Kitabı oku: «Dahi», sayfa 3
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
Stella nə qədər çox sərbəstlik göstərirdisə, Yucin bir o qədər çox ümidsizliyə qapılırdı. Lakin onun bu əhvali-ruhiyyəsi qızı ancaq soyudurdu. Qızın başqa gənclərin yanında müvəffəqiyyəti də az rol oynamırdı. Onlardan birinin – məhz açıq qəlbli, xoş təbiətli Xarvi Rotterin – Yucindən həm gözəl, həm də xoşxasiyyət olması və bununla ondan kəskin surətdə fərqlənməsi, deyəsən, həlledici rol oynadı. Yucin bəzən onları bir yerdə görürdü – Stella təkcə Xarvi ilə yaxud Xarvinin də iştirak etdiyi gənclər dəstəsi ilə buz meydançasına gedirdi. Yucin bütün varlığı ilə Xarviyə nifrət edirdi. Bəzən o öz məhəbbətini ona bütünlüklə verməyən Stellaya da nifrət edirdi. Lakin onun gözəlliyi yenə əvvəlki kimi Yucinin ağlını başından çıxarırdı. Stella qadın idealı yaratmaqda Yucinə kömək etdi. İndi o, qadın gözəlliyinin nə olduğunu bilirdi.
Öz vəziyyəti haqqında düşünmək vaxtı da çatmışdı. İndiyə qədər yemək, geyinmək və cib xərcliyi üçün çox da səxavətli olmayan valideynindən tamamilə asılı idi. O, şənbə və bazar günləri Çikaqoya yaxud Sprinqfildə (ikinci Aleksandriyanın yaxınlığında idi) əylənməyə getməkdən heç vaxt imtina etməyən oğlanları tanıyırdı. Bu əyləncələr Yucinə müyəssər deyildi. Atası buna icazə verməz, daha doğrusu, pul verməzdi. Başqa oğlanlar valideynlərinin səxavəti sayəsində şəhərdə birinci modabaz hesab olunurdu. Yucin bazar günləri və bəzən adi günlərdə, onların bir yerə getmək üçün hazırlaşdıqlarını, onun xəyalına belə gətirə bilmədiyi gözəl paltarlarda yerli “cəmiyyətin” adətən gəzişdiyi kitab mağazası yanında dolaşdıqlarını görürdü. Şəhərdə ən iri manufaktura tacirinin oğlu Ted Martinvud özünə beli dar, uzunətəkli, ikibortlu üst geyimi tikdirmişdi; o sevdiyi qızın yanına getməzdən əvvəl üzünü qırxdırmaq üçün bu paltarda bərbərxanaya gəlirdi. Corc Andersonun bütün hallarda şıqlıqla göstərdiyi frakı və lak ayaqqabıları vardı. Ed Uoterberi şəhərdə öz ekipajında gəzirdi. Doğrudur, bütün bu gənclər Yucindən bir qədər yaşlı idilər və onları daha yaşlı qızlar maraqlandırırdı, lakin bu, vəziyyəti dəyişmirdi. Yucin də dərindən əzab çəkirdi.
O özü üçün imkanı görmürdü. Onun atası heç bir zaman varlı olmayacaqdı, bu, hər kəsə aydın idi. Yucin özü məktəbdən heç bir əməli bilik almamışdı. Onun sığorta işindən – bu yazı-pozudan və müştərilərin ardınca qaçmaqdan zəhləsi gedirdi, tikiş maşınları alverinə nifrət edirdi, vaxtilə yazıçı və rəssam olmağa müvəffəq olacağına da heç bir ümid bəsləmirdi. Onun çəkdiklərinin hamısı ona sadəcə olaraq əyləncə, yazdıqları – daha doğrusu, yazmaq təşəbbüsləri isə ona hər növ əhəmiyyət və mənadan məhrum kimi gəlirdi. Bu vaxtlar Yucin gələcək haqqında tez-tez və kədərlə düşünürdü.
Çoxdan bəri bu gəncə nəzər salan Uilyams bir dəfə onun qarşısında dayandı.
O:
– Bura baxın, Vitla, bəlkə Çikaqoya gedəsiniz, – dedi. – Orada sizin kimi oğlan üçün daha artıq imkanlar vardır. Əyalət qəzetində işləməklə siz heç vaxt bir şey əldə edə bilməzsiniz.
– Mən bunu bilirəm, – deyə Yucin cavab verdi.
– Siz mənə baxmayın, – deyə Uilyams davam etdi, – mən dünyanı kifayət qədər dolaşmışam. Mənim arvadım və üç uşağım var, adamın ki, aiələsi oldu, onun risk etməyə haqqı yoxdur. Siz gəncsiniz, nə üçün Çikaqoya getməyəsiniz, qəzetlərdən birinə işə girməyəsiniz? Siz orada asanlıqla iş tapacaqsınız.
– Məsələn, nə cür iş? – deyə Yucin soruşdu.
– Hərgah, ittifaqa daxil olsanız, heç olmazsa, mürəttibliyə düzələrsiniz. Sizdən yaxşı repartyor çıxacağını deyə bilmərəm – bu sizin sahəniz deyil, amma sizə şəkil çəkməyi öyrənmək lazımdır. Qəzetlərdə rəssamların əməyinə yaxşı qiymət verirlər.
Yucin öz rəssamlıq istedadı haqqında kədərlə düşündü. Bu istedada bir şey dəyməzdi. O az öyrənmişdi. Buna baxmayaraq o, Çikaqo haqqında düşünməyə başladı. Geniş dünya onu cəlb edirdi. Bircə buradan yaxasını qurtarsaydı, əməlli-başlı əmək haqqı alsaydı, həftədə yeddi-səkkiz dolların ümidinə qalmasaydı! Bunlar onun fikrini daim məşğul edirdi.
