Kitabı oku: «Çuğullar», sayfa 3

Mənim gözəlim, Səhl xəbəri elə sürətlə çatdırdı ki, namuslu ərəblər onun şadlıqdan işıldayan sifətinə baxıb “tfu sənə!” hayqırmaq istədilər. Demək istədilər ki, “gərək nə qədər dəyyus olasan ki, çörək, əqidə, məslək yoldaşını satasan”. Ah, hələ əl dəyilməyən, yaz fəslində qanı təlatümə gələn, dəli hərəkətlər etməyə məcbur qalan gözəlim, divanə balam. Həm sevmək istəyirsən məni, həm satmaq. Bu sürdüyün həyat deyil, əzizim, sən yaşamırsan, sən sadəcə satqınsan. Bağışla ki, gecələr yatanda səni sürünənlər sinfinə aid edib gülürəm, incimə məndən, vücudunun ilandan, timsahdan, kərtənkələdən fərqinin olmaması güldürür camalımı. Bir tikə çörəyi itirməmək qorxusu idarənizə yeni gələn əməkdaşı ayaqyoluna qədər güdməyə vadar edir, otaqda olmayanda siyirməsinə soxulub qrafik üzrə hansı işlər görməsi barədə qeydlər aparmağa yönəldir, sonra onları sistemləşdirib müdirin otağına çəkilirsən, qapını örtüb bütün məlumatları qansızlıqdan rəngi ağappaq yumrusifət müdirə çatdırır, bununla da məvacibinin on manat həcmində artacağı ümidi ilə yaşayırsan, mənim çuğulum.

– Nə gözləyirsən? Bu kişinin meyvələrinin müsadirə edilməsinə dair protokol tərtib et, – deyə yenə gözlərini bərəltdi.

Ağlama, qoca. Qəmin kəm, neyləmək olar. Gözlərinin qəhər və hirsdən dolduğunu görürəm. İndi nəvələrin doqqazın ağzından çəkilmir, nənələrinin “evə gəlin” haylamasına “babamızı gözləyirik” cavabını eşidirəm. Bazardakıların nə baş verdiyini bilib üzümə “insafsız”, “vicdansız” demək istədiklərini duyuram. Dövlət müəssisəsində işlədiyimə görə təhqirdən çəkinirsiz. Hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət edəcəyimizi balaca uşaq da anlayar.

– Düşünürəm ki, bu qocanın məhsulunu müsadirə etməyə də bilərik.

– Niyə? – onun gözləri işıldadı, işə tez çatmaq istədi ki, xəbəri müdirin qulağına üfürsün, dövlət büdcəsindən məvaciblərin artırılması müəssisə rəhbərinin yazacağı təqdimatdan asılı olduğundan, hətta bu yolda şərəfindən də keçərdi.

– Müsadirə edilməlidir. Avadanlıq nitratın xeyli miqdarda olmasını göstərdi.

– Avadanlıq göstərməyinə göstərdi. Lakin nəzərə almalıyıq ki, kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirilərkən gübrələrdən istifadə zəruridir. Bu o demək deyil ki, bütün məhsul istifadə üçün yararsızdır. Ola bilsin ki, torpağa gübrə verilərkən sahənin bir hissəsinə az, digər hissəsinə çox gübrə paylanıb. Suvarmaya görə sahəyə səpilən gübrələr bərabər şəkildə paylanmaya da bilər.

– Burda nə dəyişir ki? Məhsulun birindən çıxdısa, deməli, hamısında da nitrat normadan yuxarıdır.

– Belə düşünürsüz?

Bazarın altmış faizi ətrafımıza toplaşıb elmi müzakirəyə qulaq asırdı. Müştərilər o tərəfdən “satıcı” deyə qışqırır, bəzi cinbalalar onların yoxluğundan istifadə edib alma-armuddan əkişdirirdilər.

– Təkrar edirəm, doğrudanmı belə düşünürsüz? Onda gəlin, beş alma götürüb tərkiblərindəki nitratı müəyyənləşdirək. Məsələn, bu biri… Bu isə ikincisi… üçüncü… dördüncü… nəhayət, beşincisi… İndisə yekunu üzə çıxaraq. Bir almada nitrat normadan çox, dörd almada az çıxdı. Deməli, bütün məhsulun müsadirə edilməsi qanunsuzluqdur.

Bazardakılar – deşilmiş plasmas butulka ilə göy-göyərtini sulayanlar, belinə şal dolayan balıqsatan arvadlar, boğazları armud saplağına bənzəyən süpürgəçi kişilər əl çaldılar.

– Hansı əsasla məni burada rüsvay edirsiz?

– Oho, siz işgüzar müzakirəni şəxsi söhbətə çevirirsiz. Burada işin qaydasından söhbət gedərkən, nədən belə əsəbləşmək?! Siz mənə deyil, avadanlığı istehsal edən şirkətə hirslənin.

– Onda bu fermerin bütün məhsulunu maşına toplayaq və bircə-bircə laboratoriya analizindən keçirək.

– Buna bir ay vaxt gedər.

– Avadanlığın göstəriciləri aldadıcı ola bilər.

– İşə qayıdanda avadanlığı laboratoriyanın mütəxəssislərinə yoxlatdırarıq, əgər xarablığı müəyyənləşsə, təzədən bazara gəlib bu fermerin bütün məhsulunu müsadirə edərik. Razılaşdıq?

– Avadanlıq yoxlanana qədər fermer bütün almalarını dəyər-dəyməzinə satıb kəndinə qayıdar.

