Kitabı oku: «Tale ilə təkbətək», sayfa 3

Çaşıb qalmış Lüdviq susurdu, Nefe isə əsəbi halda otağın o biri tərəfinə keçib pəncərənin yanında durdu. O, küçəyə baxaraq boğuq səslə dedi:

– Onlar artıq sənin qiymətini başa düşüblər, ona görə də səni burada saxlamağı qərara alıblar. Mənim boğazıma isə ilgək hazırlayırlar.

Nefenin sözləri o qədər yanıqlı idi ki, Lüdviqin ağlına belə bir fikir gəldi: kapelmeyster pəncərəyə baxır ki, sifətində əks olunmuş kədəri göstərməsin.

– Sizə də bildiriş göndəriblər? Özü də pis bildiriş, eləmi? – deyə, Lüdviq həyəcanlanmış halda soruşdu.

– Mənim üçün onu hazırlayırlar. – Nefe kəskin hərəkətlə döndü. – Knyaza nə cür qərar hazırladıqlarını bilirəm. Mənə hamı düşmən deyil, bu barədə mənə xəbər verən dostlarım da var.

O, cibindən nə isə bir vərəq kağız çıxarıb açdı:

– «Xristian Qotlib Nefe, otuz altı yaşında, evlidir, iki qızı var. Üç ildir ki, xidmət edir, teatr kapelmeysteri olmuşdur. Maaşı ildə 400 dukatdır. Orqançalandır. Orqanda zəif çaldığı üçün xidmətdən qovula bilər. Bundan əlavə o, əslən bu şəhərdən deyil. Protestant dininə qulluq edir. Onun əvəzinə orqançalan vəzifəsini ildə cəmi 150 dukat maaşla başqa bir musiqiçi ifa edə bilərdi, ona görə ki, o hələ yeniyetmədir, üstəlik də saray musiqiçisinin oğludur».

O, kağızı qatlayıb qətiyyətlə cibinə qoydu. Lüdviq sarsılmış halda otağın ortasında dayanmışdı. Ona elə gəldi ki, ayaqlarının altındakı döşəmə ləngər vurdu. Deməli, onun vəzifəcə böyüməsi üçün Nefe cəza çəkməlidir?!

– Cənab Nefe, bütün müqəddəslərin xatirinə, mənə qəzəblənməyin! – deyə o, qışqırdı.– Mən bilmirdim ki, sizin yerinizi tutacağam. Sizə deyirlər pis orqançalan? Siz məndən o qədər yüksəksiniz ki, mən… – Birdən o, üzünü əlləri ilə örtüb acı-acı hönkürdü. – Mən qəsrə gedib bu əmri onların ayaqlarının altına atacam. Bu köpəklərə, bu…

– Sus, sus, oğlan! Yadında saxla: mən sənə heç nə deməmişəm. Bu doğrudur, onlar köpəkdirlər. Kinli, paxıl köpəklər! Mənim orqanda yaxşı ya pis çalmağım onları əsla maraqlandırmır. Onları daha artıq narahat edən odur ki, mən ayrı dindənəm. Ancaq bu da əsas məsələ deyil. Onlar üçün ən pisi odur ki, mən başqalarından çox şey bacarıram, başa düşürsənmi? Buna görə də məni başlarından eləmək istəyirlər. Bir vaxt sənin də nəsibin bu olacaq.

O, Lüdviqin çiyinlərini qucaqladı, Lüdviq isə dar tınıb müəlliminin əlindən çıxdı:

– Buraxın məni, maestro, buraxın! Mən saray dəftərxanasına getməliyəm. Mən hamının gözü qabağında bu əmri cırıq-cırıq eləyib onların üzünə çırpacam!

Lakin Nefe həyəcanlanmış oğlanı buraxmırdı.

– Qızışma, Lüdviq! Bunun nə xeyri olacaq? Yüz əlli dukatı ailənin əlindən çıxardarsan, onların isə bu pula ehtiyacı var. Mənə də ancaq pislik etmiş olarsan. Ağalar çox sevinərdilər: «Bir baxın, Nefe gənc Bethoveni bizim üstümüzə qızışdırıb! Tərs oğlanın təcrübəsizliyindən istifadə edib. Buna görə qovun onu vəzifəsindən!».

– Bəs mən nə edim, Maestro? Mən sizin qarşınızda elə xəcalət çəkirəm ki!

– Axı sənin nə təqsirin var? Sən mənə kömək etmək istəyirsənsə, özünü elə göstər ki, guya onların niyyətləri barədə heç nə bilmirsən.

– Və onların sizi qovmasına dözüm? İki uşaq və arvadla!

