Kitabı oku: «Adam`ın dirilməsi», sayfa 4

Ən sonda, bina tamamlananda İsraildəki ən yaxşı tikililərdən biri oldu, amma çox da gözəl deyildi. Üç mərtəbə yerin üstündə, dördüncüsü isə yerin altında idi. Heç bir xırdalıq xanım Sizlinqin gözündən qaçmadı; hər bir hissəyə, hər bir qapıya, hər bir qapı dəstəsinə şəxsən fikir verdi. Binanın əbədi bir gözəllik və xoşbəxtlik əsəri olduğunu demək çətindir. Əksinə. Çox adam hazırda əldə bu qədər pul varsa nə üçün başqa bir daha gözəl binanın tikilmədiyindən şikayətləndi. Ancaq xanım Sizlinq gözlərini Şvester əkizinin xəyallarına dikmişdi və insanlar gecələri dəhşət içində qışqırdığı halda gözəlliyə ayıracaq zaman tapılmamasının yəhudi xalqının tragik taleyi olduğuna inanaraq İlon və Gatdan gözəllik yerinə davamlılıq, bəzək-düzək yerinə sağlam qapı dəstələri tələb etdi. Xanım Sizlinq rahat hamam, modern havalandırma sistemi, oyun otaqları, iclas zalı, laboratoriya, gözəl yemək zalı, modern mətbəx istəyirdi və bunların hamısını “İlon, təmir, Gat & Şoşan memarlıq A.Ş.” şirkətinə düzəltdirdi. Binanın görüntüsüylə çox da maraqlanmırdı, çünki özü də, Şvester əkizi də çox yaxşı bilirdi ki, Qiyamət günündən sonra Tanrı hər kəs üçün təzə bir şəklə bürünəcək.

Xanım Sizlinq həkimlər, terapevtlər, qadın və kişi xəstə baxıcıları, bölüm idarəçiləri, havalandırma nəzarətçiləri tapdı, çox mükəmməl işçi qüvvə topladı. Qaraj da tikdirdi və dörd vaqon, iki Şevrolet, kiçik bir Simca, bir Deux Chevaux və səhrada gəzmək üçün bir neçə cip aldı. Ən çətin əməliyyatların da aparıla bilinəcəyi çağdaş xəstəxana təsis edildi. Altı milyon dollar on milyon yarıma çıxdı və xanım Sizlinq döyüş meydanındakı tank kimi dolandı ortalarda; doğrudan da heç kim onu saxlaya bilmirdi. İki il sonra böyüməkdə olan Arad şəhərinin qarşısında çirkin, amma modern bir saray dayanmışdı.

“Tanrı gözəlliyə çox önəm verməz,” xanım Sizlinq Şvester əkizinin və Yafadakı köhnə xəstəxanada tanış olduğu və xoşu gəldiyi Adam Steynin sözlərini təkrarladı. “Həqiqətən Tanrı Qərbə, yəhudi olmayan dünyanın gözəlliyinə nifrət edir, bizsə onun sevimliləriyik. Biz onun ayağının altındakı taburetkayıq.”

“Balaca uşaqları dumanda yox olarkən O utandığından ölmədi,” bunu Adam dedi, “O mərhəmətsiz, ram olmayan səhranı çox sevir, çünki səhranın ehtişamı gözəlliyin tam əksidir, çünki səhra Onun bənzəridir.”

“Bundan yüz il sonra,” Şvester əkizi dedi, “bu çirkinliyin yasını tutacaq, qalıqlar axtarıb portretlər toplayacaq, gül-çüçək dəstələri düzəldəcəyik. Bu günsə bacardığımız qədər çox insanı qətliamdan qorumalıyıq. Qətl edilmiş olsalar da. Hə, bədənləri bu torpaqlara gəlib çatsa da ruhları hələ də o fırtınalardadır.”

3. SAXTAKAR

Adam Steyn doktor Qrosun otağından çıxır və koridor boyunca yavaş-yavaş gedir. Gombul Mani Berqerin başı çiyninə düşüb, dərin yuxudadır. Ağzından tüpürcək sızır. Adam bir radiatorun yanında dayanır, arxasından bir şüşə fransız konyakı çıxarır və etiketini oxuyur: “Biskuit.” Şüşənin qapağını açır, bir qurtum içir və şüşəni yerinə qoyur. Üstündə iki qırmızı lampa yanan bir qapıdan ağpaltarlı daz kişi xəstə baxıcısı çıxır. Əlində səs-küy salan açar topası var. Yumşaq musiqi divarlardan süzülüb xalçalara hopur. Ensiz, yüksək pəncərələrdən qırmızı göyüzünün fonunda bəyaz təpələr işıldayır. Qan damcıları. İşıqlandırılmış pəncərələrin sayı qədər damcı. Bayırda səhra bəmbəyazdır, amma buradan daha rahatdır, buna görə də çəkicidir. İki nəfər, bir dustaq və bir zabit yan-yana gedirlər. Müharibədə yurdunu itirmiş bir kişi və bir SS zabiti. Mən və komandir Kleyn. Bunlar Adamı qorxudur. Buranın adı Reablitasiya və Müalicə klinikasıdır. Komandir Kleyn düşərgəyə keçirilməmişdən qabaq Reichsarbeitsgemeinschaft Heil-und Pflegeanstalten (Müalicə və tibbi beynəlxalq idarəsi) adlı bir qurumda işləyirdi.