– Sata bilməz. Burada ondan da yaxşı almalar satılır. Bu kişinin alması brilyant parçası deyil ki! Elə deyil, qoca?! – deyə göz vurdum, o da gülümsədi, başını razılıqla tərpədib “cox sağ ol, bala” işarəsini verdi.

Mənim ölkəmdə əksəriyyət çuğulları sevmir, onlara nifrət edir. Hətta quldura, başkəsənə yaxşı münasibət bəslənilir, nəinki çuğula. Fərqi yoxdur, o, xeyirə, ya şərə qulluq məqsədilə çuğulluq edir, ya kefindən, ya qudurmuşluğundan, bütün hallarda nifrətə layiqdir. Sivil ölkələrdəsə çuğullar həm mənəvi, həm də maddi cəhətdən mükafatlandırılır, təhlükəsizliyi qorunur. Maraqlıdır ki, oralarda çuğulluğa bir sənət əsəri kimi baxılır, ya da adi vərdiş sayılır, üstəlik, peşəkar iş rejimi çuğullarsız keçinməz. Mənim gözəlim, çuğulluğun müzakirə olunmadığı ölkələrə get: mükafata layiq görülər, təhlükəsizliyin qorunar, müəssisənin fondundan əlavə mükafatlar alarsan. Nə işin var burda? Get o sehrli ölkələrə! Oralarda xəbər bir qəpik. Qorxacaqlar səndən. Özünə çuğulluq şəbəkəsi yaradarsan. Toksikologiya laboratoriyası sənin o möhtəşəm arzularına sığmayan kiçik məkandır. Gözəlim, sən möhtəşəmliyə layiqsən, inan mənə.

İşə çatıb maşından düşəndə, qoluma girmədi. Qapını acıqla itələyib içəri şığıdı. Bazarlara reydə çıxan digər işçilər də qayıtmışdılar. Nifrət. Səni kim belə yaradıb? Səni kim belə əzizləyib ki, günümüzə qədər gəlib çıxmağı bacarmısan? Sənə kimlər zəfəran, duz, zəncəfil, dünyanın bütün ədviyyatlarından qatıb? Dahidir o varlıq. Bəlkə də, sənə duz qatmazlar, istiot kimi acısan. Çox duzsuzsan.

Nifrət. İlk dəfə ictimai nifrəti müşahidə edəndə mənə elə gəldi ki, onun arxasında, qapı-bacasında dünyanın ən müxtəlif, rəngarəng, klassik, yeni, abstrakt qarğışlar dayanır. O nifrətin arxasında “Səni zəlil olasan!” klassik, “Səni bataqlıq gülünün ləçəyinə dönəsən!” yeni, “Səni filin ayaqları arasında qalıb xilas olmağın yollarını axtarasan!” abstraktlı qarğışlar yolumu gözləyirdi.

– Gəldiz çıxdız? – deyə Senyora Adilənin sir-sifətinin pörtməsini görəndə bu sualı ünvanlamağın məqamını tutdu.

– Bəzi adamların göstərdiyi tamaşalı bazardan gəlib çıxdıq. Camaatın içində mənə deyir ki…

Başladı nəql etməyə. Sol gözümü mikroskopun obyektivinə dikib mineral gübrələrin dünyasına uçurdum. Uçurdum ki, eşitməyim o sözləri, o nağılı, o rəvayəti. Və onların ardınca nırçıltıları, qızışdırıcı şərhləri, görməyim o yalançı baş bulamaları. Axı, bura gələndə arzularım böyük idi. Özümü ağ xələtdə dağlar qoynunda əkinçilər arasında maarifləndirmə işi aparan vətənpərvərə bənzətdiyim günlər harada qaldı? Dağlar qoynunda. Hələ çirkinliyə bulaşmayan məkanda. Dayan görüm… Bəlkə, bunların bəlası kif iyi basan otaqdan kənara çıxmamaları, təmiz, namuslu adamların söhbətlərini dinləməmələri, sadə həyat tərzlərini görməmələrindən irəli gəlir? Bunlar dağlar qoynuna getsələr, elə dağlar qədər əzəmətli, yerdən qaynayan bulaq suyu qədər pak olmazlarmı? Bir tərəfdənsə düşünürəm ki, qəlblərinin xıltdan təmizlənməsinə dağlar qoynu yetərmi? Çox çətin olacaq. Sınaqdan keçirməyə dəyər.

* * *

Onun sifəti yenə gülürdü. Soruşacaq “işlər necədir, reyd necə keçdi”, deyəcəm “pis keçmədi”, o, gülümsəyəcək, mən qımışacam. Hələlik belə olmadı.

– Bizim köhnə əməkdaş özünü necə aparırdı? – deyə kiflənmiş laboratoriya imperiyasını yaradan müdirim gözlərimin dərinliyinə baxdı.

– Test keçirir, göstəriciləri normativi aşan məhsulların müsadirə olunmasına dair protokol tərtib edirdi.

– Hmmm… Aydındır.

