Kitabı oku: «Шамякін суд»

Василий Ширко

Yazı tipi:

Васіль Шырко
Шамякін суд
Гумарыстычныя апавяданні

Серыя «Несур’ёзна пра сур’ёзнае» заснавана ў 2014 годзе

Рэдакцыйны савет:

А. М. Зэкаў, К. В. Камейша,

Л. Ф. Анцух, В. А. Губараў

* * *

Гарадскiя жулiкi

Пралог

У Беларусі больш як дваццаць тысяч рэк і амаль гэтулькі ж вёсак. Многія рэкі, нават бацька Нёман, «чысцейшы ад чэрвеньскіх рос», абмялеў, дзякуючы скарапанаўскай меліярацыі, а іншыя, як рэкі майго маленства і юнацтва, шчодрыя на рыбу Уздзянка, Алёхаўка, Жэсць, увогуле зараслі зялёнай раскай, ператварыліся ў канавы з іржавай вадой і гадкімі жабамі-рапухамі, п’яўкамі.

Нікуды ад урбанізацыі не ўцячэш. Невялікія вёскі зніклі, знікаюць, будуць знікаць. На іх месцы, дзе яшчэ нядаўна звінеў дзіцячы смех, раздаваліся галасы кабет ля калодзежных жураўлёў, спаборнічалі рана ранічкай (хто каго перапяе) галасістыя пеўні, выконвалі сваё адвечнае «му-у-у» каровы, рохкалі свінні, пасялілася цішыня. Настальгія – «гэта сум па чысціні», лічыў паэт Алесь Пісьмянкоў. І гэты сум не вылечыць ніякімі лекамі.

На шчасце, маё Чурылава не знікла. Яно стала прыгажэйшым. Выраслі новыя дамы – дачы мінчан. Унукі і праўнукі былых жыхароў нашай вёскі перасыпалі, абнавілі старыя хаты, пабудавалі новыя. Люба-дорага глянуць. І я як мог прыбраў свой бацькоўскі дом: абшаляваў звонку, абабіў вагонкай сцены ўнутры, прывёз новую мэблю, жонка развесіла карціны і партрэты бацькоў. Па прыездзе дадому штодня хаджу на могілкі, дзе пахаваны тата з мамай, дзед з бабай, блізкія і далёкія сваякі і, бадай, тысячы землякоў: Кучукі, Якімовічы, Леўшукі, Дуброўскія, Кашалевічы… З многімі я сябраваў, шчыраваў падлеткам на саўгасных фермах і палях, з іншымі вучыўся. Эх, дзе вы, мае дарагія? Ужо не згуляем у футбол. Перабралася на могілкі ці не ўся каманда. Пакуль без мяне, капітана. Але не за гарамі той час, калі далучуся да маіх сяброў і я. Таму і спяшаюся згадаць пра незабыўныя сустрэчы з тымі, па кім сумую. Чамусьці ў снах вы заўсёды вясёлыя, шчодра сыплеце жартамі, упрыгожваючы свой сказ прымаўкамі, прыказкамі, адмысловымі параўнаннямі.

Геніяльны французскі пісьменнік Віктор Гюго заўважыў: «Мы нараджаемся з крыкам, паміраем са стогнам, а жыць застаецца, як ні было б складана, са смехам».

Наш гараж

– Дзе ты будзеш ставіць сваю цацку? – спытаў бацька, калі мы прыехалі з райцэнтра. – Ці дадуць табе гараж у Мінску?

Во сялянская практычнасць! Я і не думаў пра гараж, калі машыну купляў. Знаёмы па лесвічнай пляцоўцы ставіць свае старэнькія «жыгулі» насупраць дома. І летам машына стаіць, і зімой. Відаць, і мне давядзецца да яго прысуседзіцца.

– Дык ці дадуць гараж? – захвалявалася маці.

– Доўга чакаць, мама. Я не пытаўся, але чуў: лягчэй кватэру атрымаць, чым гараж. Нават на платную стаянку, небам крытую, не ўбіцца.

– А зімой ты будзеш ездзіць?

– Не, канечне. Баюся. Ранавата да Абрама на піва.

– То, можа, пабудуем гараж у нас? Саб’ём з дошак. Хоць зімой пад навес машыну схаваеш, – уздыхнуў бацька.

– Гараж е ў В’юнашы, у Петрыка е, Кашаля, – загінала пальцы маці. Яна доўга лічыла, у каго з чурылаўцаў ёсць гараж, пакуль не збілася.

– Ты хіба разуйся, – параіў бацька, – а то на руках пальцаў не хопіць.

Маці нават вухам не павяла.

– Дзевятнаццаць… дваццаць адно, – нават добра ведаючы маю маці, не проста здагадацца, чаму пасля дзевятнаццаці ідзе дваццаць адно. А дзе, урэшце, прапала дваццаць, і чаму дваццаць адно, a не дваццаць адзін?

