Kitabı oku: «Вазьмі сваю свяцільню», sayfa 3

Алена Кісель

ГАЛОЎНАЕ – ВЕРЫЦЬ

Алена Кісель нарадзілася ў 1986 г. у Магілёве. Скончыла Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова, аспірантуру Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Кандыдат філалагічных навук. З 2017 г. – сябар Саюза пісьменнікаў Беларусі.

Піша раманы ў жанры эпічнага, прыгодніцкага, гумарыстычнага фэнтэзі, а таксама вершы, гумарыстычныя пераказы міфалогіі і біяграфій. Размяшчае творы пераважна ў інтэрнэце. Так, на сайце author.today выкладваліся серыі раманаў «Аид, любимец Судьбы», «Серая Дружина», «Артефакторы». Асобнымі кнігамі выйшлі раман «Аид, любимец Судьбы» (2016), зборнік апавяданняў «Забавная мифология» (2019), зборнік вершаў «Пять жизней» (2021), раман «Эликсир для гения» (2023).

Плённа працуе і ў жанры літаратурнай крытыкі. Выступае з рэцэнзіямі і артыкуламі ў часопісе «Маладосць», газеце «Літаратура і мастацтва».

Апавяданне «Печыва для анёла» – гэта гісторыя пра дзяўчынку Ліку, якая верыць у… Вера ў яе, шчыра кажучы, трохі дзіўнаватая. З таго часу як у яе руках апынулася кніжка пра анёлаў, Ліка верыць, што яны, белакрылыя анёлы, ходзяць сярод нас і праз нас. У брудных вопратках, у жабрачым абліччы. І выпрабоўваюць людзей на дабро. Але ж дарослыя чамусьці не падзяляюць гэтай яе перакананасці… Мо яны нешта асаблівае ведаюць? Ці, наадварот, не ведаюць і не разумеюць нечага?..

Гэта твор пра дзіцячую дабрыню і дзіцячую веру. Пра некаторыя выхаваўчыя моманты. І пра тое, што сустрэча з цудам можа здарыцца дзе заўгодна. Галоўнае – верыць…

Печыва для анёла

– Та-а-атка… Гро-о-ошыкаў…

Жанчына ў паліто колеру пабляклага смарагду павярнулася на хаду, чмыхнула. Сучасныя дзеці, маўляў. Мала лупцавалі, зашмат песцілі, усё ім купі, дык яшчэ грошыкі, вось як!

Андрэй сціснуў зубы і пацягнуў дачку за сабой – у бясснежны снежаньскі дзень, уздоўж гразкай вуліцы.

Дзіця капрызіла: ціхенька, без істэрыкі. Затое і жаласна, са слязлівымі ноткамі. Так, быццам з кожным крокам жыццё выцякае.

– Ну-у… Каліласк.

– А мо лепш купім табе шакаладку? – першая спроба даць хабар правалілася, Андрэй уздыхнуў і паспрабаваў яшчэ раз: – Цацку? Ляльку хочаш? Або кніжку. Ты ж хацела – вялікую, міфы там усялякія…

– Ды не… лепш трошачкі… грошыкаў. Грошык. Маленькі… Ну, мы ж прайшлі амаль… Я ж сябе добра паводзіла… Хочаш – я посуд памыю?

Дачка ўмела даваць хабар лепш. Настойваць на сваім таксама ўмела лепш. Яшчэ ўмела ззяць чыстым блакітам з-пад бэзавай шапачкі з адна-рожкам. Асцярожна ззяць, лісліва. Так, што ў галаву лезе міжвольнае: «Жонка прыб’е, калі дазнаецца…» – а пальцы ўжо намацваюць у кішэні паліто партманет, шукаюць дробную манету, уручаюць дачцэ пад стомлены ўздых бацькі.

– Мамцы не кажы, – сказаў Андрэй сумна і паглядзеў на вітрыну з велізарным жоўтым плакатам пра калядны распродаж.

Не хацелася глядзець, як Ліка нясецца да гэтай чарговай жабрачкі (ці гэта мужык, проста ў такім адзенні). Пах – тараканаў можна труціць, грудкаваты нос тырчыць сярод патлаў, рукі з абламанымі кіпцюрамі, а перагар які!

Заняць пазіцыю – не хапала яшчэ, каб дзіцёнак падхапіў якую-небудзь заразу, калі будзе цягнуць манету гэтаму… Анастасія Міхайлаўна з кафедры казала – люмпірнал. Выразна. Яшчэ больш выразна – бомж перагарна-пераходны, пачвара вулічная, жудасная… Якое глупства ў галаву лезе, на самай справе.

Ліка звычайна такіх і выбірала: каб самыя страшныя, самыя брудныя. Нармальнаму дзіцяці такое паказаць з пяці крокаў – уначы не засне, да таты-мамы ў ложак будзе прасіцца.

– Усё! Дала, – а гэтая вяртаецца подскакам. І на касыя погляды мінакоў – хоць бы што. І на золь. А з раніцы яшчэ сумавала, казала: «І Новы год без снегу, ці што, будзе? Там, пэўна, на небе ўсе млыны чароўныя паламаліся!»

