Kitabı oku: «Tale ilə təkbətək», sayfa 2

– Nə deyərdiniz, maestro?

– Mən deyərdim: oğlan, royaldan uzaq qaç, mu siqini at və get, bulkasatan ol. Allahdan qorxa-qorxa yaşasan, yavaş-yavaş yoğunlaşardın, Reynin sahilində torpaq sahən və üzümlüyün olar, öz evində yaşayardın. Ya da bərbər ol, çəkməçi ol – bunlar hamısı kurfürst həzrətlərinin musiqiçisi olmaqdan yaxşıdır.

– Maestro, deyin görək, belə isə bəs siz nə üçün sənətlə məşğul olmadınız? – Oğlanın gözlərində bir hiylə parladı.

– Məsələn dərzilik sənəti ilə, eləmi? Əlbəttə qayçı, iynə və ütü ilə necə davranmağı atam mənə öyrədə bilərdi. Ancaq incəsənət – musiqi, teatr, poeziya məni cəlb etdi. Mən öz istəyimə qarşı getmədim.

O, köksünü ötürüb bir qədər susdu və yenidən danışmağa başladı:

– Deyirlər bataqlıq yerlərdə bir cür işıldayan böcəklər yaşayır ki, onlar adamları bataqlığa doğru çəkməyə qabildir. Mən bu əfsanələrə inanmıram. Ancaq bunu bilirəm ki, incəsənət – insanı təsvirəgəlməz yüksəkliyə ucaldan böyük bir atəşdir. Kim bir dəfə taleyini incəsənətlə bağlayıbsa daha heç vaxt onsuz yaşaya bilməz.

– Mən notları əlifbadan əvvəl öyrənmişəm,– deyə oğlan dalğın halda cavab verdi.

Onun qozbel müsahibi dedi:

– Bu mənə məlumdur. Mən hələ musiqiyə bu qədər aludə adama rast gəlməmişəm. Doğrudan, səninlə kim məşğul olub?

– Maestro, mənim müəllimim çox olub, heç biri də əsl müəllim olmayıb. Birincisi və ən bacarıqsızı atam olub. O nəyi ciddi bacarır axı? O royal çalanda fikirləşirsən ki, axı bu adam skripkaçıdır; amma elə ki, skripka kamanını əlinə alır, o saat heyfsilənirsən ki, gərək o özünü tamamilə fortepiano çalmağa həsr edəydi.

– Mənə elə gəlir ki, Lüdviq Bethovenin müəllimi Lüdviq Bethovenin özü olub.

– Bəli, siz Bonna gələnə qədər belə olub.

Nefe yalnız əlini yellədi.

– İnsan özü özünün müəllimi ola bilər. Xeyri də bu olur ki, o, müəlliminə pul verməli deyil.

– Siz də mənə pulsuz öyrədirsiniz!

– Bu tamam belə deyil. Məgər sən kilsədə orqan çalmırsanmı, bir də ki, əgər mən hər hansı bir knyaz oğlunu öyrətməli olsam, o, həm öz əvəzinə pul verməli olacaq, həm də sənin əvəzinə.

– Bu, ədalətsizlik olardı, maestro.

– O yalnız öz borcunu ödəmiş olardı. Bütün knyazlar öz təbəələrinə borcludurlar. Əslinə baxsan, kurfürst qəzanın demək olar ki, hər bir sakininə borcludur.

– O, sizdən də borc alıb? Mən heç bilmirdim!

Nefe güldü.

– Əlbəttə. Sənin atandan da borc alıb.

– Yox, maestro, bizim atamızdan bir quruş da borc almaq mümkün deyil. Onun cibi həmişə boşdur.

– Ona görə ki, əlahəzrət sizin atanızdan oğurlayır.

Heyrətlənmiş oğlan susdu. Görəsən, onun müəllimi xəstələnməyib ki?

– Siz tapmacalarla danışırsınız, maestro!

Nefe ayaq saxladı, onun sifətində qəribə bir təbəssüm oynayırdı.

– Əgər biz buradan bir neçə mil qərbdə yaşasaydıq, sən təkcə tapmacanı yox, həm də onun cavabını bilərdin.

Lüdviq sualedici nəzərlərini alçaq təpələrin arxasında günəşin yavaş-yavaş batdığı tərəfə yönəltdi. O, heç bir şey anlamayıb, çiyinlərini çəkdi.

– Fransada artıq, nə isə hərəkətə gəlib, daha bizdəki kimi yox. Tezliklə onlar üçün günəş doğacaq,orqançalan sözünə davam etdi.

– Qərbdənmi, maestro? – Oğlanın ağıllı gözlərində heyrət əks olundu.

Qozbel musiqiçi onun qoluna girdi və onlar Reyn boyunca uzanan cığırla getməyə başladılar.