– Bu olmayacaq, oğlan! Hələlik Bonnda elə adamlar var ki, onlar knyazı başa sala bilər ki, bütün alman torpaqlarında Nefedən başqa elə bir qəribə adam tapılmaz ki, ildə dörd yüz dukata orkestrə dirijorluq etsin, onda çalsın, operaları tamaşaya qoysun, mətnlər, yazsın və dəftərxana işlərini aparsın.

Lüdviq fikrə getdi. Hələ əmr elan edilməyib, bəlkə doğrudan da hələ hər şey itirilməyib? O saat da Lüd viqin halı yüngülləşdi.

– Maestro, – deyə o rahat bir nəfəs alıb dilləndi, – mən, xanım Breyninqin yanına gedib ona hər şeyi danışacam. Siz ki, onu tanıyırsınız? O, heyrətamiz dərəcədə xeyirxah adamdır və mənə çox kömək edib.

Lüdviq cəld baş əyib sürətlə otaqdan çıxdı. Onun qanı yaman qaralmışdı. O, əməyinə görə zəhmət haqqı verilməsini nə qədər arzulamışdı! O hər gün gözləyirdi ki, ona kiçik də olsa maaş versinlər.

Pulda əsrarəngiz bir qüvvə var. O, hətta anasının kədərlə sıxılmış dodaqlarında da təbəssüm yarada bilir. İndi isə, ona maaş kəsildiyi halda, o, bu maaşı qəbul edə bilmir. Bu yüz əlli dukat – öz müəlliminin kürəyinə bıçaq zərbəsi vuracağı üçün ona veriləcək qəpik-quruşdur!

Knyaz isə bu hesaba iki yüz əlli dukata qənaət etmiş olacaq.

Lüdviq Breyninqgilə get-gedə daha tez-tez gəlirdi. Bundan əvvəl heç vaxt uşaqlar arasında onun dostu olmamışdı. O, yaşlı adam kimi yaşayır və işləyirdi.

Bu yaxınlarda Nefe onun fortepiano üçün yeni pyeslərini çap etdirməyə vermişdi. Lakin gənc bəstəkar və knyaz musiqiçisi heç cür imkan tapa bilmirdi ki, sahil boyu qaçaraq yaşıdları ilə oynasın. Bəzən Breyninqlərin uşaqları ilə birlikdə olanda Lüdviq qayğısız bir yeniyetməyə çevrilirdi. O, bağda olarkən onlarla bərabər həvəslə qaçırdı, lakin elə ki, royalın arxasına keçirdi, uşaqlar ciddiləşir və sanki böyüyür dülər.

Lüdviq hiss edirdi ki, uşaqlar ona valeh olur və düzü, ömründə ilk dəfə bu onu sevindirirdi. Şan-şöhrət və alqışları o hələ uşaqlıqdan az görməmiş və onlara adət etmişdi. Lakin balaca dostlarının ona hörmət etmələrini xüsusilə yüksək qiymətləndirirdi.

Lüdviqin öz ailəsində necə ağır bir şəraitdə yaşadığını anlayan ev sahibəsi az vaxtda onda belə bir həvəs oyatdı ki, bir şeydən əzab çəkəndə, yaxud sevincini kiminləsə bölüşdürmək istəyəndə hər dəfə onun evinə gəlsin.

Lüdviq də gəlirdi. Atasının ailəyə gətirdiyi bütün çətinliklərə baxmayaraq onu sevsə də, onunla yaxın deyildi. Xeyirxah, lakin zəif xasiyyətli anası ilə oğlanın kədərli anlarında yaxşı məsləhətçi deyildi. İndi də onu buraya dərd çəkib gətirmişdi. Lakin onun buraya gətirdiyi xəbər artıq, təzə xəbər deyildi.

– Bunlar hamısı mənə artıq məlumdur, – ev sahibəsi canıyananlıqla cavab verdi. – Lakin Nefenin başı üzərindəki ən qara buludlar artıq dağılmışdır. Onu işdən qovmayacaqlar, amma əvvəlki maaşının yarısını təklif edəcəklər.

Lüdviq kəskin halda başını silkələdi.

– Yarısını! Onun gördüyü bütün işlər üçün! Bu qənaət olunmuş yarısını da mənə vermək istəyirlər! – O, ilan vurmuş kimi yerindən sıçrayıb bu saatca qəsrə qaçmağa dartındı,

– Əyləşin, Lüdviq, – qadının təmkinli səsi onu kresloya oturmağa məcbur etdi. – Sizin etmək istədiyiniz iş olduqca nəcib, lakin təhlükəli işdir. Atanızın vəziyyəti o qədər möhkəm deyil ki, təkəbbürlülük göstərəsiniz. Nefeni xilas etmək üçün başqa yol axtarmaq lazımdır. Biz ona məsləhət görərik ki, o, bu dilənçi payından imtina etsin. Əgər o möhkəm dursa, kurfürst güzəştə getməyə məcbur olacaq.