Нейкі дзядуля з вайсковай выпраўкай угледзеў-ткі ў вачах Андрэя сусветную тугу і вырашыў выступіць у ролі мудрага настаўніка-падарожнага.

– Ты дзядзечку навошта грошыкі дала? – спыніўся, нахмурыўся, затрос пальцам, а сам усё міргаў Андрэю, маўляў, глядзі, як трэба! Выхоўваю! – Дзядзечка грошыкі прап’е, будзе пад плотам валяцца…

Андрэй закаціў вочы з пакутай, таму што адцягнуць дачку ўжо не паспяваў. Ліка акругліла вочы, прыўзнялася на дыбачкі і радасным шэптам распавяла проста ў твар дзядулю-выхавальніку:

– А раптам дзядзька – анёл?!

– Пытанняў да дысертантаў больш няма, – іранізаваў Андрэй, цягнучы дачку ад знямелага дзядулі. Той замёр – трэба было прытрымаць досціп, што хіліўся некуды ўбок. Яшчэ рот закрыць – адкрыты ў патэтычным: «Штооо?!»

– Мая дачка трызніць анёламі, – злосна сказаў на гэтае «штооо» Андрэй. Не старому і не валацугу ў лахманах. Мабыць, сказаў вітрыне з распродажамі. Яны абяцалі сродак ад усяго…

Вось бы знайшоўся ў іх сродак для Лікі. Ад кніжкі, што хросная прынесла… На Каляды або на Вялікдзень усё ж такі? Ад таннай простай кніжачкі, размаляванай блакітнымі кветачкамі і чымсьці белакрылым. І ад апавяданняў, у якіх у кожным абзацы можна было стрэць гэта самае белакрылае і зразумела кім пасланае са светлымі мэтамі на зямлю. У абліччы валацуг і жабракоў.

Лепш бы падарыла Маршака ці Чукоўскага. Або пра жывёл казачных што-небудзь.

У свеце Лікі цяпер па вуліцах ходзяць анёлы. Сядзяць у пераходах, просяць грошай пракуранымі галасамі. Або нудна цягнуць просьбы аб міласціне каля бліжэйшай царквы. Анёлы шаркаюць нагамі, збіраючы пустыя бутэлькі каля скрыні, пішуць напаўпісьменныя запіскі аб тым, што адсталі ад цягніка, або пра нейкія аперацыі для дзяцей з неверагоднымі хваробамі.

Выпрабоўваюць людзей на дабро (Андрэю заўсёды здавалася, што на зло або на цярплівасць, але Ліцы лепш відаць, таму што дарослыя – яны ж анічога не разумеюць). І вось ім ніхто не дае, а маленькая Ліка – хоп, і грошык! І анёл тады ўбачыць, што Ліка добрая, і зробіць ёй што-небудзь такое, ну, невядома што, але таксама, напэўна, добрае, а можа, ён нават паляціць на неба і там усім-усім пра яе раскажа, а можа, яшчэ…

– Доча, ну навошта ўсім запар цягнуць? Ну вось паглядзі, які страшны, нямыты… Ну які ён?..

– Не, ну а калі ж усё-ткі…

– Ліка! Адыдзі ад яго, каму кажу?! Ну куды ты панеслася, што гэта такое ізноў?! Ніякі ён не анёл, гэта ўсё казкі!

– А анёл тады іншы які-небудзь, так? Ты мне скажаш, які? Не-е-е, мы ж не ведаем, які можа аказацца…

– Доча, анёлаў не бывае.

– Нічога… Алінка кажа: прахфесарэй не бывае… Жывых. Як Настассіхалаўны… А яна ж ёсць. Проста Алінка іх не бачыла, а калі паказаць, тады…

Позна спахапіліся. Думкі ішлі хмурныя, без адзінай белай плямы, як дзень. Дзіця чытае, мае зносіны з аднагодкамі, гульні выдумляе – і добра. Цешча – педагог у другім пакаленні – падхапілася першай: «Што яна ў вас грошы клянчыць? Да кожнага жабрака соваецца?! У яе што – да гэтага часу не прайшло?!»

…Каля перахода ўладкаваўся нейкі малады, у пацёртым паліто з чужога пляча, у чорнай шапачцы. Ліка азірнулася, уздыхнула, пакасілася на бацьку, але ныць пра «грошыкі» не стала. Засапла носам і паведаміла:

– У мяне ад гэтай цёткі жу-у-у-удасная мігрэнь, – фірмовым матчыным тонам.

У Андрэя ад «гэтай цёткі» таксама была мігрэнь, але з цешчай, якая «цётку» і параіла, ён гэтым не дзяліўся.

Нафарбаваныя пазногці ў кожны візіт мільгалі перад вачыма, жыццярадаснасць біла такім магутным струменем, што ў ім хацелася ўтапіцца.