– Mən sənə musiqidən başqa bir çox ayrı şeyləri də öyrətməliyəm ki, sən öz klavişlərindən bir az uzağı da görəsən.

– Mən nəyi görməliyəm ki?

– Hə, məsələn, knyazın musiqiçisi həmin cənabın ov itindən nə ilə fərqlənir?

– Musiqiçi itdən nəylə fərqlənir?

– Fərq bundan ibarətdir: it çox canfəşanlıq eləməsə də həmişə yaxşı yedizdirilmiş olur, axı ağalar ova tez-tez getmirlər. Knyaz musiqiçisi isə əksinə: nadir hal larda yaxşı yedizdirilmiş olur, əvəzində isə ara vermədən çalır. Axı knyaz hər gün musiqiyə qulaq asmaq istəyir. Biz də səhər liturgiyası vaxtı çalırıq ki, knyaz və yaxın adamları yatıb yuxuya qalmasın, nahar vaxtı çalırıq ki, onlar qidalarını yaxşı çeynəsinlər, axşam musiqi çalırıq ki, yatmazdan əvvəl onları əyləndirək.

– Hər bir adam zəhmət çəkməlidir!

– Bəs sən həmin lütfkar cənabı nə vaxtsa üzümlükdə işləyən görmüsənmi?

– O ki, varlı adamdır, işləmək onun nəyinə gərəkdir?

– O elə ona görə varlıdır ki, özgələrindən oğurlayır. Knyazlarla oğrular arasında böyük təfavüt yoxdur.

Lüdviq Nefenin sözlərindən sarsılmışdı, ancaq hiss edirdi ki, müəllimi düzgün mühakimə yürüdür. Lüdviqə bu da aydın idi ki, müəllimi knyazlarla quldurları bir tərəziyə qoyur. Doğrudan da, məgər knyazlar əkinçinin əlindən məhsulu, peşə sahiblərinin əlindən onların əməyinin bəhrəsini və sənətkarın əlindən alınası hər nə varsa hamısını almırmı?

– Biz kölələrik, – orqançalanın səsi kədər və qəzəblə eşidildi. – Sahibkarın kefi istəsə onun qarşısında lap sürünəcəyik!

– Mən sürünməyəcəm,– deyə oğlan onun sözünü kəsdi, alnında inadkarlıq bildirən qırışlar yarandı.

Nefe qüssəli halda qımışdı:

– Bizim ağalar yoxsulları xalta ilə tutub saxlayırlar. Sənətkarlar, gözəllik yaradanlar isə yurdsuz itlər kimi, həyətbəhəyət veyllənirlər. Xaltalarını yaxınlaşdırıb xahiş edirlər: lütf edib, məni qulluğa götürün!

Lüdviq bu dəfə son dərəcə təhqir olunub, ayaq saxladı. O, baxışlarını yol yoldaşının amansızlaşmış sifətinə zillədi.

– Mən istəmirəm ağanın nökəri olum! Mən qapı-qapı gəzib xaltamı uzatmayacam! Maestro, allah xatirinə, deyin, mən neyləyim?

Nefe o saat cavab vermədi. Onun sifətində gizli bir məmnuniyyət hissi əks olundu.

– Mən elə bunu istəyirdim, cavan oğlan! İstəyirdim sənin sualını eşidim: nə etmək lazımdır? Lakin bu məkrli sualın cavabını elə mən də bilmək istərdim axı.

– Siz mənə bir məsləhət verə bilərsinizmi?

– Özümə yox, sənə – hə.

Knyaz orqançalanı cavab verməyə macal tapmamış kilsə zənginin adi səsi eşidildi. O saat da, elə bil bu siqnalı gözləyirmiş kimi, yezuit və fransiskan monastırlarının zəngləri səsləndi, sonra isə bütün şəhər və kənd kostyollarında zənglər çalındı.

Gənc Bethoven şlyapasını çıxarıb sakitcə dua oxudu. Nefe protestant idi, lakin katolik kilsələrində zənglər çalınanda onun da sifətinin ifadəsi yumşaldı. Bu an kim isə onun başıörtülü olduğunu görsəydi, işi şuluq olacaqdı! Onsuz da, özgə dindən olan bu gəlmə adamı arxiyepiskopun xidmətdə saxlamasına görə qəzəblənmiş düşmənləri çox idi.

Üzücü zəng səsləri susanda Lüdviq cəld şlyapasını geyindi.

– Hə, maestro, indi buyurun…

Nefe çaşqın halda alnını sildi.

– Bu haqda sakit və tələsmədən danışmaq lazımdır, biz isə getməliyik, cavan oğlan! Mənim fransız səfirinin evində dərsim var. Sən isə çalmalısan. Bəlkə, axşam…

Deməli, bizə gələcəksiniz? – Lüdviqin gözləri sevinclə işıqlandı.

