaq özünü evlərinə yetirdi. Göy üzü ağır buludların əlində əsir idi, çünki nə vaxtdan bəri gözlənilən yağış yaxınlaşırdı və isti artıq adamı boğurdu. Əmirənin anası onu həyətdə şikayətli hıçqırıqlarla qarşıladı.

– O ölür. Canını tapşırmağa hazırlaşır. Demək olar ki, ölüb artıq. Mən başıma haranın daşını tökəcəyəm, sahib?

Əmirə Totanı doğduğu otaqda uzanmışdı. Holden içəri girəndə heç bir həyat nişanəsi göstərmədi, çünki insan ruhu son dərəcə tənha olur, bədəni tərk etməyə hazırlaşanda isə bu dünya ilə o dünyanın sərhədindəki dumanlı diyarda gizlənir və ora dirilərdən heç kim qədəm basa bilməz. Qara vəba öz işini sakitcə, izahatsız görür. Əmirə bu dünyadan elə itələnirdi, sanki ölüm mələyi özü ona sahib çıxmışdı. Kəsik-kəsik nəfəsi ya içindəki qorxuya, ya da ağrıya dəlalət edirdi, amma nə gözləri, nə ağzı Holdenin öpüşlərinə cavab verirdi. Nə bir şey etmək, nə də bir söz demək mümkün idi. Holdenə yalnız gözləmək və əzab çəkmək qalırdı. Yağışın ilk damlaları damı döyəcləməyə başladı və susuzluğun haldan saldığı şəhərdən sevincək nidalar ucaldı.

Ruh qayıtdı və dodaqları tərpənməyə başladı. Holden əyilib onu dinləməyə başladı.

– Özünə məndən qalan heç nə saxlama, – Əmirə dedi. – Başımın tükündən də götürmə. Arvadın məcbur edəcək ki, yandırasan tükümü. Onda mən bu alovu duyacağam. Aşağı! Bir az da aşağı əyil! Bircə bunu unutma ki, mən sənin olmuşam və səninçün oğlan doğmuşam. Hətta sabah ağdərili bir qadınla evlənsən də, ilk övladını qucağına almaq ləzzətini həmişəlik itirmisən artıq. Sənin adını hamının qarşısında aşkar daşıya biləcək oğlun doğulanda məni yada sal. Qoy onun bütün bəlaları mənim başıma yağsın. Mən şahidəm ki… – onun dodaqları sözləri düz qulağının dibində deyirdi. – Şahidəm ki… səndən başqa ilahi yoxdur, sevgilim!

Sonra o öldü. Holden sakit oturmuşdu; düşünmək bacarığını tam itirmişdi. Əmirənin anası pərdələri qaldırıb otağa girəndə özünə gəldi.

– Sahib, o öldü?

– Öldü.

– Onda ağlayım onun üçün. Sonra bu evin əşyalarının siyahısını tutacağam. Axı ev mənim olacaq. Yəqin, sahib evi məndən almaz, elə deyil? Çox balaca evdir, lap balaca. Mən də qoca arvadam. Yumşaq yerdə yatmaq istəyirəm.

– Sən Allahın, sus bir az. Get, elə yerdə ağla ki, səsin qulaqlarıma dəyməsin.

– Sahib, onu dörd saatdan sonra basdıracaqlar.

– Adətləri bilirəm. Onu aparmamışdan gedəcəyəm. Bu işlər sənin öhdənə düşür. Diqqət yetir ki, çarpayı… onun uzandığı çarpayı…

– Hə! Əla çarpayıdır. Çoxdan istəyirdim.

– Bu çarpayı elə yerindəcə, əl vurulmamış qalacaq – mənə qalacaq. Evdəki qalan şeylər isə sənindir. Araba tut, hər şeyi götür, buradan get. Dan yeri sökülənədək bu evdə əl vurmağı qadağan etdiyim şeydən başqa heç nə qalmamalıdır.

– Mən qoca qarıyam. İstərdim ki, heç olmasa, yas müddətində burada qalım. Yağışlar da təzə başlayıb. Hara gedəcəyəm?

– Bunun mənə dəxli var? Sənə əmr edirəm ki, buradan gedəsən. Evin əşyaları min rupi edir, axşam isə köməkçim sənə daha yüz rupi gətirəcək.

– Bu çox azdır. Elə araba kirayələmək bir aləm pul aparacaq.