І – прафесійная ўсмешка: «Я звяртаюся да маленькага дзіцяці, ой, вы ўжо дарослы, ну, нічога, выслухай мяне, дарослы зайчык…»

– Зразумела… Інтэлігентная сям’я… Здзіўляе толькі, што ў дзіцячым садку не звярнулі ўвагі, але нашы дзіцячыя садкі… Так, вядома, магла трымаць у сабе. Гэта шчаслівая выпадковасць, што яна трымае кантакт з іншымі дзецьмі, але ў далейшым такія фантазіі могуць прывесці… Калі ўлічыць стрэс пры пераходзе ў школу…

Назад дачку ўжо не цягнуў. Вёў павольна, ляніва пазіраў пад ногі, потым на вітрыны ў святочных агеньчыках. У галаве скокала настойлівае: «…Пераключаць! Вось бачыце, мы з ёй размаўлялі пра сабачак…»

Купіць сабаку. Або лепш узяць кацяня. Чаму раней у галаву не прыйшло? Зрэшты, ці не будзе яна яшчэ і кідацца карміць усіх аблезлых катоў: «Ну а хто там ведае, а можа, раптам так-сама…»

Яшчэ ён павінен быў ціснуць логікай. І палохаць. «Павольна і з педагагічным тактам» тлумачыць, што калі будзеш вось так даверліва ўсім грошыкі соваць, то які-небудзь такі пракураны і небелакрылы цябе падмане або ўкрадзе, таму што «была такая гісторыя: дзяўчынка таксама хадзіла, зусім дурная была, давала ўсім грошы, а адзін бандыт падумаў, што яна багатая…»

І яшчэ трыццаць тысяч усялякага рознага павінен, таму што гэта ненармальна, калі дзіця не просіць сабе шакаладку. А калі просіць – дык не шакаладку і не сабе.

На званіцы храма на скрыжаванні адбывалася звычайная вечаровая гойданка – раздражняльны перазвон, занадта вясёлы для гідкага, золкага, з выгляду зусім не снежаньскага вечара. Гэты, у паліто і чорнай шапачцы, так і сядзеў на верхняй прыступцы падземнага перахода, прыкрываючы твар рукамі ў падраных пальчатках. Спаў, напэўна. У скрынцы вунь папяровая насоўка – забяспечыла нейкая жартаўлівая душа.

Доча не прасіла грошай. Як выйшла з патухлымі вачыма, так і ішла побач – прыціхлая і нейкая насцярожаная. Толькі вінавата скасавурылася на жабрака, калі падышлі.

«Жонка прыб’е, на дваіх з цешчай, – млява падумаў Андрэй. – А, добра. Не магу ж я яе такую да іх прывесці».

– Хочаш грошык? – прапанаваў, працягваючы манетку.

Доча шмыгнула носам, паматала галавой.

– Цётка сказала… калі даеш, а яны потым на гарэлку марнуюць… то гэта толькі горш тады. Атрымліваецца не дабро. Зло атрымліваецца.

Пра сабачак яны размаўлялі, як жа… Вільготнае паветра горка захрумсцела на зубах.

– Ну, хочаш… Вось, бабуля печыва з сабой дала, ты есці не стала. Хочаш – дай печыва, яго на гарэлку не ўжывеш.

Печыва было «7 каласкоў», але чамусьці з васількамі на абгортцы. «У дзіцяці павінна быць энергетычнае падсілкоўванне!» – з разумным выглядам вяшчала цешча. Дзіця, праўда, падсілкоўвання не захацела, затое цяпер прасвятлела з твару і пацягнулася да пачка.

– Толькі не ведаю, навошта печыва анёлу, – амаль весела дадаў Андрэй. – А маме не скажам? Ну?

– А я ведаю, – прыўзнялася на дыбачкі, заміргала вачыма, – а калі ў іх яго не робяць… Ці калі ты стаміўся такі, сядзіш, ну… і раптам – энергетычнае падсілкоўванне! Я занясу?

– Давай, нясі, – велікадушна дазволіў і застаўся паглядаць збоку – каб паспець, калі што. Раптам буйны.

Ды не, ціхі папаўся. Прамармытаў нешта ў адказ на Лічына «Ты стаміўся? Так, дзядзька?». Печыва ўзяў. Яшчэ забубнеў, дзякаваў, напэўна.

Вярнулася Ліка ўрачыстая і надта ж задуменная.

– Вельмі стаміўся, – паведаміла з задавальненнем. – Так і сказаў. Ага. Цётка яшчэ казала, што дабро можна рабіць інакш: ну, там, бедныя дзеці таксама ёсць. І ўсякія хворыя, і наогул. Тат, я больш не буду, добра? Каб вам з мамай за мяне сорамна не было.

Не ведаў ён, што сказаць. Гісторыкі – не педагогі, кандыдаты навук – не выхавальнікі. Замармытаў нешта незразумелае, узяў дачку за руку, толькі на твар пазіраў, пакуль ішлі па пераходзе: не нашкодзіў сваёй выхадкай?

Ліка загаварыла, калі яны ўжо сталі падымацца.

– А да іх мы калі-небудзь пойдзем у госці. Аднойчы. Каб нячаста. Ён кажа: ты наведвай.

– Дзе наведвай? – спытаў Андрэй машынальна. Доча махнула ў бок белага будынка, пад купаламі якога ўжо змоўк звон.

– Там. Тата, а адкуль ён ведаў, што мяне Анжалікай завуць?

Андрэй замарудзіў крок. Павярнуўся, моцна трымаючы дачку за руку. Паглядзеў праз дарогу назад – туды, дзе віднеўся ўваход у падземку.

