Kitabı oku: «Պատմութիւն», sayfa 3

Ադրիանոս՝ ամս քսանեւերկուս, ետ հիպատս Գ. եւ վճարեցաւ ջրգողեալ թանչակալ։

Անտիոնոս Բարեպաշտ՝ քսան եւ երիս. ետ հիպատոս Գ. հանդերձ որդւովքն իւրովք՝ Աւրեղիւ, եւ Բերաւ, եւ Ղուկեիւ. եւ վճարեցան ի Ղովրիոս։

Մարկոս Անտոնինու՝ չորեքտասան. եւ ետ հիպատս Գ՝ Բերոսաւ եւ Ղուկիոսիւ. եւ վճարեցաւ ի Պաննոնիա։

Աւրեղիոս Բերոս՝ ամս իննեւտասան. ետ հիպատս Դ, եւ վճարեցաւ։

Կոմոդոս՝ ամս երեքտասան, եւ հիպատս Է. եւ թաղեցաւ կենդանի ի Վիտեղեան ապարանսն։

Էղիոս Պերտինակս՝ ամիսս վեց. եւ սպանաւ ի պաղատան։

Դիդիոս Յուղիանոս՝ ամս հինգ. եւ սպանաւ։ Ի Յուղիանոսի աւուրս վերամբարձեցաւ ծով։

Ապա Սեւերոս՝ ամս հնգետասան. ետ հիպատս Ե։

Անտոնինոս Գետաս, եւ Անտոնինոս Կարակաղոս՝ ամս եւթն. եւ ետուն հիպատիս Զ. եւ սպանան ի Խառան։

Մակարիանոս՝ ամ մի. եւ ետ հիպատի(ս) Ա. սպանաւ ի Հռովմ։

Աղեքսանդրոս Մամէ՝ երիս. ետ հիպատի(ս) Ա. եւ սպանաւ ի Մոգինտիանտս։

Մաքսիմանոս՝ չորս. ետ հիպատի Ա. եւ սպանաւ յԱրկիւղէիա։

Բաղբինոս եւ Պուպղիոս՝ ամիսս տասն, եւ սպանան։

Գորդիանոս՝ ամս վեց. եւ զանձն իւր խեղդեաց։

Միւս Գորդիանոս՝ եւթն. ետ հիպատիս Գ։

Դեկիոս՝ ամս երկուս. ետ հիպատիս Ա. սպանաւ ի հրապարակին Սեմպիրովնի։ Ի Դեկեա(յ) աւուրսն ննջեցին սուրբ մանկունքն յԵփեսոս։

Պուկուս եւ Բաղբինոս սպանան ի Հռովմ։

Փիղիպեանք՝ ամս վեց. ետուն հիպատս հինգ. եւ սպանաւ ի Տիբերեան բուրաստանսն։

Գաղոս՝ ամս Գ. ետ հիպատս Բ. եւ սպանաւ ի հրապարակին Փաղամինայ։

Ուստիղիանոս եւ Մեղիանոս՝ ամս վեց. ետուն հիպատիս Բ. եւ սպանան ի Մեդիողան։

Վաղերիոս՝ հնգետասան. ետ հիպատիս Է. եւ սպանաւ ի Պարսս։

Գաղինոս՝ ամս երկուս. ետ հիպատի(ս) Ա։

Կղաւդիոս՝ ամս երիս. ետ հիպատիս Բ. եւ վճարեցաւ ի Սիրմիոս։

Կիւնտիղղոս՝ ամս երկոտասան. ետ հիպատիս Գ. սպանաւ յԱրկիղէիա։

Աւրեղիանոս՝ ամս վեց. ետ հիպատիս Գ. սպանաւ ի նոր բանտին։

Տակիտոս՝ ամիսս չորս. եւ սպանաւ ի Պոնտոս։

Փղորիանոս՝ ամիսս չորս. եւ սպանաւ ի Տարսովն։

Պռոբոս՝ ամս վեց. ետ հիպատիս Ե. եւ սպանաւ ի Սերտէոս։

Կարոս՝ վախճանեցաւ ի Միջագետս. եւ Կարինոս սպանաւ ի պատերազմին Կորնակայ. եւ Նումերիանոս սպանաւ ի Թրակ, ամս երկուս. ետուն հիպատիս Բ։ Լինին ընդ ամենայն յԱւգոստեայ ամք ՅԺԵ։

Դիոկղետիանոս՝ ամս քսան եւ երկուս, ետ հիպատի(ս) Ժ. եւ մեռաւ ի Դաղմատիա։ Առ որով հալածումն եկեղեցեաց. եւ կենարար վարդապետութիւնն Քրիստոսի պատմեցաւ հայոց՝ [ի] ձեռն սուրբ Գրիգորի Պարթեւի։

Մաքսիմիանոս նորին որդի՝ իննեւտասն. ետ հիպատիս Ը. եւ ի յՈվբիոսին խեղդեցաւ։

Մաքսիմոս եւ որ ընդ նմա՝ ութեւտասն, ետուն հիպատիս Ը. ընդ Կարինոսի պատերազմեալ մեռան։