Ayağa qalxıb pəncərə qarşısına keçdi, sağ əlini çənəsinə dayayıb bicvari gülümsədi… Başını yellədi. Baş müxtəlif cür yellənər. Kiminsə əzizi ölübsə, təəssüflə yellənər. Kimsə sirr açmırsa, acıyana yellənər. Kimsə kütbeyindirsə, elə kütbeyincəsinə yellənər. Tibet kahininin baş yelləməsi isə o deməkdi ki, “sınmağa razılaşmamağın axmaqlıqdır”. Üzünü çevirib yenidən ağ rəngli kreslosuna yayxandı. Bu kreslonu iki il əvvəl ona yüksək vəzifədən qovulan dostu hədiyyə etmişdi. O da oturub, yayxanıb, tullanıb-düşəndən, beş dəqiqə yırğalanandan, gərdənini dala-qabağa əyəndən, otaqda təkərciklə sürəndən, istehsal tarixinə qədər oxuyandan sonra demişdi ki, “bunun düşər-düşməzi olmaz ki?” Dostu da qaqqanaq çəkmişdi ki, “onunla günlər görəcəksən, vəzifənin dadını çıxaracaqsan”.

Beləliklə, müdirim astronavtlara keçirilən yırğalanma dərsindən sonra yenə bicvari qımışdı:

– Burada iki otağım var. Birini kabinet, digərini istirahət otağı etmişəm. Qoca kişiyəm də, hərdən kresloda mürgüləyəndə adlayıram yan otağa. İndi sənə həyat dərsi keçəcəyəm. Dur ayağa, yavaşca o biri otağa keç, bəzi məqamları gör, ancaq cınqırını çıxarma.

O biri otaqda qapını azacıq aralı qoydum, nəfəsimi içəri çəkdim. Müdir daxili telefonla Senyoranı kabinetinə çağırdı. Üç dəqiqə keçməmiş kübar xanım içəri girdi.

– Salam, Senyora.

– Salam, müdir.

– Bilirsən, niyə çağırdım?! Məhsulları müsadirə edərkən tərtib edilən protokollar bəzən aydın tərzdə yazılmır. Axı, qaydası belədir ki, protokol tərtib edilərkən bir neçə nəfərin qolu çəkilməlidir, klassik qanun belədir. Bəlkə, bazara təzə nırx qoyulur, xəbərim yoxdur? Bəzən ad, yaxud da soyad səhv yazılır. Vətəndaşın şəxsiyyət vəsiqəsi, ümumiyyətlə kimliyini təsdiq edən hər hansı sənəd nömrəsinə qədər protokolda əksini tapmalıdır. Məqsəd ondan ibarətdir ki, ad-soyadın səhv yazılışı fermeri cəriməni ödəməməsi ilə nəticələnər. Belə davam edərsə, ölümüzü qoyub, dirimizə ağlayacağıq.

– Düz deyirsiz, tamamilə haqlısız. Bəzən elə olur ki, nəinki ad-soyadlarını, hətta yaşadıqları ünvanı belə gizlədirlər. Cərimə qaiməsi göndərəndə məlum olur ki, həmin ünvanda elə adam yaşamır. Elə yazıq yeni əməkdaşımızı da belə aldadıblar. Özü də nə az, nə çox, düz dörd dəfə.Yazığım gəldi ona.

– Gedə bilərsiz, Senyora, tövsiyəmi işçilərə çatdırın.

– Oldu, müdir.

Senyora otaqdan çıxdı. Özümdən asılı olmadan içimə çəkdiyim nəfəs dərindən alınıb-verildi, ağ ciyərim hava üzü gördü.

– Gəl, cavan oğlan. Eşitdin söhbəti?

– Eşitdim.

– Beş dəqiqə ərzində sənət əsərinin necə yarandığını müşahidə etdinmi?

– Axı, görmədim!

– Elə dahilik də bundadır. O, necə incə, səlis, dahiyanə, nəvaziş və sevgi ilə təzə əməkdaşdan çuğulluq etdi. Əslində, Da Vinçinin də paxıllıq edəcəyi tərzdə yeni ixtiranı tarixə saldı. Qəlb incimədi, sinirlər oynamadı, ruhlar üsyana qalxmadı. Ah, Senyora, işçilərimin arasında ən çox səni sevirəm. Hətta deyərdim ki, onun məlumatı bir güllə ilə dörd dovşanın vurulmasına hesablandı. Həm xəbər verdi, həm yeni əməkdaşın hələ də protokol tərtib edə bilməməsinə dair şübhə toxumu səpdi, həm ona bəslədiyi ehtiramını nümayiş etdirdi. Buna təsadüfi, sanki bilməyərəkdən edilən çuğulluq deyilir. Yəni, çuğul açıq-aşkar göstərir ki, hücum ssenarisini əvvəlcədən qurmayıb. Müdirin qəfil çağırışı, birbaşa cavablandırma, hədəfə hücum əvvəlcədən köklənməyib, ümumiyyətlə belə amil mövcud deyil. Bu, həm də onu sübut edir ki, əslində, çuğul ürəyində obyektə qarşı qisasçılıq yanğısı ilə yaşayır, ani fürsət gözləyirmiş. Məqam da gəlib çatdı, ürəyindən tikanı çıxardı.

– Axı, düz danışmır, mən ümumiyyətlə işə girəndən bəri hələ protokol tərtib etməmişəm.