На верхняй прыступцы перахода было пуста. Ляжала падраная пальчатка. На ёй сіратліва размясцілася нешта доўгае, белае, быццам нядбайна згубленае лебедзем падчас прагулкі.

– Тат! – задыхнулася раптам Ліка, тузанула за руку. – Зірні! Ну зірні ж!

Яна скакала і паказвала ўгару, і ён паслухмяна задраў галаву.

З чорнага неба падалі белыя пёры. Велічна слізгалі паміж зорак. Бясшумна набліжаліся – пухнатыя, ласкавыя, чамусьці здавалася – усмешлівыя.

Потым аселі на каўняры і вейках вялікімі сняжынкамі.

Настасся Нарэйка

ПРЫГАЖОСЦЬ – УНУТРЫ КОЖНАГА З НАС

Настасся Нарэйка нарадзілася ў 1986 г. у Маладзечне. У 2004 г. скончыла Маладзечанскую беларускую гімназію, у 2009 г. – Інстытут журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Па размеркаванні трапіла ў рэдакцыю камянецкай раённай газеты «Навіны Камянеччыны» (Брэсцкая вобласць), дзе сёння займае пасаду адказнага сакратара. З 2019 г. па сумяшчальніцтве працуе інструктарам па прапагандзе беларускай літаратуры ў Брэсцкім абласным аддзяленні Саюза пісьменнікаў Беларусі і вядзе заняткі літаратурнага гуртка для школьнікаў пры рэдакцыі «Навін Камянеччыны».

Першая кніга вершаў – «Магдэбургскае права маёй душы» – выйшла ў 2013 г. За гэты зборнік пісьменніца адзначана літаратурнай прэміяй імя Уладзіміра Калесніка Брэсцкага абласнога выканаўчага камітэта. Друкавалася таксама ў калектыўных зборніках «Берасцейская скарбніца», «Сила слабости», «ЛітАўра», «Кахаць і верыць», «Скажы, што кахаю», «Размова з люстэркам».

Апавяданне «Вазьмі сваю свяцільню…» пра тое, што святло існуе – незалежна ад таго, верым мы ў яго ці не. І кожны з нас мусіць ісці да святла самай цяжкай дарогай і весці да яго іншых. Каб у канцы шляху зразумець, што святло… УНУТРЫ нас саміх.

Пра тое, што ва ўсіх ёсць свае шрамы і трэшчыны, ці заўважныя з першага позірку, ці схаваныя недзе ў глыбіні. І кожны з нас хоць раз у жыцці быў «дзяўчынкай з вадкага шкла», якая ўвечары рассыпаецца на трыльён асколкаў, а раніцай паўстае з іх ізноў.

Яшчэ пра тое, што прыгажосць – гэта зусім не вонкавае. І ўбачыць яе, сапраўдную прыгажосць чалавека, магчыма, толькі дакрануўшыся да яго душы.

І пра тое, што кожны можа аднойчы адрынуць цемру, узяць сваю свяцільню і пайсці. Праз вецер і снег, слату і дождж, праз пякельную спёку… Пайсці туды, дзе чакаюць дапамогі. Туды, дзе зняверыліся, што СВЯТЛО ЁСЦЬ. Туды, дзе балюча да такой ступені, што святло адступае ў самыя нетры душы.

Нарэшце, пра тое, як лёгка адгарадзіцца дзвярамі ад усяго, што прынесла боль, і як складана потым адамкнуць іх, каб упусціць хаця б адзін прамень даравання.

Магчыма, шаноўны чытач знойдзе ў творы і іншыя сэнсы…

Казка «Анёл, які ледзь не застаўся без крылаў» нарадзілася дзякуючы анёлку, якога аўтарка вязала кручком, каб павесіць на навагоднюю ёлку. Разам з клубком белых нітак раскручваўся і сюжэт… У выніку атрымалася казка пра тое, што, толькі аддаўшы самае дарагое, можна стаць сапраўдным анёлам-ахоўнікам для тых, каго любіш усёй душой. А аддадзенае табою зусім нечакана вернецца падвоеным.

Галоўныя героі апавядання «Ноч, калі цвіце бяссмертнік» аднойчы прысніліся пісьменніцы. У сне ў іх былі імёны, была завязка сюжэта. Заставалася толькі ўхапіць нітачку і выткаць аповед… Так з’явілася на свет метафарычная, абагульненая, сімвалічная гісторыя пра тое, што ў герояў Вялікай Айчыннай вайны наперадзе толькі бяссмерце.

Апавяданне «На чорных крылах цягнікоў начных» дае нам зразумець, што перамога над сваім крыўдзіцелем пачынаецца з перамогі над сабой, у прыватнасці над уласным страхам. У гэты момант душа выпроствае крылы, няхай чорныя, няхай абадраныя, – ЖЫВЫЯ…

Вазьмі сваю свяцільню…

1

– Яна нібыта з мінулага! – голас Ірыны дрыжаў ад захаплення. – У гэтай белай як снег бальнай сукенцы, цяжкім, цёмным плашчы і са свяцільняй у руцэ, за шклом якой гарыць сапраўдная свечка. Жывы агонь! Учора яе бачылі ля возера ў гарадскім садзе, заўчора – ля старой антыкварнай крамкі… Дзяўчына са свяцільняй – вось як яе клічуць. Толькі ўяві!.. Арына!