Կոստան[դ]ոս՝ ամս չորեքտասան. ետ հիպատիս Զ. եւ մեռաւ ի Գաղիա ի պաղատան։

Մաքսիմիանոս, նորին որդի, ամս եւթն. ետ հիպատի Ա. եւ ի Տիբերիս գետ անկաւ։

Սերբերոս՝ ամս հինգ. ետ հիպատս Բ։

Ղիկիանէս՝ ամս եւթնեւտասն. ետ հիպատի(ս) Դ։ Եւ մեռանի ի Կիւղիկիա։

Գրատիանոս՝ ամս Գ. եւ մեռաւ։

Մեծն Կոստանդինոս՝ ԼԲ. ետ հիպատիս Ը. եւ մեռաւ ի Կոստանդնուպողիս։ Մեծն Կոստանդիանոս շինէ զԲիզէս կղզի։ Առ սովաւ փայտ խաչին։ Առ սովաւ պայծառանայր Մեծն Աթանասիոս Աղեքսանդրի եպիսկոպոս։ Եւ արիանոսք զաւրացան։ Եւ որոշեցաւ Աթանաս լինել ժողով ի Նիկիայ. եւ մերժան աւրէնն Արիոսի։

Կոստանդոս նորին որդի՝ ամս երեսուն եւ ինն. ետ հիպ. Ժ։

Կոստանտաս նորին եղբայր՝ ամս վեշտասան. ետ հիպ. Դ։

Կոստանդինոս կրտսեր՝ ամս քսան եւ երիս. ետ հիպ.Դ։

Իւղիանոս, փեսայ Կոստանտինոսի՝ ամս երկուս եւ կէս. եւ արար այղ կեսար ամս հինգ. ետ հիպ. Դ։

Վաղենտիանոս՝ ամս երկոտասան. ետ հիպ.Դ։

Վաղենտիանոս կրտսեր քսան. ետ հիպատիս Գ։

Գրատիանոս եւ որ ընդ նմա՝ եւթնեւտասն. ետ հիպատիս Ե։

Թէոդոս Մեծն՝ երեսուն եւ վեց. ետ հիպատիս Գ։ Ի Թէոդոսի աւուրս լինի ժողով յԵփեսոս եւ որոշի. անաւրէնն Նեստովր. եւ երեւեցան ի Հնդկաց գազանք՝ ցլափիղք եւ ուղտինծք եւ ձիանմանք եւ այլք բազմադիմիք. եւ ի սորա ԺԹ ամին զարթեան սուրբ մանկունքն ի յայրին Նիւքղոս։

Արկադիոս որդի նորա՝ քսան եւ երեք. ետ հիպատիս Զ։

Ոնորիս՝ նորին եղբայր՝ երեսուն եւ վեց. ետ հիպատիս ԺԳ։

Թեոդոս որդի Արկադի՝ յիսուն եւ երկու. ետ հիպատիս ԺԸ։

Վաղենտիանոս վերերեւեալն, եւ որք ընդ նմա՝ երեսուն. ետ հիպատիս Ը։

Մարկիանոս՝ ամս հինգ. ետ հիպատիս Ա։ Ի սորա աւուրս եղեւ ժողով ի Քաղկեդովն. եւ որոշի երանելին Դիոսկուրոս ի Փղաբիանոսէ հերձուածողէ։

Ղեւովն Մեծ՝ ամս իննեւտասն. ետ հիպատիս է։

Անթեմիս՝ ամս վեց. ետ հիպատիս Ը։

Փոքր Ղեւովն՝ ամ մի. ետ հիպատիս Բ։

Զենոն նորին հայր՝ ութեւտասն, ամիսս չորս։ Ի Զենովնի աւուրս պայծառանայր սուրբն Սիմէովն Սիւնական ի վերին Աղեքսանդրի։ Եւ ի Ղեւոնի աւուրս պայծառանայր Տիմոթեոս Աղեքսանդրի երէցն։