– Mən axı dedim.

Onlar şəhər darvazasının yanında ayrıldılar. Lüdviq düz irəliyə doğru üz tutaraq sürətlə, başını aşağı əyərək gedirdi, sanki fikirlərin ağırlığından başını düz tutmağa çətinlik çəkirdi.

– Maestro mənə nə məsləhət verə bilər? Kurfürstə mənim babam xidmət edib. Atam xidmət edib. Məşhur musiqiçilərin hamısı bu cənabdan maaş alır. Onlar bunu da itirməmək üçün qorxudan titrəyirlər. Mənim də vəziyyətim bu cür miskin olacaqdır? Yoxsa, nə isə bir möcüzə baş verəcək? Axı maestro heç vaxt boş sözlər danışmır. Mənim üçün onun nə isə bir planı var. Lakin nə üçün o özü bu plana əməl etmir?

Lüdviq çörəkçi Fişerin bulka məmulatları satan kiçik dükanı da yerləşən evinin həyətinə girəndə başı saysız-hesabsız suallarla dolu idi.

Evə girəndə o, indicə şəhərdən qayıtmış və əlində şərab şüşələri ilə dolu zənbil aparan atası ilə qarşılaş dı.

– Bu nədir, sən çalmırsan? – deyə o, təəccüblə səsləndi. Qəzəbsiz soruşdu. O, Lüdviqi möcüzəli uşağa çevirmək ümidi boşa çıxandan bəri onun məşğələlərinin qeydinə qalmırdı. Atasını təəccübləndirən yalnız bu idi ki, oğlunu həyətdə görmüşdü və evdən royal səsi gəlmirdi.

– Ata, mən daha gəlirəm, – deyə oğlan qımışdı.

Lüdviq bilirdi ki, qonşu otaqlarda artıq, kiçik yaşlarından ona tanış olan və sevdiyi füsunkar tamaşa oynanılır. Necə də istəyirdi ki, royalın qapağını çırpsın! Lakin o, özü özünə əmr edə bilir: «hamı edə bilər, sən edə bilməzsən!»

Artıq saat doqquzdur, küçədə göz-gözü görmür. Otağın qapıları açıq qalır, lakin Lüdviqin həssas qulağı adət etmədiyi qarmaqarışıq səsləri ayırd edə bilir. Boğuq kişi səslərini, bir tərəfdən o biri tərəfə çəkilən mebel səsini, qadınların qəhqəhəsini eşidir. Budur, kim isə skripkanı kökləyir, fleyta da sanki boğuq gülüş səsi ilə əks-səda verir.

Lüdviq cəld ayağa qalxdı. Ailənin və qonaqların yanına keçmək vaxtıdır. Bəlkə Nefe öz sirriylə bərabər, artıq gəlib?

Qonaqlar hamısı ər-arvad Bethovenlərin dostları, arxiyepiskop kapellasının üzvləri və orkestrdə çalanlar idi.

Saray orqançalanı Nefe axırda gəldi. Bu dəfə o, parik qoymuş, tünd-qəhvəyi rəngli sürtuk geymişdi, boğazının altında sıx çinlənmiş boyun dəsmalı ağarırdı. Qoltuğunda qara rəngli not qovluğu vardı, qovluğun üzərində iri hərflərlə «Musiqi» yazılmışdı. «Bu nə ola bilər» – deyə Lüdviq düşündü. Ev sahibəsini təbrik etmək və ondan ötrü bir şey çalmaq üçün gəlmiş musiqiçilər adətən özləri not qayğısına qalırlar!

Evin ən yaxşı iki otağı qeyri-adi dərəcədə işıqlandırılmışdı. Otaqların hər birində qonşulardan borc alınmış üçbuynuz şamdanlara qoyulmuş on iki şam yanırdı. Musiqiçilər pultların yanında əyləşdilər. Lüdviq skripkanı əlinə aldı. Lap qapının yanına çəkilmiş royalın arxasında Nefe oturdu. Hamı onun işarəsini gözləyirdi. O, başı ilə işarə edib barmaqlarını klavişlərə toxunduran kimi şən bir musiqi – ev sahibəsinin şərəfinə serenada səsləndi.

Böyük Bethovenin əlində heç bir çalğı aləti yox idi. Ona çox şərəfli bir rol ayrılmışdı.

O, özünün ən yaxşı paltarını geymiş halda yataq otağının qapısına yaxınlaşdı, qapını tıqqıldatdı, içəri keçdi və dərhal da ipək don və qar kimi ağ parik geyinmiş arvadı ilə bərabər gəldi. Onun yorğun əllərində krujevadan tikilmiş uzun əlcək vardı. Musiqi yenidən gurladı. Bu dəfə çalınan gözəl bir marş idi, ər-arvad onun sədaları altında baba Lüdviqin dəbdəbəylə bəzədilmiş portretinin altında qoyulmuş rəmzi taxta doğru yeridilər. Taxt vəzifəsini nəsildən nəslə keçən qədim kreslo görürdü.