Я здрыганулася, выплыўшы са сваіх думак, і цераз левае плячо паглядзела на сястру, з якой мы былі падобныя нібы дзве кроплі вады. Былі…

– Ты зусім не слухаеш мяне! – абурылася Ірына.

– Было б што слухаць, – стомлена ўздыхнула я. – Ну, ходзіць чалавек па горадзе – няхай сабе…

– Не проста ходзіць. Яна дапамагае! Сэрца ў цябе няма. А ў яе ёсць. Ніводнага чалавека, што сумаваў, плакаў ці зусім адчаіўся, яна не абмінула. Мне расказвалі некалькі гісторый. Але табе, відаць, нецікава.

– Угадала.

– Кажуць, яна вельмі прыгожая!

Сястра рэзка змоўкла, выпаліўшы гэта, а я завучаным рухам дакранулася пальцамі да знявечанай шрамам правай шчакі.

– Табе варта было б хоць на вуліцу выйсці, Арына, – голас сястры памякчэў, бо яна ўжо шкадавала аб сваёй гнеўнай успышцы.

– Не магу, – я паглядзела ёй прама ў твар (мой твар!) і зноў, у соты раз, падумала: «Такой я была б, калі б не…»

Калі б. Кляты ўмоўны лад, які стаў ладам майго жыцця. Кожную раніцу я прачыналася рыўком, моцна заплюшчвала вочы, паўтараючы сама сабе: «Гэта быў страшны сон! Страшны сон!» – захлыналася крадзеным у праўды шчасцем, павольна паднімала руку, дакраналася дрыжачымі пальцамі да шчакі… і з хуткасцю святла зноў ляцела ў бездань. Гэта быў не сон…

Усяго адзін рух рукі. Той рукі, што некалі была самай пяшчотнай. «Лаві!» Імклівы палёт шкляной антыкварнай зоркі, пад цяжарам якой так пругка хілілася ўніз лапка навагодняй ёлкі. І дотык вострага променя. І боль. І крык Артура. І яго вочы, што больш не смяяліся.

– Ён не хацеў цябе пакалечыць.

Словы сястры спужалі мяне сваёй своечасовасцю, нібыта яна чытала мае думкі (блізнятам, прынамсі, гэта пад сілу).

– Артур любіў цябе, Арына. Ты дарма прагнала яго.

Я нічога не адказала, бо ў галаве ўсё яшчэ гаспадарылі ўспаміны. Мая параноя! З-за яе не адбылося наша з Артурам вяселле, да якога амаль усё было гатова. З-за яе ў мяне не стала работы – збегла, бо мне здавалася, што калегі толькі і глядзяць на мой шрам, толькі і гавораць пра яго. З-за яе я абмежавала свой свет сценамі гэтай кватэры, куды прыходзіла толькі Ірына…

– Табе неабходна выйсці да людзей. Чуеш?

– Каб сустрэць Дзяўчыну са свяцільняй? – горка зыранізавала я.

– Магчыма. Яна прывядзе цябе да святла.

– Святла няма!

– Ёсць.

– Не расказвай мне казак, Ірына! Толькі не мне. Я сама пісала іх некалі і ведаю, у чым сакрэт.

– Як хочаш, – сястра пакінула на стале пакунак з цукеркамі. – Шчаслівага Новага года.

Я не паспела адказаць…

2

Як толькі за Ірынай зачыніліся дзверы, меладычны звон старога насценнага гадзінніка нагадаў: да свята засталося зусім мала часу. Чакаць яго? Лухта! Лепш павярнуць у замку ключ, выключыць паўсюль святло і… Ні дадумаць, ні зрабіць нешта я не паспела, бо ў дзверы зноў пазванілі.

Без ценю страху, цікаўнасці, хвалявання я зірнула ў вочка – нікога, адчыніла. На дыванку перада мной стаяла досыць вялікая белая скрынка з маім імем, выведзеным на вечку.

Я асцярожна абышла сваю знаходку і пільна ўгледзелася ў цемрадзь лесвічнага пралёта, перавесіўшыся праз парэнчы. Нікога.

Скрынка аказалася даволі цяжкай…

У рэшце рэшт я ўладкавала яе на стале, скінуўшы Ірынін падарунак і не заўважыўшы гэтага. Цукеркі рассыпаліся па падлозе… Што ж.

Вечка лёгка знялося, і ў першае імгненне я падумала, што пад ім – снег. Нечакана дрыжачыя рукі (нібы не мае) дасталі са скрынкі карункавую сукенку, такую белую, што адбірала вочы. Пышная спадніца. Доўгія празрыстыя рукавы. І россып сняжынак.

Мне так закарцела апрануць гэты цуд, што рукі задрыжалі зноў. Але… Такія сукенкі нельга ні захоўваць у скрынках (толькі куфар!), ні насіць у нашых кватэрах, што таксама нагадваюць скрынкі. О не! Яны патрабуюць казачных палацаў, доўгіх галерэй, цьмяных партрэтаў і свечак у кандэлябрах на сцяне.

