Kitabı oku: «Pericla Navarchi Magonis», sayfa 15

CAPUT XIV
Insidiæ

Per biduum iter nostrum retrorsum prosequebamur sine intermissione et adversitate, et iam radices attigeramus declivitatis planitiei editioris, unde despectus est in flumen.

Ascensus in eam arduam planitiem haud carebat difficultate. Scandendum nobis erat caprarum prope more. Subinde scopulorum cautiumque cornua, alias ramulos et cirros dumorum ad nos sustinendos apprehendebamus, pedibus rubos, frutices sentesque terentes, quin et vix his adminiculis viam, ab agmine tritam, subsequentes tenere valebamus.

Medio circiter huius clivi ascensu subito prærupta vallis iter nostrum cohibuit, cuius tamen barathrum ad prosequendum iter superandum erat. In margine voraginis gradus, ad hauriendam auram, stitimus. A tergo longum nautarum militumque nostrorum agmen pedetentim conglobari cœpit, ut tractim singuli e dumeto emerserunt; ante nos barathrum ipsum hiabat; ex adverso, latera montis surgebant ad summum usque iugum, arboreto denso atrum; aliquot aquilæ alis pendebant supra barathrum.

"Locus pro insidiis præclarus!" notat Hannibal, dum de fronte sudorem detergebat, nihil suspicatus quid nobis impendéret.

Himilco haustu vini ex utre tracto, quem ex humeris pendentem secum gerebat, longum edidit suspirium:

"A!" inquit circumspectans, "plane istiusmodi damnosa terræ plaga erat ubi ego, denis ab hinc annis, oculum amiseram. Spero eam, quæ hastam mihi illiserat manum, iam pridem putredine absumptam esse."

Quantis periculis terra Tartessia obsita esset, propriá experientiá doctus, perquam cautum me esse oportere, intellexi; idcirco duobus vicariis etiam probantibus, Hannonem et Ionam ad novissimum agmen remisi, qui palantes, aut in avia dispersos et errantes ad medium agmen colligerent; Bichri autem cum denis Beniaminitis sagittariis, item Aminoclem, cum quinis sociis Phocæis praemisi, qui viam sibi per voraginem quærerent, adversaque in declivi monte explorarent.

Tuba Ionæ a tergo mox insonuit ut palantes convocabat, ac paullo post Bichri et Aminocles adversum clivum scandere videbantur, barathro iam superato. Nullum suspicati periculum quo terreremur, ducem viæ, quem nautæ mei usque arcte observabant, iter ingredi, nosque per anfractum ducere iussi. Aliqui nostrum iam in fundum pervenerunt, cæterum vero agmen lento cautoque gradu molestissimum descensum tentans, quisque pro se viá repertá, proprium iter tenebat, quum extemplo dux stitit. Ipse circiter quinquaginta passus nos præcedebat, et iam alterum latus e voragine ascendere cœpit. Quamprimum ipse substitit, stridula vox fistulæ e sylva exaudita est, nec procul a nobis, quum Himilco magná voce exclamavit:

"Cave sis, Navarche, cave sis! Facinus híc paratur!"

Maximá quam poteram voce exploratorem ad celerius procedendum adhortor, nauta autem, qui custos illi additus erat, eum iam vi prorsum impellere cœpit, quum barbarus subito prosilit, nautam uno ictu prosternit, spatium inter se sylvamque magnis saltibus transvolat, seque in dumeto oculis nostris subducit.

"Factum ut dixi," clamat Himilco; "ego enim probe suspicabar futurum, ut Iberi furciferi ad priscam suam perfidiam redirent."

Usque loquente eo, tuba Ionæ periculum indicare audiebatur, quo significabatur novissimum agmen a tergo lacessitum esse; simul a fronte ingens clamor ac boatus nos excepit, item, lapidibus simul pluere cœpit. Misero ad latus meum nautæ lapis caput perfregit, et misellus eo ictu occisus est. Viso hoc, omnes nostri baiuli, depositis sarcinis, ad unum discurrerunt.