Bir dəfə bazar günü o, Mirtl və Stella ilə birlikdə Silviyanın görüşünə getdi; Stella anasının narahat olacağını söyləyərək, tezliklə qayıtmağa hazırlaşdı. Mirtl onunla bir yerdə getmək istəyirdi, lakin bacısı ondan çayı gözləməyi xahiş etdi.
Silviya:
– Qoy Yucin Stellanı ötürsün, – dedi.
Yucin sevincindən yerə-göyə sığmırdı. İslahediləməz dərəcədə inadcıl olan Yucin hələ də Stellanın məhəbbətini qaytaracağına ümid edirdi. Onlar bahar qoxusu gələn küçəyə çıxdıqları zaman o qət etdi ki, qızı özünə cəlb etmək məqsədilə ona bir şey demək üçün bu yaxşı təsadüfdür.
Onlar Stellanın yaşadığı şəhər kənarına çıxdılar və qız öz dalanlarına dönmək istəyəndə, Yucin onu saxladı.
–Bir qədər mənimlə qal. Məgər evə getmək sənə bu qədər vacibdir? – deyə o xahiş etdi.
– Yox, mən bir qədər gəzə bilərəm – deyə Stella cavab verdi.
Onlar söhbət edə-edə şəhərin kənarına çıxdılar, son ev arxada qaldı. Söhbəti davam etdirmək getdikcə çətinləşirdi. O, qızın başını qarışdırmaq üçün bütün qüvvəsini toplayıb, müvazinət qanunlarına əsaslanan bir fokus göstərmək niyyəti ilə yerdən üç çubuq qaldırdı. İki çubuqdan düzbucaq düzəltmək və üçüncü çubuqla onu havada saxlamaq lazım idi. Stella onları əlinə almağı belə istəmirdi. Bu onu maraqlandırmırdı. Lakin Yucin təkid edirdi və Stella razı olduğu zaman Yucin kömək etmək üçün onun sağ əlindən tutdu.
Stella əlini dartaraq:
– Lazım deyil, – dedi. – Mən özüm edərəm.
Lakin Stella çubuqlarla müvəffəqiyyətsiz olaraq əlləşdi və onları tullamaq istərkən, Yucin onun hər iki əlini öz əlinə aldı. Bu elə gözlənilməz oldu ki, Stella əllərini çəkib çıxara bilmədi və bilaixtiyar Yucinin gözlərinin içinə baxdı.
– Əl çək, Yucin, xahiş edirəm, əllərimi burax.
Yucin düz ona baxaraq, başını buladı.
– Rica edirəm, burax, – deyə Stella təkrar etdi. – Eləmə. Mən istəmirəm.
– Nə üçün?
– Elə belə!
– Axı nə üçün?
– Elə belə, istəmirəm.
– Sən həqiqətənmi məni daha sevmirsən? – deyə Yucin soruşdu.
– Yox, sevmirəm… Hər halda elə yox…
– Bəs sevirdin?
– Çox güman ki, sevirdim.
– İndi isə artıq sevmirsən?
– Bəli, əgər bilmək istəyirsənsə, artıq sevmirəm.
O, Stellanın əllərini buraxdı və məyus nəzərlərlə onu süzdü. Lakin bu da təsir göstərmədi. Onlar yavaş-yavaş geriyə, şəhərə doğru qayıtdılar. O, Stellagilin həyət qapısının girəcəyində dedi:
– Belə görünür mənim daha sənin yanına gəlməyimə dəyməz?
Stella:
– Bəli, dəyməz, – dedi.
Stella bir dəfə də olsun arxasınca baxmadan evə daxil oldu. Yucin isə bacısının yanına qayıtmaq əvəzinə evlərinə yollandı. Bu iş ona çox ağır gəlirdi, bir qədər qonaq otağında oturduqdan sonra o öz otağına getdi. Hava qaralmışdı, o isə hələ də oturub pəncərədən ağaclara baxır və öz itkisi üçün qüssələnirdi. İndi ki o, Stellanın məhəbbətini qazana bilmədi, görünür, onun üçün kifayət qədər yaxşı deyildi. Bəs səbəb nədir? Kifayət qədər gözəl (Yucin həqiqətən də özünü gözəl hesab etmirdi) və ya kifayət qədər qüvvətli və cəsarətli olmadığımı?
O, ayın parlaq bir qalxan kimi ağacların üzərindən sallandığını gördü. İki lay yüngül bulud müxtəlif yüksəklikdə bir-birinə doğru üzürdü. Yucin öz fikirlərindən ayrılaraq, bu buludların haradan gəldiyini düşünməyə başladı. Günəşli günlərdə buludlar intəhasız karvanlarla səmada üzdükləri zaman, onlar adamın gözünün qarşısında əriyir, sonra isə bir möcüzə kimi yenə haradan isə gəlirdilər. Yucin ilk dəfə buna diqqət yetirərkən çox heyrətləndi, o zaman o hələ buludların nə olduğunu bilmirdi. Sonra o bu barədə fiziki coğrafiyadan dərs kitabında oxudu. Bu gün bu buludlar da, onların üzərində süzdükləri hüdudsuz çöllər də, otlar da, ağaclar da, millərlə uzanan intəhasız meşələr də onun xəyalına gəldi. Dünya nə qədər gözəldir! Axı şairlər – Lonqfello, Brayant və Tennison – məhz belə şeylər haqqında yazmışdır. Yucin sevdiyi poemaları – “Tanatopsis”i və “Elegiya”nı xatırladı. Həyat necə də qəribədir!