Маці хадзіла ў школу пяць зім. І тыя матчыны зімы былі надзіва кароткімі – кожная па месяцы, не даўжэй. За пяць месяцаў яна навучылася чытаць, з горам папалам пісаць і прыстойна лічыць. Кароў у полі маці лічыла тройкамі: тры, шэсць, дзевяць, дванаццаць… Не саб’ецца ніколі. Так што будзе не зусім справядліва сцвярджаць, што маці дарма мясіла бахіламі снег ад свайго маленькага хутара Востраў да Прысынкаўскай школы.

Слова маці ў нашым доме – закон, і бацька разумее: колькі б маці гаражоў ні налічыла, яму давядзецца зачальваць шнур і браць у рукі кельму. Амаль усе гаражы ў вёсцы цагляныя, хіба ў Шута з дошак. Але Шут ёсць Шут. Ды і не машына ў яго, а матацыкл. Так што на драўляны варыянт маці не ўгаварыць. А бацька – цясляр, не хочацца яму важдацца з цэглай і растворам, ён усё жыццё хаты рубіў, склюдаваў, столь падшываў, падлогу насцілаў. Хоць і працаваў да самай пенсіі брыгадзірам будаўнічай брыгады, справу з цэглай меў рэдка.

«Што тая гліна ці камень, – казаў ён, – дрэва жыве, яно дыхае. Вазьмі сасну – золатам пераліваецца, а пахне як».

Маці больш празаічны чалавек. Для яе прэстыж куды важнейшы, чым эстэтыка. Галоўнае – не ўдарыць тварам у гразь перад вяскоўцамі. Яна і тэлевізар першай у вёсцы купіла, і дыван замест палавікоў паслала.

– Дык будзем цагляны будаваць? – сумна спытаў бацька не то ў мяне, не то ў маці.

Я прамаўчаў. Не лезь, жаба, туды, дзе коней куюць.

– Анёж! – адрэзала маці, і адразу ўсё стала ясным, як божы дзень. Давядзецца будаваць гараж з цэглы. Усё вырашыла адно-адзінае слова, якое не сустрэнеш не толькі ў тлумачальным слоўніку, але і рэдка ў якім дыялектным. Ёсць «анёл», «анёлак», а матчынага «анёж» няма.

Назаўтра мы паехалі з бацькам у сельсавет, выпісалі паўтары тысячы цаглін і дзесяць мяшкоў цэменту. Дома чакаў прыемны сюрпрыз. На вуліцы каля хаты ўзвышалася ладная горка пяску. Маці ўдалося завярнуць самазвал з сельгастэхнікі. Куды шафёр вёз той пясок і каму – невядома. Паразумеліся з вадзіцелем за дзве пляшкі віна.

Гараж вырашылі будаваць паміж дзічкай і высокай стройнай бярозай, пасаджанай, калі я вучыўся яшчэ ў пачатковай школе. Месца для гаража выбралі добрае – лепшага, бадай, і не трэба.

– Пара і разметку рабіць, – сказаў бацька.

Мы раскалолі на некалькі частак бярозавае палена, узялі сякеру, рыдлёўку, рулетку, шнур і панеслі ўсё гэта на другі бок вуліцы.

– Ты зверху зямлю выбірай, – загадаў бацька, – а я калкі тым часам загастру.

Я зразаў рыдлёўкай чорную тлустую зямлю і думаў, чаму так часта ў нас урадлівую глебу пакрываюць асфальтам, узводзяць на ёй заводы, будуюць гарады. Тысячагоддзі стварала прырода гумусавы пласт, а мы яго губім на вачах. Няўжо нельга будаваць тыя ж гарады на пустках ці хаця б зразаць і вывозіць урадлівую зямлю з месца забудовы, прадаваць яе дачнікам, а калі самім не трэба, то і за мяжу за золата. Быццам і пісалі пра гэта не адзін раз, ёсць адпаведныя інструкцыі, а воз так і стаіць, не зрушыўся. Вунь бацька без інструкцыі ведае, як трэба рабіць.

Мы аж упарыліся, пакуль закончылі разметку. Па некалькі разоў мералі рулеткай шырыню, даўжыню, правяралі дыяганалі шнурам. Спатрэбіўся-такі, а я ўсё гадаў, навошта яго бацька ўзяў – сцены ж класці яшчэ не скора.

Фундамент вырашылі рабіць невялікі: сантыметраў на трыццаць у зямлі і дваццаць на паверхні. Сцены на паўцагліны – вытрымае як піць даць.

Капаў я. Бацька прывёз на самаробнай калясцы два мяшкі цэменту, пасля – напаўразбітую ванну, выкінутую кімсьці з суседзяў на агульны сметнік.

– З яе ўсё выцеча!

Бацька толькі ўсміхнуўся з маёй наіўнасці.

– Укапаем у зямлю – лепшага карыта не трэба. У ёй і бетон замяшаем, а там і раствор для кладкі.