"Ad arma! In aciem!" inclamat suos Hannibal, ac nihil territus grandine circum se cadentium lapidum, dux intrepidus magno conatu in saxum editum ante se prosiliens, micante gladio, suas copias ad se celerrime adscivit. Interea manus nautarum duas mulieres pro præsidio circumsepsit. Sammai furore concitatus ac pallidus, stricto gladio se ad Hannibalem recepit.

"Quid tibi, pro scelus, de ista re videtur?" atfatur eum Himilco, animo commotus, lapidem ostentans, qui vix palmi spatio ab suo latere inciderat. "Ista, Hercle, amygdala Tartessiaca iusto densius cadunt."

Ac, veluti responsum ad sua verba, alter nos grando, priore etiam spissior, prope obruere cœpit, et profecto aliquot nostrum etiam prostravit. Modo tamen assultus a tergo veniebat, nempe a convalle, unde paullo ante eluctati sumus; hinc manifestum erat nos a fronte non secus atque a tergo hostibus septos esse.

"O, utinam aliquanto equitatu, et paucis essedis instructi essemus!" suspirat Hannibal, "quam facile utrumque latus eorum circumveniretur, uti Chetæ Assyrios circumvenerunt. Equitatum ad dextrum, essedas ad lævum immitterremus, quo cito efficeretur, ut per medium via nobis facile pateret."

"Quum tamen neutrum habeamus," interloquor ego, "nostrum erit optimo quo poterimus modo hinc eluctari."

Nihil verbis meis motus, sua theoremata ulterius texere pergit, de utilitate, deque iniquitate nostri sitús, quum, denique lapis maiusculus galeam suam percussit, cristam diffregit, capitis autem tegumentum ipsum gravi læsit vibice, quo efficacius quam meis verbis admonitus erat hic non de theoriis quæri, sed factis rem agi. Gravitate ictus primum titubare cœpit, sed mox sese recipiens, clamavit:

"Per Deum Nergal, hoc ferendum non est! Sacer El-Adonai! iam hoc æquo plus est; sed faxo ut hæc expient. Sagittarii, scandite clivum, ferite quemcunque vallem intrantem videbitis!"

"Tu autem, Navarche," inquit, me allocutus, "fac reduc tuos nautas eádem quá descenderas semitá, et circumveni balatrones, qui nos inde a vertice molestant."

"Vos autem, gentis Iudaicæ," prosequitur, "Sammai sequimini. Tu vero Sammai, fac deduc eos illò, ad lævum. Vos vero cæteri mihi adeste, invadite ad rectum! Itote!"

"Prorsum, ad lævum! Dii Regem servent!" summá voce clamat Sammai, proruens, ut mandatum erat, suosque in contrariam ab Hannibale partem abducit.

Sagittarii sub Hamilcare, circum mulieres impedimentaque, in imo vallis fundo, in globum concurrebant. Himilco atque Gisco mecum profecti, unà iugum montis, unde paullo ante descenderamus, cito attigimus, quo facto, hostibus undique frontem advertimus.

Simul ac vertice ascensús potiti eramus, nautæ, copidibus in manu, operi incumbere cœperunt. Seminudi barbari Tartessiaci, fustibus, partim hastis ligneis præustis armati, acutissimis nostrorum armis nullo pacto resistere poterant, et multi eorum cæsi occubuerunt; at nos, quamvis multi eorum in dumeto sese abdiderunt, phalangem solvere, ut eos insectaremur, noluimus, sed progredi satius duximus. Multi hostium fruticetis arboribusque tecti, veluti ex tuto nos subsequi, iaculaque varia in nos iactare cœperunt. Quandoque, quum in loca patula veniremus, ubi nullæ arbores visui obstarent, nostri manipuli semel iterumque irruebant fruticeta, si quo pacto aliquot barbarorum capere possent; barbari tamen utique pedibus celeriores, pernicitate nostros superarunt, nec se facile capi siverunt, ita ut vix quindeni eorum in manus nostras inciderent; his tamen nostri non pepercerunt.