Անաստասիոս՝ քսան եւ եւթն, ամիսս երկուս։

Յուստիանոս՝ ամս ինն, աւուրս քսան եւ չորս։

Յուստինիանոս՝ ամս երեսուն եւ ութ, եւ ամիսս հինգ։

Տիբերիոս՝ ամս երիս։

Մաւրիկիս՝ ամս քսան, ամիսս չորս։

Փոկաս՝ ամս ութ։

Երակղիս՝ ամս երեսուն։

ԹԱԳԱՒՈՐՔ ՊԱՐՍԻԿՔ ՍԱՍԱՆԱԿԱՆՔ

Արտշիր ի Սասանեան, յիսուն։

Շապուհ յԱրտշրեան՝ եւթանասուն եւ հինգ։

Ներսեհ ի Շապհեան՝ տասն։

Որմզդ ի Շապհեան՝ չորս։

Շապուհ յՈրմզդեան՝ եւթանասուն եւ երեք։

Արտշիր ի Շապհեան՝ չորս։

Վռամ Յազկերտեան՝ քսան եւ երկու։

Յազկերտ Վռամեան՝ քսան եւ մի։

Վռամ Յազկերտեան՝ քսան եւ երկու։

Յազկերտ Վռամեան՝ իննեւտասն։

Պերոզ Յազկերտեան՝ քսան եւ եւթն։

Վաղարշ Յազկերտեան՝ չորս։

Ջամասպ ի Պերոզայ՝ երկու։

Կաւատ ի Պերոզեան՝ քառասուն եւ մի։

Խոսրով ի Կաւատեան՝ քառասուն եւ եւթն։

Որմզդ ի Խոսրովեան՝ երկոտասան։

Խոսրով Որմզդե[ան]՝ երեսուն եւ ութ։

ԵՒՍԵԲԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐԻ. Առ Մովսէսիւ եւթն ամիս գործեցաւ խորանն։ Որթոյ գիւտ ի Դիոնիսեա(յ) ծանեաւ, ոչ ի Մեղեսացւոյն։ ԶՍամփսովնէ ասեն թե կարի նշանաւոր էր զաւրութեամբ, մինչեւ համեմատել Հերակղի գործոցն։ Առ Սողոմովնիւ Հոմերոս պւետէս ճանաչէր։ Եւ ութ ամ կատարեաց զշինած տաճարին Երուսաղէմի։ Եւ առ սովաւ ոմանք զՀոմերոս եւ զԵսիոդոս պատմեն լիալ։

Յովրամայ ութերորդ ամին Եղիաս վերացաւ յերկինս. եւ Գոդողիայի Ովնադաբ որդի Ռեքաբայ ճանաչիւր։

Ի Յովաթամայ առաջին ամին՝ Յունաց Ողիմպիադն կարգեցաւ։ Առ Ամովսաւ եւ Պողղա կին մարդ ի Հեբրայեցիս մերգարէացաւ։

Եղեւսինեակ Եղղեոս թագաւորեաց մինչ Տրիպտողմէոսն՝ զորմէ ասէ Փիզոքորոս՝ երկայն նաւու շրջել, եւ ցորեան բաշխել. եւ կարծել՝ թե թռչուն աւձ իցէ նաւն. քանզի եւ ձեւն այնպիսի իմն էր։

ԵՊԻՓԱՆՈՒ։ Բեղոս թագաւորեաց ամենայն Ասորեստանեաց ամս վաթսուն եւ երկուս, բայց ի Հնդկաց։ Բեղոս՝ յունարէն Դիոս, հայերէն Արամազդ, պարսկերէն Որմիզդ։

ԶՇամիրամյա բեւր առասպելս յաւդեն. որ ունի զԱսիա. եւ զհող երկրին հարթէ վասն ջրհեղեղացն. եւ զԲաբիղովն նորոգէ եւ պարսպէ։

Ի երեսուն եւ հինգ ամի Շամիրամայ, Աբրահամու քառասուն եւ հինգ, սկիզբն քառասուն եւ մի յոբեղինին։

Յոբեղն՝ ըստ Եբրայեցւոց՝ յիսուն ամ է։

Պերսեւս ի Պարսից վերայ զաւրաժողով եղեւ, եւ զԳորգոնա գլխատեաց. եւ ինքն այղ կին արար գեղեցիկ, որ ապշեցուցանէր զտեսաւղսն գեղովն, մինչեւ քարանալ համարել։ Զորմէ Դիղիմոս ասի նոր…

Ամփիովն Թեբայեցի թագաւորեաց. զորմէ ի վիպի գայ՝ վին հին հարկանել, եւ զքարինս շռնչեցուցանել. քանզի էին ապուշք ոմանք լսաւղքն։

Առ Սիղովնացւոց թագաւորութեամբն Պեդասոս՝ թերեւս ձի ինչ էր երագ, ստացուած կնոջ ուրուք։ Իսկ Պաղեփատոս ասէ, թե նաւ էր Բաղերեփոն Տիպեսասոն։

Գէդաղոսի իրքն՝ որ կարծեցուցանէր, թե պատկերս շարժունս առնիցէ. քանզի նախ զոտս պատկերացն ի միմեանց զատանէր, զի այղքն կից գործեալ հասանեին։ Եւ պատմէ Պաղեփատոս՝ եթե որպէս հանդերձ որդւովն իւրովն Կարոսիւ նաւէ կալեալ փախեաւ ի Նինեայ. եւ վասն չգտանելոյ պատսպարան փախստեանն՝ համարեցաւ թռանիլ։

Գղաւկոս Քիացի, որ զերկաթոյ զաւդ իմացաւ, ճանաչէր։

Եւ զՀիդրեայ՝ զկնոջէ ումեմնէ Պղատովն պատմէ, թե անհնարին փիստէս էր։ Առ Նինեաւ թագաւորութեամբ Ասորեստանեայց, Եգիպտացւոց կշռի վեշտասաներորդ հարստութիւն. ըստ որում՝ թագաւորէին վեշտասաներորդ Թեբէացիք՝ ամս հարեւր իննսուն։