O, ürək ağrısı ilə Stella haqqındakı fikrə qayıtdı. Stella, bu gözəl qız, tamamilə onun həyatından getmişdi. Artıq onlar heç vaxt danışmayacaqlar. O heç vaxt Stellanın əllərindən tutmayacaq, onu öpməyəcəkdir. Ah, o buz meydanındakı axşam! Bu nə qədər gözəl idi! O soyundu və yatağa uzandı. Yucin tək qalmaq, öz kədər və qüssəsinə qapılmaq istəyirdi. O, yatağına uzanıb, ola biləcək şeylər – öpüşlər, nəvazişlər, min cür sevinclər haqqında xəyala daldı.
Bir bazar günü Yucin tor yelləncəkdə uzanıb, Aleksandriyanın necə sıxıcı şəhər olduğu barədə düşünürdü. O, Çikaqo şənbə qəzetini açdı (bu, əslində bazar günü qəzeti idi, çünki bazar günləri qəzet çıxmırdı) və darıxdığından onu nəzərdən keçirməyə başladı. Qəzet həmişə olduğu kimi onun üçün rəfedilməz maraqla dolu idi, böyük şəhərin sehrləri bir maqnit kimi onu özünə çəkirdi. Budur, kiminsə tikməyə hazırlaşdığı böyük otel, budur, Çikaqoya qastrola gəlmiş məşhur pianoçunun şəkli, sonra yeni komediya haqqında rəy, Çikaqo çayları arasında yerləşən Qaz adasında şairanə bir guşənin təsviri – burada köhnə gəmilər yaşayış evlərini əvəz edir və onların arasında qazlar yırğalana-yırğalana dolaşırlar. Cənubi Xolsted-stritdə kömür anbarına düşmüş adam haqqındakı xəbər Yucinin diqqətini cəlb etdi. Bu, altı min iki yüz neçənci nömrəli evdə olmuşdu, – o belə uzun küçələrin olduğunu təsəvvür etmirdi. Bu, yəqin ki, nəhəng bir şəhər olmalıdır. Daş döşənmiş küçələrdə qaçışan konka vaqonları, dəstə-dəstə camaat, qatarlar haqqında fikirlər cazibəli çağırış kimi onu hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı.
O sanki bir maqnitin cazibəsi altına düşmüşdü. Bu əcaiblik, bu gözəllik, bütün bu həyat dəfedilməz bir qüvvə ilə onu özünə doğru çəkirdi.
O, fikrində “Çikaqoya gedəcəyəm!” – deyə qət etdi və ayağa qalxdı. Budur – doğma, rahat, sakit evləri onun gözü qarşısında durur. Bu evdə anası, atası, Mirtl yaşayırlar. Lakin o gedəcəkdir. Əgər o istəsə, geri qayıtmasına heç nə mane olmaz.
O öz-özünə: “Əlbəttə, mən qayıda bilərəm”, dedi.
O, yenilməz bir qüvvə ilə hərəkət etdirilirmiş kimi evə daxil oldu, öz otağına qalxdı və kiçik çamadanını tapdı. O ilk növbədə ona lazım ola biləcək şeyləri ora yığdı. Cibində doqquz dollar pulu var idi – bir müddət idi ki, o pul yığırdı. Aşağı düşdü və qonaq otağının qapısında dayandı.
Onun daxili mübarizə keçirdiyini bildirən ciddi üzünə baxaraq, anası:
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu:
O:
– Mən Çikaqoya gedirəm, – dedi.
Anası nə düşünəciyini bilmədən, təəccüblə:
– Nə vaxt? – deyə soruşdu.
Yucin cavab verdi:
– Bu gün.
Ana səsləndi:
– Ola bilməz! Sən zarafat edirsən?!
Ana etimadsızlıqla gülümsədi. Əlbəttə bu, uşaqcasına hərəkətdən başqa bir şey deyildir.
Yucin:
– Mən elə bu gün gedirəm, – dedi, – özü də saat dörd qatarına çatmaq istəyirəm.
İndi ananın üzündə təşviş görünürdü.
– Bu ola bilməz, – deyə o təkrar etdi.
Yucin:
– Axı mən hər vaxt qayıda bilərəm, – dedi. – Özümə başqa bir məşğələ axtarmaq vaxtı çatmışdır.
Ata daxil oldu. Onun anbarda balaca bir emalatxanası var idi. O burada bəzən maşınları təmizləyir və furqonları təmir edirdi. İndi də oradan gəlirdi.
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu.
– Yucin gedir.
– Bu xeyir iş nə vaxtdır? – deyə ata istehza ilə soruşdu.
– Bu gün. O deyir ki, bu saat gedir.
Təəccüblənmiş Vitla:
– Ümid edirəm ki, bu ciddi deyildir? – dedi. O öz qulaqlarına inanmırdı. – Nə olub, birdən belə, havalanmısan? Belə bir addımı yaxşıca düşünmək lazımdır! Sən orada hansı vəsaitlə yaşayacaqsan?
Yucin:
– Birtəhər dolanaram, – dedi. – Mən gedirəm. Aleksandriyada qaldığım bəsdir. Mən buradan qurtulmaq istəyirəm.
Təşəbbüsə inanan ata:
– Sən deyən olsun, – dedi. Görünür o, bu vaxta qədər oğlunu tanımamışdı.
– Çamadanını yığmısanmı?
– Yox, qoy anam şeylərimi mənə göndərsin.