Xəstə baxıcısı – Tiberiaslı, dazbaş, ağ paltarlı Cakob Şapiro – Adam Steynə yoldaşlıq edir, Şapiro bu an Adam üçün başqa birinə çevrildiyindən xəbərsizdir. Şapiro dayanır, koridora baxan başqa qapılardan heç nəylə seçilməyən bir qapını açır və gözləyir. Adam gözlərini qıyıb ona yad olan otağa, ilk dəfə gəlsəydi həbsxanadaymış kimi onu bağlayacaqları otağa baxır. İçəri girib dincəlmək istəyir. Başında qanının necə dövr elədiyini eşidir. Hər an xəstə baxıcısı Şapiro və klinikayla bütün əlaqəsini itirib komandir Kleynə qayıda bilər. Qəflətən Cenni peyda olur, ruh kimi. Haradan çıxdı bu xortdan? Səhraya get, bir qayayla seviş və bir qartal doğ. Öz-özünə gülür, amma üzü bulanıqdır. Ölürəm. Həyatım damcı-damcı axır. Demək olar ki, bu sabun qurtarıb. Yenə də öz-özünə gülümsəyir. Üzü kül kimidir. Cenni və Şapiro fısıldayaraq bir-biriylə danışırlar; SSlər zəhərlərini buraxır. Bir azdan qapılar açılacaq və o qoxu, o leş qoxusu burun deşiklərini qovuracaq. Fəqət Cenninin gözəl üzünün hüzurunda alman əsgəri Kleqi xatırlamağı məntiqli olar. Adam Steyn sobalara gedən yəhudiləri əyləndirərkən Kleq onu izləyərdi. Bir dəfə tamaşaya dəvəti də rədd etmişdi Kleq. Hər hansı bir yerdə, hər hansı bir zamanda bunu rədd edən ilk adam Kleq idi. Başqaları hamısı canla-başla qoşulurdular, oh, elə əyləncəlidir ki! Təklif edilən yemək və içki adamın ağlını başından alırdı. Beş dənə siqaret də verirdilər, qızılı başlıqlı olanlardan, ən yaxşılarından – ah! Tütünün o möhtəşəm qoxusu adamı valeh edirdi. Yüz on beş qram qan sosisi və çörək. Bir dəfəsində də ördək budu paylamışdılar. Yadındadır, Şapiro? Şapironun yadında deyil. O Tiberiasda doğulub. Cenni də Rişon Lezionda doğulub. Onun üzünü görən kimi Adamın qürurunun qırıntıları oyanır və özünü də çaşdıran bir qabalıqla Cennini başından edir.

“Ona de ki, yorğunam.”

“Mənimlə adam kimi danış!” Cenni sözlərini tüpürür. Yazıq qız.

“De ki, getsin. Heç gücüm qalmayıb.”

“Özün de mənə.”

“Yo…yor… yorğunam, Cenni.” Adam gülməyə çalışır. “Get. Çox yorğunam. Kleyn olacağam. Onun kim olduğunu bilirsən də?”

“Hə.” Bilir. Eşidib.

“Ona görə də get, get, get”. Və mahnı oxumağa başlayır:

 
Ancaq yumruqlarımızla düşməni əzərik
Biz, gözlərimiz o qədər soyuq, o qədər soyuq,
Biz və nifrətlə dolu qəlblərimiz.
Və o masmavi gözlərimiz.
 

“Bu nə mahnıdır?” soruşur Cenni.

Adam bunu hardasa eşidib. Ola bilsin uşaqlıqda. Ya da sirkdə. Bəlkə başqa bir yerdə, Kleynin yerində. Cenni nəsə demək istəyən vaxt Adam gülür və qışqırıb şitlik edir: “Ay səni çolaq!” Xəstə baxıcısı Şapiro Cenniyə işarə edir ki, çıxsın. Cenni istəməsə də tabe olur. Və Adam, Adam, sadəcə xətri istədiyi üçün, heyranlıq duyduğu qədər də alçaldır onu. Onu bəyəndiyi üçün heyrandır, sevdiyi üçünsə alçaldır. Yenə qaydaları xatırlatdı? Bu evin qaydaları? Bir əmr eşidən kimi ev heyvanına dönür Cenni. Sanki əlbirmişlər kimi Şapiroya baxır və Cenni koridorun tinində itəndə, o gözəl, o çox gözəl bədəni uzaqlaşıb gözdən itəndə onu dalınca qışqırır: “Bunun nə olduğunu bilirsən? Gözəl popolu qaydalar kitabı!” Şapiro o baldırlara son dəfə baxır və qəhqəhə çəkir. Axmaq!

Adam otağa girir. Şapiro mavi rəngli hamamın asılqanına dəsmal asır, zəngi, divar boyu düzülmüş çamadanları yoxlayır, yataq örtüyünü qatlayır, qapıya yaxınlaşır və orada dayanır.

Adam əkiz qardaşı Herbert Steynin pəncərənin qırağında oturduğunu görür. Pansion sahibəsini boğmağa çalışandan bu yana görüşməmişdilər; bu onların heç birini narahat etmir. Amma indi Herbert danışmağa başlamaq istəyir. Adamın Hidelberqdə fəlsəfə fakultəsinin tələbəsi olan, professor Mariatin və yaşlı Lüdviqin yanında işləyən əkizi, Adam Steynin ən aşağı səviyyəli sirk təlxəyi, yəni “Kleyni güldürən yəhudi”, orada tamaşa göstərən, burnunu qırışdırıb əlləriylə sehir yaradan və bütün bunları qürurlu arvadı Gretçenin qabağında göstərən yəhudi olduğu həqiqətini heç vaxt qəbul etməyəcək biri. “Amma Herbert, qardaşım, biz mənim təlxəkliyim sayəsində sağ qaldıq, sənin məşhur Hegel bilicisi olmağın sayəsində yox…” Adam gərgindir, bədəni gərilmiş yay kimidir; bir azdan Şapironun əlindəki açarların cingildədiyini və qapının çırpıldığını eşidəcək, bir azdan kilidin xışıltısı və koridorun arxa planındakı musiqi səsi itəcək və sadəcə ikisi qalacaqlar, özü və Herbert və bax o zaman ölə bilər artıq. Ölü dəniz uzaqda titrəşib işıldayır və Herbert hələ də pəncərə qırağında oturub.