Եւթնեւտասներորդ հարստութիւն՝ Հովիւքն թագաւորէին ամս հարեւր եւ երեք։ ԶԵգիպտացւոց թագաւորս Հովիւս՝ ի դէպ է անուանել զՅովսէփ եւ զեղբարսն. զի երեւեին սոքա ի ժամանակին՝ առ Հովւացն Եգիպտոսի իշխանութեամբ իջեալ Եգիպտոս։

Փրիքսոս, ըստ ոմանց, համարեցաւ հեծանել ի խոյ ոսկի գիսակ եւ շրջել ընդ աւդս՝ հանդերձ Եղղեաւ քերբն իւրով փախուցեալ ի մաւրուէն, որ սպանանել կամէր զնա. եւ դիպեցաւ նաւ, որոյ նշանակն խոյ էր. իսկ դայեակն որ ապրեցոյց զնա, Խոյ կոչիւր։

Ափրիկանոս՝ առ թագաւորութեամբն Արտաշէսի համարէր զիմաստասէրսն. ուստի եւ Նեկտանեբոս վերջին թագաւոր Եգիպտոսի, որ Փարաւովն կոչիւր, դերծեալ զհեր գլխոյ՝ յայղակերպս փախեաւ։ Վասն Գանիմիդեայ առեւանկութեանն՝ Տրովայ հաւրն Գանիմիդեայ եւ Տանտաղա(յ) ճակատք լինեին, որպէս պատմէ Փանոկգէս։ Ապա ուրեմն զուր են առասպելքն Պիւէտիկոսին, որ իբրեւ զարծուոյ իմն կուտ բանս կարկատէր։

Աթենացւոց թագաւորաւն աղջկանն յափշտակութեան իրք յԱւգոնեայ Մողոսացւոց թագաւորի, որոյ էր շուն մի յաղթանդամ Կերպերոս, զոր Պերիթուս սպան, եկեալ ի կնոջն առեւանկութիւն՝ Թեսեաւ հանդերձ, եւ զԹեսեւ ապրեցոյց՝ որ մերձն էր յապականել, պատահեալ Հերակղի։ Իսկ վասն յայտնի վտանգին՝ ի դժոխաց ելեալ կարծէք։ Եւ պատմէ զայս Փիղոքորոս՝ յերկրորդում ամթիդիոջն։

Եւ Որփեւս Թրակացի, որ աշակերտ Մուսո(յ) եւ Սեպայ էր. առ որովք Պորփիւրեանն Ոսիոգոս պիետէս ճանաչէր։

Առ Ղատինացւոց թագաւորաւն իշացլուցն եւ ռապիթեացն կռիւն։ Իշացուլք՝ Թեսաղացւոց հեծեալքն եին, որպէս պատմէ Պաղեփատոս յառաջնում ամթիդիոջն։

Մինոտաւրոսի իրքն, զոր Փիզոքորոսն պատմէ, յերկրորդում՝ ատթիդին, թե Մինոտաւրոս անուն զաւրավար ոմն էր՝ անագորոյն եւ խիստ բարոյիւք. զի Մինոս ի կռիու ադոնեաւ ի վերայ Անտրոգէ դիմէր. զոր սպանին Աթենացիքն, եւ ընդ կռուոյն յաղ(թեալ) պարգեւ զորդիսն տայր զԱնտրիկեցիսն։ Ուժգին էր Տաւրոս, եւ ամենեցուն եւ զխոստացեալ որդիսն ապրեցուցանել ի պատերազմին ամբոխելոյ։ Եւ վասն սոցին իրաց վկայ լինել Ելանոսացւոցն։

ՊԱՐՍԻՑ ԹԱԳԱՒՈՐՔՆ։ Առաջին Կիւրոս, երկրորդ Կամբիւսէս. թագաւորեն Մոդքն եղբարք՝ ամս եւթն։ Առ սոքաւք սկսան զհուր պաշտել Պարսիկք, որ բերաւ յԵրուսաղէմէ ի Բակտրացիս։ Եւ անտի յԱթաշ փոխեցաւ. զի եւ անուն մոգին Աթաշվշնասպ կոչէր։ Առ Արտաշեսիւ թուի լիալ Եսթերայ իրքն, որ ի Հրէից պատմի, թե նոյն իցէ որ առ Եբրայեցիսն Արշաւիրն անուանի. եւ ըստ եւթանասնից թարգմանութեան՝ Արտաշէս կոչի։

Նեէմի եբրայեցի, տակառից պետ Արտաշէսի արքայի, արձակեալ կանդնէ զքաղաքն Երուսաղէմ. եւ ածէ զպարիսպն. եւ կատարէ զգործն յերեսուն եւ երկու ամի նորին Երկայնաձեռն ԱրտաշԷսի։ Առ Դարեհիւ խորթիւ արար սպառումնն թագաւորութեան Պարսից եւ Մարաց, Քաղթէացւոց, եւ Ասորւոց, եւ Գդաց, եւ այղ բազում ազգաց՝ Մակեդովնեան Աղեքսանդրոս. եւ միահեծան կալաւ զթագաւորութիւնսն։