Цераз левае плячо я паглядзела ў люстэрка і, убачыўшы сябе, «закаваную» ў чорнае – джынсы ды вадалазка, – адвяла позірк. Сумнае відовішча. Строгія цёмна-зялёныя вочы, рыжыя, з чырванню, валасы, сабраныя ў хвост. І шрам. Тое-пра-што-нельга-забыць. Як даўно я не насіла белае! Нібыта ніколі. Цяпер не ўзгадаць. Памяць можа быць літасцівай, але толькі ў дробязях. Яе голас сціх, а іншы, нечакана гучны, крыкнуў: «Апрані!» І я зрабіла тое, пра што ён прасіў. Сукенка была як па мне шытая…

Убачыўшы сябе ў люстэрку, я застыла на імгненне, уражаная здагадкай, і кінулася да скрынкі. На рукі мне цяжкім цёмна-сінім крылом лёг плашч з аксаміту.

Я апранула яго, не адразу справіўшыся з матузкамі, і накінула капюшон на галаву.

«Пад ім не такі заўважны шрам», – падумалася мне.

З асаблівым хваляваннем я трэці раз схілілася над скрынкай. На дне яе ляжала на баку… свяцільня. Медная аснова, што месцамі заржавела ад часу. Тоўстае шкло. Свечка ўнутры. І колца, каб зручна было трымаць.

Я асцярожна дастала апошні свой падарунак немаведама ад каго, і пад ногі мне пёркам апусціўся белы аркушык.

«Іх будзе трое, – прачытала я ўслых. – Яны ўжо чакаюць. Вазьмі сваю свяцільню і ідзі».

У той момант, калі прагучала апошняе слова, свечка ў свяцільні ўспыхнула блакітным агнём.

Я паклала аркушык на стол і павольна павярнулася да люстэрка. З яго пазірала на мяне Дзяўчына са свяцільняй.

3

Снег усё яшчэ сыпаў. Я стаяла пасярод сваёй вуліцы, чамусьці пустой і амаль не асветленай, і з цяжкасцю пазнавала яе. Трэба было ісці. Але куды? Дзе шукаць тых траіх?

Я падняла свяцільню вышэй, павагалася колькі імгненняў і проста зрабіла крок. Снег рыпеў пад пантофлямі, пра якія я так і не ўспомніла, але холадна не было. Зусім.

У паўзмроку я ледзьве адрознівала прамавугольныя сілуэты дамоў і выцягнутыя – ліхтароў. Завея ўзмацнялася. І раптам у яе песню другім голасам улілася чароўная, светлая, ні з чым не параўнальная мелодыя, ад якой, здавалася, пахла першым вясновым капяжом.

Я пайшла на гукі і ўбачыла хлопчыка, што іграў на скрыпцы, прыхінуўшыся спінай да сцяны. Ён быў апрануты сціпла, але акуратна, і ля яго ног я не ўбачыла нічога, у што можна было б кінуць манетку. Зрэшты, і манеткі ў мяне не было…

Хлопчык са светлымі валасамі і вачамі колеру нябеснага шкла іграў так натхнёна, што не заўважаў мяне, застылую побач.

Калі музыка скончылася, ён нечакана прамовіў:

– Вы ўмееце слухаць. Дзякуй вам.

Я здрыганулася ад нечаканасці.

– Прабачце, калі напужаў.

Я не ведала, што сказаць, і ляпнула першае-лепшае, адразу пашкадаваўшы:

– Калі б у мяне былі грошы…

– Я іграў проста так.

У яго словах не было ані кроплі крыўды – толькі ціхае разуменне.

– Гэта хрустальны вальс, – сказаў ён.

– Чаму ты тут ноччу адзін?

– Няма куды ісці. Мой настаўнік музыкі прагнаў мяне. Сказаў, што дарма губляў са мной час, бо ўсё адно я граю абы-як.

– Абы-як?! – абурылася я.

– Але ж, – ён асцярожна, нібы яна была крохкай, шкляной, схаваў сваю скрыпку пад тонкай курткай. – А яшчэ замест таго, каб іграць класічныя творы, я пісаў свае.

Хлопчык гаварыў так спакойна і разважліва, нібыта не пра сябе. І я магла паклясціся, што ў яго сэрцы не было ў той момант ані кроплі нянавісці. А маё поўнілася шкадаваннем, такім моцным, што я не ўтрымалася на нагах – укленчыла перад малым музыкантам і паклала вольную руку яму на плячо.

«Ты памыляешся, мілы! О, як ты памыляешся! Твайго настаўніка проста з’ядае зайздрасць – як жа так, вучань пераўзышоў яго!»

Думкі мае абганялі адна адну, але агучыць іх я не рашалася.

– Вы думаеце, што я нічога не разумею, – раптам упэўнена прамовіў хлопчык. – Але паверце: мой настаўнік проста стомлены, адзінокі чалавек, якога пакінула натхненне. Яно вернецца!

– Безумоўна, – я ўсміхнулася праз слёзы.

– Вы вельмі добрая.

– Не, не!..

Хлопчык не даў мне скончыць і асцярожна дакрануўся адной рукой (другая ўсё яшчэ прыціскала скрыпку) да маёй шчакі, той, дзе шрам.