– Bu gün getmə, – deyə miss Vitla xahiş etməyə başladı. – Heç olmasa, nəğd bir şey olana qədər gözlə.
– Mən bu gün gedirəm, ana. – O bir əli ilə anasını qucaqladı. – Ana can!..
O indi artıq anasından hündür idi və hələ də boy atmaqda davam edirdi.
Ana yavaşdan:
– Yaxşı, Yucin, – dedi. – Lakin sən nahaq yerə gedirsən.
Oğlu onu tərk edirdi – ananın ürəyindən qara qanlar axırdı.
– Mən həmişə qayıda bilərəm. Axı, oradan bura cəmi yüz millik yoldur.
Özünü sakit tutmağa cəhd edən ana, nəhayət:
– Nə deyim, get, – dedi, – mən sənin çamadanını yığaram.
– Mən artıq hamısını yığmışam.
Ana yoxlamağa getdi.
Yucinin hələ tərəddüd edəcəyini düşünən Vitla:
– Qoy sən deyən olsun, – dedi, – yola düşməyə az qalıb. Çox təəssüf. Yəqin ki, bu sənin xeyrinə olacaqdır. Hər ehtimala qarşı sən bilirsən ki, sənin buraya qayıtmağına həmişə şad olarıq.
Yucin:
– Bilirəm, – dedi.
Onlar hamısı – Yucin, ata, Mirtl – bir yerdə avtovağzala yollandılar. Ana onlarla getmədi. O ağlamaq üçün evdə qaldı.
Vağzala gedərkən onlar Silviyaya dəydilər.
– Nə edirsən,Yucin? – deyə o səslədi. – Bu nə əcaib fantaziyadır! Getmə!
Vitla:
– O artıq qərar vermişdir, – dedi.
Nəhayət, Yucin azadlığa çıxdı. Məhəbbət, ailə, bütün qohum və tanışlar, valideynləri onu möhkəm sürətdə öz ağuşunda saxlayırdı və onun indi atdığı hər addım sanki bu halqaları qırırdı. Ata oğlunun əlini mehribanlıqla və möhkəm sıxaraq:
– Qoçaq ol! – dedi və titrəyərək udqundu.
Mirtl qardaşını öpdü.
– Sən nə qəribəsən, Yucin! Mənə məktub yaz.
– Yaxşı…
O vaqona qalxdı. Zəng çalındı və qatar yola düşdü. Yucin tanış yerlərə baxdı, ağrı, əsl bir ağrı onun ürəyini sıxdı. Stella, atası, anası, Mirtl, onların sevimli evləri… bütün bunlar onun həyatından çıxıb gedirdi.
O udqunaraq az qala inildədi.
– Hmm! Lənət şeytana!
O skamyanın arxasına söykəndi və heç bir şey haqqında düşünməməyə çalışdı. O özünə yol açmalıdır. Dünya bunun üçün yaranmışdır. Onun özü də bunun üçün yaranmışdır. O istədiyini əldə edəcəkdir.
DÖRDÜNCÜ FƏSİL
Çikaqo – onu kim təsvir edə bilər? Göl sahilinin çürümüş bataqlığında sehrli əsanın hərəkəti ilə boy atmış kimi görünən bu nəhəng qarışqa yuvasını təsvir etməyə kimin qüvvəsi çatar! Bir çox millər boyu miskin balaca evlər, ağac döşəməsi, qaz fanarları, su kəmərləri, çox keçmədən əhalinin çaxnaşacağı taxta səkiləri olan küçələr uzanır. Daşyonanların əllərindəki yüz minlərlə çəkicin danqıltısı, iskənə zərbələrinin ahəngdar səsi! Uzaqlarda birləşən teleqraf ağaclarının uzanan cərgələri; növbətçi kimi duran minlərlə pərakəndə evlər, zavodlar, göyə ucalan fabrik bacaları, onların arasında çılpaq səhrəda sancılanmış tənha, görkəmsiz, zəlil kilsə! Günəş altında otlarının rəngi solmuş bakir düzlər. On, on beş, iyirmi, otuz cərgəli polad relslərin keçdiyi geniş dəmir yol sahəsi, muncuq kimi bu yollarda düzülən minlərlə çirkli vaqonlar. Guruldayan paravozlar, qaçan qatarlar, keçidlərdə duran adamlar – piyadalar, arabaçılar, sürücülər, pivə arabaları, kömür, kərpic, daş, qum daşıyan platformalar – yeni, təbii, qarşısıalınmaz həyatın mənzərəsi!
Çikaqoya yaxınlaşdıqca Yucin böyük şəhərin məna və əhəmiyyətini daha artıq anlamağa başlayırdı. Bu parlaq, mənalı, gözəl həyatla müqayisədə zəif qəzet səsləri indi ona nə qədər anlaşılmaz görünürdü. Onun qarşısında yeni aləmin – əzəmətli, cazibədar, tamamilə başqa bir aləmin mahiyyəti açılırdı. Qatar şəhərə yaxınlaşarkən, gözəl şəhərətrafı stansiya gəncin nəzərini cəlb etdi. O hələ belə stansiya görməmişdi. O heç bir zaman bu qədər əcnəbi fəhlələr yığını da görməmişdi – bir yığın litvalılar, polyaklar, çexlər şəhərkənarı qatarı gözləyirdilər. O, ömründə əsl böyük zavod da görməmişdi, burada isə onlar Yucinin qarşısında bir-birinin ardınca yüksəlirdi – poladəridən, çini qab qayıran, sabun hazırlayan, çuğunəridən zavodlar qaralan səmanın qəmgin və əlçatmaz fonunda yüksəlirdi. Bazar günü olduğuna baxmayaraq, bu küçələrin havasında nə isə gənclik, canlanma və qaynar bir qüvvə hiss olunurdu. Yucinin nəzərini sərnişin gözləyən konkalar cəlb etdi. Bir yerdə çaydan kəndirlə bərə aparılırdı; bu, çirkli iyrənc çay idi, lakin onun səthində çoxlu gəmilər toplanmışdı, hər iki sahildə isə nəhəng anbarlar, taxıl dəyirmanları, kömür anbarları – böyük şəhərin zəruri ehtiyaclarına xidmət edən binalar uzanırdı. Yucinin təxəyyülü canlandı. Bu lövhəni qara tonda vermək necə yaxşı olardı, ancaq körpülərdə və gəmilərdə olan işığı qırmızı yaxud yaşıl rəngdə vermək lazımdır. Bəzi rəssamlar belə şeyləri jurnallar üçün çəkirlər, lakin bu onlarda kifayət qədər şairanə çıxmır.