Quamvis bina stadia præcesseramus, Hannonis atque Ionæ nulla omnino vestigia reperire poteramus. Ulterius procedere consultum non duxi, sed in quodam minutiori luco meos circum proceram quercum in circulum conglobavi; verum Himilco, quem sua vindictæ cupido agebat, accitis Giacone atque nautarum quindenis, spatium circiter unius stadii ulterius progressus est. Hi intra unius horæ tempus ad nos reverterunt, postquam duos Iberos cepissent, eosque interfecissent. Sed ea res magis nos movit quod hi renuntiarunt calamarium Hannonis, cruore madens, in cumulo cadaverum hostium reperisse, quorum illic octona, vel novena, cum uno nautarum nostrorum iacebant. Terra ibi detrita, cruore conspersa et humectata, cadaveraque barbarorum circumquaque iacentia admodum verosimile esse arguebat scribam, miserumque Ionam, numeris oppressos succubuisse, ac non modo interfectos, verum etiam cadavera eorum ablata fuisse.

Mœrentes, animoque admodum contristati, ad locum, ubi primum impetum tuleramus, revertimur, repulsis identidem hostibus nos continuo lacessentibus. Postquam ad descensum perventum est, in vallem despexi, et ubi præsidium cum mulieribus salvum et incolume cognoveram, aciem explevi, et iacturam nostram reputare cœpi. Seni meorum ceciderunt. Interea temporis etiam de salute Hannibalis Sammaique sollicitari cœpi, quod quidem haud diu me angebat, nam hi mox unà in adverso vertice præcipitii, simul cum Bichri, in conspectum venerunt, quos et cæteri armati, solito ordine, comitati sunt. Hi fere quadraginta captivos secum habebant. In media caterva Aminoclem conspiciebam in amplexu nati sui, inter captivos autem mulierem, tum duos viros chitonetis indutos, unum autem talarem Syriacam gerentem. Hannibal anteibat. Simul ac me conspicatus erat, gladio supra caput in indicium triumphi elato, mihi gesticulabatur; Sammai vero, etiam magis commotus, nudo capite, fronte cruentatá, acie relictá, ad me cucurrit. Ratione quadam prætextá, dum ipse inter currendum ad deosculandam Abigail subsisteret, ego vultum aliorsum converti; sed in puncto temporis ipse iuxta me adstitit, gaudio, gloriáque renidens. Anhelus ac pavitans sic orsus est narrare:

"Ex angustiis quidem venimus, sed negotia cum iis bene gessimus; iam illi plus satis habent!"

Viso in fronte patulo vulnere, gladioque cruentato, hæc signa esse memoravi rei sanguinolentæ, sed bene cum Iberibus gestæ.

"Iberes?" veluti per contemptum respondit; "quisnam Iberes ullo in numero habeat? Næ, Ædepol, isti adeo ipsi nostri Tyrii erant, qui nobis insidias tetenderunt. Utut tamen res sit, scordalum Hazaelem cepimus, Aminocles vero recuperavit filium, et hoc quidem in extremo vitæ discrimine, et quum iamiam iugularetur, eo potitus est."

"Ecquid de Bodmilcare?" quæro his novis gravissime motus.

"Tantum quod non cepimus eum!" respondit ille; "Hannibal ad costas eius carpendas satis prope serpsit; ac nisi infortunatum istud vulnus mihi incidisset, híc eum teneremus; suorum tamen diligentiá servatus, et in sylvas abreptus est."

In furorem concitatus, ac vindictæ de meo adversario sumendæ avidus, discriminis proprii fere immemor, ut argentum nostrum erat disiectum, tum etiam fata scribæ incerta, etiam impatiens moræ, monebam Sammai nos, sine unius horæ dispendio, ad persequendum Bodmilcarem properare oportere, eoque sive vivo sive mortuo potiri. Itaque, accitis qui me sequi vellent, meisque valete dicto, in propinquum anfractum irruo.