– Fərqi yoxdur. İnformasiya verildi, ilk siqnal müdirin alt şüuruna ötürüldü. Tülkü tülkülüyünü sübut edincə, dərisini boğazından çıxararlar. Axmaq müdir hər gələnin sözünə inanıb, el dili ilə desək, küyə gedər. Beyinə ötürülən siqnaldan sonra o, get-gedə düşünür ki, təzə əməkdaş kütbeyindir. Buna Fişer effekti də deyirlər. Yeri gəlmişkən, Senyora “təsadüfi çuğulluq” formulundan istifadə etməklə, mənim də bostanıma daş atdı. Demək istədi ki, “siz kütbeyinləri işə götürürsüz”. Özünə götürmə, atılan daşdan belə məlum oldu. O, bir xəbərdə eyhamı, məna çalarlarını, kinayəni, qıcığı, obyekt barədə ilkin təəssüratın formalaşmasını birləşdirməyi bacardı. Sənə sürprizlərim çox olacaq. Ağıllı ol və düşün! Növbəti ilin dövlət büdcəsi müzakirəyə çıxarılanda əməkdaşların məvacibinin artırılmasına dair nazirliyə məktubla müraciət edəcəyik. Məvacibin artar, vəzifən yüksələr. Bunun üçün yalnız ağıllı olmağın kifayətdir.

Ah, ana hardasan? O, məni çuğullar sırasına qoşulub beynimi satmağa məcbur edir. Anacan, o, bunları istəməklə bir idarə daxilində uçurumun daha da dərinləşməsini arzulayır. Bilmirəm nə edim? Nahardan sonra Simonun evinin döşəməsində oturub yeməkdən sonra ağzını silən İuda da özünə belə bir sual verdi ki, “nə edim”. Nə edəcəyinin fərqində deyildi, beyni qarışmışdı, fikirlər gah çıxır, gah girirdi, otağın bir küncündən digərinə qədər gəzişirdi. Son fikri belə oldu: “İsanı Ponti Pilata satmalıyam”. Ona hörmət edəcək, pul verəcəkdilər; etibar qazanacaqdı, gələcəkdə dilini uzadıb istədiyi işi aşıra, istədiyi adama sataşa bilərdi. Onu öldürə bilməzdilər, Ponti Pilat əsgərlərinə əmr verəcəkdi ki, vücudunu qorusunlar, axı bəşəriyyəti İsadan təmizləyib. Yalnız İsanın üzündən öpməklə Roma ordusunun sərkərdəsinə işarə verəcəkdi. Üzündən öpüb işarə verdi. İsa satıldı. Bir müddət sonra İuda özünü asdı. Hətta İsa zühur etsəydi belə, İudaya bəddualar ediləcək, satqınlıq mücəmməsi kimi təbliğ vasitəsinə çevriləcəkdi. Həmişəlik.

Mənim iş yoldaşlarım çuğul və təfriqəçi olduğundan artıq universitet illərində öyrəndiklərim də yadımdan çıxırdı. Axı, nəyə görə ağsaçlı professor və dosentlərimiz həyatın bu üzünü bizə vaxtında başa salmayıblar? Nədən canavarlarla baş-başa və tək qalmağı üstün tutublar, bəlkə bu onlara ləzzət edir. Sabah işə gələndə bütün düşündüklərimi üzlərinə deyəcəyəm: “Salam, yaramazlar. Çuğullar və fitnəkarlar – bunlar elə zaddır ki, normativləri, etalonları yoxdur, işləri mislə gəlməzdir, yaxınlarını, ətraflarını satmaqla çörək qazanırlar, özü də bunu pulsuz edirlər, murdar donlarına haqq qazandırmaq üçün hətta şüar da düşünüblər: “Biz bunu ideya naminə edirik”. Sizlər sağalırmı, müalicə olunurmu, danlaqdan zara gəlirmi? Yox. Nə sağalır, nə müalicə olunur, nə də zara gəlirlər. Əgər satan bir dəfə satıbsa, yenə satacaq. Xəyanət etməzdən əvvəl biri az olur, edəndən sonra ikisi çox. Bəzən, illərlə ətrafında dolanıb informasiya toplayır, görəndə ki, sənə qarşı maraq azalır, bax, onda şəxsiyyətini iki qəpiyə satır, bütün həyatını puç edir, ürəyini sındırır. Mənim çuğullarım, siz sadəcə bədbəxtsiz”. Hə, belə deyəcəkdim. Sonra da bir-bir üzlərinə tüpürəcəkdim. Qorxuram sifətlərinin yarısını çevirələr ki, “bura qaldı”.

* * *

Laboratoriyanın qoruqçusu xətrimi çox istəyirdi. Başıma dolanır, hiss edilirdi ki, adam balasına rast gəldiyinə görə təsəlli tapır. Oturub-durub Çörçili yada salırdı. Onun fikrincə, Çörçil ingilisləri özlərindən razı saldırıb, bütün millətlərə yuxarıdan aşağı baxdırıb. İngilislər bu ölkəyə gələndən sonra çörəyinin kəsilməsini unuda bilmirdi. Deyirdi, vaxt vardı ki, Roma imperiyasının əsgərləri o torpaqları tərk edəndə ingilislər ağlayıblar ki, “biz sizsiz neyləyəcəyik?” Ah, Çörçil, niyə millətini bu dərəcədə diplomat etmisən?! İngilisləri bəzəyəndən sonra keçirdi mətləbə. Və həmişə həyacanlanırdı.

– Səhər müavin gəlib siyahını apardı. İşçilərin bu qapıdan içəri nə vaxt girib-çıxmaları siyahısını, köhnə dillə desək, tabel dəftərini. Gözaltı baxıb gördüm ki, gözü ən çox sənin adına, bir də vaxtlarına zillənib. Balam canı, zillənmişdi.