Yucini gətirən qatar, başqa uzun qatarların arasından keçərək, nəhəng qabarıq damın altına gəldi, burada şüşə və poladdan olan iyirmiyə qədər qövs fənərləri işıldayırdı. İnsan izdihamı irəliyə-geriyə gedir, paravozlar fısıldayır, zəng səsləri ətrafa yayılırdı.
Yucinin bu şəhərdə nə qohumları, nə tanışları, müraciət edəsi heç kəsi yox idi, lakin o, tənhalıq hiss etmirdi. Yeni, görünməmiş həyat mənzərəsi onu valeh etmişdi. O vaqondan çıxdı, haraya getmək haqqında fikirləşərək, ağır addımlarla çıxışa doğru yönəldi. Küncdə yandırılmış fənər işığında, onun gözünə “Medison-strit” sözləri yazılmış lövhəcik sataşdı. O bu küçəyə nəzər saldı. Küçə boyunca hər iki tərəfdə cərgə ilə çoxlu mağazalar yerləşmişdi, konkalar cingildəyir, piyadalar tələsik ötüb keçirdilər. Onun başında “Nə gözəl mənzərədir” fikri doğdu və o, qərb tərəfə döndü. Xəyala qapılaraq, üç milə qədər yol getdi, tamamilə qaranlıqlaşdıqdan sonra yadına düşdü ki, gecələmək üçün yer tapmaq qayğısına qalmamışdır. Karvansara qabağında, hörülmüş oturacaqlı stulda əyləşən xoşsifət, kök bir kişi təkcə görünüşü ilə sanki bütün lazım olan məlumatı verəcəyini vəd edirdi.
– Bilmirsiniz, burada, yaxında otaq kirayə verən tapılarmı? – deyə Yucin soruşdu.
Axşam havasından həzz alan adam diqqətlə onu nəzərdən keçirdi. O bu karvansaranın sahibi idi.
– Bax, orada, yeddi yüz otuz iki nömrəli evdə, aşağı mərtəbədə yaşlı bir qadın yaşayır. Deyəsən, onun otağı vardır. Bəlkə o sizi qəbul etdi.
Gənc oğlan onda açıqcasına etimad oyadırdı.
Yucin küçənin o tərəfinə keçdi və birinci mərtəbənin qapısındakı zəngi basdı. Qapını uca boylu, gülər üzlü bir qadın açdı. Ağ saçları onun simasına nuranilik verirdi.
– Sizə nə lazımdır? – deyə o soruşdu.
– Orada, karvansaranın yanında bir centlmen mənə dedi ki, kirayə üçün sizdə otaq tapılar.
Qadın mehribanlıqla gülümsədi. Gəncin özünü itirməsi, onun həyəcandan parlayan gözləri, həmçinin paltarı və hərəkətləri əyalətdən olduğuna işarə edirdi.
Qadın:
– Hə, içəri gəlin, – dedi. – Məndə otaq vardır. Ona baxa bilərsiniz.
Bu tamamilə ayrıca olan, pəncərələri küçəyə baxan balaca bir yataq otağı idi. Yaxşı, sadə və rahat idi.
Yucin:
– Bu otaq mənim xoşuma gəlir, – dedi.
Qadın yenidən gülümsədi.
– Həftədə iki dollar verəcəksiniz, – dedi. Yucin çamadanını döşəməyə qoyaraq:
– Olsun, – dedi. – Mən bu otağı tuturam.
– Siz şam etmisinizmi? – deyə qadın soruşdu.
– Xeyr, ancaq mən bir az sonra gəzməyə, şəhərə baxmağa çıxacağam, yeməyə bir şey taparam.
– Getməsəydiniz, mən sizə yemək verərdim, – deyə qadın təklif etdi.
Yucin ona təşəkkür etdi və qadın yenə gülümsədi. Gör Çikaqo əyalətlə necə rəftar edir – onun küçələrini əlindən alır.
Yucin pəncərəni açdı, dizi üstə durdu və pəncərə önünə söykəndi. Ona hər şeyin qeyri-adi göründüyü küçəyə baxdı. Vitrinlər işığa qərq olmuşdu. Adamlar tələsirdilər – onların addımları necə də gurultu ilə səslənir! Şərqə, qərbə – hara baxsan, hər yerdə eyni şey, hər yerdə böyük, əzəmətli, heyrətamiz şəhər! Bura nə yaxşıdır! İndi Yucin bunu bilir. Bütün bunların xatiri üçün bura gəlməyə dəyərdi. Necə olmuş ki, o, Aleksandriyada bu qədər qala bilmişdi! O burada işə düzələr, mütləq düzələr. O tamamilə əmin idi. O bunu bilirdi.