Ի Դարեհէ Արշաւրայ՝ Բաբեղացւոց թագաւորութիւնն ի Պարթեւս փոխեցաւ ի յիսներորդի հինգերորդի ողիմպիադին. եւ Պարթեւք ի Մակեդովնացւոց ապստամբեցին. եւ ի նոցանէ թագաւորեաց Արշակ քաջ. որք կալան զթագաւորութիւնն ամս չորեքհարիւր քսան եւ երկուս, մինչեւ յաւուրս Արտաշրի։

Նումաս Պոմպիղիոս կայսր՝ երկուս ամիսս յաւել ի տարի, զՅանուարի եւ զՓեբրուարի. զի յառաջ տասն ամիս էր տարին. նաեւ զԿապիտովղիովնն ի հիմանց շինեաց։ Նոյն եւ…։

Իսկ Տուղղուս Տիղիոս, Հռովմայեցւոց թագաւոր, արկանէ ի կիր զծիրանիս, զոսկի գաւազանսն. եւ վասն նորին ի տուն նորա փայղատակունք տեղացին յերկնից. եւ նա խարշեալ սատակէր։

Զի Ովաննէ Առաքելոյ եւ աւետարանչէ՝ մինչեւ ցՏրաինոսի ժամանակն պատմէ յերկարել զկեանս իւր Իրէանոս։ Եւ Բասիղիդէս հերձուածող ընդ այն ժամանակս էր։ Նովատէս յեկեղեցւոյ ճեղքեցաւ, որ զնաւատիանոսաց հերձուածն յարոյց։

Յանտիոք եպիսկոպոս նստաւ Պաւղ Սամոստացի, որ հերետիկոս գտեալ՝ մերժեցաւ. վասն զի զառողջ կանոնս որոշեալ, զԱրտեմոնի աղանդն նորոգեաց, որ ընդ հակառակսն գնաց Յովաննու աւետարանչի՝ կարգաւք եւ կրաւնիւք։

[4]

ԳԱՅԻՈՍ՝ որ կոչեցաւն Յուղիոս՝ ամս երիս, եւ ամիսս երիս։ Սա առաջին եկաց ի Հռովմ ինքնակալ կայսր, յերրորդ ամին Կղէոպատրեայ Եգիպտոսի եւ Աղեքսանդրի թագաւորի, յետ դադարելոյն Անտիոքայ Ասորւոց թագաւորութեանն, ի ՃՁԴ Ողիմպիադին, ի ՁԸ ամի Հռովմ քաղաքի շինութեան։ Ի Հրէից քահանայապետութեանն Հիւրկանոսի, որ էր աներ Հերովդի՝ հաւրն Արքեղաւոսի, եւ Լիւսինեայ, եւ Անթիպատոսի, եւ Հերովդի, եւ Փիղիպոսի. որ եւ ինքն իսկ Յուղիոս եղիտ զլուսնացոյցն Հոռովմոց. եւ զԲեսեքիստոնն կարգեաց. եւ են ամք յառաջ քան զլնուլ նհանջին. եւ զԿիւնիտղոս ամիս՝ Յուղիս վասն յայն ամսեան ծնանելոյն։

ԱՒԳՈՍՏՈՍ՝ ամս յիսուն եւ վեց, եւ ամիսս վեց. Սեբաստոս Հոքտաւիոս յորջորջեցաւ եւ զՍեքոստոս ամիս՝ Աւգոստոս անուանեաց, վասն ի նոյն ամսեան իւրոյ ծննդեանն լինելոյ։

Նա համաւրէն տիրեաց ամենայն Հռովմայեցւոց եւ Յունաց։ Ի սորա քսաներորդի, եւթներորդի ամի սպանաւ Կղեոպատր Աղեքսանդրի եւ Եգիպտոսի թագաւոր. եւ եղեն նուաճեալք ընդ Հռովմայեցւոց։ Ի սորա քառասներորդ երկրորդ ամի ծնանի Յիսուս Քրիստոս ի Բեթղեէմ Հրէաստանի։ Լինին յԱդամայ մինչեւ ի ծնունդն Քրիստոսի ամք ՐՄԿԴ։

Եւ էր Հրէից թագաւոր Հերովդէս այղազգի, Անտիպատրեայ Ասկաղոնացւոյ եւ մաւր Եւպրեայ արաբացւոց։

Ի սորա երեսուն եւ մի ամի եղեւ ծնունդն Քրիստոսի. եւ երեսներորդի երրորդի կոտորեաց զմանգունսն ի Բեթղեէմ։ Եւ յետ երեք ամի դառն հարուածովք սատակեցաւ։ Այս ի ստոյգ ժամանակագրական պատմութենէ ընդաւրինակեցաւ, իսկ ըստ այղոց՝ այսպէս ունի պատմութիւնք. ըստ Հրէից մինչեւ ի ծնունդն՝ ամք չորս հազար. ըստ Շամրտացւոց՝ չորս հազար. ըստ յունակ Եպիփանու Կիպրացւոյ պատմութեանն հինգ հազար հինգ հարեւր. ըստ Քրոնիկոնի Բազմավէպ պատմութեանն՝ հինգ հազար հարեւր իննսուն եւ ութ։