Herbert danışır: “Adam Steyn, məni heyrətə gətirirsən. Səfilsən sən, çox səfilsən. İkimizin bir bədəndə həbs edildiyimizi düşünmək qəribədir, doğrudan qəribədir və üzücüdür.”

Adam yumruqlarını sıxır. Bu nə qədər də gicgicidir, pəncərə qırağında oturan əbədi tələbə. “Düş o pəncərədən, yırtıcı heyvan. Məni dəli edirsən.”

“Mən?” Herbert elə bərk gülür ki, Judah dağlarını, səhranı, Ölü dənizi, duzlaqları, Lutun arvadını, Esseniləri, İlyanı səksəndirir qəhqəhəsi. “İkimiz də olduq, belə de. Əgər sən dəlisənsə, mən də eləyəm.”

Dişləri çox siqaret çəkib içki içməkdən qaralıb. Herbert Adam qədər yaraşıqlı deyil və Adam bundan qürurlanır. Adam Cenni demişkən, “Dorian Qrey kimi birdən yaşlanacaq”. Bir gün qocalıq ona hücum edəcək, yalayıb udacaq onu.

“Qardaşım Adam. Bu pəncərədə otursam da sadəcə bir xəyalam mən.”

“Mən də xəstəyəm.”

“Hə, xəstəsən.”

“Sən də.”

“Yox, mən xəstə deyiləm.”

“Hə!” Adamın dişləri bir-birinə dəyir. Kilidlə artıq bu qapını. Şapiro diqqətlə ona baxır. Bu dazbaş, həyasız bic! Düşmən cəsusu. Yəhudi xəbərçi!

“Səni içəridə həbs edirlər,” əkizi deyir.

“Bilirəm,” Adam fısıldayır.

“Yaxşı, səni nə üçün həbs edirlər?”

“Nə üçün? Çünki cəmiyyət üçün təhlükəyəm. Bir zamanlar bu torpaqların gözəlliyi olan, yumşaq qəlbli bir insan olan, bir vaxtlar çox məşhur olan və təkcə İsveçrədə on bank hesabı olan mən. Mən ki…” Amma sözlər quruyur və ağzı bərk-bərk sıxılır. Gərilmiş yay kimidir o. Qapı çırpılır, açarın kiliddə oynadığını eşidir. Xalça Şapironun ayaq səslərini udur. Adamın gözləri bir anlıq yaşla dolur, amma orada, pəncərənin qabağında oturan o təlxəyin qabağında ağlamayacaq. Əllərini dizləri üstünə çöküb otaqda iməkləməyə başlayır. Əkiz qardaşı qışqırır: “Yenə? Yenə başladın buna? Artıq orada deyilsən!” “Kəs səsini!”

Çamadanlarına tərəf gedir. Hamısı boşdur. Cenni onları boşaldıb, bəzi şeyləri şifonerdən asıb, bəzilərini siyirtmələrə yığıb. Qardaşı, əkizi, arxadakı inanılmaz səhraya qarşı özünə çox yaraşan bir zəhərlə fısıldayır: “Hamısı, hamısı, hamısı, hamısı!”

Adam ona fikir vermir. Əl hərəkətiylə ətrafını yoxlayır.

Gözləri kor, çəkdiyi ağrı kəskindir. Gitara qutusunu götürür və sevgiylə qucaqlayır onu. Otağın ortasına iməkləyir, gitaranı qutusundan çıxarır və dınqıldatmağa başlayır. Ritmi yavaşdır hələlik, qəlbinin döyünməsiylə üst-üstə düşür, tom-tom-tom-totom, sürətlənir, yüksəlir, Adamın əlləri bədəni və ürəyiylə bütün təması itirdikcə coşur. Əlləri sürətlə vurur, hələ çalınmamış ritmlər icad edir.