Да абеду мы і фундамент выкапалі, і камення прывезлі. Папрасілі каня ў Шутавай Валі (яна малаказборшчыца) і двойчы з’ездзілі на камяніцу. Гэта побач з намі, метраў дзвесце ў адзін бок, не больш. Пасля абеду маці пайшла правяраць нашу работу.

– Дабром гэта не кончыцца, – як у ваду глядзеў бацька.

Маці падняла такі гвалт, што цэлыя чароды спалоханых варон дружна шуганулі ў неба.

– A Божачкі, a міленькі! Адзін дурань стары, другі малады, – крычала яна, – без пары загоняць мяне ў труну. О-о-я-ёй… А дзе ж вашы вочы былі! Самі не бачыце, дык у людзей спытайце.

Як мы з бацькам капалі траншэі пад фундамент, то людзей не было, а тут адкуль іх толькі набралася. Суседзі з хат павылазілі. Васіль Кучук, Зіна Кашалевіч, яшчэ адзін Васіль Кучук, бацькаў аднакласнік, ехаў на трактары з бочкай, спыніўся. І самае страшнае – як з-пад зямлі вырас спецыяліст па гаражах Валодзя Фурын. Калі Васілі і Зіна для бацькі не аўтарытэт, то ад Валодзі проста так не адмахнешся. Убачыўшы яго, маці яшчэ мацней закрычала:

– А скажы ж ты, Валодзечка, гэтым дурням, што не ўлезе машына ў такі гараж.

Валодзя, як спецыяліст высокага класа, не спяшаўся вынесці прысуд свайму настаўніку: ён шмат гадоў працаваў у бацькавай брыгадзе, і тата вучыў яго будаўніцтву. Майстра Фурын агледзеў выкапаныя пад фундамент траншэі, кашлянуў на ўсякі выпадак і палез у халяву бота па метр. Ён мог бы насіць яго і ў кішэні, але ж некалі пісар насіў пяро за вухам, каб усе бачылі, хто ён. І Фурын не супраць пусціць пыл у вочы. Вось і зараз, напусціўшы на сябе важнасць, памераў шырыню і даўжыню. Усе прыціхлі, а маці старалася нават не дыхнуць. Нарэшце Фурын склаў метр, павярнуўся да бацькі.

– Ушыркі, Шырка, – скаламбурыў ён, – сама раз, а ўдаўжкі караткавата, трэба крышку напусціць.

Ганьба на ўсю вёску. Лепей бы мая машына стаяла пад адкрытым небам. Маці схапіла рыдлёўку і пачала засыпаць траншэю.

– Добра, што яшчэ бетон не залілі, – сказаў Васіль-сусед.

– A то ломікам давялося б памахаць, – падтрымаў яго Васіль-трактарыст, бацькаў аднакласнік.

Хоць не веруючы, я мог бы на Бібліі прысягнуць, што мы з бацькам разметку зрабілі правільна, даўжыні хапае. Але каму трэба мая праўда? У вёсцы ўсё трымаецца на запасе: сена добры гаспадар, хоць у яго адна карова, накошвае на дзве, дроў нарыхтоўвае на тры зімы. Запас бяды не чыніць. Любяць у нас у Чурылаве згадваць гісторыю дзевяностагадовага дзеда Міколкі, які ажаніўся з пяцідзесяцігадовай кабетай. «Чаму ты ўзяў такую маладую? – пацвельваліся са старога. – Табе ж пара шлюб з зямлёй браць». – «Не бяда, што маладая, – адказаў дзед, – лепш хай застанецца, чым не хопіць».

Так і тут, лішні метр у даўжыню не перашкодзіць.

– Што б я без цябе, Валодзечка, рабіла! – дзячыла Фурыну маці. – Хіба зайдзі ў хату, пагрэйся.

Я не сказаў бы, што на вуліцы было холадна. Можа, таму Фурын адмовіўся ад пачосткі, а можа, палічыў, што не зарабіў сто грамаў.

– Дык ты, Валодзечка, будзеш назад ісці – паглядзі, як яны робяць… Мо падкажаш што-небудзь. A то на іх дзе сядзеш, там і злезеш: адзін сляпы на адно вока, другі глухі на адно вуха.

Вось і кантралёра маці знайшла.

Пакрысе цікаўныя разышліся, і мы з бацькам ужо без ранейшага энтузіязму капалі новую траншэю-папярочку, рыхтавалі апалубку.

Усё ішло як па масле, пакуль не дабраліся да сцен. Рэшата было рэдкае, у прасеяны пясок траплялі дробненькія каменьчыкі, раствор атрымліваўся не авохці які. І ўсё ж мы не здаваліся, хоць часта пападала ад маці: і тое не так, і гэта. Бацька выводзіў вуглы, зачальваў шнур, a я выкладваў сцены.

Нічога не выходзіла з расшыўкай, наш раствор рана застываў, рассыпаўся. Не памагалі і парады Фурына. Адзінае, што яму ўдалося, – пераканаць маці, што без расшыўкі гараж будзе яшчэ мацнейшым. Мы з бацькам, вядома, былі ўдзячны Фурыну за гэта, а то маці хацела ўжо спыніць будаўніцтва.