On dörd yaşlı oğlan Bonn həyatının bütün kələklərindən hələ baş aça bilmirdi. Zaman keçdikcə o, başa düşdü ki, kurfürstün sarayı Bonndakı həyatın yeganə mərkəzi deyil. Sarayın ətrafında pul və hakimiyyət, hiylə və saxtakarlıq cövlan edirdi. Breyninqlərin evində zehin itiliyi, müdriklik, sənət hökmranlıq edirdi. Hər cümə axşamı günü, axşamçağı cəmiyyətin seçmə adamları bu evə toplaşırdı. Yeni kitablar oxuyur, ən yaxşı əsərlər ifa edilir, diqqətəlayiq yeniliklər müzakirə olunurdu. Burada ciddi şeylər barədə misli görünməmiş bir sərbəstliklə mübahisə edirdilər. Hər kəsin hər hansı bir fikri ola bilər və hər kəs də bu fikrə etiraz edə bilərdi. Hamı bilirdi ki, heç kəs yepiskopun sarayına qaçıb xəbərçilik etməyəcək. Breyninqlərin evində olarkən Lüdviq Bethoven sanki bir müddət nəfəsini dayandıraraq cəsarətli nitqlərə qulaq asırdı. Yenicə yazılmış şeirlər burada oxunur, hələ səhnə üzü görməmiş pyeslər burada oynanılırdı. Özü də, qəribədir: bütün həyəcanlı nitqlər hökmən azadlıq barədə, zülmkarlara qarşı protest barədə olurdu.

Parisdən gətirilmiş intibahnamələr, onlarla birlikdə isə qalın kağızda çap edilmiş, fransız kralı XVI Lüdoviki və onun arvadı Mariya-Antuanettanı məsxərəyə qoyan satirik şeirlər də burada meydana çıxırdı.

Xalqın nifrət etdiyi fransız kraliçası Bonn kurfürstünün doğmaca bacısı idi. Adama elə gəlirdi ki, məhz Bonnun mərkəzində bu istehzalı kupletləri oxumaq qorxulu işdir, amma heç kəs qorxmurdu. Yaxın xarici ölkələrdə baş verən hadisələri Reynətrafı torpaqlarda maraqla izləyirdilər. Bütün Avropa Fransadakı hadisələri böyük diqqətlə müşahidə edirdi. Aydın idi ki, oradakı işlərin axırı qanlı vuruşmalar olacaqdı. Xalq krala qarşı çıxıb. Yoxsullar varlılara qarşı çıxıb. Məzlumlar zalımlara qarşı çıxıb. İnqilab sarayın qapılarını döyürdü.

Əlbəttə, Breyninqlərin evində yalnız qiyama çağıran nitqlər eşidilmirdi. Burada çox vaxt incəsənət barədə söhbətlər edilir, skripka, royal, fleyta səslənir, müasir və qədim yazıçıların kitablarını ucadan oxuyurdular.

Bu saat Lüdviq başında balaca papaq olan, çal saçları ağarmış bir kişiyə diqqətlə baxırdı. Həmin adam odlu-odlu sübut edirdi ki, qədim yunanların və romalıların əsərləri müasir kitablardan çox-çox üstündür.

«Belə de… – deyə, Lüdviq fikirləşirdi. – Bəziləri, çoxdan ölüb getmiş bütpərəstlərə sitayiş edir, canlı Nefeni isə parça-parça etməyə hazırdırlar, nə var, nə var – onun xristian təriqəti onların eynilə bu cür xristian təriqətindən bir tük qədər fərqlənir». Lakin qoca keşiş belələrindən deyildi. Lüdviq yanılırdı. Kristoferin, Lorxenin, Stefanın və Lorensin qəyyumu olan keşiş Breyninq genişürəkli adamdır. O, hərdənbir buraya gələn Nefe ilə tez-tez söhbət edirdi.

Necə oldusa o, bir dəqiqəliyə, əlində bir fincan qəhvə, hamıdan kənarda oturmuş Lüdviqin yanında əyləşdi. Burada eşitdiyi hər şey ürəyincə olduğu kimi, beləcə, heç kimin diqqətini cəlb etmədən oturmaq da xoşuna gəlirdi. İndicə Şillerin «Qaçaqlar» əsərindən bir parça səslənmişdi; bu, insanı əzən hər bir şeyə qarşı yönəlmiş alovlu bir monoloq idi.

– Cənab Şiller doğru şeylər yazır, elə cənab Höte də həmçinin, – deyə, qoca keşiş sözə başladı. – Volter allaha qarşı çıxsa da, ona hörmətim var. Lakin, oğlum, əgər sən insan əlinin kağız üzərinə yazdığı ən dərin fikirlərlə tanış olmaq istəyirsənsə, Platonu, Homeri, Senekanı oxu.