– І вы вельмі прыгожая.

Я міжволі адхіснулася, кінуўшы занадта рэзка:

– Толькі сляпы можа так гаварыць!

– А я і ёсць сляпы.

Яго праўдзівасць абяззбройвала, і я бязгучна заплакала.

– Правядзіце мяне, калі ласка, да дома майго настаўніка. Ён чакае.

Я паслухмяна ўстала, узяла хлопчыка за руку і падняла свяцільню вышэй. Стрымліваць рыданні рабілася ўсё больш цяжка. Відаць, таму, што аплаквала я не яго, а сябе, не здольную та́к дараваць. «Твой крыўдзіцель не чакае цябе, мой мілы, – думалася мне. – Я не веру ў казкі».

– Не плачце. Прашу вас, – раптам папрасіў хлопчык. – Слёзы раняць, як асколкі шкла.

Я хацела адказаць, што не плачу, але ўжо ведала: малога музыканта не падманеш.

Калі недзе наперадзе пачуліся таропкія крокі, ад нечаканасці я ледзь не выпусціла свяцільню ў снег.

Па вуліцы бег, задыхаючыся і слізгаючыся на лёдзе, досыць пажылы чалавек, у якім я адразу пазнала таго самага настаўніка.

– Хлопчык мой!

Малы музыкант выпусціў маю руку і кінуўся ў абдымкі старога.

– Даруй! Даруй мне! Я пазайздросціў твайму маладому таленту. Стары дурань! Даруй! Паабяцай, што сыграеш мне нешта са свайго сёння ж!

Хлопчык засмяяўся, як сярэбраны званочак.

– Добра. Усё будзе добра.

Стары настаўнік падняў хлопчыка на рукі і з удзячнасцю кіўнуў мне:

– Дзякуй вам вялікі, Дзяўчына са свяцільняй!

Калі я пацягнулася, каб апошні раз пацалаваць малога музыканта, ён прашаптаў мне: «Святло ёсць!» – і ўсміхнуўся…

4

Я ішла далей, і ў галаве маёй яшчэ доўга гучала тая самая чароўная музыка. Таму я не здзівілася, калі ўбачыла тоненькую, бязважкую на выгляд дзяўчынку ў лёгкай блакітнай сукенцы, што танцавала пад снегам. У яе былі доўгія валасы колеру мёду і амаль празрыстая скура.

З захапленнем я сачыла за плаўнымі, грацыёзнымі ўзмахамі рук, за босымі нагамі, што амаль не дакраналіся да снегу, за палётам, што абяцаў нябёсы. О, як яна танцавала! Выдатна! І кожны рух аддаваўся ў глыбіні вуліцы меладычным звонам, нібыта дзяўчынка была зроблена з хрусталю.

Я глядзела на яе не адрываючыся. І гэта было так прыгожа, так натуральна, так правільна. Нібыта ўсе танцуюць ноччу на вуліцах…

Зачараванне разбурылася нечакана. Хрустальны вальс малога музыканта сціх у маёй галаве, і ў той самы момант дзяўчынка застыла, прыпыненая ў шчасным палёце, і павольна асела на снег.

Я падбегла да яе, асцярожна дакранулася да худзенькага, халоднага, як лёд, пляча. Дзяўчынка лёгка ўзмахнула доўгімі вейкамі (вочы колеру мора) і працягнула тонкую руку да свяцільні, якую я паставіла ля сябе.

Амаль празрыстыя пальчыкі дакрануліся да шкла, асцярожна пагладзілі, ловячы дрыготкі агеньчык свечкі.

– Цвёрдае, – яна падняла на мяне вочы. – А я… Я з вадкага шкла. Верыш?

Рука дзяўчынкі прасвечвалася наскрозь, і я ні аб чым не магла думаць, акрамя гэтага. Таму не адказала.

– Мяне нельга разбіць. Верыш?

Яе голас ужо літаральна звінеў ад хвалявання, і таму я хутка згадзілася:

– Веру.

Яна супакоілася і праз хвіліну-другую зноў загаварыла:

– Удзень, калі брат злуецца і сварыцца на мяне, я адчуваю, як па маіх руках, па нагах, па спіне бягуць трэшчыны. Тонкія-тонкія. Многа-многа. Потым яны з’яўляюцца на шыі, на твары. Гэта не балюча. Верыш?

Я – машынальна:

– Веру.

– А ўвечары, калі брат ідзе на ганак яго антыкварнай крамкі курыць сваю люльку, я паднімаюся наверх – там мой пакой. Пераступаю парог, зачыняю дзверы і рассыпаюся на тысячы асколкаў. Верыш?

Яна сціснула маю руку так нечакана моцна, што мне стала балюча.

– Я табе веру.

– Ноччу асколкі адпачываюць, а раніцай злучаюцца зноў. Бо я з вадкага шкла. Верыш?

– Веру.

– Вось толькі сёння давядзецца рассыпацца тут. І невядома, што атрымаецца. Раптам асколкі пераблытаюцца са сняжынкамі?

Яе вочы сталі вялікімі-вялікімі.

– Ты збярэш мае асколкі, Дзяўчына са свяцільняй? Збярэш?!