– Buradan təcili getməsən, heç bunu da almayacaqsan. Ay arvad, rədd ol və imkan ver mərhumla qalım.

Ana ayaqlarını sürüyə-sürüyə pillələri endi və fikri-zikri bütün əşyaları toplamaqda qaldığından qızını ağlamağı da unutdu. Holden Əmirənin yatağı yanında qaldı, yağış isə damın tənəkəsini döyəcləyirdi. Bu səsin ucbatından o, fikirlərini bir sapa düzə bilmirdi, baxmayaraq ki onlarda bir sahman yaratmağa yaman çalışırdı. Sonra yaş çarşaba bürünmüş dörd kabus sivişib otağa girdi və örtüklərin altından ona dörd cüt göz zilləndi. Onlar mərhuməni yumağa gəlmişdilər. Holden otaqdan çıxıb atına sarı yönəldi. O bu ölü, boğucu sükuta topuğuna çıxan tozun içiylə gəlmişdi. İndi isə tozlu həyətin yerinə üzərinə yağış yağan, qurbağalarla dolu gölməçə görürdü; sapsarı sel darvazanın altından axırdı, dəli külək isə ağır damcıları gil divarlara taran kimi çırpırdı. Pirxan darvazanın ağzındakı kiçik daxmasında tir-tir əsir, at isə suyun içində narahat şəkildə ayağının birini götürür, o birisini qoyurdu.

– Mənə sahibin əmrini yetirdilər, – Pirxan dilləndi. – Yaxşı oldu. İndi bu ev boşalacaq. Mən də gedirəm, çünki meymun sifətim hamıya keçmişi xatırladacaq. O ki qaldı çarpayıya, sabah səhər onu evinizə gətirəcəyəm; amma sahib, unutma ki, bu sənin üçün təzə yaranın içində burulan bıçaq olacaq. Mən ziyarətə yollanıram, sizdən pul almayacağam. Cənabınızın himayəsi altında yaman kökəlmişəm. Atının üzəngisini sonuncu dəfə tuturam…

O, iki əliylə Holdenin ayaqlarına toxundu və at cırıldayan bambuk gövdələrinin səmaya çırpıldığı, qurbağalarınsa şən-şən quruldadığı yola sıçradı. Yağış Holdenin sifətinə elə çırpılırdı ki, heç nə görə bilmirdi. Əlləriylə üzünü tutub donquldandı:

– Ay heyvandır ha! Əsl heyvan!

Kədərli xəbər artıq onun bunqalosuna da yetişmişdi. O bunu eşikağası Əhmədxanın üzündən oxudu – şam yeməyini gətirəndə; kişi ilk və sonuncu dəfə əlini ağasının çiyninə qoyaraq dedi:

– Ye, sahib, ye. Ət kədərin ən yaxşı dərmanıdır. Mən də yaşamışam bunu. Bir də ki kölgələr gəlir-gedir, sahib; kölgələr gəlir-gedir. Bax bu da paxla sousuyla yumurtadır, ye.

Holden nə yeyə bilirdi, nə də yata bilirdi. Göylər gecəyə yağış göndərmişdi – yer üzünü səkkiz düym qalınlığında suyla örtən, hər tərəfi tərtəmiz yuyan yağış. Sellər divarları yıxdı, yolları apardı və müsəlman qəbiristanındakı dayaz məzarları açdı. Yağış ertəsi günün axşamınadək yağdı və Holden qüssə içində evində oturmuşdu. Üçüncü günün səhəri bir teleqram aldı. Teleqramda deyilirdi: “Rikkets, Mindoni. Ölür. Holden əvəz edir. Təcili”. Onda yola düşməmişdən sahibi və ağası olduğu evinə bir də nəzər salmaq istədi. Hava bir az açılmışdı; yaş torpaqdan buxar qalxırdı.