– Mən bunu çox istərdim, lakin mənim təhsilim o qədər cüzidir ki! – deyə, gənc musiqiçi köksünü ötürdü. – Məktəbə yalnız on yaşına qədər getmişəm. Yalnız gimnaziyaya girməyə hazırlaşmışdım. Atam həmişə deyərdi: «Birinci növbədə latın dilini öyrən, qalanları qulaqardına vura bilərsən. Latın dili kilsədə oxumaq üçün sənə lazım olacaq». Ona görə, latınca bir az bilirəm, yunan dilini isə heç bilmirəm, hətta əlifbasını da bilmirəm.

– Bu qorxulu deyil. Tərcümələri oxuya bilərsən.

– Əslində mən çox cəhətdən geri qalmışam. Mən məktəb dəftərlərindən çox, not dəftərlərinə vaxt sərf edirdim. Alman dilinin qrammatikası ilə mənim işim əməlli-başlı müharibədir.

Lüdviq qorxa-qorxa gözləyirdi ki, onun savadsızlığı keşişi özündən çıxaracaq, o sakitcə dedi:

– Mən elə adamlar tanıyıram ki, onlar qrammatikanı gözəl bilirlər, ancaq burunlarının ucundan o tərəfi görmürlər. Qədim adamların müdrikliyini sevən şəxsin özü isə müdrik olmaya bilməz.

Lüdviq qüvvəsini əsirgəmədən öz biliklərini zənginləşdirməyə çalışırdı. O, gecələr oxuyur, hər saniyənin qədrini bilirdi. Həmişə də Breyninqlərin evində olan gənclərdən nə qədər geri qaldığını hiss edirdi. Əvəzində isə onun adı-sanı var. Bu yaxınlarda Lüdviq qəzetdə oxumuşdu: «Bu gənc daha layiqdir ki, ona kömək edilsin, konsertlər vermək üçün səfərlərə getmək imkanı verilsin. Əgər o, başladığı kimi davam etsə, ikinci Volfqanq Amadey Motsart olacaq».

Lakin əgər «ikinci Motsart» cəmiyyət içində özünün necə sıxıntı çəkdiyini, yöndəmsiz vəziyyətə düşdüyünü hiss edirsə, bütün bunlar nəyə gərəkdir? Biliyinin azlığı onun əl-qolunu qandal kimi buxovlayır. Nefe ona fədakarcasına kömək edir, məsləhət verir, kitablar tapır, lakin etiraf edir ki, musiqi sahəsində də Lüdviqin savadı azlıq edir.

Müəllimi özünün bildiklərini sonsuz bir səxavətlə onunla böluşdürürdü, nəhayət o, belə deməyə məcbur oldu:

– Lüdviq, tezliklə mən sənin üçün artıq, faydalı ola bilməyəcəm. Sən getməlisən. Vyanaya, Motsartın yanına getməlisən. Səni yalnız o öyrədə bilər.

Bu, eşidilməmiş dərəcədə cəsarətli plandır! Motsart – musiqinin allahıdır. Vyanada bəstəkarlığın başqa ustaları da var, məsələn, Qlyuk və Haydn, ancaq onlar daha qocalıb və özlərinin şöhrət zirvələrini aşıblar. Dünya yeni doğan ulduza, pianoçu Motsarta, uşaq vaxtından məşhurlaşmış bəstəkara inanır, o bəstəkara ki, bəşər övladı hələ onun yaratdığı melodiyalardan daha xoş səsli melodiya tanımır.

Dahi Motsart ilə üz-üzə dayanıb, ona: «Mən sizin şagirdiniz olmaq istəyirəm!» deyəcəyini fikrinə gətirəndə Lüdviqin canına qorxu düşür. Belə şeyi yalnız xəyala gətirmək olar.

– Motsart Bonndan gəlmiş bir adamla nə münasibətlə maraqlanacaq, axı? – deyə o, acı bir şübhə ilə müəllimindən soruşdu.

Söhbət o qədər qızğın gedir ki, müsahiblər bir yerdə otura bilmirlər. Birisi qırmızısifət, açıqsaçlıdır, o birisi – qarayanız, üzünün cizgiləri aydın, qarasaçlı. Otaq çox da böyük deyil, üstəlik, iri royal da onun çox hissəsini tutur, onlar otağın boş qalmış sahəsində qəzəblənmiş şirlər kimi sürətlə o tərəf-bu tərəfə gedirlər. Bəzən hiss edəndə ki, toqquşa bilərlər, istəristəməz bir-birinə yol verirlər.