Uzun çiçək hörükləri bu kreslonu ecazkar, gözəl bir şeyə çevirmişdi. Hər halda Lüdviqə və onun kiçik qardaşlarına belə gəlirdi. Onlar ataları ilə yanaşı kiçik addımlarla yeriyən analarına məftunluq dolu nəzərlərlə baxırdılar. Bu gün onun uzunsov, sısqa sifəti nə isə xüsusi bir zərifliklə işıq saçırdı.

Utanmış xanım Bethoven əyləşəndə musiqi susdu. Təbriklərin vaxtı çatdı.

Birinci olaraq balaca Nikolay dili dolaşa-dolaşa nə isə dedi, sonra Kaspar ifadəsiz bir tərzdə təbrik şeiri dedi və özünü tamamilə itirmiş, utanan Lüdviqin növbəsi çatdı. Son dəqiqədə Nefe ona yaxınlaşdı, qara qovluğu onun əlinə dürtüb pıçıldadı:

– Bu, anan üçün hədiyyədir. Ona təqdim et.

Lüdviq necə həyəcanlanmayaydı ki, hətta əlində tutduğunun nə olduğunu bilmirdi! Lakin getmək lazım idi, çünki atası artıq, kresloya yaxınlaşırdı.

Bethovenlər ailəsindən olan dörd kişinin hər biri anaya bir dəstə çiçək verib onun əlini öpdülər. Sonra qalan qonaqlar da onu beləcə təbrik etdilər: aydındır ki, xanımlar onun yalnız əlini sıxdılar.

Xanım Bethoven yeganə bir hədiyyə almışdı – üstü qızıl suyu ilə yazılmış sirli bir qovluq. Onunla necə rəftar edəcəyini də bilmirdi. Açsınmı? Baxsınmı? Notlar onun nəyinə gərəkdir? Axı o, musiqiçi deyil.

O, qovluğu açıb ilk səhifəsinə baxanda gözlənilməz bir şey gördüyündən sifəti od kimi, qıpqırmızı oldu. Uzun kipriklərinin altında göz yaşları parladı.

– Lüdviq! Mənim balam! – O, göz yaşlarının əlin dən bir kəlmə də deyə bilməyib əlini Lüdviqə tərəf uzatdı.

Anası üçün Nefenin hazırladığı hədiyyədən anasının vəcdə gəldiyinə görə tamam çaşıb qalmış oğul ona yaxınlaşdı. Anası onu bağrına basdı və onlar, titul vərəqindəki yazını ikilikdə oxudular. Lüdviqin sanki maqnitlə dartılıb gərilmiş gözləri vərəqin aşağı hissəsinə zillənmişdi, orada yazılmışdı: «Gənc musiqi həvəskarı Lüdviq van Bethoven yazmışdır».

Lüdviqin gözləri geniş açıldı. Bu, doğrudanmı onun adıdır? Sadəcə qələmlə yazılmayıb, çap edilib, elə bil o, əsl bəstəkardır! Və o başa düşdü… Bu Nefe – əsl sehrbazdır. Nefe – onun ecazkar dostudur!

Lüdviq bu yaxınlarda hansı isə bir marş mövzusunda variasiyaları öz müəllimi üçün ifa etdiyini xatırladı. Bu, onun sevimli məşğələsi idi – hər hansı bir məlum motivi götürüb onun üzərində işləsin.

Bu variasiyalar Nefenin xoşuna gəlmiş və o Lüdviqi məcbur etmişdi ki, onları yazsın. İndi gör bundan nə çıxıb! Nefe onları verib, çap etdirib.

Qonaqlar xanım Bethovenin kreslosunu dövrəyə aldılar. Onlar diqqətlə notlara baxır və heyrətlənmiş halda pariklərini yellədirdilər. On iki yaşlı bəstəkar, necədir! Buradakı musiqiçilərin heç biri xəyalına da gətirmirdi ki, onun əsəri çap edilsin, indi budur, möcüzədir: Bethovenin hələ heç bığ yeri tərləməmiş oğlancığı bu şərəfə layiq görülüb!

– Çalsın, çalsın! Lüdviq, otur royalın arxasına!

O, qıpqırmızı qızarmış, özünün ilk əsərini tamaşaçılar qarşısında ifa etməli olduğu üçün bir qədər qorxmuş halda royalın yanında oturdu. Lakin elə ilk taktlardan sonra qorxu elə bil heç yox imiş… Dostcasına alqışlar susdu və Lüdviq səmimiyyətlə baş əydi, onun sifəti çox ciddi olaraq qalırdı.