Я працаваў мулярам траха не дваццаць гадоў назад у студэнцкім будаўнічым атрадзе. Набыты там за два месяцы досвед даўно забыўся, давялося па-новаму асвойваць прафесію. І ўсё ж (няхай з горам напалам) сцены раслі на вачах. Былі яны, на вялікі жаль, не ідэальна прамымі, але, як сказаў Фурын, калі не піхнуць, то самі не разваляцца. Аднойчы ён нават своеасабліва пахваліў нас: «Як робіш, – сказаў, – усе недахопы навідавоку, а зробіш – ніхто не тыкае пальцамі на пралікі. Так што не зважайце на крытыку».

Калі дайшлі да крокваў, бацька павесялеў. Тут яму ўжо Фурын не ўказ. Мы ўвачавідкі паклалі ўпоперак і ўдоўж брусы, паставілі кроквы. Крылі гараж толем, а па ім шыферам. Знайшліся ў бацькі і дошкі для падлогі.

– Але нічога гараж! – хваліўся бацька, забіваючы апошні цвік у апошнюю дошку. – Як казаў Іван Лепкаў: хіба мая сучка не сабака, хвастом не віляе?

– Дзвярэй няма, а так быццам усё, – падбіў я бабкі.

– Усё ды не ўсё. У Петрыка вада ў гараж зацякае. Трэба яшчэ пад’езд забетанаваць. І заязджаць лягчэй, і вада не зацячэ. А дзверы я сам зраблю, без твае дапамогі.

Я адышоўся на колькі крокаў, каб паглядзець на гараж збоку. Файны. Цэгла белая, закот прыгожы. Не верыцца, што сам будаваў. Ну няхай з бацькам, але ж і я ў шапку не спаў, цэлы тыдзень шчыраваў. Вось і пабудаваў свой першы, а мо і апошні «дом» у жыцці. Дача мне не трэба. Будаваць не давядзецца. Мая дача – бацькоўская хата. Так што ці вазьму калі-небудзь кельму ў рукі?

Выглянула сонца з-за хмар, асвяціла гараж, і ён здаўся яшчэ файнейшым. Ого, і мы не лыкам шытыя, нешта ўмеем. Вунь бярозка галінкамі махае, таксама радуецца.

Спадабаўся гараж і маці. Яна доўга тупала ля яго, шукала, да чаго прыдрацца, але так і не знайшла.

– Пекны, не горшы, чым у Петрыка, – сказала нарэшце. І гэта была найвышэйшая пахвала. Петрыкаў гараж будаваў сам Фурын.

Мы прывезлі яшчэ два вазы камення, бітай цэглы, умасцілі імі пад’езд да гаража, залілі іх бетонам, а як той застыў, зрабілі цэментную сцяжку, і ўжо назаўтра я паехаў у Мінск.

– Ты, сынок, цяпер часцей наязджай, – сказала на развітанне маці. – На машыне нядоўга крутнуцца туд-сюд. У тую суботу нам каровы ў поле гнаць, чарга, а ў нядзелю сена дадуць, так што чакаем.

Я сеў у машыну, ад’ехаўся ледзь не да могілак, а бацькі ўсё стаялі, глядзелі ўслед. Паправіў праз адчыненае акенца бакавое люстэрка, перайшоў на трэцюю перадачу. Мост Мінск – Чурылава стаў больш трывалым.

«У суботу каровы, а ў нядзелю сена», – згадаліся словы маці. Хочаш не хочаш, а давядзецца прыехаць.

Бузук

З Узды да Зенькавіч я дабраўся на спадарожнай машыне. З Зенькавіч да Чурылава давялося ісці пяшком. Вецер, мокры снег, пад нагамі галалёд. На «жыгулях», асабліва такому вадзіцелю, як я, лепш не ехаць, таму я сеў на ранішні маршрутны аўтобус. Сядзеў бы дома, ды пазванілі з уздзенскай аптэкі: з’явіліся дэфіцытныя ўколы, на якія бацька, як ветэран вайны, стаяў у чарзе паўгода. (Цікава, колькі стаяць на той чарзе не ветэраны?)

А снег не перастае: лепіць і лепіць, лезе за каўнер, растае на твары. Пабег бы – усё хутчэй, ды ногі ў розныя бакі раз’язджаюцца. Іду, унурыўшы галаву.

– Гэй, дарогу! – чую звонкі голас.

Саступаю набок. Бачу – Бузук, саўгасны ветфельчар. І ён мяне прызнаў:

– Сядай, карэспандзент, мой конь падкованы, умэнт дамчыць…

Саджуся. Свішча пуга, рассякаючы паветра, і сыты, дагледжаны конь з месца пераходзіць на рысь.

– Помніш, мы з табою дамаўляліся праехаць па вёсках, пахадзіць па хатах… Не перадумаў?

– Часу няма.