Я спужалася дзікага выразу яе бледнага, але прыгожага твару, хацела ўстаць, ды толькі дзяўчынка мне не дазволіла.

– Абяцай. Ты павінна. Ты таксама з вадкага шкла. Мы аднолькавыя! – яна пільна ўгледзелася ў мой твар. – У цябе трэшчына. Вось тут.

Вузкая, празрыстая рука легла на шрам.

– Ты вельмі крохкая, як усе мы. І вельмі прыгожая.

Мяне скаланула.

– Так можа сказаць толькі вар’ят!

– О, – яна задумалася. – Вар’ят… Так брат назваў мяне сёння, а потым сказаў адно кароткае слова. Рэч? Не. Смерч? Ды не! Прэч! – дзяўчынка радасна засмяялася, нарэшце прыгадаўшы. – Прэч! Што гэта азначае?

Я не ведала адказу на такое пытанне і змаўчала, пільна прыслухоўваючыся да таго, як бяжыць трэшчына па маім зледзянелым сэрцы.

– Усе мы – свяцільні, – раптам прамовіла дзяўчынка і лёгка, як балерына, устала. – Адвядзі мяне, калі ласка, у тое прэч, пра якое гаварыў мой брат. Ты ведаеш, дзе яно?

– Не, – прашаптала я, глытаючы слёзы. – Не ведаю.

– Тады… – яна на імгненне задумалася. – Адвядзі мяне да брата. Можа, ён растлумачыць яшчэ раз?

Вялізным намаганнем я скінула з сябе празрыстую сетку думак і паднялася на ногі, узяла свяцільню адной рукой, далоньку дзяўчынкі з вадкага шкла – другой.

Мы ішлі моўчкі.

Кожная слухала свой звон – прадчуванне будучых асколкаў…

– Сястра!

Крык прымусіў нас спатыкнуцца на роўным месцы.

– Сястра! – малады мужчына падбег да нас, імгненна захутаў дзяўчынку ў нешта цёплае і падхапіў на рукі. – Даруй! Даруй мне! Я часам баюся цябе, сястра. Часам саромеюся. Часам ненавіджу. Але я люблю цябе. Даруй!

– Мой брат! – яна з усіх сіл абнімала яго за шыю. – Я не змагла пайсці ў тое прэч, пра якое ты сказаў, бо не знайшла дарогі. Нават Дзяўчына са свяцільняй не ведае, як туды дабрацца. Я доўга ішла і раптам пачула музыку. Пад яе я танцавала, як анёлы ў тым прыгожым, самым дарагім сярэбраным гадзінніку, што вісіць у тваёй крамцы. Скажы, ты дазволіш мне паглядзець іх бліжэй?

– І іх! І птушачку з рубінавым сэрцам! І вялікі кандэлябр з завітушкамі! І навагодні шарык, якому некалькі стагоддзяў! Усё, што захочаш!

Ён працягваў бы свой спіс бясконца, калі б не заўважыў мяне і свяцільню, што гарэла роўным блакітным святлом.

– О, гэта вы знайшлі і прывялі маю сястру назад! Дзякуй вам вялікі!

Я толькі кіўнула. Правяла іх, шчаслівых, да самых дзвярэй антыкварнай крамкі. І доўга стаяла перад ёй, назіраючы за тым, як унутры спярша запалілася, а потым згасла святло.

Ногі не ішлі. Свяцільня адцягвала руку. Снег на плячах і галаве здаваўся цяжкім, як памяць.

«Святло ёсць!» – сказала мне на развітанне дзяўчынка з вадкага шкла. І я не магла ёй верыць…

5

«Іх будзе трое».

Я чытала гэтыя словы на вітрыне антыкварнай крамкі, і дрыжыкі беглі па спіне. Хацелася спісаць іх на холад, але сябе не падманеш.

– Хто ж трэці? – спытала я ўслых.

«Паднімі свяцільню».

Словы ўспыхнулі на шкле так ярка, што я міжволі захінула вочы далонню.

Дрыжачая рука са свяцільняй паднялася. Павольна-павольна, цяжка-цяжка. І ў вітрыне, блакітнай і белай, я ўбачыла… сваё адлюстраванне. Не было бальнай сукенкі. Не было аксамітнага плашча. Толькі я – у чорным з ног да галавы – ды свяцільня.

Я мушу адвесці сябе да святла. Святла, у якое не веру…

Глядзець ва ўласны твар з рассечанай шчакой было невыносна. Таму я павярнулася, каб ісці куды вочы глядзяць і на адлегласці выцягнутай рукі ўбачыла… Артура.

Ён быў без паліто, без шаліка і шапкі. У валасах серабрыўся снег, і шэрыя вочы здаваліся сярэбранымі таксама.

– Артур!

Я кінулася да яго і абняла, схаваўшы пад плашчом.

– Артур!

Свяцільня бразнулася вобзем, ад удару па шкле пабегла трэшчына, але свечка не згасла. Ды толькі я не заўважыла гэтага.

– Я спужаўся. Я прыйшоў да цябе, а ў кватэры пуста. Дзверы – насцеж. Цукеркі рассыпаны. Адзенне – на падлозе. Я падумаў…