Sonra əsəri bütün ansambl çaldı, xanım Bethoven isə özünün təntənəli şəkildə bəzədilmiş kreslosunda oturub onlara qulaq asırdı.

Xanımlardan biri oxudu, o ariyanı tamamlayarkən alqışların hay-küylü gurultusu içində Gənc bəstəkar lap qulağının dibində bir pıçıltı eşitdi:

– Lüdviq, sən bir qədər gəzişmək istəməzdinmi?

Onlar müğənni qadını dövrəyə almış qonaqların arasından hiss edilmədən çıxdılar və Lüdviq müəlliminin əlindən tutaraq onu vintvarı pilləkənin pillələri ilə apardı. Pilləkənin döndüyü yerdə asılmış qırmızı lampa onu zəifcə işıqlandırmışdı.

Küçə bomboş idi. Ay onu tək-tək fənərlərdən daha yaxşı işıqlandırırdı. Sakitlik idi, təkcə Fişerin ikinci mərtəbədə işıqlanan pəncərələrindən boğuq səs-küy gəlirdi. Yarıqaranlıqda iki qaranlıq kölgə bu pəncərələrdən getdikcə daha çox uzaqlaşırdı.

– Maestro, – oğlan mütəəssir halda dilləndi,– mən sizə çox minnətdaram. Bilsəydiniz, siz bu gün anama nə qədər sevinc bəxş etdiniz!

– Lüdviq, bu ki, mənim yox, sənin hədiyyəndir! Bir də ki, mən səni bu qaranlığa onun üçün çəkib gə tirməmişəm ki, mənə təşəkkür edəsən. Mən səninlə başqa şey barədə danışmaq istəyirəm.

– Başa düşürəm, maestro…

– Mən bu söhbətə çoxdan hazırlaşıram, – Qozbel orqançalan başını aşağı əydi, aydın görünürdü ki, o, söhbətə neçə başlamağı götür-qoy edir. – Lüdviq, sən deyirdin ki, müəllimin çox olub. Bəs sən onlardan ən yaxşısının, Tobias Pferferin adını niyə çəkmədin? – O, gözünün ucu ilə oğlana sınayıcı bir nəzər saldı.

Lüdviq titrədi, sanki onu qamçı ilə vurdular.

– Bu saat biz həmin adam barədə hökmən danışmalıyıqmı?

– Bəli, danışmalıyıq. Bu, böyük musiqiçidir. Deyərdim ki, daha artıq – dahi musiqiçidir. Müğənni, aktyor, skripkaçı, fleytaçı, qaboy çalmaqda isə onun tayı-bərabəri yoxdur.

– Bəli, bunlar doğrudur. Lakin, maestro, lütfən, onun barəsində nə qədər az danışsaq, bir o qədər yaxşıdır. Mən şadam ki, o, Bonnda cəmi bir il oldu.

– Mən eşitmişəm ki, o sənə qarşı həddən artıq ciddi olub.

– Ciddi? – Oğlan kədərli halda güldü. – Amansız! Əgər o, at ilə bu cur rəftar etsəydi, yenə də adamlar hiddətlənərdi. Ancaq, yaxşısı budur, mən hər şeyi növbə ilə danışım.

– Mən də elə bunu istəyirəm,

– Pfeyfer Bonna gələndə atam ona təklif etdi ki, bizim evdə yaşasın. Sonra belə razılaşdılar ki, stolun haqqı və mənzil kirayəsi əvəzinə o məni öyrədəcək. Oyrədirdi də – royalda, fleytada, skripkada çalmağı. Musiqinin istənilən sahəsindəki hansı predmetdən söhbət düşsə Pfeyferin bu barədə məlumatı vardı. O, hər şeyi bacarırdı: ən ciddi musiqi əsərlərinin gözəl ifasından tutmuş hər cür quşları məharətlə təqlid etməyə qədər.

Biz uşaqların ən çox sevdiyimiz onun sehrbaza çevrilməsi idi. Əşyalar onun barmaqları arasından yoxa çıxır və dərhal başqa yerdə peyda olurdu. O, gümüş pulu yox edib sonra onu kiminsə qulağının dalından çıxarmağı bacarırdı.

Nə qədər ki, ayıq idi, o mənim üçün pis müəllim deyildi. Amma içəndə müsibət olurdu. O, nağıllarda olduğu kimi, şən bir adamdan dönüb vəhşi heyvana çevrilirdi. Neçə dəfə olub ki, atamla o, gecəyarısından sonra meyxanadan qayıdıb, sonra isə birdən ağlına gəlirdi ki, deyəsən bu gün mənimlə məşğul olmayıb.