– І ніколі не будзе. Ты надоўга прыехаў да бацькі?

– Дні на тры.

– То давай заўтра і паедзем. Скажам, у Боркі. Я заскочу па цябе. Ну як?

– Не ведаю.

– Думай, карэспандзент, думай!

«А што, калі праўда паехаць? Вады нанашу ў запас, сечкі нарэжу…»

– Паеду.

Назаўтра раніцай, толькі паснедаў, чую: нехта крычыць на вуліцы. Высунуў нос з хаты – Бузук. Тупае каля брычкі, а побач суседка.

– Мо, Колечка, ты б парасят маіх спакладо́ў?

– Дні праз тры чакайце. Сёння ў Боркі еду.

Убачыўшы мяне, Бузук крычыць:

– Скарэй апранайся, а то паўвёскі збярэцца.

– Ды я, лічы, ужо адзеты, толькі паліто накіну…

– Ты што, карэспандзент, дурнем прыкідваешся? Яшчэ вазьмі гальштук пачапі… Горш апраніся – валёнкі, куфайку.

Я хуценька пераапранаюся, выбягаю на вуліцу.

– Слухай, кампазітар, што я скажу, – вучыць па дарозе Бузук, – ты ніякі не кампазітар, а студэнт-практыкант, першы год вучышся. Мяне называй на «вы», можна дзядзькам Колем, як і паложана.

– А калі пазнае хто? Са мной у Зенькавічах дай Бог колькі боркаўцаў вучылася. Некаторыя ведаюць, што я ў газеце працую.

– Скажаш: выгналі за п’янку. Быў кампазітарам – будзеш конскім доктарам.

Аднак і фантазія ў Бузука: я, якому мядзведзь на вуха наступіў, кампазітар, ды яшчэ выгнаны з работы за п’янку. Лепш бы не спатыкацца з былымі аднакашнікамі.

Ад Чурылава да Борак нейкія тры кіламетры. Быў я ў Борках за ўсё жыццё не больш за тры разы. Аднойчы ездзілі гуляць у футбол, а пазней – на танцы. Жывуць там Старавойтавы, Махначы, Клімовічы… Паўсотні хат.

Да Борыка (так называецца густы пералесак) мы даляцелі хвілін за пяць, а вось у Борыку конь пайшоў ціха. Вузкая лясная дарога, паабапал якой шумелі густыя елкі, стромкія сосны, была замецена. Мы злезлі з брычкі. Тут важна метраў трыста адолець, праскочыць мост.

– Слухай, Коля, ты прабач… Тваё прозвішча Ліпай, а ўсе завуць Бузуком. Адкуль такая дзіўная мянушка?

– Хэ-э, у арміі я служыў, бегаў у самаволку, дэбашырыў, ледзь у дысбат не загрымеў. Адным словам, б у з и л – вось і празвалі Бузуком.

– А як жа дома даведаліся пра тваю мянушку?

– Пісьмо адзін друг напісаў: «Здравствуй, дорогой Бузук! Как ты живёшь нынче, бузишь по-прежнему аль остепенился?» Прачытаў гэты ліст сусед, пераказаў знаёмым, і пайшло гуляць па вёсцы: «Дзе быў?» – «У Бузука». «Да каго пойдзем?» – «Да Бузука!» На чужыя вусны не накінеш хусты.

За гаворкай мы і не заўважылі, як дабраліся да моста, праехалі Борык і апынуліся ў Борках. Прыгожая вёсачка: чыстая, прыпудраная снегам, як усё роўна пабеленая перад святам руплівай гаспадыняй. Да крайніх хат падступае лес: высокія дубы, бярозы, і каля кожнай хаты то клён, то ясень, то дзічка. Уяўляю, як тут хораша вясной і летам. Адсюль родам маці дзіцячага пісьменніка-драматурга Алеся Махнача.

– Да каго паедзем? – пытаю ў Бузука.

– Куды спяшацца? Спынімся каля магазіна.

У нас, у Чурылаве, магазін хоць цэглай абкладзены, а тут, у Борках, старэнькі, драўляны, сцены паточаны шашалем.

– Тп-пру! – на ўсё горла крычыць Бузук. Яго голас, падхоплены рэхам, вяртаецца назад: «…пру-у!» – Ты трасцу-матары так крыкнеш, – радуецца Бузук.

Я і не думаю крычаць. Гляджу на Бузука, і смех разбірае. Твар у яго круглы, як гарбуз. Нос ледзь вытыркаецца, затое вузенькія шэрыя вочкі аж лезуць з арбіт, быццам хочуць расстацца з галавою і жыць самастойна. І апрануты ён смешна: ватныя штаны, дзедаўскі, нібыта з чужога пляча кажушок, прыгожы махеравы шалік, на галаве старэнькая шапка-аблавушка, з кішэні тырчыць ланцужок гадзінніка. Гаворыць Бузук, як і ўсе зенькаўцы, расцягваючы «о». Усю рэспубліку аб’ездзіў, а нідзе такой своеасаблівай гаворкі не чуў: «Хто-о́ гэта пайшо-о-о́ў? Што-о́ ты, сляпы, то-о́ ж Кілька вярнуўся дадо-о-о́му!» І ўсё ж ніякай транскрыпцыяй не перадаць гэтае зенькаўскае вымаўленне, бо перад націскным «о» неяк ціха гучаць зычныя…

– Ну, кампазітар, – глядзіць на мяне Бузук, – вунь дзве бабы ідуць. Пакуль я з імі буду гаварыць, на табе венік – каня пачысці, а то ён увесь снегам залеплены.