ՏԻԲԵՐԻՈՍ՝ ամս քսան եւ երիս. ի սորա հնգետասան ամին գայ ի մկրտութիւն Յիսուս Քրիստոս՝ ի Յորդանան գետ, առ Յովաննէս. եւ ի վեշտասան ամին գլխատեցաւ Մկրտիչն. եւ յութուտասաներորդին խաչեցաւ Քրիստոս ի Հրէիցն. եւ յիննեւտասաներորդ ամին՝ քարկոծեցաւ Ստեփաննոս. եւ ի նոյն ամի ընտրեցաւ Պաւղոս յառաքելութիւն։ Եւ էր յԵրուսաղէմ /59b/ եպիսկոպոս Յակոբոս եղբայրն Տեառն. եւ ի նոյն ժամանակս էր Յովսէպոս պատմագիր։

Եւ տեղեկացեալ Տիբեր վասն սքանչելագործ նշանացն Քրիստոսի, խնդրեաց առ ինքն զՊիղատոս։ Իսկ նորա երկուցեալ ի տանջանաց, մինչդեռ յովկիանոս նաւեին, մատն անձին իւրոյ եղեւ, եւ ընգեցաւ ի ծով։

Առ սովաւ էր Աբգար թագաւոր Հայոց՝ յՈւրհայի, որոյ գրեալ թուղթ առ Փրկիչն ի ժամանակի խաչելութեանն, ընկալաւ թուղթ պատասխանւոյ, աւրհնելով զքաղաքն, ցուցեալ նմա զկատարումն ելիցն իւրոց՝ որ յԵրուսաղէմ։ Եւ յուսայ ի գրեալսն առաքել առաքեալ մի առ նա, յաշակերտաց իւրոց՝ բժշկել զհիւանդութիւնս նորա. զի էր նա պատագրոս յոտից իւրոց։ Իսկ ըստ հրամանի Փրկչին մերոյ Թադեոս, որ էր մի յեւթանասնիցն, եկն յՈւրհա առ Աբգար թագաւոր, եւ բժշկեաց զնա. եւ մկրտեաց զնա ամենայն տամբ իւրոյ եւ շինեալ անդ եկեղեցի՝ ձեռնագրեաց քահանայ զԱդէ, որ էր կերպասագործ թագաւորին։

Եւ եկեալ գնաց անդի ի Հայս՝ քարոզել զբանն կենաց։ Իբրեւ զգաց զգալուստ նորա Սանատրուկ արքայ Հայոց, գնաց ընդ առաջ նորա, եւ սպան զնա յԱրտազ գաւառի, ի գեաւղն ի Բազրոտ։

ԳԱՅԻՈՍ՝ ամս երիս, եւ ամիսս երիս։ Ի սորա յառաջնում ամին Մարկոս աւետարանիչ յԱղեքսանդրէ՝ յՅեգիպտոս քարոզեաց զաւետարանն, եւ եկեաց ամս քսան եւ երկուս, եւ մարտիրոսացաւ ի Բիկուղուս։

ԿՂԱՒԴԻՈՍ՝ ամս չորեքտասան, եւ ամիսս ինն։ Առ սովաւ եղեւ սովն համաշխարհական։ Եւ ընդ նոյն ժամանակս Հերովդէս՝ եղբայր Արքեղոսի՝ սպան զՅակոբոս զեղբայրն Յովաննու սրով. որ յառաջագոյն գլխատեաց զՄկրտիչն Յովաննէս։ Եւ ի նոյն ժամանակս Պետրոս առաքեալ՝ զԱնտիոքացւոց եկեղեցին հաստատեաց։ Եւ գնացեալ ի Հռովմ, անդ զաւետարան քարոզեաց։ Եւ եկաց անդ առաջնորդ եկեղեցւոյն ամս քսան։ Իսկ յետ Պետրոսի առաքելոյ՝ եկաց եպիսկոպոս առաջին յԱնտիոք՝ Եւոդիոս։

ՆԵՐՈՎՆ՝ ամս երեքտասան եւ ամիսս ութ։ Ի սորա եւթներորդում ամի՝ Յակոբոս եղբայրն Տեառն քարկոծեցաւ ի Հրէից, վասն զՅիսուսէ՝ գոլ որդի Աստուծոյ։ Եւ եկաց յետ նորա եպիսկոպոս յԵրուսաղէմ Սիմովն։

Եւ յերեքտասաներորդին սպան զՊաւղոս եւ Պետրոս, ի Հռովմ, Ներովն։ Եւ յետ սակաւ աւուրց քաղաքն ի վերայ նորա, փախեաւ, եւ կենդանւոյն թաղեցաւ։ Եւ եկաց յետ առաքելոյն Պետրոսի առաջին եպիսկոպոս ի Հռովմ Ղինոս՝ ամս երեքտասան։