Hər ikisi həyəcanlıdır və çox əl-qol ata-ata danı şırlar. Alman nitqinə hərdənbir italyan sözləri daxil olur, melodik italyan nitqinə isə birdən-birə gur-gur guruldayan alman ifadələri dürtülür. Onların qızğın söhbəti heç də dava-dalaş deyil, bu yalnız bəstəkarla librettoçunun dostcasına danışığıdır.

Motsart yeni opera yazır, şair Lorenso da Pante isə – opera üçün libretto. Beləliklə, musiqi alman musiqisi olacaq, sözlər isə italyanca. Burada heç bir təəccüblü şey yoxdur! Axı, Vyanada kim isə demişdi ki, əgər bir adam operaya gedirsə, aydın məsələdir ki, o, italyan operasına gedir.

Romanın, Neapolun və Venetsiyanın oğlanları Avropa musiqisində tacsız krallar kimi hökmranlıq edirlər. Az-az adam hərdənbir eyham vurur ki, gəlmə italyan dilinin əvəzinə səhnədə ana dilinin səslənməsi vaxtı çatıb. Lakin abır gözləyən adam, səhnəsindən plebey danışığı eşidilən teatra gedərmi!

Otuz bir yaşı tamam olmuş Volfqanq Amadey Motsart alman operası yaratmaq üçün artıq bir uğursuz cəhd etmişdir və indi daha adi qayda-qanuna əməl edəcəkdir! Libretto italyanca olacaqdır, buna şübhə yoxdur.

Təəssüf ki, operanın baş qəhrəmanı Don Juana onların münasibəti müxtəlifdir. Motsart otaqda, skripkaçının əlindəki kaman kimi sürətlə var-gəl edərək çılğınlıqla etiraz edir:

– Siz Don Juanı eləmisiniz bir təlxək, guya o, operada yalnız tamaşaçıları güldürmək üçündür!

Lakin da Ponte də coşqun temperamentə malikdir, sözləri ağlasığmaz bir sürətlə deyir:

– Bu, yalnız belə olmalıdır. Don Juan haqqında opera yalnız komik opera ola bilər! Siz şən musiqi yazacaqsınız, mən isə – hazırcavablıqla dolu bir mətn.

Motsart inkaredici tərzdə barmağını tərpətdi:

– Mən hamı kimi hərəkət etməyə borclu deyiləm. Teatr həyatın özü kimi gerçək olmalıdır!

– Lakin, maestro, siz öz şöhrətinizə qəbir qazırsınız! Baxın ha…a, elə etməyin ki, teatrda əl çalıb alqışlayan iki nəfər olsun: bir siz, bir də mən. Camaat şənlənmək istəyir. Sizi heç kəs başa düşməyəcək!

– Başa düşməyəcəklər? Mən Don Juanı Praqa teatrı üçün yazıram. Çex torpağında isə məni, dünyanın hər yerindəkindən yaxşı başa düşüblər. Kaş görəydiniz bu il yanvarda orada məni necə bir ruh yüksəkliyi ilə qarşıladılar! Siz italyanlar elə bilirsiniz ki, musiqini hamıdan yaxşı başa düşürsünüz, ancaq təsəvvür edin ki, Praqada hər bir dalandarın da musiqidən başı çıxır!

– Yaxşı-yaxşı-yaxşı! – da Ponte təhqir olundu.

– Sübut istəyirsiniz? Elə isə qulaq asın! Bir dəfə arvadımla mən Praqaya gedirdik, faytonçu şəhərin kənarında bir meyxananın qarşısında dayandı. Dedi ki, bəs, iliyiməcən donmuşam. Bu da təəccüblü deyil! Şiddətli şaxta idi, hava elə bil, adamı yandırırdı! Arvadım xəz örtüyün altından çıxmaq istəmədi, mən isə, meyxana gözəgəlimli olmasa da, faytonçunun ar dınca faytondan düşdüm. Meyxana adamla dolu idi, paltarlarından görünürdü ki, yoxsul adamlardı. Buz qıranlar, faytonçular, dülgərlər – bir sözlə, şəhərətrafı yerlərdə yaşayan müxtəlif peşə sahibləri, heç bir ağa-filan yox idi! Bir küncdə köhnə paltolu, görkəmsiz bir qoca arfasını kökləyirdi… Kökləyib qurtardı, çalmağa başladı. Siz bilən, nə eşitsəm yaxşıdır? Mənim operamdan bir nəğmə! «Fiqaronun toyu»ndan! Qoca arfaçalan heç də mahir sənətkar deyildi, lakin o, ürəkdən çalırdı. Və birdən meyxanada hər şey sakitləşdi… Bu cır-cındır geyimli odunçular, günəmuzdçular hamısı birlikdə artistə züy tuturdular. Aydın məsələdir ki, onlar italyan sözlərini bilmir və ta-tatam, ta-ta-tam, ta-ta-tam-tam… deyə züy tuturdular… Lakin bunu necə edirdilər! Elə məmnuniyyətlə, elə ürəkdən ki, gəl görəsən!