Я ахвотна бяру венік, пачынаю вызваляць чорнага каня ад белага снегу. Спачатку наш Бусел (так завуць каня) становіцца рабы, пасля ўвачавідкі цямнее. З яго спіны ідзе цёплы парок: угрэўся небарака, пакуль паўзлі па той лясной дарозе.

– Колечка, родненькі, а што ж гэта бу-удзе? – галосіць старэйшая з кабет. – Кароўка другі дзень не ўстае-е! A чым жа я ўнучкаў буду паіць, як прые-еду-уць? I хто ж да мяне паедзе-е, калі кароўкі не бу-удзе?

У мяне на вочы набягаюць слёзы, яшчэ крыху – і сам заплачу.

– Не раві, як бабёр, – груба перабівае старую Бузук, – пагляджу тваю карову. А ў цябе што, Валя?

– Парасят спакладаць трэба. Сем парсючкоў, ужо вялікія – па два месяцы.

– Ідзі дадому, нагрэй цёплай вады, падрыхтуй анучы чыстыя, прыедзем з памочнікам. Гэта – практыкант, вучыцца каля мяне. A ты, бабуля, далёка жывеш?

– На тым канцы.

– Як цябе завуць?

– Маруся.

– То сядай – паедзем. Нешта я цябе не ведаю. А муж яшчэ жыве?

– З вайны не вярнуўся.

– Но-о, Бусел.

Хатка бабы Марусі старэнькая, як і сама гаспадыня, а хлеў новы.

– Твая карова жыве ў лепшым доме, чым ты, – няўдала жартуе Бузук, але бабуля не крыўдзіцца.

– Саўгас хлеў пабудаваў, дзеці памагалі…

Прывязваем каня, ідзём у хлеў. Бузук расчыняе насцеж дзверы, пстрыкае выключальнікам, быццам не баба Маруся, а ён тут гаспадар.

– Паказвай сваю рагулю.

Карова ляжыць на саломе. Уся мыса ў пене. Бедная жывёліна стогне, як чалавек.

– Як яе завуць? – цікавіцца Бузук.

Навошта яму гэта? Пыл у вочы пускае ці сябе паказаць хоча?

– Кветка.

– Ну, Кветка, кажы, што ў цябе баліць? – пытае Бузук у каровы, як доктар у хворага.

– Му-у! – жаласна рыкае карова.

– Сумку прынясі з брычкі! – загадвае мне Бузук. – Бягом! Адна нага тут, другая там.

Бягу.

Бузук выцягвае з сумкі градуснік, задзірае каровін хвост, засоўвае градуснік. Хвілін праз пяць дастае яго, выцірае саломай, падносіць да вачэй.

– Павышаная тэмпература. Зараз дам укол.

Ён выцягвае шпрыц, дастае з бляшаначкі доўгую іголку, разбівае ампулу з нейкай светла-ружовай вадкасцю.

– Пагладзь сваю Кветку, супакой, – камандуе гаспадыні, – а будзе круціцца – трымай за рогі.

Бабуля гладзіць карову. Бузук дастае маленькую бутэлечку, мачае ў спірт вату, прыкладае яе да каровінай шыі, пасля спрытна робіць укол. Кветка спрабуе крутнуць галавой, але баба Маруся ўжо ўчапілася за рогі, не дае ёй варухнуцца.

– А цяпер самае галоўнае наперадзе, – кажа Бузук, – трэба ўпусціць у страўнік магніт. Яна, дальбог, дрот які ці цвік праглынула разам з сенам. Бакі ўздутыя, пена верне. Тут уколам не абыдзешся.

– Такая людская каро-оўка, – зноў галосіць баба Маруся, – і не перабо-орлівая, і малачко тлустае-е… Завошта мяне Бог так пакара-аў?

– Замаўчы! А то зараз кіну цябе тут з тваёй каро-овай і пайду дадо-ому! – окае Бузук. – А ты чаго, як ёлупень, стаіш? – зрывае ўжо злосць на мне. – Давай падымем яе на ногі, бо лежачы не пракаўтне магніт.

Мы доўга тузаем бедную Кветку, пакуль з горам папалам не падымаем яе. Хворая жывёліна не разумее, навошта яе мучаць, чаго ад яе, беднай, хочуць. Вялікія, па яблыку, сумныя вочы, здаецца, глядзяць на нас з дакорам.