Gördü ki, leysan darvazanın gil dirəklərini uçurub, bir zamanlar onun həyatı sayılan nəsnəni qorumuş ağır ağac doqqaz isə tək rəzədən tənbəl-tənbəl sallanır. Həyətin otu üç düym qalxmışdı; Pirxanın daxması boş idi və yaş saman tirlərin arasından sallanırdı. Boz dələ eyvanı işğal etmişdi, elə bil bu ev üç gün yox, otuz il idi yiyəsiz qalmışdı. Əmirənin anası köhnə həsirlərdən savayı hər şeyi aparmışdı. Döşəmədə qaçışan xırda əqrəblərin tık-tıkı evdəki yeganə səs idi. Əmirənin otağı və Totanın yaşadığı otaq nəm iyi verirdi, dama aparan ensiz pilləkən isə palçıq içindəydi. Holden bütün bunlara nəzər salıb evdən çıxdı; küçədə evin sahibi Durqa Dass ilə rastlaşdı. Şişman, nəzakətli, ağ parçaya bürünmüş kişi ressorlu kabrioletdə idi.

– Eşitdim ki, sizin artıq bu evə ehtiyacınız yoxdur, sahib?

– Nə etmək istəyirsiniz?

– Bəlkə, yenə kirayəyə verdim.

– Onda burada olmadığım müddətdə qoy ev mənim ixtiyarımda qalsın.

Durqa Dass bir müddət susdu.

– Hər şeyi ürəyinizə belə salmayın, sahib, – dedi. – Cavan olanda mən də… İndi isə bələdiyyə üzvüyəm. Quşlar uçub gedəndən sonra yuvalarını saxlamağın nə mənası… Əmr edəcəyəm söksünlər onu – taxtası yaxşı pula gedər. Ev söküləcək və bələdiyyə buradan çoxdan arzuladığı kimi şəhərə yolu elə çəkəcək ki, kimsə bu evin yerini belə tapa bilməyəcək.

TANRILARIN PULU

Çubara Dhuini Bhaqatada² şam yeməyi bitdi və qoca kahinlər indi ya tənbəki çəkir, ya da təsbeh çevirirdilər. Ağzı geniş açılmış, bir əlində kiçik gülümbahar dəstəsi, digərində isə bir bağlama qurudulmuş tütün olan balaca, yarımçılpaq oğlan çıxdı. O, dizi üstə durub Qobində baş əymək istədi, amma çox kök olduğundan irəli, qırxılmış kəlləsi üstə düşərək çapalaya-çapalaya, nəfəsi kəsilə-kəsilə bir kənara dığırlandı, özü də əlindəki çiçək dəstəsi bir, tütün bağlaması isə digər tərəfə düşdü. Qobind gülərək oğlanı ayaq üstə qaldırdı və tütünü qəbul edib gül çələnginə xeyir-dua verdi.

– Mənim atamdandır, – uşaq dedi. – O, qızdırmaya tutulub, bura gələ bilmir. Onun üçün dua edərsən?

– Əlbəttə, balaca; lakin yer üzünü duman alıb, havada isə gecənin soyuğu var – payızda çılpaq gəzmək heç yaxşı deyil.

– Mənim paltarım yoxdur, – uşaq dedi, – bu gün səhər bazara ara vermədən təzək daşıyırdım. Çox isti idi deyə yaman yoruldum.

Yüngülcə titrədi, çünki soyuq idi.

Qobind yekə, köhnə, rəngbərəng örtüyünün altından əlini uzatdı və böyründəcə balaca, rahat bir yuva düzəltdi. Uşaq sivişib örtüyün altına girdi. Qobind özünün mis işləməli dəri çubuğunu təzə tütünlə doldurdu. Mən çubaraya gələndə təpəsində bir çəngə tük olan qırxılmış başı və muncuğa oxşayan qara gözləri örtüyün qırışları arasından görünürdü – eynən yuvasından baxan dələ kimi. Uşaq onun saqqalını qarışdıranda Qobind gülümsünürdü.

Mən ona nəsə mehriban sözlər demək istəyirdim, amma vaxtında xatırladım ki, işdir-şayəd uşaq azarlasa, deyəcəklər ki, mənim gözüm dəydi. Gözü pis olmaq isə heç yaxşı şey deyildi.

– Sakit otur, ay şuluq, – uşaq ayağa durub qaçmaq istəyəndə dilləndim. – Sənin yazı taxtan hanı? Niyə müəllimin küçədə biz yoxsulları qorumaq üçün polis olmadığı halda sənin kimi qulduru bayıra buraxıb? Sən damdan çərpələng buraxanda harada boynunu sındırmağa cəhd göstərirsən?

– Yox, sahib, yox, – üzünü Qobindin saqqalında gizlətməyə çalışan və yerində narahat-narahat qurcalanan uşaq dedi. – Bu gün məktəbdə bayramdır və mən həmişə çərpələng uçurmuram ki… Mən də hamı kimi kerliket oynayıram.