– Yaxşı, olsun, mən ki, bir söz demirəm, – da Ponte tezcə razılaşdı. – Siz özünüz yaxşı bilirsiniz ki, sizin üçün…

O, sözünü tamamlamadı. Qapı açıldı və Motsartın göyçək, gülümsər arvadı içəri daxil oldu. O, əlində məktub tutmuşdu.

– Səni bir cavan oğlan soruşur. Belə qarabuğdayı, qaradinməz bir oğlandır. Səninlə danışmaq istəyir, Volfqanq. Bu onun zəmanətidir. – Konstansa məktubu ərinə verdi.

Motsart vərəqə baxdı. Bu, vizit kartoçkası idi. Kartoçkada qəşəng xətlə yazılmışdı:

Lüdviq van Bethoven.

– Bu adam sizə tanışdırmı? – deyə o, kartoçkanı da Ponteyə uzadaraq soruşdu.

Da Ponte narazı halda dodaqlarını salladı:

– Madam ki, «fon»dur, görünür nə isə bir barondur.

Motsart qaşqabağını tökdü:

– Mənim üçün, bircə elə dəlisov zadəgan balası çatışmırdı! Bilirsinizmi mən bu ağaları necə «sevirəm». Bir də görəcəksən o, fortepiano çalmaq bacarığını mənim üçün nümayiş etdirməyə başladı! Həmişə kim isə mənim evimə girir və tələb edir ki, mən ağ klavişləri qaralarından necə fərqləndirməyi ona öyrədim!

– Sizin yanınıza can atırlar… Axı hər yerdə belə bir söhbət gedir ki, Motsartın mələk kimi xoş xasiyyəti var.

– Ancaq mələkləri göydə hər şeylə tamamilə pulsuz təmin edirlər, mən isə ailəmi dolandırmalıyam. Lakin yoxsul musiqiçiyə məmnuniyyətlə kömək edərəm…

Motsart zərfi açdı, məktuba baxıb dedi:

– Bonndan gəlmiş bir pianoçudur. Lütfən, gözləyin. Mən ona cəmi bir neçə söz deyəcəyəm.

Da Ponte dodağının altında mızıldanıb, otağın küncündə, fortepianonun yanındakı kresloda oturdu. Əgər qonaq buna layiq olsa, o, ayağa qalxıb baş əyməyə hazır idi.

Da Ponte Motsartı ürəkdən sevir və onun məna feyi qayğısına qalırdı. Bəstəkar ürəyinin açıqlığından kimə gəldi, necə gəldi – ona müraciət edən hər kəsə pul paylayanda və vaxtını sərf edəndə də Ponte dilxor olurdu.

Ona görə də, on yeddi yaşlı gənc cəsarətsiz halda otağa girib utancaqlıqla baş əyəndə, şairin qara gözlərindən narazılıq yağırdı. Da Ponte gələn adamın alçaq, güclü qamətinə baxaraq düşündü ki, o, pianoçudan çox roma legionerinə oxşayır, bəstəkar isə bu arada, qonağın haradan və nə vaxt gəldiyini, indiyəcən nə ilə məşğul olduğunu mehribancasına soruşurdu.

– Hər bir sənətkar incə qəlbə malik olmalıdır, bu isə – kötüyün biridir, – deyə italiyalı ürəyində acıqlı halda düşündü. Motsarta da bax, ona da! Onlar nə qədər müxtəlifdirlər! Birisi – göyçək və həssasdır, hərəkətləri incə, nitqi zərif; o birisi – gözəgəlimsiz, yöndəmsizdir, bərkdən və açıqca hiss olunan Şimali Almaniya ləhcəsi ilə danışır.

Paltarı təzədir, ancaq əyalətsayağı və ucuz parçadan tikilib, deməli o, nə knyazdır, nə də qraf. Bu yöndəmsiz adam stulun lap ucunda necə də gülməli vəziyyətdə oturub, suallara çəkinə-çəkinə və olduqca bərkdən cavab verir…

Da Ponte olduqca gözüaçıq adamdır. O, ayağa qalxıb Bethovenə yaxınlaşdı:

– Cavan oğlan, boynunuza alın! Maestronun qapısının zəngini çalmazdan əvvəl, siz, azı on beş dəqiqə bu ətrafda gəzmisiniz, eləmi?

Lüdviqin sifətində heyrət əks olundu, dərhal da bu, onun qüruruna toxundu. Bu adam onun kasıblığına gülür? Lakin bu dəmdə Motsart söhbətə qarışdı.