O vaxtlar Çikaqo yeni gələnlərə həqiqətən bir aləm imkan və ümidlər verirdi. Burada nə qədər yenilik, hələ toxunulmamış şeylər var idi – hər şey yaradılma mərhələsində idi. Uzun cərgələrlə düzülmüş evlər və mağazalar, əksəriyyəti müvəqqəti binalardan – bir və ikimərtəbəli baraklardan ibarət idi, lakin bəzi yerlərdə yaxşı gələcəyin müjdəsini verən üç və dörtmərtəbəli kərpic binalar nəzərə çarpırdı. Göl ilə çay arasında – Şimal və Cənub tərəflərdə – yerləşən ticarət mərkəzi özündə Yaxın Qərbə xidmət edən mağazalar burada toplaşmışdı. Burada nüfuzlu banklar, kontorlar, böyük pərakəndə satış mağazaları, otellər var idi, burada milyonlarla insanların gəncliyini, xəyallarını, təbii arzularını təcəssüm etdirən insan axını daim qaynayırdı. Siz buraya düşən kimi hiss edirsiniz ki, Çikaqo qarşısıalınmaz coşğunluq, ümid və arzular mənbəyidir. Bu, hər bir mütərəddid qəlbə həyat qüvvəsi axıdan şəhər idi, gəncləri şirin xəyala dalmağa məcbur edir, yaşlılara isə təlqin edirdi ki, yaxşılığa doğru dəyişilə bilməyən heç bir ağır vəziyyət yoxdur.
Bütün bunların arxasında, əlbəttə, mübarizə gizlənmişdi. Gənclik – ümid və qaynar qüvvə – çox güclü çarpışma yaradırdı. Burada gecikmədən işləmək, daim hərəkətdə olmaq, təşəbbüs göstərmək lazımdır. Şəhər hər kəsdən onda olan ən yaxşı keyfiyyətləri tələb edir, bu keyfiyyətlər olmadıqda ondan sadəcə üz çevirirdi. İstər nə isə axtaran gənclər, istərsə də yetkin adamlar bunu öz üzərində sınayırdı. Burada tənbəlliyə yer yoxdur.
Yucin özünə yer eləyən kimi bunu anladı. O mürəttiblik sənətindən əl çəkdi. Bu məsləhət olunmuşdu. O, rəssam yaxud buna bənzər bir sənət sahibi olmaq istəyirdi, lakin bu işə necə başlamaq haqqında heç bir təsəvvürü yox idi. Hər şeydən yaxşı qəzet işinə düzəlmək idi, lakin təcrübəsizləri ora çətin ki, qəbul etsinlər. Axı o tamamilə köməksizdir. Doğrudur, onun şəkil eskizləri bacısı Mirtlə xoş gəlirdi. Lakin Mirtl nə anlayırdı? Əgər o bir yerdə öyrənərsə, onu öyrədəcək bir adam tapılarsa, bəlkə də… Hələlik isə işləmək lazımdır…
Hər şeydən əvvəl, şübhəsiz, qəzetlərdə, özünə yol açmaq istəyən hər kəsi cəlb edən bu gözəl müəssisələrdə taleyini sınadı. Lakin səs-küylü redaksiyalar, bədii şöbələrin qaşqabaqlı müdirləri və təkəbbürlü redaktorları Yucini qorxudurdu. İş başında duranlardan biri Yucinin ona göstərdiyi üç-dörd şəkil eskizini maraqlı hesab etdi, lakin onun qanı qara idi. Yox, ona heç kəs lazım deyil. O belə də dedi: “Yox,bizə heç kəs lazım deyildir”. Yucin kədərlə düşündü ki, onu bu sahədə, yəqin məğlubiyyət gözləyir.
Bu oğlanın bütün fəlakəti onda idi ki, onun istedadı hələ mürgüləyirdi. Həyatın gözəlliyi və onda olan valehedicilik artıq Yucini öz hakimiyyətində saxlayırdı, lakin o bunu hələ cizgilər və boyalarla təsvir etmək iqtidarında deyildi. O aramsız olaraq səs-küylü küçələrdə dolaşır, vitrinlərin yanında uzun-uzun dayanır, çayda üzən qayığa, göldə yırğalanan gəmiyə saatlarla baxırdı. Bir dəfə gündüz Yucin gölün sahilində durduğu zaman üfüqdə bir yelkənli gəmi göründü. Bu onun həyatında gördüyü ilk gəmi idi. Onda gözəllik hissi coşdu. O, hasarda oturdu, gəmi gözdən itənə qədər onun arxasınca baxdı. Deməli, böyük göllər belə olur! Bəs böyük dənizlər – Atlantik, Sakit, Hind okeanları necə olmalıdır. Ah, dənizlər! Bəlkə bir vaxt o, Nyu-Yorka getdi, orada dənizləri görər. Burada da dəniz onun qarşısındadır – lakin kiçik miqyasda – və o necə də gözəldir!
İnsan yaşamaq üçün vəsaitlə təmin olunmamışsa, vaxtını göl sahillərində, bərələr və vitrinlər qarşısında xəyallar içərisində keçirərək, heç bir şey etmədən yaşaya bilməz. Yucinin isə vəsaiti yox idi. O, ata evini tərk edərkən müstəqillik əldə etmək qərarına gəlmişdi. O, dolanmaq üçün əmək haqqı almaq istəyirdi. O istəyirdi ki, işinin pis gətirmədiyini evə yazmaq imkanı əldə etsin. Onun əşyaları gəlib çıxdı, anasından mehriban məktub və bir qədər pul gəldi. Bu, cəmisi on dollar idi. O bu pulu geri qaytardı – o yeni həyata bu cür başlamağı düşünməmişdi. O, hesab edirdi ki, öz qazancı ilə yaşamalıdır, hər halda bunu sınamağı qərara almışdı.