Kriket Pəncab uşaqlarının açıq havada oynadığı milli oyundur: onu hamı oynayır – köhnə kerosin qutusundan qapı kimi istifadə edən çılpaq uşaqlardan ta çempion olmağa can atan universitet tələbələrinədək.

– Ah, sənsən kerliket oynayan! Özün isə qapıdan iki dəfə kiçiksən, – dedim.

Oğlan qətiyyətlə başını tərpətdi.

– Hə, oynayıram. Mən hər şeyi bilirəm, – deyə kriket oyununda istifadə olunan terminlərin qol-qabırğasını qıraraq sadalamağa girişdi.

– Amma buna baxmayaraq ilahilərə necə lazımdır dua etməyi də yaddan çıxarmamalısan, – kriketi və Qərbdən gələn digər yenilikləri o qədər də dəstəkləməyən Qobind dilləndi.

– Mən yaddan çıxarmıram, – uşaq astaca dedi.

– Bir də müəlliminə hörmətlə yanaşmağı, – Qobindin səsi yumşaldı, – müqəddəslərin saqqalından dartmamağı, ay od parçası… Həə?

Uşağın sifəti iri, çal saqqalın içində lap itdi; o ağlamsındı. Qobind isə onu sakitləşdirdi – bütün yer üzündə uşaqları necə sakitləşdirirlərsə, eləcə – söz verdi ki, ona nağıl danışacaq.

– Səni qorxutmaq istəmirdim, ay sarsaq bala. Bir bax, gör heç hirslənmişəm? Are, are, are! Bəlkə, mən də ağlayım? Onda göz yaşlarımızdan böyük göl əmələ gələr, ikimizi də batırar və onda sənin atan da heç vaxt sağalmaz, çünki yerin görünəcək, saqqalını qarışdırmağa heç kəsi olmayacaq. Sakit ol, sakitləş; sənə tanrılardan danışacağam. Sən çox hekayət eşitmisən?

– Lap çox, müqəddəs ata.

– Onda sənə bir təzəsini danışım, eşitmədiyini. Qədim zamanlarda, hələ tanrılar adamların arasında gəzib-dolaşanda, – əslində, indi də elədir, amma bizim imanımız kamil deyil ki, bunu görə bilək, – tanrıların ən böyüyü Şiva və onun arvadı Parbati bir məbədin bağçasında gəzirdilər.

– Hansı məbədin? Nandqaon məhəlləsindəki məbədin? – uşaq dedi.

– Yox, lap uzaqda. Bəlkə, Trimbakedə, ya da böyüyəndə ziyarətə gedəcəyin Xurdvarda. Bağdakı ağacların altında qırx ildən artıq Şivaya sitayiş etmiş bir dilənçi oturmuşdu. O, imanlı insanların nəzir-niyazıyla dolanır, bütün gününü saf düşüncələrdə keçirirdi.

– Müqəddəs ata, həmin dilənçi sən idin? – gözlərini geniş açaraq ona baxan uşaq dilləndi.

– Yox, mən dedim axı – bu əhvalat qədim zamanlarda olub, özü də həmin dilənçinin arvadı vardı…

– Onu çiçəklərlə bəzədilmiş atın belinə oturdaraq gecəni yatmağı qadağan etdilər? Mənim toyumda da belə eləmişdilər, – bir neçə ay qabaq evləndirilmiş uşaq dedi.

– Bəs sən neynirdin?

– Ağlayırdım, onlar da məni söyürdü; onda mən də bir dənə ilişdirdim qıza, başladıq bir yerdə ağlamağa.