Onlar məni yuxulu-yuxulu yataqdan qaldırıb royalın yanına dartırdılar. O vaxt mənim səkkiz yaşım vardı. Mənim necə qorxduğumu təsəvvür edə bilərsiniz. Mən var gücümlə özümü onlardan müdafiə edirdim. Anam köməyə gəlirdi. Lakin onlar yenə də məcbur edirdilər. Royalın arxasına oturub səhərə qədər çalmalı olurdum. Göz yaşlarım üzümə axır, mən isə hətta onu silə də bilmirdim.

Əgər çox müqavimət göstərsəm, onlar məni köhnəküruş şeylərlə dolu anbara salıb qapını bağlayır, skripkanı mənə verib not kağızında hər hansı bir çətin yeri göstərib əmr edirdilər:

«Çal! O vaxta qədər çal ki, heç bir cüzi səhvin də olmasın!»

Mən də şam işığında, sonra isə qaranlıqda çalırdım. Müəllimlərim isə mətbəxdə oturub özləri ilə gətirdikləri şüşəni içir və mənə qulaq asırdılar. Özü də, maestro, təəccüblüsü odur ki, mən Pfeyferə kin bəsləmirdim. Yəqin ki, o, özünü haqlı hesab edirdi. Çox vaxt o, mənə qışqırırdı: «Bircə işlə, divanə kimi işlə! Mən səni əsl musiqiçi edəcəm!». Pfeyferi yada salmaq istəmirəm, onun barəsində eşitmək istəmirəm, amma onun haqqında pis söz də deyə bilmərəm. Mənə həmişə elə gəlirdi ki, o, son dərəcə bədbəxt adamdır.

– Sən haqlısan. O, öz vəziyyətinin təhqiramizliyini hiss edən az saylı musiqiçilərdən biri idi. Böyük sənətkar – və nəticə etibarilə ağanın nökəri. Ona livreya geyindirirlər ki, ey qulluqçu, şam yeməyi vaxtı get oxu ki, əziz cənab qızarmış çoşqa ətini yaxşı çeynəsin! Mənəviyyat və pul kisəsi bir-birinə qarşı dururlar. Müftəxora qarşı əməkçi!.. Yaxşı, qaşqabağını tökmə, sən də qəsrə gedəndə nökər livreyası geyirsən, fərq ondadır ki, xidmətçilər qırmızı frak geyirlər, biz musiqiçilər isə yaşıl frak.

– Maestro, siz bu gün artıq, bu barədə danışmısınız. Bunları eşitmək mənim üçün ağırdır. Yaxşısı budur, məsləhət verin görək, bu köləlikdən necə xilas olmaq olar? Axı siz mənə söz vermişdiniz. Bir də, biz Pfeyfer haqqında niyə danışmalıyıq axı?

– Ona görə ki, mən də səndən, elə onun istədiyini istəyirəm.

Nefe dayandı, uzun əllərini oğlanın çiyinlərinə qoyub onları bərk-bərk sıxdı. Lüdviq hiss etdi ki, bu qədər acgözlüklə gözlədiyi şeyi öyrənəcəyi dəqiqə çatıb.

– Lüdviq, indi, sənin bədbəxt ananın ad günündə sənə deyəcəyim şeyləri yadında möhkəm saxla! Təhqiramiz vəziyyətdən çıxmaq üçün sənin yeganə yolun var: elə böyük bir sənətkar olmalısan ki, sən knyazlara yox, onlar sənə baş əyməli olsunlar! Dünyanı məcbur etməlisən ki, sənin musiqini ürək çırpıntısı ilə, sənin hər bir sözünü isə hörmətlə dinləsin!

Nefenin sözləri elə ehtirasla səslənirdi ki, oğlan titrədi. Almaniyanın ən savadlı adamlarından biri olan bu bədbəxt qozbel orqançalan keçirdiyi hisslərin bütün yanğısını, həyatın çətinlikləri ilə mübarizədə əldə etdiyi bütün müdrikliyi bu sözlərə sərf etmişdi.

Bu dəqiqə Gənc Lüdviq qarşıda onu necə uzun, gərgin zəhmətlə dolu illər gözlədiyini təsəvvür etmirdi, o, bu barədə də fikirləşmirdi ki, çox vaxt sənətkarın başına qızıl çələng qoymaq əvəzinə ona əzab-işgəncə verirlər. Lakin onun gələcəyinə müəlliminin inanması onu sevindirirdi.

– Maestro, siz güman edirsiniz ki, mən bu cür adam ola bilərəm?

– Sənin istedadın var, – orqançalan bunu ciddi dedi.

– Pfeyferin də istedadı vardı.