On gün keçdi, Yucinin sərmayəsi olduqca azaldı, – onun bir dollar yetmiş beş sent pulu qalmışdı – nə cür iş olur-olsun, işləmək lazım idi. İndi rəssamlıq, hətta mürəttiblik yeri haqqında düşünməyə belə dəyməzdi. Mürəttib, həmkarlar ittifaqının üzvü olmalıdır, Yucin isə ittifaq üzvü deyildi, bunun üçün də rast gələn hər bir işdən yapışmaq lazım idi. O öz xidmətini təklif etməklə bu mağazadan o mağazaya getməyə başladı. İş haqqında soruşduğu miskin emalatxanalar o qədər xoşagəlməz idi ki, Yucin daxilən iyrənirdi. Lakin o öz vasvasılığını boğdu. O nə iş olursa olsun, qəbul etməyə, çörəkçi, şirniyyat yaxud parça-mal mağazasında kontorçu olmağa da razı idi.
Bir dəfə o bəxtəbəxt böyük bir dəmirçi dükanına daxil oldu. Onun müraciət etdiyi adam ona baxdı.
– Mən sizə soba təmiri işini təklif edə bilərəm, –dedi.
– Yucin onu başa düşmədi, lakin məmnuniyyətlə razılaşdı. Ona həftədə altı dollar təyin etdilər – bu pulla hər halda yaşamaq olardı. Yucini sobaların yığılması, rənglənməsi və təmiri ustası olan iki yekəpər işçinin ixtiyarındakı çardağa apardılar. Onlar öz yeni köməkçilərinə acıqlı-acıqlı izah etdilər ki, o köhnə sobaların pasını təmizləməli, həmçinin onların yığılmasına, rənglənməsinə və anbara daşınmasına kömək etməlidir – bu dükanın sahibi şəhərin hər tərəfindən köhnə mallar satanlardan sobalar alır və bunlar satış üçün təmir olunurdu. Pəncərənin yanında Yucinə alçaq bir oturacaq ayrılmışdı. O, paslı sobaları təmizləməli idi. O aşağıya, dalana, həyətində yaşıl ot bitmiş evlərə baxaraq çox vaxt işi unudurdu. Şəhər onun üçün möcüzələrlə dolu idi, hər bir xırda şey onu özünə cəlb edirdi. Yaxından keçən cındırçı “Cındır, dəmir-dümür alıram” deyə bağırdığı yaxud tərəvəz satan “Pomidor, kartof, təzə qarğıdalı, göy noxud” deyə səsləndiyi zaman Yucin başını qaldırır və qulaq asırdı. Bu bir növ musiqi kimi onda canlı əks-səda yaradırdı. Aleksandriyada buna oxşayan bir şey eşitməzsən. Bütün bunlar onun üçün necə də yeni idi! Yucin nə kimi eskizlər çəkəcəyini təsəvvürünə gətirirdi. O, həyətdə ipdən asılmış paltarları, səbətli qızları və sairəni xəyalında təsvir edirdi.
Bir dəfə o, səylə işləyirmiş kimi düşündüyü zaman ( o artıq iki həftə idi ki, dükanda işləyirdi) ustalardan biri səsləndi:
– Ey, hərəkətə gəlsənə! Pulu onun üçün vermirlər ki, sən gözünü pəncərəyə dikəsən.
Yucin yerində donub qaldı. O, avaraçılıq etdiyini görmürdü. İncik halda və meydan oxuyarcasına:
– Sizə nə var? – dedi. İndiyə kimi o hesab edirdi ki, bu adamlarla bərabər hüquqda işləyir və heç də onlara tabe deyildir.
– Mən sənə göstərərəm, dikbaşın biri, – deyə yaşlı, çox kobud, “Oliver Tvist”dəki Bill Sayksa oxşayan usta səsləndi. – Sənin ağanın kim olduğunu mən sənə göstərərəm. Cəld ol deyirəm sənə, həyasızlıq etmə!
Bu vəhşi kobudluğun gözlənilməz partlayışı Yucini heyrətə gətirdi. Onun rəssam kimi uzaqdan müşahidə etdiyi və onu bir hadisə kimi maraqlandıran yırtıcı indi özünü göstərirdi.
Yucin özünü nə cür təhlükəyə atdığını yalnız nisbətən anlayaraq çığırdı.
– Cəhənnəm olun!
– Nə dedin? – deyə usta bağırdı və onun üzərinə atıldı.
O ağır, mıxlı başmağının burnu ilə Yucini vurmaq niyyətiylə onu divara doğru itələdi. Yucin döşəmədən sobanın dəmir ayağını qapdı. O, kətan kimi ağarmışdı.
Yucin dəmir qıçı əlində möhkəm sıxaraq hədə ilə:
– Yaxşısı budur ki, mənə toxunmayın, – dedi.
Belə bir qızışmanın yersiz olduğunu anlayan başqa usta:
– Burax Cim, – dedi, – ona toxunma. Əgər o sənə xoş gəlmirsə, qov çıxsın getsin.
Yucinin açıqürəkli ağası:
– Elə isə cəhənnəm ol, get! – dedi.