Müavinin sifətinin zəhmli olması bəlkə də, evlilikdən sonra uşaq üzünə həsrət qalması ilə izah edilə bilərdi. Arvadı onu toxumunu yoxlatdırmağa göndərirdi ki, həkimdən “irəliləyiş var” cavabını alan kimi südlü plov bişirib üstünə skumbriya balığından qoysun, qohum-əqrabanı qonaq çağırsın. Qonaqlıqdan sonra qulluqçu tutacaqdı ki, bütün işvə-nazını külbaş ərinin üstünə töksün, bəlkə, neçə illərin əzabı canından çıxa. Müavin hər dəfə anonim bildiyi və sirr saxlamağı bacaran Əmirxan həkimin qəbuluna gedəndə dizlərinin titrəməsini gizlətmək üçün salafana bükülü çarpayıda uzanar, gözlərini tavana dikər, qulağını qapamaq istəyərdi ki, yenə illər boyu aldığı cavabı eşitməsin: “Toxumunda irəliləyiş yoxdur”.

Həkim təklif edəndə ki, toxumdan azacıq götürüb süni mayalanma ilə uşaq dünyaya gətirək, müavin razı olmurdu ki, “günahdır”. Həkimin yazdığı dərmanlar kar etmədikcə, arvadının ərinə hörməti azalar, daha qabağına çay qoymaz, kirlicələrini paltaryuyan maşına atmazdı. Atanda da yuyucu tozu az tökərdi ki, paltarı günü kimi ağ çıxmasın. Onun fikrincə, verə biləcəyi yeganə qisməti əsirgəməklə evdə olan əri nifrətini artırırdı: “Bəs, Allah səni hansı günə yaradıb, ay bədbəxt” deyərək yuyucu tozun suya qarışaraq kirli paltarları əhatəyə almasına, onları fırlatmasına, avazımasına baxar, proqramın vaxt ölçüsünü qəsdən maksimuma qaldırardı ki, mətbəxdə uzun-uzadı oturub ərinin sifətini görməsin. Eyvanda siqaret çəkəndə aşağıdan keçən qadınların ərinə baxmasına yanıb-tökülər, “bunun nəyinə baxırsız, içi çürükdür e” qışqırardı. Əri yumruğunu düyünləyib onun başına vurmaq istəsə də, övlad payını bu qadından əsirgədiyinə görə yumruğu sustalıb yanına düşərdü. Arvadı isə “cürətin çatır, vur” qışqırıb hirsini soyudur, bilirdi ki, əri bu hünərdə bulunsa, ona nənəsindən tutmuş ulu babasına qədər dırnaqarası xoş xatirələr söyləyəcək, rəhmətliklərin ruhunu yerindən oynadacaq. Hətta ərinin nənəsi Güllü sağ olanda müavinin arvadı ondan söz almaq məqsədilə qarşısına ağ gilas mürəbbəsi ilə çay qoyub soruşmuşdu ki, “nəslinizdə sonsuz olubmu?”. Güllü nənə də yadına salıb demişdi ki, “nənəmin nənəsi sonsuz olub, bacısının uşağını götürüb saxlayıb”. Arvadı nənəni kamali-ədəblə yola salıb “hmm” mızıldayaraq ərinin işdən gəlməsini gözləyib. Əri qapıdan içəri girəndə ilk sözü bu olub ki, “deməli, yeddi arxa dönənindən biri sonsuz imiş, indi sənin bədənində təcəlla tapıb… daş düşdü başıma”. Əri təpiyini işə salmaq istəsə də, ayağını qınına çəkib. Sonra altı günlük müharibə kimi tez alışıb tez də sönüb, binanın qarşısındakı kafeyə gedib, bayaq bir atımlıq barıtını boşaltmamağına sevinib, yoxsa hörmətdən düşərdi. Ofisiantdan xüsusi sifarişinin hazır olub-olmamasını soruşub. Bir ay imiş ki, səhərlər xüsusi sifariş verdirib axşama hazırlanmasını tapşırar, qiyməti baha olsa da, məvacibinin iyirmi faizi kişiləşməyə gedərmiş. Arvadı xüsusi sifariş məsələsini sonradan bilib. Qonşudakı Asyanın kafedəki aşpaz əri bunu arvadının qulağına pıçıldayıbmış. Müavin qarşısına məqsəd qoyub ki, kişilik toxumunun faizini yeməklərlə yüksəltsin, bu fikrə türkəçarə kitabını alıb vərəqləyəndə düşübmüş. Kitabda necə yazılıbsa, elə də edib: indiyə qədər də noxudlu bozbaş yeyir, qırmızı lobyanın şorbasını içir, hərdən soğanı alma kimi kövşəyir. Hər on gündən bir həkimin yanına qaçır ki, “həkim, irəliləyiş var?”. Sonra yenə uzanılı vəziyyətdə gözlərini tavana dikər, qulağını qapayardı ki, bəd xəbəri eşitməsin. Eşitməyə ehtiyac yox idi. Həkimin sallanmış sir-sifətinə baxanda bilirdi ki, faiz hələ yüksəlməyib. İki aydan bir kəsilən qurbanları arvadı ərinə qoşulub uşaq evlərində bişirib yetimlərə paylayırdı ki, alqışlar hesabına körpəsi doğulsun. Arvadı ərinə bərk-bərk tapşırmışdı ki, işdə heç kimə pislik etməsin, savab qazansın, kasıbın son ümidi olan meyvə-tərəvəzin satışına dair lisenziyanı tez verib dualarını eşitsin, işə yeni gələnlərə köməklik göstərib həyan olsun, müdirin yanında tərəflərini saxlasın, günlərin birində arvadın hamilə qalsın, doqquz aydan sonra körpənin totuq-motuq əlindən tutub ata olmağınla fəxr edəsən, o hissi yaşayasan.