Dein Himilco ostendebat Chryseidi thecam scriptoriam sanguine infectam; ea e paucis verbis intelligebat quid nos de fatis scribæ iudicandum putaremus. Ipsa obmutuit, atque dum Abigail eam amplexata, lacrymis coortis ei condolescebat, ipsa iunctis ac pressis digitis, vultu mœsto omnes animi motus fortiter compescebat, nec nisi tremor humerorum indicio erat quantum luctum ac dolorem frænare pro viribus conaretur. Sammai, quem remiseram, ut cæteros de verosimili fato Hannonis Ionæque certiores faceret, paucis percontabatur ab Himilcone quid de iis actum esset; sed gubernator nihil respondit, nisi manu sylvam a tergo indicabat, velut qui mali ominis quid sine verbis prodere vellet.

Ubi Hannibali propius obviam factus essem, ipse me conventum properabat, valdeque lætus videbatur, atque licet id quod illi de Hannone nuntiabamus se graviter tulisse certum erat, dolorem verbis lenire affectabat dixitque omnes nos belli incommoda æquo animo ferre oportere.

"Sed, dic, obsecro, quid proxime facto opus est," a me quærit.

Docui eum mihi in animo esse, quidquid eveniret, Bodmilcarem persequi, neque committendum esse ut ipse nobis fugá se subducere posset.

"Dictu, quam factu, faciliora memoras," respondet Hannibal; "Bodmilcar non modo magno Phœniciorum malefactorum manu pollet, atque omnigenúm perfugarum, verum, ut istá pugná docti eramus, magnam etiam turbam barbarorum secum habet, qui omnes partim fustibus, partim iaculis, bene armati sunt. Cæterum, quidquid sit, ipse satis in tuto est. Præterea, ad circumveniendum eum numeris non sufficimus: sic autem eum persequi nihil esset aliud, nisi iterum in insidias ruere."

"Quidnam tunc ad agendum superest?" quæro, præ ira dentibus frendens.

"Ante solis occasum hinc, e loco iniquo, in verticem nos evadere oportebit;" animo firmo ille respondet; "tum ad planitiem progrediendum erit, ne secreto nobis iterum obrepere possint. Quando semel planitie editá potiti fuerimus in tuto erimus, et tunc licebit nostris cibum quietemque concedere, iam enim laboribus prope confecti sunt, simul etiam ad interrogandos captivos otium tibi suppetet."

Graviter ut res has ferebam, negare, quin consilia Hannibalis iustissima, prudentiæque plena fuerint, non poteram, et a consilio meo proprio hostes statim persequendi, desistendum iudicavi. Captivos itaque, fune circum colla eorum immisso, ligandos et constringendos curavi, atque præsidio quadraginta armatorum sub Himilcone cum mandato iis relicto edixi, unumquemque, qui rebellare aut effugere tentaret, inauditum interficiendum esse.

"Mihi quidem tute eos credideris," respondet gubernator, ægro quodam gestu, "unum nonnisi oculum mihi reliquerunt, sed is acutus est."

Captivis rite colligatis, impedimenta argentumque omne, quod profugi baiuli quaquaversum circumstrata reliquerant, colligi et colligari iussi.

"Duplum onus sarcinarum latronibus his baiulandum erit," dixi ego, "et probe in posterum cavebo, nequid rerum mearum Iberibus concredatur, antequam eos accurate constrictos sensero."

Dein sarcinæ, sine ulla turba recrudescente, collectæ erant, et Gisco interea e sylva eluctatus rediit, fustem ibi cæsum manu gerens, lætusque ostentans ramum nempe quernum satis gravem.

"Ecce stimulum!" inquit, ut captivos magna sua onera subire videbat, "iam faxo ut intelligant quemadmodum crura celerius movenda sint."

"Nunc ergo incedite, belluæ!" inclamat eos linguá suá Ibericá Himilco, "et siquis vestrum repugnaverit, vapulabit."