“Tarixdən əvvəl meşələrin insan anlayışı,” deyə əkizi özünü ortaya atır. Adamın əkizi oyunpozanlıq etməyi, anlaşılması çətin olan bir neçə sözlə, qulağa yüz dəfə eşidilmiş kimi gələn bir ləhcəylə, ruhsuz, quru bir cümləylə hər vəziyyəti pozmağı yaxşı bacarır. Bu anda Adam qatardadır; təlxək cənuba tərəf yol gedir, tom-tototom-tom-tototom-totom və qatar sürətlənir. Hara? Lipson xalasına tərəf? Yox, komandir Kleynin yanına. Çox yaxşı vaxt keçirəcək. Berlində, bədənində pişik cəldliyi olan zənci qızın oynadığı bir barı xatırlayır. Totom-tom-tom. Bağlanılıb möhürlənmiş qatar yoluna davam edərkən bayırdakı çəmənlərdə inəklər böyürür, günəş işıldayır və ağaclar yamyaşıldı; bu vaxt içəridə, tıxa-basa dolu qatarda bir yaşlı adam öldü. Nə üçün? Utandığından. Totom. Sonra birdən Adamın əkizi gülməyə başlayır və özünü gülməkdən saxlaya bilmir və həmin an Adam buna daha çox səbr edə bilməyəcəyini və qardaşını döyməli olduğunu anlayır, amma onu nəylə döyə bilər ki? Gitarayla vuracaq! Amma əkizi pəncərədən tullanır, Adamdan qaçır, ta ki ikisi tutaşıb boğuşuncaya qədər. Adam inciyib, yaralıdır. Təbii ki, Herbert onu vurdu, amma buna kim inanar? Kimsə inanarmı buna? Qros? Yafadakı hörümçəklərə xəyalət deyən o xədimmi? Necə də qayğıma qalanlar var burada. Onlara qalsa hər şeydən şikayət edirəm mən. Kimi vurursan? Özünü? Adamın alnından qan axır. Otağın içində danışır. Bic Herbert Adamdan qaçır. Adam titrəyən, qərarsız əlini alnına, gözlərinə uzadır. Qanın qırmızısı Adama təsir edir, onu ürküdür. Yerə oturur və gitarasını götürür, onu dınqıldatmağa davam edir. Sonra, tamam gücü tükənir, gitaranı yerə qoyur, anasının bətninə qayıtmağa çalışan uşaq kimi başını gitaranın qutusuna soxur və qapağını bağlayır. Başını gizlədir. Qaranlıq qutunun içindən fəryad, yaralı heyvanın iniltisi yüksəlir. “Əbəs yerə qışqırırsan,” Əkizi deyir, amma gülmür. Üzü kədərlidir. “Adam, halına ağlayacaq heç kim yoxdur, atamız ölüb, anamız ölüb, yetimik biz.” Adam bunları eşidib gülür. Həm gülüb həm ulayır qutunun içində. “Yetimik biz!” Bu sözlərin birləşməsi xoşuna gəlir. Artıq arvadı və uşaqları yoxdur. Cenniyə sahib olmağı mümkündür, amma əbədi bir tələbənin əkizi və bir yetimdən başqa heç kim deyil.

Cenni, Cenni Qrey, gözəl Cenni, “gözəl dallı qaydalar kitabı”, leşyeyən, bu beyinsiz səhər tezdən durur (daha dəqiqi 6:30-da), soyuq duş qəbul edir, diş məcunundan daha bəyaz olan dişlərini fırçalayır, yaxşı ütülənmiş ağ paltarını geyinir və Adamın otağına gəlir. Əgər xalça addımlarının səsini udmasaydı keçiddə addımlayan əsgər təsiri buraxacaqdı. Xəstə baxıcısı Neyt Adamın otağından gülüş və hıçqırıq səsləri eşitdiyini bildirdi, amma qapıdan boylanarkən Adam hər şeyin qaydasında olduğunu və narahatlığa səbəb olmadığını dedi, amma Adam hələ də yerdə uzanıb qalıb. Cenni indi bu cür kədərli xəbərlər eşitmək istəmir, həyəcanlıdır, o an özünü balaca uşaq kimi hiss edir. Onu düşünür, gözəl üzünü düşünür. Onun bədənini, bu yaxınlarda əlbət ki, verəcəyi dərsləri düşünür. Bu dəqiqəbədəqiqə can verən, ölümə get-gedə daha çox yaxınlaşan canlı ölünün, vəziyyəti ümidsiz, müalicəsi olmayan deyə gözdən çıxardıqları bu adamın, bir neçə gün içində bütün Reablitasiya və Müalicə klinikasını idarə edəcəyi xoşuna gəlir. “Məndən əsla pis söz eşitməyəcək!” deyir öz-özünə. Bəs başqaları? Onlar da Adamın toruna düşəcəklər, bu adamaldadanın.

Qapıya çatanda kilidləndiyini görür. Cibini qurdalayır, açar çıxarır və içəri girir. Orada yerə sərilmiş, məlumdur ki, paltarlı yatmış (xəstə baxıcısı Neytin Cennidən töhmət alacaq!) qəlbinin seçdiyi. Sevincinin hökmdarı – başı, yaraşıqlı başı gitara qutusunun içindədir. Cenni əyilir, gitara qutusunu açıb Adamın başını çıxarır. Adamın üzü ağarıb, daha doğrusu sarımtıl bəyazlıqdır bu, istilik dalğasının bəyazı. Dodaqlarının birləşdiyi yerdə kərtənkələnin qoyduğu izə oxşayan qatı qan izi, alnındasa qarmaqarışıq qan ləkəsi var. Cenni xəstə baxıcısı Şapironun yanına qaçır, o da öz növbəsində həkimə xəbər çatdırır. Bu arada Cenni güclə də olsa Adamı çarpayıya sürüyür, yatağa qaldırır, ayaqqabılarını çıxarır və bir az düşünəndən sonra cibindən daraq çıxarıb saçlarını daramağa başlayır. Adamın huşsuz üzündəki bağlı gözləri ona baxmasa da, saçlarını daramaqdan zövq alır onun. Fəqət bu zövq, Adamın saçını (və ya bəzən qaşlarını və bir dəfə də, ah, bir dəfə də sinəsindəki qıvrım ağ tükləri) nə vaxt darasa Cennini ağuşuna alan bu həzz birdən kəsilir, çünki iki həkim qaçaraq otağa girir. Cenni pəncərənin qabağında dayanıb onlara, professional, amma şəfqətdən arınmış insanlıqlarına baxır. Sərt, qaba səsləriylə, quru və kəskin dillə Adamın tibbi qeydlərini sadalayırlar və danışa-danışa onu müayinə edir, gicgahlarını ovur, qanları silirlər.