Qoruqçu müavin barədə bunları danışmışdı.

– Deməli, işə gecikib-gecikməməyimi öyrənib müdirə xəbər vermək istəyir.

– Hə.

– Deməli, bununla da alqışımı qazanmaq istəyir ki, uşağının dünyaya gəlməsində Tanrıya ünvalanan dualarda mənim də payım olsun, eləmi?

– Elədi.

* * *

İçərinin pəncərəsi yenə açıq deyildi. Məgər divarlara hopan kifin ağ ciyərlərə üfürülməsini görmürdülər? Hardan görsünlər, axı, bu proses gizli gedir. Daha heç kimdən heç nə soruşmayıb pəncərəni açdım. Hamı Adiləyə nəzər saldı ki, “bəs dünənəcən bizə pəncərəni açmağa icazə vermirdin, nə əcəb buna dillənmirsən?”. Onun başı mənə verəcəyi piroqu nimçədə bölməyə qarışmışdı. Yenə də alma piroqu. Gecə yarısına qədər qazana şəkər əndərməsini, xəmiri kündələməsini, sevinərək ertəsi günü bunu mənə təqdim edəcəyini təsvir etdim. Əzizim, sən necə də sevgi alovunda yanırsan! Yenə də piroq, yenə də “necə bişirmişəm” sualı, yenə də üzümə dikilən həsrətli gözlər.

– Dadlıdır… amma…

– Nə amma, anlamadım…

O gündən Adilə daha piroq bişirib işə gətirmədi. Ciyər qutabına üstünlük verdi. Piroqu bəyənməməyimdən yanağı necə də pörtdü. Ona ilk dəfə on səkkiz yaşında elçi gələndə də sifəti belə pörtübmüş. Oğlanın atası deyəndə ki, “oğlum kanalizasiya maşını sürür, rayonda böyük hörməti var”, bax, onda Adilə heç bir milli adət-ənənəyə hörmət qoymayıb süfrəni qonaqların üzünə çevirmişdi. İkinci elçiliyin maraqlı cəhəti isə əşyaların sevgidə oynadığı roldan ibarət olmuşdu. Elçilər qəndi çaya salmamış, tələb etmişdilər ki, cehizə yerli mebel qoşulmasın. Ya italyan, ya da ərəb mebeli, lap belə ekzotik olsun deyə palıd ağacından da olar, yetər ki, şair oğulları naxışlı və bərq vuran mebellərin əhatəsində Füzulidən geri qalmayan qəzəllər yazsın: “Bizə ilham pərisi gətirən mebel lazımdır” – deyə qışqırmışlar. Adilə pərdə dalından çıxıb yenə də süfrəni qonaqların üzünə çevirmək istəyəndə, anası gülümsəyərək “qızım, onları cırıqla” – deyə xeyir-dua verib. Çünki bilib ki, qızının cehizliyinə italyan mebeli qoşmağa gücü çatmayacaq. İllərlə kriplin parçaların altına dürtdükləru pul ancaq yerli mebelə çatırdı. Əgər bu mebeldən istəmirlərsə, ilham pərili cehizlik tələbi qoyurlarsa, onda qızımıza qurban olaq, əlinə qüvvət, süfrəni çevir bunların sifətinə. Heç nədən xəbəri olmayan şair isə həyətdə dizinin üstündə yazdığı təzə qəzəlini pəncərədən qızın yataq otağına ata bilmişdi. Hirsindən yataq otağına qayıdan qız ona ünvanlanan, hələ təri soyumayan qəzəli oxuyub, bürmələyib pəncərədən oğlana tullayıb, qışqırıb ki, “sənin ilham pərin özün kimi andıra qalsın”. Saçlarını uzadan, çiynini bir tərəfə əyməklə yazıq şair obrazı yaratmağa çalışan gənc oğlan əlləri əsə-əsə siqaret odlayıb yaxınlıqdakı daşın üstündə oturub, həsrətlə qızın pəncərəsinə baxıb. Sonra guya təəssüf içində başını bulaya-bulaya bir qəzəl də yazıb qızın yataq otağına atıb. Qızın qəzəlin yalnız bircə sətrini oxumağa səbri çatıb: “Sənin arzun mən olaydım, sənin ölümün mən oldum”. Mənim gözəlim həmin qəzəli anasının cehizliyindən qalma ağır gümüş qaşığa bağlayıb şairin təpəsinə selbələyib. Oğlan azacıq başını əyməsəymiş, düz qaşqasından dəyəcəkmiş. Elçilikdən sonra söz-söhbət gəzib ki, mənim qəşəngim dəlidir, qonaqları daşlayır, hətta biri lap ağını çıxarmışdı ki, bu qız elçilərin başını növbə ilə qoltuğuna salıb sıxır. Söz-söhbəti yayan isə şairin özü olmuşdu, acığını belə çıxmaqla, qızın bu günə qədərki taleyinə “qarıma” möhürünü vurmuşdu.

O, indi mənə piroq bişirirdi. İşə gələndən çəkimin artımında, sifətimin yumrulaşmasında, buxağımın azacıq sallanmasında əvəzolunmaz iz buraxan bu qız hələ də anlamırdı ki, məhəbbət yanmaq deyil, bir-birinə alışmaqdır. Ah, əgər anam sizə elçiliyə gəlsə, həmin gün necə qışqıracağını təsəvvürümə gətirirəm: “Mənim oğlumun zövqünə o söz”. Məgər dəliyəmmi ki, qoynuma əfi ilanı salım, nə var-nə var belə evliliklə savab qazanacağam.