ՎԵՍՊԻԱՆՈՍ՝ ամս տասն։ Ի սորա եւթներորդում ամին Տիտոս որդի նորին պաշարեաց զԵրուսաղէմ, եւ առ զնա ի Զատկին. եւ բրեաց ի հիմանց զքաղաքն. եւ զբեւրս արանց կոտորեաց։ Պատմէ եւ Յովսէպոս՝ սովաւ եւ սրով՝ հարեւր քսան բեւրս կոտորեալ. եւ այղ եւս բեւրս յիսուն՝ գերեաց, եւ վաճառակուր արար յաւտար ազգս։ Իսկ հաւատացեալքն՝ որ էին ի քաղաքին, յառաջագոյն հրաման առեալ ի հրեշտակէ սրբոյ՝ գնալ ի քաղաքէն. եւ ելեալ բնակեցան ի քաղաքի մի, որ կոչի Փաղաղէղայ, մաւտ ի կողմանս Սկիւթացւոց Պողսայ։

ՏԻՏՈՍ՝ ամս երկուս. առ սովաւ Բէսիոս լեառն պատառեցաւ, եւ հուր շնչեաց, զքաղաքս եւ զգաւառս այրեցեալ։

ԴԵՄԵՏԻԱՆՈՍ՝ եւթեւտասն։ Ի սորա չորրորդ ամի տուաւ Յովհաննէս ի Պատմէոս կղզի՝ վասն բանին Աստուծոյ։ Առ սովաւ երեւեցաւ Մենանդրոս, որ է աշակերտ Սիմովնի կախարդի. եւ էր նա շամրտացի, ի գեղջէ Քփրաւա. եւ ասէր նա զանձնէ, թե՝ ես եմ Փրկիչն, որ ի վերուստ իջեալ։ Եւ թե որք ինձ հաւատան եւ մկրտին, յինէն կեանս յաւիտենականս, մշտենջենաւորս ունին յայսմ աշխարհի. եւ կան մնան առանց ծերանալոյ եւ մեռանելոյ։ Եւ ի սոյն ժամանակի էր հերձուածն Աբիսովնի, եւ Կերինթոսի, եւ Նիկաղաւոսացւոցն։ Քանզի Աբիսովն՝ ի յեբրայեցւոց լեզուն աղքատ կոչի. եւ ասէր նա, թե զծնունդն Տեառն ի Կուսէն եւ ի Հոգւոյն Սրբոյ ոչ ուրանամ. բայց ի սկզբաննէ ոչ էր նայ ընդ Հաւր, եւ իմաստութիւն եւ զաւրութիւն Աստուծոյ։ Եւ զշաբաթս եւ զայղ վարս իբրեւ զՀրեայս պահէր. բայց զմիաշաբաթ իբրեւ զհաւատացեալս պահէր. եւ զառաքեալ կոչէ աւրէնս խոտորնակս։ Իսկ Կերինթոս ասէր, ասէ. Ուսեալ եմ ես ի հրեշտակաց, թե յետ յարութեանն լինելոց է արքայութիւն ի վերայ երկրի։ Եւ դարձեալ զցանկութիւն մարմնոյ միւս անգամ ի մէջ Երուսաղէմի եմք լինելոց գործել. եւ ըստ թուոյ հազար ամաց լինելոց է տուն հարսանեաց։ Եւ ի սոյն ժամանակս էին եպիսկոպոսք տեսուչք եկեղեցեաց ի կողմանս կող մանս, որք գրեցին խաւսս ընդդէմ Մարկիովնի եւ Վաղենտիանոսի. Երուսաղէմի եկեղեցւոյն՝ Կասիանոս, Աղեքսանդրացւոց՝ Ագրիպանոս. Անտիոքացւոց Թեոփիղոս, Հռովմայեցւոց՝ Սովտէր, յետ որոյ Աղիւթիւրոս. Փիղիպոս՝ Գորտինացւոց, Մեղիմոս՝ Սարդիացւոց, Ապողինարիս՝ Յարապաւղիս, Դիոնէսիոս՝ Կորնթացւոց, Պոպղիոս՝ Աթենացւոց։ Սա պատմէ վասն քաղաքին իւրոյ, թե ապականեցան ի հաւատոց, եւ մերձ էին յետս դառնալ. յետ որոյ Կոդրատոս եկաց եպիսկոպոս եւ հաստատեաց զնոսա ի հաւատս աւետարանին։ Եւ պատմէ վասն իւր, թե աղաչեցին զիս եղբարքն՝ գրել թուղթ առ Կորնթացիսն՝ վասն հաւատոցն. եւ առին լցին զնոսա առաքեալքն՝ սատանայի որոշմամբ։ Եւ չեն ինչ զարմանք. զի եւ ի գիրս Տեառն մերոյ փոփոխեցին ոմանք, եւ արկին նենգութիւն։