O, tərksilahedici bir nəzakətlə dedi:

– İcazə verin, dostum da Ponteni sizə təqdim edim. O, mənim «Fiqaronun toyu» operam üçün libretto yazmışdır, indi isə «Don Juan» – operasının üzərində işləyirik.

Lüdviq baş əydi və da Ponte onun əlini sıxdı.

– Mənim qəflətən söhbətə müdaxilə etdiyimə acığınız tutmasın. Öz sualımı verməklə mən bir şeyə nail olmaq istəyirdim: istəyirdim ki, nəhayət, siz cəsarətə gəlib maestroya deyəsiniz ki, ondan nə istəyirsiniz. Onun vaxtı qızıl kimi qiymətlidir!

Bu sözlər kəskin, ancaq kinsiz səslənirdi və Lüdviq sakitləşdi.

– Əvvələn mən maestrodan xahiş etmək istərdim, ki, o, mənim ifama qulaq assın. Bonnda deyilənə görə, mənim əlimdən nə isə gəlir.

Da Ponte ürəyində razılıq hissi ilə qeyd etdi ki, bu qaşqabaqlı enli sifətdə hər halda nə isə xoşagələn bir şey var: ifadəli gözlər və cazibədar təbəssüm.

O, dedi:

– Lütfən, sizə daha bir sual verim. Mən fon Bethovenlər adlı zadəgan nəsli barədə eşitmək şərəfinə heç vaxt nail olmamışam!

– Mən də! – deyə Lüdviq, şən halda onun sözünü kəsdi.

Da Ponte gülməkdən uğunub getdi.

– İcazənizlə, bəs bu nə deməkdir? – O, stolun üstündən vizit kartoçkasını götürüb, barmağı ilə başıbəlalı «van» ön şəkilçisini göstərdi.

– Bu elə səhvdir ki, Vyanada hamı edir. «Van» sözünü «fon» kimi oxuyurlar. Özüm gözləmədiyim halda burada mən, Bethovenlər nəslindən olan Lüdviq olmuşam. Lakin mən sizə izah edirəm. Mənim babam Almaniyaya Flamandiyadan gəlib, orada isə, Hollandiyada olduğu kimi, qədimdən belə bir adət var ki, adamları onların yaşadığı yerin adı ilə çağırırlar. Rembrantd van Reyn adı, dahi rəssamın kübar nəslindən olmasını yox, onun Reyn sahilində doğulmasını bildirir.

Bu izahdan bir qədər karıxmış da Ponte dedi:

– Bəs siz, lütfən, izah edə bilməzdinizmi, belə olan halda «van Bethoven» nə deməkdir?

– Baş üstə!– Lüdviq razılaşdı. – Ancaq, yəqin ki, siz güləcəksiniz. «Van Bethoven» sözü «çuğundur xutorundan olan» deməkdir. Lakin əgər mən doğrudan da kübar nəslindən olsaydım lap qanım şahzadə qanı olsaydı belə, yenə də mən özümü maestro kimi böyük sənətkardan məşhur hesab etməzdim. Motsart adı mənim üçün Habsburq adından daha artıq məna kəsb edir.

Bəstəkar etirazedici bir tərzdə əlini qaldırdı.

– Motsart Habsburqdan artıqdır! – da Ponte istehzalı tərzdə başını yellədi. Habsburq sülaləsi im peratorunun iqamətgahında bu cür nitqlər söyləmək qorxuludur ha, cavan oğlan! Deyəsən siz çuğundur xutorundan yox, Fransa sərhədlərindənsiniz! Kral həzrətləri ilə adi bir obıvatelin qanı da, sümükləri də eyni olması barədə allahsız fikirlər Avropaya Parisdən yayılır… Lakin indi məni başqa bir şey maraqlandırır. Siz maestro Motsarta doğrudanmı bu qədər hörmət bəsləyirsiniz? – İtaliyalının sifətində hiyləgər bir istehza göründü.

– Mən onun, əldə edə bildiyim əsərlərinin hər bir notunu bilirəm. Kurfürst özü musiqiçidir və çalışır ki, şəhərdə ən yaxşı yeni əsərlər səslənsin.

Da Ponte gülümsündü.

– Bizim kurfürstün musiqi qabiliyyətinə gəldikdə, icazə verin bir əhvalat söyləyim. Hələ imperator həyətində şahzadə olarkən o, indi imperator olan qardaşı ilə birlikdə bir ev konserti təşkil etmişdi. Qlyuku dəvət etmişdilər. Nə deyəsən, o vaxt Vyanada Haydn müstəsna olmaqla Qlyukdan yaxşı musiqiçi yox idi. Bu dəfə Qlyukun əsərini elə ifa etdilər ki, o, belə bir hiddətli tirada yağdırmışdı: «Mən, öz operamın bu cür yaramaz ifasına qulaq asmaqdansa, poçt atının əvəzinə iki mil qaçmağa razıyam!» Və çıxıb getmişdi.