Yucin hələ də əlində sobanın qıçını tutaraq pencək və şlyapası asılmış asılqana yaxınlaşdı, hücumun təkrar olunmasından qorxaraq ehtiyatla rəqibinin yanından keçdi. O, inadcıllıq göstərdiyi üçün cəza olaraq, Yucinə yenidən yumruq vurmaq fikrində idi, lakin özünü saxladı.
Yucin qapıya yaxınlaşarkən usta:
– Özünü çox ağıllı hesab edirsən, küçük, – dedi. – Ayıl, yuxulu əntər!
Yucin özünü alçaldılmış və rüsvay edilmiş hiss edərək, sakitcə çıxıb getdi. Bir işə bax! Onu, Yucin Vitlanı az qala təpikləmiş, bayıra itələmişdilər, özü də işdə, həftədə altı dollar verdikləri işdə! Bir anlığa kəskin ağrı onun boğazını tutdu, lakin bu, tədricən keçib getdi. Yucin ağlamaq istədi, ancaq bacarmadı, aşağıya düşdü və kontora yaxınlaşdı. Onun üzü və əlləri rəngə bulaşmışdı. Onu işə qəbul edən adama:
– Mən gedirəm, – dedi.
– Yaxşı. Nə baş vermişdir?
– Bu heyvan usta məni təpiklə vurmaq istəyirdi, – deyə Yucin izah etdi.
– Bəli, onlar bir az ədəbsiz uşaqlardır, – deyə sahibkar razılaşdı. – Mən bilirdim ki, siz onlarla yola gedə bilməyəcəksiniz. Burada sizdən möhkəm adam lazımdır. Hesabınızı alın.
O stol üstünə üç yarım dollar qoydu. Yucin bu qəribə cavabı heyrət içərisində dinlədi. O, həmin adamlarla yola getməli imiş. Bəs onlar Yucinlə yola getməyə borclu deyillər? Deməli, böyük şəhər özündə belə sakitlik gizlədir!
Yucin evə qayıtdı, yuyundu və yenidən küçəyə çıxdı, çünki indi işsiz oturmaq vaxtı deyildi. Bir həftə keçdikdən sonra o, daşınmaz əmlak satışı agentliyində kuryerlik yeri tapdı. O, boşalan evləri öyrənməli, nömrələrini xəbər verməli və pəncərəyə “kirayə verilir” sözləri ilə elan yapışdırmalı idi. Bu iş ona həftədə səkkiz dollar gətirir və gələcəkdə bəzi imkanlar açırdı. Bu yer Yucini tamamilə təmin edirdi, lakin üç ay keçməmişdi ki, bu kontor iflasa uğradı. Payız yaxınlaşırdı, qış kostyumu və isti palto haqqında düşünmək lazım idi. Lakin Yucin işinin düz gətirməməsi haqqında valideyninə yazmırdı. Əslində nə olursa olsun, o istəyirdi ki, evdəkilər onun işinin yaxşı olduğunu düşünsünlər.
Onun təəssüratı getdikcə aydınlaşır və kəskinləşirdi – şəhərin bəzi rayonlarının hər addımda gözə çarpan zənginliyi buna səbəb olurdu. Miçiqan, Preri, Eşlend-avenyü kimi küçələr, həmçinin Vaşinqton bulvarı – Yucinin heç bir vaxt görmədiyi ən gözəl evlər tikilmiş rayonlar – onu heyrətləndirirdi. O bu evlərin möhtəşəmliyinə, onları əhatə edən çəmənliklərin gözəlliyinə, aynalı pəncərələrinə, karetalarına və qulluqçularına valeh olmuşdu. O həyatında ilk dəfə idi ki, zəngin geyimli qapıçılar görürdü. O, uzaqdan ona gözəllik möcüzəsi kimi gələn və bəzəkli paltarlarında bu qədəq şıq görünən gənc qız və qadınlar, öz boy-buxunları ilə adamı valeh edən gəncləri görürdü. Ola bilsin ki, daim qəzetlərin yazdığı həmin “cəmiyyətin” nümayəndələri elə bunlar idilər. Yucin hələ bundan baş çıxarmağı bacarmırdı. Gözəl geyim və dəb-dəbə onun üçün yüksək ictimai vəziyyətə dəlalət edirdi. İlk dəfə idi ki, onun gözləri açılmışdı və o, əyalətdən gələn yeniyetmələri gözləyən həyat ilə dünyada olan nemətlər – daha doğrusu, ictimai pillələrin ən yuxarısında duran bir ovuc insanın başına səxavətlə səpilən nemətlər – arasındakı dərin uçurumu görürdü. Bütün bunlar onu bir qədər ayıldır, həm də kədərləndirirdi. Həyat ədalətsizliklə dolu idi.
Bu payız günlərində, ağacların yarpaqları saraldığı və iliklərə işləyən külək, tüstü burumlarını və toz buludlarını qabağına salıb qovduğu zaman o inandı ki, şəhər amansız olmağı bacarır. Onun qarşısına köhnə paltarda, kədərli, taqətsiz, çuxura düşmüş gözləri dərin ümidsizliklə baxan adamlar çıxırdı. Onları bu vəziyyətə, yəqin ki, ağır həyat salmışdı. Əgər onlar sədəqə dilənirdilərsə – doğrudur, onlar Yucinə az müraciət edirdilər, çünki onun görünüşü heç də təmin olunduğunu isbat etmirdi, – deməli, sadəcə həyatın uğursuzluğundan şikayət edirdilər. Axı fəlakətə uğramaq asandır. Əgər diribaş olmasan, asanlıqla acından vərəmləmək olar – şəhər bunu Yucinə tezliklə öyrətdi.