– Dilənçi bunu etmirdi, – Qobind dedi, – çünki çox müqəddəs, yoxsul adam idi. Parbati onu zəvvarların keçib-getdiyi məbəd pillələrinin üstündə çılpaq oturmuş gördü və Şivaya dedi: “Tanrılar ki öz sitayişkarlarına belə yuxarıdan aşağı baxırlar, insanlar onlar barədə nə düşünərlər? Bu insan bizə qırx il dua edib, indi də qabağında bir neçə düyü dənəsi və qırıq kauridən³ başqa heç nə yoxdur. Bu, adamların qəlbini sərtləşdirər”. Şiva dedi: “Buna diqqət edərlər, – və o öz oğlu, fil başlı Qaneşin məbədində qışqırdı: – Oğlum, məbədin yanında yoxsul bir dilənçi oturub. Onun üçün nə edəcəksən?” Onda fil başlı böyük ilahi zülmətdə oyanıb cavab verdi: “İstəyirsənsə, üç gündən sonra onun bir lak rupisi olacaq”. Onda Şiva ilə Parbati getdilər. Lakin məbəd bağındakı gül-çiçəyin arasında bir sələmçi vardı, – uşaq əlindəki, əzilmiş çiçəklərə nəzər saldı, – hə, sarı güllərin arasında, – və o, tanrıların söhbətini eşitmişdi. Onda həmin sələmçi dilənçiyə yaxınlaşıb soruşdu: “Qardaşım, imanlı insanlar hər gün sənə nə qədər nəzir verirlər?” Dilənçi cavab verdi: “Deyə bilmərəm. Bəzən bir az düyü, tərəvəz, ya da bir neçə balıqqulağı; hərdən turşuya qoyulmuş manqo meyvəsi, pörtdənmiş balıq gətirdikləri də olur”.

– Dadlı şeydir, – dodaqlarını yalayan uşaq dedi.

– Onda sələmçi dedi: “Mən sənə çoxdan göz qoyuram. Baxdım və sənin səbrini, özünü sevdim. Odur ki növbəti üç gündə alacağın nəzirin yerinə sənə beş rupi pul verəcəyəm”. Lakin dilənçi dedi: “Sən divanəsən. Mən beş rupini heç iki ayda da qazanmaram”. Axşam bütün baş verənləri arvadına danışdı, o isə belə dedi: “Heç olub ki, sələmçi özünə sərf eləməyən işə girişsin? Canavar ova ona görə çıxır ki, ətli-canlı maral tutsun. Bizim taleyimiz tanrıların əlindədir. Onunla razılaşma”.

Dilənçi qayıdıb sələmçiyə dedi ki, razı deyil. Pis adam bütün günü onun yanından əl çəkmədi, üçgünlük qazancına getdikcə daha yüksək qiymət təklif etdi. Əvvəlcə on, əlli, yüz rupi; sonra isə, tanrıların səxavətinə bələd olduğundan, minlərcə rupi təklif etdi, axırda qiyməti yarım lakadək yüksəltdi. Onda arvadı qərarını dəyişdi; dilənçi müqaviləni imzaladı, pul gümüş əsginaslarla verildi; onları bir cüt ağ öküz qoşulmuş arabada gətirdilər. Lakin dilənçi bu pullardan başqa tanrılardan heç nə almadı və sələmçinin qəlbində böyük narahatlıq baş qaldırdı. Ona görə də üçüncü günün günortası sələmçi məbədə gəldi ki, tanrıların məsləhətinə gizlincə qulaq assın və dilənçiyə mükafatlarını necə verəcəklərindən xəbər tutsun. O, dua edəndə döşəmənin daşları yarıldı, dabanı həmin yarıqda pərçim oldu. O, məbədin qaranlığında gəzən tanrıların səsini eşitdi. Şiva oğlu Qaneşə səsləndi: “Oğlum, dilənçinin bir lakı necə oldu?” Qaneş, deyəsən, yenə yuxudan oyandı, çünki sələmçi açılan xortumun küt səsini və verdiyi cavabı eşitdi: “Ata, pulun yarısı çatıb, ikincı yarısını da ödəyəcək adamın dabanından bərk-bərk yapışmışam, verənədək buraxan deyiləm”.

Uşaq gülməkdən ölürdü.

– Sələmçi pulun qalanını da verdi? – soruşdu.

– Əlbəttə: tanrılar dabanından yapışan adam mütləq borcunun hamısını verməlidir. Pul elə həmin axşam gümüş sikkələrlə ödəndi və yekə arabalarda gətirildi. Qaneş öz işini belə başa çatdırdı.

– Natu! Ehey, Natu!

Qaranlıqda doqqazın ağzından bir qadın çağırırdı.

Uşaq narahat halda qımıldandı.

– Anamdır, – dedi.

– Get, balaca, – Qobind dilləndi, – amma dayan, bir saniyə ayaq saxla.

Sonra səxavətli əliylə yamaqlı örtüyündən iri bir tikə qoparıb Natunun çiyinlərinə saldı. Uşaq qaçıb getdi.