“Qan təzyiqi çox yüksəkdir. Nəbzi də.” Bir-birinə sayları deyirlər: “149…52…”

Pəncərənin o tərəfində günəş yandırmağa başlayıb, amma otaq çox soyuqdur. Üzü Cenniyə adını unutduğu, amma əksərən canavar rollarını oynayan aktyoru xatırladan doktor Naçvalter həmkarına Adam Steynin indiyəcən keçirtdiyi əməliyyatlar haqqında məlumat verir. Hekayəni təkrar dinləmək üçün Cenni qulağını şəkləyir. Onların, sanki mifoloji bir qəhrəman haqqında danışırlarmış kimi Adam haqqında dediklərini dinləməyi xoşlayır. Hər hansı bir insanla müqayisəyə gəlməz biri kimi danışırlar ondan; amma Cenni əksinə, Adamın adamaldadan olduğunu bilir.

“Bədəninə öz əlləriylə zərər verənlərlə tez-tez rastlaşırıq,” doktor Naçvalter yumşaq səslə həmkarına deyir, “amma Adam… yəni necə deyim? Əvvəlcə gözlərinə zərər verdi və biz onu əməliyyat etməli olduq. Bədənindən hardasa on orqanı qusub. Və bu xəstəliklərin hamısı öz iradəsinin gücüylə baş verdi. Bu adam hər hansı bir xəstəliyə tutulmağa qərar verir və çox qısa bir zamanda doğrudan da həmin xəstliyə tutulur. Öz-özünü yox etmək üçün necə də böyük istedadı var…”

Cavan həkim hələ də Adamın nəbzini tapmağa çalışır.

Cenni bu saxtakarı düşünür. Vaxtikən Adam hansısa bir sarsağın onun bədənində yerləşib, orada yavaşca ölməkdə olduğunu çox aydın bir şəkildə Cenniyə danışmışdı. Bu sarsağın, yəni əkiz qardaşı Herbertin, Adamın ruhu bədənindən ayrılanacan onu xəstələndirəcəyinə, həm də dayanılmaz dərəcədə xəstələndirəcəyinə qərar verdiyini də demişdi. Bir dəfə Adam, hardasa iki həftə içində bir qanaxma keçirəcəyini, birdən-birə, heç bir kəsik-filan olmadan ayağının baş barmağından qan fışqıracağını və həmin qanaxmanı saxlamağın mümkün olmayacağını demişdi. İki həftə sonra çarpayıya uzanıb kəpənək çıxarmağa hazırlaşan barama kimi təkcə bu fikrə köklənmişdi. Axırda ayaq barmağının dırnağı altından qan fışqırmağa başlamışdı. Bundan heç nə anlamayan doktorlar saatlarla bu qan axınını saxlamağa çalışmışdılar. Sonunda, Adamın bədənində demək olar ki, heç qan qalmayanda qanaxma dayanmışdı.

Doktor Naçvalter müayinəni davam etdirir. Hər iki doktorun üzü ciddidir. Cenni sevgilisinin əziyyət çəkən üzünə baxanda Adamın sağ gözünün bir saniyəlik açıldığını, bir dəfə qırpılıb sonra təzədən bağlandığını görür. Cenni heç nə görməyibmiş kimi davranmağa çalışır və o göz qırpımını unutmağa çalışır. Adamın saxtakar olduğuna inansa da, bu onun taleyi haqqında əndişələnməsinə mane olmur və doktorların katolik rahiblərinin səsini xatırladan səsi onu dəhşətə gətirir. Latıncaya oxşayan bu anlaşılmaz danışıqlar əsnasında Adam tez və gizlicə əlini uzadıb Cenninin ağ paltarını dartmağa çalışır. Cenni özünü idarə edə bilməyib qeyri-ixtiyari gülməyə başlayır. Doktorlar hirslə ona baxırlar. Doktor Naçvalter balta dəyməmiş meşənin ortasındakı bir yamyama müraciət edən bir humanistin qəddarlığıyla deyir: “Əminəm ki, Cenni ona baxa biləcək qədər istedadlıdır, deyilmi?” Cavan doktor mızıldanır: “Heç belə şey görməmişəm… nəbzi sürətlənir… bəzi analizlər götürməli olacağıq…”

“Hə, xanım Cenni o işə də baxa bilər,” doktor Naçvalter deyir. “Mövzu Adamdırsa o ustadır. Adamın hər şeyini bilir Cenni, elə deyil?” Hörmətkar, özünü aparmağı bacaran bir elm adamının həddindən çox sevən bir romantikə qarşı hiss etdiyi həqarət səsində bütün aydınlığıyla bilinir.

Doktorlar bütün alətlərini yığışdırıb çıxırlar; Cenni saxtakarla tək-tənha qalır.

“Adam… Adam…”

Adam özündə deyil, cavab vermir. Cenni artıq əmin deyil – bəlkə o göz qırpılması onun gözünə görünmüşdü, bəlkə də özü həyəcandan çəkmişdi paltarını?

“Hə, bir şey de!”