– У мяне магніт не такі, як ва ўсіх, – хваліцца Бузук. – На ваенным заводзе дасто́ў. За пяць метраў іголку знойдзе. A дрот я сам да шнура прывязаў. Ты, кампазітар, і ты, Маруся, трымайце карову з усіх сіл, будзе вырывацца.

Я бяру Кветку за рогі, баба за шыю, Бузук раскрывае карове рот, выцягвае язык і пачынае піхаць магніт. Жывёліна не хоча глытаць метал, але Бузук не дае ёй выкінуць яго назад, падпіхае, і вось ужо з мысы тырчыць кароткі канец шнура.

– Праглынула! – радуецца Бузук. – Калі ў страўніку ёсць іголкі ці дрот, цвікі, то выцягнем. Счакаем крыху.

Карова ўся дрыжыць. Бузук і баба Маруся гладзяць яе, супакойваюць.

– Можна і выцягваць, – кажа нарэшце Бузук і асцярожна, не спяшаючыся, цягне за шнур. А вось ужо і магніт паказаўся, а да яго прыліплі два рыжыя цвікі.

– Га-га-га! – рагоча Бузук. Яго вузенькія вочы ззяюць пераможным бляскам. – Ну што я вам казаў? Цяпер твая каро-ова, Мар’я, по-о́йдзе на папраўку. Дзякуй Богу, што на мяне нарвалася.

– А мой жа ты Колечка, а міленькі, дай я табе руку пацалую, – ловіць руку Бузука баба Маруся. Ён асцярожна адпіхае старую.

– Ты не прыдурвайся, не люблю…

– А Колечка, а родненькі, як жа мне аддзячыць, зайдзі ў хату…

– А парасят пакладаць ты сама пойдзеш? – злуе Бузук.

– Не крыўдзі мяне, – ледзь не на каленях просіць баба.

Я першы раз за ўсё жыццё шкадую, што не паехаў у Ваўкавыск вучыцца на ветфельчара. А быў жа выклік. Маці ледзь не сілай выганяла з хаты: «Едзь! Людзі паважаць будуць!» Не паехаў, хаваўся, начаваў на вышках. Дакументы пераслалі назад. Не ведаю, ці паважаюць мяне людзі, але ніхто ніколі так не дзячыў, як дзячыць Бузуку баба Маруся.

Успомніліся словы маці: «І зенькаўцы, і боркаўцы, і чурылаўцы – усе ў яго ў даўгу. Ні ў кога рубельчыка за работу не ўзяў. Каб ноччу пастукаў, чарку папрасіў, а ў мяне не было гарэлкі, я б па хатах бегала, шукала…»

А маці ў мяне ганарыстая, ой як не любіць кланяцца суседзям.

Мы развітваемся з бабай Марусяй, садзімся ў брычку.

– Люблю парасят пакладаць! – рагоча Бузук. – Яны так хораша пішчаць. Музыка, пане кампазітар!

– Які я табе кампазітар, чаўпеш, як заведзены: кампазітар, кампазітар…

– Га-га-га! Так у нас, у арміі, звалі ўсіх вучаных: настаўнік – кампазітар, мастак – кампазітар. Га-га-га!

Тым часам мы пад’ехалі ўжо.

– Рассупонь каня, адпусці падсядзёлак, сена падкінь! – камандуе Бузук на хаду, вылазячы з брычкі.

Што застаецца падначаленаму «кампазітару», калі не выконваць распараджэнне, і я тупаю вакол Бусла, дагаджаю яму.

Гаспадыня падрыхтавала ўжо гарачую ваду, памыла ўслон, расклала на табурэце чыстыя анучы, а на стале ў конаўцы стаяў пяршак для дэзынфекцыі. Я не адзін раз бачыў, як пакладаюць парасят, і заўсёды пасля гэтай карціны дні тры пішчэла ў вушах.

Гаспадар прынёс першага парсючка. Ён моцна трымаў яго за заднія ногі. Той нема крычаў: мусіць, гаротны, думаў, што настаў канец яго парасячаму жыццю.

– Што стаіш, кампазітар, як пень, хапай яго за пярэднія ногі, – крычыць Бузук, выцягваючы скальпель. – На спіну яго хутчэй. Вось так. До-обра!

Ён акунае анучу ў гарачую ваду, мые парсючковае «хадзяйства», пасля змочвае першаком месцы для надрэзаў, мачае ў гарэлку скальпель. Чык-чырык раз, другі: кроў, піск, а Бузук жартуе:

– Ты, студзент, морду не адварочвай, вучыцца трэба, другога парсючка сам будзеш пакладаць, па латыні гэта «кастрыраваць».

Цікавая ў Бузука латынь, як тут не згадаць знакамітае «свінтус грандыёзус» Гарлахвацкага.

– Я ўжо, дзядзька Коля, аднаго спакладаў, даруйце, кастрыраваў, – падкідваю шпільку, – дык ведаеце, ён адкінуў капыты дні праз тры. Я не супраць, трэба вучыцца, у дзядзькі з цёткай шмат парасят.