Piroqdan iki dişləm alıb, çaydan dörd qurtum içdim. Katibə gəlib dedi ki, müdir çağırır. Bu da illərdir uşağının olması həsrətilə alqış və savab qazanmaq istəyən müavinin bugünkü çuğulluq fəaliyyəti. Müdir başqa hansı işə görə çağırası idi ki?! İşin keyfiyyət əmsalının yüksəldilməsi müzakirə olunmaqdansa, yenə də fitnələr, yenə də təzə xəbərlərin müdirin qulağına süzülməsi.

– Salam, yeni əməkdaş.

– Salam, mənim müdirim.

– “Mənim müdirim?” Xoşuma gəldi. Yeni müraciət formasıdır. Bilirsən, niyə çağırmışam? Ay Allah, heç yadımdan çıxmır, necə dedin? Mənim müdirim? Nə gözəl, nə pakizə. Kefim açıldı. İndi isə gedə bilərsən.

– Nəsə deyəcəkdiz?

– Daha heç nə. İşə gəlib-getmə siyahısına görə çağırmışdım, ”mənim müdirim” müraciətin kefimi əməlli-başlı açdı.

Bu da minlərlə sahibkarın, fermerin, sadə əkinçinin taleyi tapşırılan toksikologiya laboratoriyasının rəhbəri. Ah, ana, hardasan? Bilirsən, burda necə gülməli və ağlamalı hadisələr baş verir?! Bircə tez gəlsəydin. Əminəm ki, sən gecə növbələrində olanda atam nə qədər altımı yusa da, tərləyən köynəyimi yatağımda dəyişsə də, bunu mərhəmətli və şəfqətli ana əlləri ilə etməyi bacarmayıb. Hər gecə bir kobud əlin əlimi ovcuna almasını, qalın səslə layla oxumasını da təsəvvür edirəm, yox, sənin qədər bacarmazdı. Paltaryuyan maşınımız olmayanda suyla dolu vedrəni qaz plitəsinin üstünə qoyub, əskilərimi qaynadıb zivədən asanda, ütüləyib əynimə geyindirəndə də səninki qədər sevginin olmadığını təsəvvür edirəm. Onun gözlərində qüssə vardı, eləmi, anacan? O, səni bağışlamadı. Ölümündən əvvəlsə hər şeyi danışdı. Qəddini əyib ağlamasını görəndə anladım ki, sən bir kişini sındırmısan.

Ah, ana, hardasan? Bura elə maraqlıdır ki… Bruta da Sezarla dostluq etmək o qədər maraqlı gəlmişdi. And içmişdi ki, sonacan sədaqətli olub arxasında çəpər kimi möhkəmliyini saxlayacaq, yeri gəlsə, canavar kimi ulayacaq. O dostluq necə də saf idi! Saf dostluq uzun illər onları bir-birindən ayırmadı… Yulinin düşmənləri onu ələ almayana qədər. Ana, təsəvvürünə gətirə bilməzsən, Brut nəinki sui-qəsdin iştirakçısı oldu, hətta ona rəhbərlik də etdi. Ən çox bıçaq zərbəsini dostundan alan, qəfildən bunu görən böyük Sezar yalnız “Sən də, Brut?” deməklə xəyanət mücəmməsi olan, əsrlərdir itməyən ifadəni yadigar qoyub getdi… Acı bir yadigarı. Elə bilirsən Brut çuğulluğuna, xəyanətinə görə çox yaşadı? Yox, ana, yox. Onun da taleyi İudanın taleyinə bənzədi. Az sonra öz qılıncına sancılıb vücudunu əzabla sona yetirdi. Gəl, ana, gəl. Sənə iş yerimdən maraqlı hadisələr danışacağam. Evlənənə qədər hələ sənsiz çox darıxacağam. Arvad-uşağım olandan sonra üzünü hərdən görərəm ki, atama qarşı etdiklərini unuda bilim. Bu yerdə göylər günahımdan keçsin.

Bəzən çuğulluqdan da betər yaltaqlıq olur. Ən təhülkəlisi çuğul insanların yaltaqlanmasıdır.

* * *

– Bütün əməkdaşlarımızı ata kəndimə qonaq aparmaq istəyirəm, yalnız üç günlüyə.

– Yalnız iki günlüyə: şənbə və bazar. Birinci gün hamı işdə olsun! – deyə müdir bic-bic gülümsədi. Məramımı anlamaq, sirri-xudanın nə olmasını bilmək üçün yanıma adam da qoşdu.

Bibilərimə, əmilərimə xəbər verdim ki, iş yoldaşlarım kəndə qonaq gələcək, hazırlıqlı olsunlar. Onlar da “qonağa da qurban olaq, Allaha da” deyib sevindilər, çünki sifətimi görəcəkdilər.

Laboratoriyadan kəndimizə getməyə beş nəfər razılaşdı. Açığını deyim ki, mənə lazım olan elə beş nəfər idi. Adilə, Senyora, müavin, sürücü Vəli və katibə. Müdir məhz katibəni yanımıza qoşmuşdu ki, işə qayıdıb çay və qəhvə verə-verə olanları bitdə-bitdə danışsın, heç nəyi gözdən qaçırmasın.

Nəhayət, şənbə yetişdi, avtobusla şütüdük.