Adam tərpənmir. Ağzı bağlıdır. Üzünə bəyaz ölüm maskası çöküb. Cenni cibindən balaca radio çıxarır və səhər xəbərlərini tapanacan düyməsini basır. Cenninin xəbər proqramından xoşu gəlir. Haradan gəldiyi bilinməyən səsi dinləməyi sevir. Qorxunc bir fırtınadan və dünən gecə Ein Gev tarlalarını yandırmağa çalışarkən öldürülən iki casusdan danışan səsi. İbranicə danışan səsin dediyi xəbərləri dinlədikcə özünün də bu xəbərlərin qəhrəmanı olduğunu düşünür. Okeandakı fırtınada, gecəki casuslarda və hətta şimalda gülləyə tutulan tarlalarda öz payı varmış kimi hiss edir. Hər şey qaydasındadır, Adam. Dünya həmişəki yoluyla gedir, eyni şeylər deyilir.

“O gözəl gözlər,” deyə düşünür Adam öz-özünə. Hələ də koma vəziyyətində olmağına baxmayaraq bağlı gözləri Cennini izləyir, xəbərlərdən çəkib çıxarır onu. Xəbərlər və hava haqqında məlumat qurtaran kimi kimsə mahnı oxumağa başlayır, uzaqdakı hansısa axmağın səsini gözəlləşdirir radio. Adam hələ Cennini sevindirməyəcək, onun axtardığı rahatlığı bəxş etməyəcək ona. Bu an narahat edilmədən Cennini düşünsün, o pis hərəkət edəcəkmi deyə gözləsin. Onun haqqında nəsə bir qərar verməli olacaq. Heç nə olmamış kimi geri dönə biləcəkmi ona, dönmək istəyirmi? Heç bununla maraqlanırmı? Cenni onun bir neçə gün öncə ev sahibəsini boğmağa çalışdığını unutmayıb hələ. Cennini ilk dəfə görəndə və onun haqqında sorğu-sual aparanda, başqalarının ona nifrət etdiyini öyrənəndə nə fikirləşdiyini unudubmu? Yafadakı köhnə xəstəxanaya ilk dəfə gələndə Cenninin bütün işçilərdən daha sərt olduğunu demişdilər ona. Cenni üçün ən kiçik qaydaları da pozan adam cəhənnəmdən daha qorxulu və iyrəncdi. Artur bir dəfə səmimiyyət göstərib “Uşaq qatilləri saxlanılan həbsxanada da bu qədər qəddar deyillər,” demişdi. Cenniyə təkcə xasiyyətinə, haldan anlamadığına, koridorda siqaret çəkən və ya hansısa qaydanı pozanlara qarşı düşmən münasibəti göstərdiyinə görə nifrət etmirdilər; gözəl olduğu üçün də nifrət edirdilər.

Adam arvadıyla, gözəl, incə Gretçenlə tələbə olduğu vaxt, dolanmaq üçün Berlindəki səsiz kino zalında skripka çalanda tanış olmuşdu; o gülməli qadın Adam komandir Kleynin yəhudilərini əyləndirmək üçün skripka çalanda gəlib onu izləyərdi və özü də bilmədən ölümünə doğru gedərdi. Uzaq tələbəlik illərində, filmin göstərildiyi pərdənin dalında dayanıb xətri nə istəsə onu çalırdı. Bir dəfə arvadı pərdənin dalında peyda olmuş, Adamın yanında dayanıb səssiz filmin tərsinə kölgələrini izləmişdi – bu cür tanış olmuşdular.

Cenni təzək yığınında bir incidir. Adam təkcə buna üzülür ki, ona müəyyən bir vaxt ərzində baxdığınızda (doktor Qrosun şəhvətlə baxdığı kimi), gözəlliyin, möhtəşəm gözəllik nümunəsinin zəif bir nöqtəsi olduğunu görürsünüz.

Cenni soyuq, qəddar, heyran edə bilən gözəldir, afətdir. Gözləri qaradır, qaşları rəssam tərəfindən çəkilmiş kimi görünür. Alnı dar və uzundur, burnu düzdür. Qara saçları arxaya toplanıb, çənəsi sivri deyil, bütün dişləri çəkilibmiş kimi yanağı batıq görünür. Boynu uzundur, qollarında narın tüklər var, bu tüklər şəfqət oyandırır. Bədəni incədir, az qala oğlan bədəni kimi. Bu soyuq qadının varlığı Adamın uşaqlıqdakı romantikliyini təzədən alovlandırır.

Cenninin görünüşündə klassik mükəmməllik, ancaq tarixi əsərlərdə olan müəyyən bir nöqtə var. Bu səbəbdən – daha doğrusu, bununla birlikdə – gözəlliyində ciddi bir qüsur var. Nədir bu qüsur? (Cenni bu saat xalq mahnısına qulaq asır, müğənni bir yuqoslav kəndlisinin ayrılıqla bitən sevgisini anladır mahnıyla. Adam, bu kimə lazımdır ki, deyə düşünür. Amma həqiqətən önəmlidir. Nə üçün? Hamımız qardaşıq?) Adam göz qapaqları bağlı halda, Cenninin bircə qüsuru var, o da heç bir qüsurunun olmamasıdır, deyə düşünür. Başqa cür desək, Cenninin gözəlliyində qorxunc və heyrətverici şey onun qüsursuzluğudur. Adamın, cavanlığında Heydelberqdə estetika və fəlsəfə öyrənmiş məşhur təlxəyin fikrincə, hər hansı bir gözəllik bir az qüsur, bir az əksiklik istəyir. Əsil gözəllik – ən azından Adam bu cür öyrənmişdi – çirkinliyə yaxınlaşmalıdır. Avqust fon Platon, “Kim gözəlliyi araşdırırsa, o ölümə məhkum olunub,” demişdi. Və bu da Cenni – qüsursuz gözəlliyə malik soyuq, heyrətə gətirən və adamı çaşdıran gözəl.