– Amma o, dilənçi kimi, hardasa bir xəndəkdə öləcək. Mən səni qəsdən məcbur etdim ki, onu yada salasan. Görürsən ki, hətta istedadlı adam da nə qədər alçala bilər. İstedad hələ hər şey demək deyil, Əgər o son dərəcə inadkar olmayan adama verilibsə, məhv olub gedə bilər. Bacarmıram, istəmirəm, bilmirəm kimi sözləri dilinə gətirməyi özünə qadağa et, həmişəlik qadağan et! Müvəffəqiyyətsizliyə uğrasan – təzədən başla! Yüz dəfə müvəffəqiyyətsizliyə uğrasan – yüz dəfə təzədən başla!

– Deyəsən mən hər halda nə isə öyrənmişəm, maestro!

– Bax, elə bu da Pfeyferin xidmətidir. O səni öyrədib ki, başa düşəsən, insan hər hansı maneəni dəf edə bilər. Bəzən min dəfə hücuma keçmək lazımdir ki, istehkam nəhayət təslim olsun. İstedad bircə çimdik də olsa kifayətdir, inadkarlıq isə dərya qədər olmalıdır. Əgər dünya ağıllı qurulmuş olsaydı bu iki şeyin sayəsində sən öz məqsədinə çata bilərdin. Amma bizim zəmanədə üç şey lazımdır.

– Siz nəyi nəzərdə tutursunuz, maestro?

– Bu üç şey bunlardır: istedad, inadkarlıq və özünə inam. Mən lovğalıq demirəm. Allah səni ondan uzaq eləsin, mən – özünə inam – deyirəm. Kimdir dünyanın sahibi? Dvoryanlar, knyazlar, yepiskoplar – hər cür zülmkarlar. Bunlar ağıllı adamlardırmı? Nadir halda. Onlar özləri kimi sarayda doğulmayanlara nifrət edirlər. Onlar elə fikirləşir ki, xalq onlara qulluq göstərmək üçün yaradılıb. Mən isə deyirəm: xalq onun üçündür ki, hökmranlıq etsin!

Ayın tutqun işığında və küçə fənərlərinin şəfəqində Nefenin sifəti çox solğun görünürdü. Onun gözləri od saçırdı. Səsi həyəcandan qırılırdı.

– Mən nə dediyimi bilirəm, oğlum. Heyfslənirəm ki, bu müdrikliyə belə gec yetişmişəm. Qızıl şporlu, tərtəmiz çəkmələr məni çox vaxt təpiklə mükafatlandırıb. Əlbəttə, əyanlar arasında da müdrik və xeyirxah qəlbli adamlara rast gəlmək olar. Belələrinə dost münasibəti bəslə. Amma o biriləri ilə özünü qürurlu tut! Bizim hamımızın əvəzinə, yıxılıb taqətdən düşənlərin, bir qarın ac, bir qarın tox dolananların hamısının əvəzinə. Onlara sübut et ki, sən onlardan üstünsən. Həyatı irəli aparan – yalnız qırmanc gücünə fəaliyyət göstərməyi bacaranlar yox, yalnız əməkçi və müdrik adamlardır.

– Maestro, bilmirəm, bacararammı… – deyə Lüdviq, yerə baxa-baxa inamsız halda sözə başladı.

– Bacarmazsan? – Nefe qışqırdı. – Mən sənə əmr etdim ki, bu sözü yaddan çıxart! Sən bacararsan! Sən yer üzündə nə vaxtsa yaşamış musiqiçilərin hamısından ən böyüyü olmalısan! Məqsəd budur.

Nefenin alovlu nitqi oğlanı heyran etmişdi. O başa düşürdü ki, bu yay gecəsində küçənin alatoranlığında nə isə mühüm bir şey baş vermişdir. Müəlliminin əli onun həyat xəttini qətiyyətlə göstərmişdi. O da, bu tapşırığı neçə yerinə yetirəcəyini hələ bilmədən onu qəbul etdi.

Uşaq vaxtı Lüdviqin yatdığı balaca otaqda onu həmişə həyəcanlandıran kiçik bir şəkil asılmışdı. Şəkildə qüllələrlə bəzədilmiş, üçlaylı iri darvazası olan bir kurfürst sarayı təsvir edilmişdi. Daşda təcəssüm olunmuş bütün bu əzəmətli gözəllik iri alov dilləri ilə əhatə edilmiş və tüstüyə bürünmüşdü.

Bu ucuz rəsm əsərində hər şey əslində olduğundan daha parlaq görünürdü. Alovun yandırıcı dilləri qapılardan, bacalardan və qüllələrin deşiklərindən fışqıran cəhənnəm fontanlarına oxşayırdı.