Bu Vyana qeybətini mən sizin səmimiyyətinizin mükafatı kimi söylədim, ümid edirəm ki, imperator və bəstəkar barədə sizin gözəl fikrinizi biz heç kəsə söyləməyəcəyimiz kimi, siz də həmin əhvalatı ürəyinizdə saxlayacaqsınız.

Bir də, maestro Motsartın qarşısında sizin baş əyməyiniz barədə. Əgər sizin ona münasibətiniz doğrudan da dediyiniz kimidirsə, Vyanada özünüzə başqa bir müəllim axtarın! Bu saat o, yeni opera yazır və payıza qədər onu tamamlamalıdır. Bu saat biz məhz musiqi ilə librettonun uzlaşdırılması ilə məşğuluq. Buna görə də nə maestronun vaxtı var, nə də mənim.

Lüdviqə elə gəldi ki, kiminsə soyuq əli onun ürəyini sıxdı. O, illər boyu qəpik-qəpik pul yığmışdı ki, Vyanaya gəlsin, indi budur, onu bu müqəddəs saydığı evin kandarından qovurlar!

Gənc qonağının kədərlənməsi Motsartın gözündən qaçmadı.

– Lakin, əziz da Ponte, siz mənim əvəzimdən elə danışırsınız ki, sanki mən özüm vəziyyəti izah edə bilmirəm, – deyə o, dostunun bəlağətini sakitləşdirdi.

– Bunu etmək mənim borcumdur. Axı, maestro, siz son dərəcə xeyirxah adamsınız! Kim xahiş etsə, siz hamıya vəd verirsiniz. Cənab Bethoven sizin kimi müəllim barədə xülyaya düşmək üçün hələ olduqca naşı pianoçudur! Gənc dost, bunu bilin ki, cənab Motsart, dünyada yaşamış, yaşayan və yaşayacaq bəstəkarların ən böyüyüdür! Fortepiano müəllimləri isə Vyanada doludur, mən sizə birini tövsiyə edərəm.

– Dayanın bir, görək!– Motsart bərkdən səsləndi. – Heç olmazsa mən cənab Bethovenə qulaq asım. Çalın mənim üçün!

– Maestro, ola bilsin ki, sizin artıq vaxtınız var, mənimki yoxdur! Başqa bəstəkarlar da mənim köməyimi gözləyirlər!

Və doğrudan da üç bəstəkar üçün eyni vaxtda mətn yazan hiddətlənmiş şair, gözlərini qəzəbli halda parıldadaraq, royalın üstündəki üçkünc şlyapasına əlini uzatdı. Lakin Lüdviq artıq özünə gəlmişdi və o, hörmətlə dilləndi:

– Mən başqa bir vaxt gələ bilərdim, maestro. – Onun yalvarıcı baxışları sözlərindən daha nəzakətli idi.

Motsart qəzəblənmiş şairə şən bir nəzər salıb dedi:

– Bu, daha yaxşı olar! Beləliklə, sabah axşam saat altıya yaxın!

Lüdviq bir göz qırpımında özünü küçəyə saldı. Ağır işdən sonra olduğu kimi, nəfəsini dərib şübhə ilə öz-özündən soruşdu: o, qalib gəldi yoxsa məğlub oldu? Doğrudur, böyük Motsart lütfkar idi və onu dinləyəcəyini vəd etdi, lakin bu dəlisov italyan nə üçün onun üstünə bu cür hücum edirdi?

Gənc musiqiçinin qanı qara idi. O, özünü məzəmmət edirdi ki, adamlarla dil tapa bilmir. Qaşqabağını tökür, danışanda da elə bil, ağzında bir pudluq daşlar var. Üstəlik də, tez özündən çıxır və güzəştə getməyi bacarmır. Hələ yaxşı ki, məni təhqir edən bu çörəkçi ilə höcətləşmədim, – deyə Lüdviq fikirləşirdi. «Görünür, məndəki bu özbaşınalıq məni qaranlıq otağa salıb qapını bağlayaraq, çalmağa məcbur edəndə, mən kamanı simlərə sürtə-sürtə acığımdan dişlərimi qıcır danda yaranıb… Mənim qəlbimdə nələr baş verdiyinə fikir verən kim idi?»

Lüdviq düşüncələrinə yekun vuranda belə qərara gəldi ki, işləri xarabdır. Görünür Motsartla da, özündən razı da Pontelərin hökmranlıq etdiyi Vyana ilə də onunku qurtardı.