Xəstələr onu görəndə hirslənirlər, ondan gələn soyuqdan qorxub yanan siqaretlərini xalçanın üstünə salırlar. Cenninin çirkin olmağını, ya da gözəlliyinin daha yumşaq olmağını arzulayırlar.

Hər kəsin qorxduğu, hər nə qədər kiçik olursa olsun, bircə pozuntudan da panikaya düşən, hər addımı və hərəkəti əvvəlcədən ciddi-ciddi götür-qoy edən Cenni, mövzu Adam olunca bambaşqa bir insan olur.

Yafadakı köhnə xəstəxanada ilk dəfə tanış olanda Adam onun əllərini əlinə götürüb uzun-uzadı üzünə baxmış və sonra da gülməyə başlamışdı. Özünü çaşdıran Cenni ona hirslə baxıb, “Nəyə gülürsən? Çox qaba adamsan sən!” demişdi.

“Sən də fahişəsən,” demişdi Adam. Səsi sakit və əmin idi. “Səni tanıyıram, zövqün sənə verə biləcəyi ağrı üçün var-yoxunu satarsan. Sadəcə bir kişi tanımısan və heç bunun da fərqində deyilsən. Atan haqqında nə bilirsən? Öldüyünü? Öldüyünü mən də bilirəm. Bu binadakı xəstələrin hamısından daha çox xəstəsən və bir gün şeytanın önündə diz çöküb ağlayacaqsan. Hamıya qarşı sərtsən, çünki qorxursan. Nədən qorxursan? Özündən? Üzündən nifrətinin nə boyda olduğunu görürəm!”

Cenni Adamı şillələmişdi. Rəngi qaçmış, gözləri vəhşi qığılcımla parıldamış və isterika içində ağlamağa başlamışdı. Özünün də anlamıdığı bir həftəlik narahatlıqdan sonra Cenni bir qərara gəldi. Baş həkimdən – o zaman doktor Zikroni idi – izin istədi və məsuliyyəti də öz üstünə götürüb Adamı Rişon LeZionda yaşayan dul anasının yanına apardı.

Yol boyu bir kəlmə də danışmadılar. Səssizlik içində qırmızı damlı balaca, ağ evə gəldilər. Cenninin anası üzündəki qırışıq və çatlaqlar arasında gözəlliyinin bir qismini hələ də qoruyub saxlaya bilmiş balaca bir qadın imiş. Öncə Adama dalınca qaçan və ona balıq yeməkləriylə ağ şərab içməyi öyrədən cənab Çarminskidən danışdı. Sonra bir stəkan çayla peçenyeyə qonaq etdi (Cənab şəkər tozu istəyir, ya qənd?).

Cenni səssiz və dalğın oturmuşdu. Qəflətən stəkanını stola çırpıb hisrlə dedi: “Ana, mənə atamdan danış! Bilmək istəyirəm. İndi, bu saat!”

Yaşlı qadın Cenniyə uzun-uzadı baxdı və gözləri doldu. Çayından bir qurtum içib gülümsədi; danışanda da bu gülüş üzündən çəkilmədi: “Onu basdıranda başqa heç bir şeyim qalmamışdı, heç sən də yox idin. Sən həmişə lağ etmişdin mənə. Yaşa şair ola bilərdi; amma cənab Levitan adlı birinin tarlasında işlədi və qızdırmadan öldü. Xəstə olanda da yaraşıqlıydı. Sən on yaşında olanda – bunu unutmağın necə də qəribədir, necə unuda bildin? – qış çox soyuq keçdi, balaca bir komada yaşayırdıq və,” Adam hiss etdi ki, qadın hər şeyi indi danışsa, sonra onun özü də üçün də yaxşı olacaq, “soyuqdan titrəyirdik. Hətta bura qar da yağmışdı, bura – cənuba! Bu sadəcə başlanğıc idi. Dalınca şiddətli leysan başladı. Dam deşik olduğu üçün yatağında islanmışdın. Durub yanımıza gəldin. Mən yatmışdım, amma anidən oyandım, səni və onu gördüm, onu səninlə gördüm, ya yatmışdı, ya da sərxoş idi, hansıydı bilmirəm. Bəlkə də yuxu görürdü həqiqətən, elə qəribə yuxular görürdü ki, şair ola bilərdi. Bircə kəlmə də demədim. Osa ağlayırdı. Özümü dir-diri basdırmaq istədiyimi xatırlayıram, amma elə soyuq idi ki, yerindən durmaq istəmirdin. Ağladı, səni qucaqladı, ağladı və yatdı; sərxoş idi. O vaxtlar soyuğa davam gətirmək üçün konyak içirdik. Daha sonra, sən yatanda o oyandı, elə bildi mən yatmışam və sanki ilk dəfə öpürmüş kimi öpdü məni. Göz yaşları üzümə düşdü və mən onu sevdim. Hətta sabahısı gün səssiz film izləməyə də getdik. Bu ölkəyə gələli getdiyimiz ilk film idi…”

Adam bu hekayə haqqında uzun-uzadı düşündü. Yaşa haqqında. Və Cenni. Cenni unutmuşdu. Atası ölmüşdü və bu səbəbdən daha xatırlamırdı. Anası da belə düşürdü, bu yaşlı, dişsiz qadın bir vaxtlar… əvvəllər… Yəni, iyirmi beş yaşında olmağına və çox gözəl, gördüyü ən gözəl qadın olmağına baxmayaraq Adama rast gələnəcən heç bir kişiylə öpüşməmişdi Cenni. Bəkarətini prinsiplərinə görə yox, laqeydliyi üzündən qorumuşdu.