– Хай пракцікант на саўгасных практыкуецца, ты ўжо хіба сам, Колечка, пакладай, – просіць гаспадыня.

– Давядзецца пашкадаваць вас, – падміргвае мне Бузук.

Ён робіць завязку, змазвае парэз ёдам.

– Нясі другога! – крычыць гаспадару.

Праз гадзіну ўсе парсючкі спакладаны. Яны яшчэ па інерцыі пішчаць у катусе, ды і баліць, вядома.

Пакуль мыем рукі, гаспадыня засцілае стол абрусам. Ставіць на сярэдзіну спацелы графін з гарэлкай. У ім плавае і ляжыць на дне рабіна. Побач з графінам бутэлька белай. А закуска якая: вэнджаная каўбаса, капуста-шаткаванка, бульба дыміцца, і, калі мы ўжо садзімся за стол, гаспадыня прыносіць вялікую патэльню смажанай свініны.

Бузук пацірае рукі, пасміхаецца, яго маленькія вочкі праменяцца радасцю – відаць, любіць пасля зробленай работы прапусціць чарку.

– Гэта неяк поп заглянуў у рэстаран, – расказвае анекдот з барадой, – выпіў каньяку і кажа: «Напиток бо-ожественный». А як плаціць давялося небараку, уздыхнуў горка: «А цены без-бо-ожные!»

Гаспадары засмяяліся.

– Вып’ем за вашых парсючкоў, – падняў чарку Бузук, – каб сабе добрых пакінулі, а за другіх добрыя грошы на базары ўзялі.

– Дзякуй табе, Колечка, што паслухаў, дзякуй за добрыя словы. О-о, усю Вузду абыдзі, а такога чалавека не знойдзеш.

Выпіваем. Хвіліны тры ўсе маўчаць, на зубах хрумсціць капуста. Не даём ганьбы скваркам, бульбе.

– Можа, апенек марынаваных прынесці? – пытае гаспадыня.

– Нясі! Яшчэ пытае, дурніца! – штурхае гаспадар локцем жонку.

Тая ідзе па апенькі.

– Ты мне скажы, – падсоўваецца да гаспадара Бузук, – не тут казана пры памочніку: дагаджаеш яшчэ жонцы, ці ўжо быў конь, ды з’ездзіўся?

– Ха-ха, – рагоча гаспадар. – Бачыш, як выстранчае, адно кіўнуў – пабегла. А з’езджуся – нябось не пабяжыць, самога пашле.

Ён налівае яшчэ па чарцы. Вяртаецца гаспадыня з апенькамі, крышыць у іx цыбулю, запраўляе алеем.

– Варушыся, а то дрэмлеш на хаду, як сонная цяцера.

– Сам ты цяцера: спіш на хаду.

Мы з Бузуком ад рогату ледзь не пад стол падаем. Гаспадыня глядзіць на нас і нічога не разумее, а гаспадар, чырвоны як рак, толькі вачыма бліскае.

– Ён жа хваліўся, – ледзь прамаўляе словы Бузук, – што ты яму дагаджаеш, як міленькая.

– Каб ён лёг ды не ўстаў, дагаджайла! – злуе жонка.

Выпіваем яшчэ па адной.

– А ці шмат работы ў саўгасе? – пытае ў Бузука гаспадыня.

– Адны ўколы замучаць: і лечым, і даразаем, і даведкі даём. А зарплата не авохці якая.

Мы яшчэ выпіваем. Я і гаспадыня патрошку, а Бузук з гаспадаром да дна. Зімовы дзень кароткі. Пара і дадому.

– Ідзі каня засупоньвай, – кажа Бузук, – а то цямнее.

Ён цалуецца з гаспадарамі, тыя соваюць яму ў кішэню чырвонец, ён адпіхвае яго назад. Гаспадыня прыносіць бутэльку самагонкі, затыкае горла газетай. Дзе знойдзеш у вёсцы той корак?

Адмовіцца ад гарэлкі ў Бузука не хапае духу. Бусел назад бяжыць куды шпарчэй.

– Бачыў, як Бузука паважаюць, – махае пугаю ветфельчар, – не ад парожняй бо-очкі затычка. Напішы! Толькі праўду пішы.

…І вось напісаў, а ён ужо не пачытае. Няма Бузука. Глынуў з пахмелля спірту, настоенага на воўчым лыку. Жонка ім ногі націрала. Пілі ўдвух з суседам. Таго адкачала хуткая дапамога, а Міколу не выратавалі. Не шкадавалі яму людзі гарэлкі, прывык да яе, уцягнуўся, і вось фінал. Да бяды часта даводзіць наша славянская дабрыня.

Іду іншы раз пяшком з Узды ў сваё Чурылава, і здаецца, вось-вось рыпнуць палазы ці затарахцяць колы брычкі і пачую знаёмы голас: «Сядай, карэспандзент, у нагах праўды няма!»