ՄԱՐԿՈՍ ԱՆՏՈՒՆԻՆՈՒ՝ ամս հնգետասան։ Սա ել ի պատերազմ ի Կուագս ընդ Գերմանիկս եւ ընդ Սարմատս. եւ նեղեցան զաւրն ի ծարաւոյ. եւ գունդ մի ի զինւորացն՝ որ եին քրիստոնեայք՝ ի Մեղիտինեայ, յաղաւթս կացեալ առ Աստուած ծունր եդեալ ի վերայ երկրի. եւ մինչդեռ թշնամիքն զարմացեալ հայէին, եղեւ յանկարծակի շարժումն մեծ, եւ որոտումն, եւ կայծակունք տեղացին ի վերայ թշնամեացն, եւ սատակեցան, եւ անձրեւով ջրոցն ընդարձակեցան զաւրքն։ Ի նոյն ժամանակս յարեաւ հերձուածն Կրետացւոց, որոց պատճառք Տրայիանոս եղեւ հերձուածոյն Կրետացւոց, աշակերտ Յուստիանոսի։ Զի զաշխարհ աներեւոյթ ասեն, եւ զամուսնութիւն՝ պոռնկութիւն եւ ապականութիւն. եւ զկերակուրս խոտեն։ Իսկ Սեւերոս հաստատեաց զայս աղանդ, եւ կոչին Սեւերիանոսք։ Սոքա հայհոյեն զՊաւղոս, եւ զԳործս առաքելոցն ոչ ընդունին. բայց ինքն Տրայիանոս հաստատեաց եւ եդ աւետարան. եւ կոչեաց Յատակստովն. այսինքն է՝ խառնակումն. եւ առ բազումս կայ մինչեւ ցայսաւր։ Ի նոյն իսկ ի ժամանակս էր Բարդածան Արամացի՝ յՈւրհայի. այր երեւելի եւ իմաստուն, եւ լեզուաւ կ(որովի) ընդդէմ ամենայն հերձուածողաց։ Բայց էր սա յառաջ յուսման ընդ Վաղենտիանոսի. եւ իբրեւ գիտաց՝ անարգեաց զբազում պատմութիւն նորա, այղ ոչ լիով /41a/ կատարելապէս ջնջեալ զառաջին հերձուածոյն։

ԿՈՄԻԴՈՍ՝ ամս չորեքտասան. ի սորա աւուրս Թեոդոտոն Պոնտացի՝ ի հերձուածոյն Մարկիովնի՝ երրորդ թարգմանութիւն արար։ Առ սովաւ էր աղանդն Ապեղղեայ, որ հպարտացեալն էր յալիս ծերութեանն. եւ մի սկիզբն խոստովանի. եւ վասն մարգարէութեանցն ասէ, թե ի հոգւոյ հակառակութեանց են. եւ ասէր զանձնէ իւրմէ ուսուցիչ եւ վարդապետ. եւ ոչ գիտէր հաստատել՝ զոր ուսուցանէրն։ Եւ բազում ինչ հայհոյեաց զՄովսէս, եւ ընդ նմին զԲանն Աստուծոյ հայհոյեաց բազում խաւսիւք իւրովք. զի եւ նայ ի հրապոյրս անկեալ ի բանս կուսի միոյ դիւահարի։ Եւ պատմէ Արագովն՝ աշակերտ Տերտիանոսի՝ ի Հռովմ քաղաքի, որոյ եդեալ էր գիրս նշանաւորս ընդդէմ Մարկիովնի. եւ ի սոյն ժամանակս էր հերձուած սուտ մարգարէութեանն Փռիւգացւոց, եւ աղանդն Փղաբիանոսի, եւ Փաղեստոսի, եւ մոլորութիւնն Թարդիոտոսի։ Զի Փռիւգացւոց կուրութեան եղեւ առաջնորդ Մոնտանոս, որ էր ի միւսում Փռիւգացւոց ի գեղջէ, զի անուն էր նորայ Րէբդու. եւ արկ զթոյնս իւր ի կողմանս Ասիացւոց. եւ ասէր Մոնտանոս զանձնէ, թե ես եմ հոգին բարեխաւս։ Եկ Պրիսկիղա եւ Մաքսիմիղա կանայք մարգարէք Մոնտանեայ. եւ ոգին պիղծ Մաքսիմիղա՝ ասէր, թե Հալածիմ ես գայղ ի գառանց. չեմ գայղ, այլ բան եւ հոգի եւ զաւրութիւն։ Եւ պատմէ Մեղոտէս աւրինակագիր եկեղեցւոյ, եւ ասէ, գտի ես ի խաւսս նոցա, թե Ոչ է պարտ մարգարէի խաւսել արտաքոյ կամաց իւրոց. եւ ասէ զՄոնտանեա(յ) եւ զկանանցն, թե շարժեցան յապականիչ ոգւոց, եւ սպանին զանձինս իւրեանց ուրոյն ուրոյն ժամանակս, ըստ մահուն Յուդայի մատնչի։ Իսկ Փղաբիանոս անգաւ ի Հռովմ քաղաքի, անգեալ յերիցութենէ եկեղեցւոյն, եւ ընդ նմին Բաղէստոս։ Սոքա զբազումս մոլորեցուցին զկնի իւրեանց, եւ եղէն հակառակք ճշմարտութեանն եւ Թարդատոս որպէս թե ընդ երկինս վերանայցէ, անկաւ եւ մեռաւ չարաչար, որ Աստրում Որբանոս։