Adam, Cenniyə fahişə deməyinin, əslində onun xoşuna gəldiyini bilirdi. Cenni bir sirri açmaq üçün yox, sirdaşı olmaq üçün onu anasının yanına gətirmişdi. Onu buna Adam sövq etmişdi. “Fahişə” kəlməsi isə sehrləmişdi. Adamla tanış olanacan bakirə idi Cenni – ən azından belə bilirdi – amma Adamın ona yapışdırdığı bu etiketdən çox xoşu gəlmişdi. Və nə üçünsə Adamın da bunu bildiyindən əmin idi. Və əgər bunu bilirsə, onu bir kitab kimi oxuya bilər, içinin ən dərinliklərinə girə bilərdi. Adam Tanrı kimi idi. Bir zamanlar atasının olduğu kimi, amma atası ölmüşdü, atası Leviatan adlı birinin tarlasında işləmişdi, bu adamın oğlu işlərini davam etdirmiş, qızı isə bir mühəndislə evlənib inkişaf etməkdə olan Herzlia şəhərinə köçmüşdü. Bir villaya. Anası belə demişdi. Və bütün bunlar, onlara yolu döşəyən, qızıla aparan yolu döşəyən atasının sayəsində idi. Bu an Cenni uşaqlıqda baş vermiş bir hadisəni xatırladı, onu köhnə Qüds şəhərinə apardıqları vaxt, Via Dolorosa ağrılar yolunda gəzəndə birdən qarnında qorxunc ağrı hiss edib hıçqırmışdı. Bunu tur bələdçisinə, zarafatcıl Jozef əmiyə deyəndə o, “Ola bilsin Məsihi doğursan,” demişdi.

Amma indi Cenni Gilboanın çiçəkləri haqqında, gitarayla oxunan mahnını dinləyir. Öz düşüncələriylə məşğuldur, Adamınkılardan xəbərsizdir, ona dəli kimi vurulduğunu deyir öz-özünə. Əslində bundan utanmır. Hətta qürur duyur, öz eşqindən və qüvvətindən qürur duyur. Bir daha özünə xatırladır: mənimlə əsla evlənməz. O xəstədir, sağalmayacaq qədər xəstədir. O saxtakardır və ölür. Fəqət nə vaxt Adam yaxşılaşıb klinikadan buraxılsa, özünün öldüyünü, ayı kimi qış yuxusuna gedib bütün bədəninin uyuşduğunu hiss edir. İşləyir, amma gülümsəmir. Yatağında tək yatır, heç yuxu da görmür. Amma Adam klinikaya qayıdan kimi Cenni təzədən dirilir. Adamın təkcə özünə, həyatına, bədəninə, saxtakarlığına yox, hər addımındakı dolaylı ölümə, ağzından çıxan hər sözə aşiq olduğunu bilir. Əgər ölümün həqiqiliyi olmasaydı Cenni həyatdan, özündən uzaqlaşmağa davam edən həyatdan qorxacaqdı. Amma belə bir həyatın, ölümünə doğru bu cür qərarlılıqla gedən birinin bədənində mümkün olmadığı üçün Adamın ölümünü də sevir. Və Adam hər şeydən çox bunu təqdir edir. Cenni onu təkcə otağında, ya da istirahət otağında, ya da yemək zalında və ya bayırda, ağacların arasında yox, yolun ən sonunda, həyatın sərhəddində gözləyir.

Şvester əkizlərinin böyüyü Adamın klinikaya qayıtdığını eşidəndə təpədən dırnağacan titrədi. Özündən iki dəqiqə qırx bir saniyə kiçik olan bacısıyla klinikada yaşayırdı (bir dəfə sözləri dua kimi dodaqaltı pıçıldayaraq “bu taleydi!” demişdi), özü ölsə də, Kleveland morqunda soyuyan meyiti üstündə gedən söz-sözhbətlər səngimək bilməyən xanım Sizlinqin vəsiyyətinə görə burada yaşayırdı. Vəsiyyətnamə Xanım Sizlinqin klinikanın həyətində, öz diliylə desək “Tanrının özünü göstərəcəyi yerin yaxınlığında” basdırılmaq istədiyini göstərirdi. Qohumları önəmli bir bəhanə gətirərək sonuncu maddənin bütün bölümü şübhə altına saldığını iddia etmişdilər. Bu cür iş vəkil Conatan R. Giloneyin Klevelanddakı ofisinin vəkilləri üçün qəribə və sarsaqcasına idi. Həmişə iş müqavilələri və daşınmaz əmlak sənədləriylə işləyən vəkillər indi Tanrı vəhylərinin hüquqi anlamını araşdırırdılar. Əcəba belə bir teorem modern zamanda işlənə bilər, yoxsa belə şeylər keçmişdə qalıb? Bu vəkillər bir-birini diddikcə və onların müştəriləri – xanım Sizlinqin uşaqları və qohumları – “anamızın keçici dəliliyi” və “hörmətli qohumumuz” deyə təkrarladıqca Conatan R. Giloney təxminən bir ildir ki, davam edən bu məzhəkəni dinləmək, xanım Sizlinqin meyiti isə soyuq morqda yatmaq zorundaydı. Xanım Sizlinq klinikanın xərcləri üçün böyük bir məbləğ ayırmışdı, ancaq Şvester əkizləri üçün də xüsusi maddə yazmağı da unutmamışdı.