Bir dəfə çuğulluq edən şəxs üçün bu o qədər adiləşir ki, onu etməyəndə darıxır, özünə çuğulluq etməməyi yaraşdırmır. Hər şeyin ilki çətin olur, sonrası asan gedir.

* * *

Qədim kənd. Üstü kirəmitli evlər, çat-çat boyalı şüşəbəndlər. Bəlkə də, Renuar illərlə buradan çıxmazdı ki, hər evi çəkib gözünün qurdunu öldürsün. Van Qoq sapsarı günəbaxanları, neçə əsr əvvəl çökəklikdə yaranan gölü, sahilində tilovla balıq tutan kəndliləri çəkməsəydi əl çəkməzdi: and içirəm ki, bu, onun ən məşhur əsəri olardı. Meşəlik o qədər cəngəlliyə bənzəyirdi ki, Daniel Orteqa uzaq Nikaraquadan gəlib inqilab edərdi ki, sarmaşıq kimi bir-birinə dolanan nazik gövdəli ağaclar arasında gizlənə bilsin. Çörçil siqarın tütününü burda yetişdirər, içdiyi rus arağının spirtini burda çəkdirərdi. Tereza ana kəndli qadınlardan fərqlənməz, əyilib-durub göy-göyərti becərərdi.

– Kəndiniz çox cansıxıcıdır. Elə təsəvvür edirdim ki, Almaniyadakı kənd evlərinin səliqəli düzülüşünü görəcəyəm: taxta çəpərlər, süd bidonlarını daşıyan maşınlar, kiçik rəqs maneji, – deyə Senyora siqaretini odlayıb təpədə oturdu.

– Mənimsə xoşuma gəldi. Meşəlik, ayın bədirlənməsi, bədəni üşüdən meh, sakitlik, şəhərin səs-küyündən uzaq yeni ideyalar tapıntısı, kəşflər məskəni, – deyə Adilə Senyoranın siqaretini alıb iki qullabla tüstünü havaya üfürdü, sonra yenidən ona qaytardı. Təəccübləndilər ki, Adilə də siqaret çəkir. O da ay işığının rənglənməsinə baxıb:

– Məgər belə gözəlliyə siqaret tüstüsü qatmaq haramdı?

Romantik olsun deyə hamı tonqalın qalanmasını xahiş etmiş, yaşlı əmim də qonaqların qanı qaçmış sifətlərinə baxıb gülümsəmişdi. Günortadakı yemək-içmək məclisindən sonra elə tox qalmışdılar ki, bibimin düzdüyü çərəzlərə əl vuran da olmamışdı. Senyora, katibə və müavinin şəhərdən alıb gətirdikləri martinini tonqal ətrafında qurtumladırdılar.

Katibənin dumanlanan gözləri uzaqdan gələn saqqallı, axsayan qocaya dikilmişdi. Qoca yaxınlaşır, sanki qırpılması yadırğamış gözlərini təpə üstündə oturanlardan çəkmirdi. Katibə yerində qurcalandı, “nə qorxulu adamdır” pıçıldayıb özünü arxaya sürüşdürdü.

– Hanı? – deyə Adilə həyacanlandı.

– Odur, üstümüzə gəlir.

Oturanların gözü onun vücuduna, yamaqlı paltarına, hətta az qala hər addımına dikildi. Hamının gözü qocanınkı kimi qırpılmanı yadırğatdı.

Qoca yaxınlaşıb tonqalın dilimlərinə nəzər saldı. Gözlərini qırpmadan nə vaxtsa onun da ömrünü yandırıb-yaxmış qaynar istini canında duymaq istədi. Əllərini bir-birinə sürtüb elə hey baxırdı. İş yoldaşlarım zəhmli, üzündə iki yerdə çapıq olan qocanın gözlərini qaldırıb baxmasını heç istəmirdilər. Allah xatirinə, baxmasın, yoxsa canlara düşən vicvicə və qorxu hansısa xəstəliyə çevrilərdi. Sanki qoca onların ürəyindəkini oxudu, gözlərini qaldırıb hamısına bircə-bircə baxdı. Senyoranın ayaqlarının əsməsi nəzərləri cəlb edirdi. Adilə qocanın zəhminə tab gətirməyib qorxusunu gizlətmək üçün gözlərini ayın tez-tez bədirlənməsinə zilləmişdi ki, fikri yayınsın. Fikirlər isə yayınmaq bilmirdi. İlahi, heç olmasa danışmasın, belə zəhmli gözlərin zəhmli də səsi olar. Bu isə əməlli-başlı qorxulu nağıla bənzəyəcəkdi. Qoca bunu duydu, xırıltılı səsini çıxardı.

– Axşamınız xeyir!

Onlar qaçmağa hazır idilər ki, qocanın əlindən qurtulsunlar, özü də ürəklərinin partlamaması üçün qışqıra-qışqıra qaçsınlar. Müavin siqareti tonqalda odlamaqla yanan kösövü də götürməyi unutmadı ki, bir şey olsa qocanın gözünə soxsun, ya da sifətində üçüncü çapığı çızsın. O da oddan qorxan canavar kimi ulaya-ulaya qaçsın.

O tərpəndi. Nəzərlər bu dəfə onun kəsilən ayağına zilləndi, bayaqdan tonqalın şərq hissəsinin nuru bu qorxunc yerini gizlətmişdi. Gözlərin on dəfə böyüməsini izləməyin özü bu qocanın zəhmli sifətindən, kəsili ayağından da qorxulu olduğundan bircə arzuları vardı: “Bircə bu qoca cəhənnəm olsaydı”.