Rəssam, şəhərin fəxri olan bu sarayı amansız təbii fəlakətin məhv etdiyi gecənin – 1777-ci il yanvarın on beşi gecəsinin dəhşətlərini tamaşaçılara çatdıra bilmişdi. O, ön planda bir kişi, bir qadın və bir uşaq təsvir etmişdi. Bütün ailə ümidsiz halda əllərini göyə uzadıb kömək üçün dua edirdi. Yan tərəfdə durmuş təbilçi fəlakət yerinə heyrətamiz dərəcədə asta addımlarla yaxınlaşan xilasediciləri çağırırdı…

Doğma şəhərinin yaxın keçmişinin bu qara səhifəsini Lüdviq təkcə bu rəngli qravüraya görə bilmirdi. O vaxt onun altı yaşı vardı, lakin o uçmuş dama və dağılıb tökülmüş divarlara dəhşət içində uzaqdan neçə baxdığını indi də xatırlayır. Lüdviq hər şeyi dağıdan oddan anasının onu qoruyacağına inanaraq təlaş içində öz balaca əli ilə onun əlini sıxırdı.

Knyazın xidmətçiləri heç olmazsa bəzi şeyləri xilas etməyə çalışırdılar. Fədakar arxivarius Emanuel Breyninq saray əmlakını xilas edərkən həyatını qurban verdi. Yəqin ki, bu gecə şəhərə üz vermiş bütün itkilərdən ən ağırı bu idi, çünki o, müstəsna dərəcədə savadlı və həssas bir adam, elmin və incəsənətin daimi himayədarı idi. Şəhərin mənəvi həyatı onun ətrafında sıx birləşib inkişaf edirdi.

İyirmi yeddi yaşı yenicə tamam olmuş arvadı körpə uşaqlarla tək qaldı. Ona yaxşı pensiya təyin etdilər, lakin ərinin ona qoyub getdiyi ən yaxşı miras şəhər sakinlərinin hörməti və məhəbbəti idi. Onların hər biri üçün Breyninqin adı bir şərəf haləsi idi.

Mənəviyyatı var-dövlətdən yüksək qiymətləndirən adamlar Breyninqin ölümündən sonra da evdən ayaqlarını kəsməmişdilər.

Ailədə dörd uşaq var idi: Kristof, Lorxen, Stefan və Lorens. Hamısı da Lüdviqdən kiçik idi. Qıza və kiçik oğlana Lüdviq artıq, fortepiano dərsi keçməyə başlamışdı.

İyulun axırında Lüdviq nəhayət ki, çoxdan gözlədiyi xəbəri – ildə yüz əlli dukat maaşla orqançalan köməkçisi vəzifəsinə təyin olunması xəbərini alanda o, ilk növbədə sevincini anası ilə bölüşdürdü, sonra isə fikrə getdi: daha hara qaçsın? Xoş xəbəri xanım Breyninqə bildirsin, yoxsa Maestro Nefeyə? O, se vincini də, kədərini də onlarla bölüşməyə artıq adət etmişdi.

Axırda yenə do orqançalanı üstün tutdu. Ola bilsin ki, knyazın sərəncamını artıq o da alıb.

O, müxtəlif musiqi alətləri yerləşdirilmiş otağa qaça-qaça girib, vəsiqəsini müəlliminə verdi. Qozbel kapelmeyster xoşbəxt oğlanın qara cod saçlarını sığallayıb dedi:

– Sən Lüdviq Bethoven olmasaydın mən səni təbrik edərdim. Sənin qardaşın Kaspara deyərdim: sənə müvəffəqiyyətlər arzu edirəm, cavan oğlan! Sənin baban da bu cür başlamış və kapelmeyster, şəhərdə hörmətli bir adam olmuşdu.

– Bəs mənə siz heç nə deməyəcəksiniz? – deyə Lüdviq kədərlənmiş halda dilləndi.

Nefe çiyinlərini çəkdi:

– On dörd yaşlı başqa bir oğlan üçün orqançalan köməkçisi yeni mənsəbə çatmağın başlanğıcı ola bilərdi. Sənin üçün isə o, bu mənsəbin bitdiyini bildirən bir başlanğıc ola bilər.

Lüdviq təəccüblə ona baxırdı.

– Sən artıq unutmusan ki, sənin həyat yolun başqa cür olmalıdır? Sən hökmən Vyanaya getməlisən. Oxumağa! Motsarta çatmaq və allah qoysa, onu ötüb keçmək üçün! Knyaz nökəri kimi qalmağın nəyi yaxşıdır?

– Lakin madam ki, knyaz mənə ildə yüz əlli dukat maaş verməyi vəd edir, belə çıxır ki, knyaz heç də pis adam deyil!

– Bu, xeyriyyə əməli yox, ağalara məxsus bir hiyləgərlikdir. Onlar yarım maaşa bütöv bir musiqiçini satın alırlar. Sənin cəmi on dörd yaşın olmasının heç bir mənası yoxdur! Bizim diyarda səndən yaxşı pianoçu yoxdur! Sən elə viola, orqan və fleyta çalmaqda da yaşlı musiqiçilərdən geri qalmırsan.