Captivis itaque in medium collocatis, cautissimo gressu iter nostrum e profundo versus summitatem præcipitii suscepimus; atque dum arduum ascensum non sine continuis periculis prosequebamur, a Bichri sciscitari cœpi quemadmodum cum Bodmilcare congressi essent.

"Accuratissime quam potero," respondet ille, "rem totam ordine evolvam. Paullo post nostrum abs te digressum, vix centum passus in sylvam penetravimus, quum nos subito obviam factos hostilibus Iberum copiis animadvertimus, alii autem simul a tergo adventantes utrimque lapidibus iaculisque impetere cœperunt. Nos confestim locum nacti, ubi arbores minus densæ apertiore spatio suffugium præbebant, magno cursu eo pedem retulimus. Celsæ ibi rupes veluti invitarunt nos, ut tergo ad illas conversi certamen defenderemus. Mox manipulum conspicabamur militum, ex alto adversum nos decurrentium. Bodmilcar, suique latrones erant. Nulla nobis salus superesse videbatur. Brevi de nobis actum iri sentiebamus; pro bona tamen nostra fortuna, eodem fere temporis puncto Hannibal et Sammai in conspectum venerunt, atque acerrimum certamen utrimque initum erat. Vidi Bodmilcarem cadentem; Sammai tantum quod eo non potitus erat, quum machærá icto, desistendum illi fuit; quo Tyrii spatium nacti ducem suum e certamine eripuerunt, quos pugná excedentes, barbari veluti præsidium secuti, grandine lapidum telorumque immiso nobis, pedetentim recesserunt. Sic itaque nos servati eramus."

Animo intentissimus verba Bichri excepi, ac, postquam dixisset, rogavi ex eo:

"Sed quid, obsecro, de Hazaéle, de muliere, deque puero?"

"Exspectadum, sodes, et hoc audies," respondit ille sic loqui pergit: "Consilium itaque cepimus hostis persequendi, quum nullum subesset dubium quin Bodmilcar graviter vulneratus esset, et sic mox in densiora sylvæ progressi sumus, quum subito in congeriem lignorum, cum puero colligato ac superimposito incideramus. Hunc quaternideni vel quindeni milites circumsistebant, Hazael autem, longo cultro in manu, puerum iamiam mactaturus erat, dum duo viri mulierem amoliebantur, quæ, uti res parebat, sese ad puerum proprio corpore tutandum in eum coniecerat. Aminocles, eo ipso momento quo victimam conspexerat, ingentem vagitum edidit: 'Mi fili! Mi fili!' et ad eum præceps ruebat, homini rabido ac furioso simillimus. Cuncti nos eo concurrebamus. At Hazaél, quum se periclitari sensisset, ictu versus puerum edito, tergum vertit et effugere tentavit. Verum, celerior ego eum apprehendi, et ad locum reduxi. Interea Aminocles meique sagittarii cum militibus præsidii negotium brevi expediverunt, atque puerum intermortuum, vinculis præcisis, liberaverunt, et ut mox repereramus ille nullum maius incommodum sustinuit. Mulier quoque, quæ cultrum a puero avertere conabatur, ab uno Phocæorum mox agnita erat ut uxor amissa unius popularium. Quæ si omnia ex æquo æstimemus, quippe qui eunuchum Syriacum cepimus, puerum servavimus, uxorem abreptam marito restituimus, haud puto nos iniquum diei laborem explevisse."

Sed nunc, mutatá voce, Bichri modo prope lugubri subiunxit:

"At quam ægre nos omnes Hannonem nostrum, amicumque fortissimum, tam miserabili vice nobis ereptum esse, et etiam Ionam desiderari! Utrumque æquo amore sum prosecutus; eheu, nos infortunatos! – Etiam mirum quid de sene Gebal factum sit. Num etiam ille interiit?"

Ego quidem, ex mea sententia, haud dubium censebam simiam quoque, quippe quæ solito suo loco, super humerum tubicinis sederat, idem fatum oppetivisse. Bichri longo suspirio indicare videbatur simiæ fata non minus cordi sibi fuisse, quam salutem amicorum suorum atque sodalium.

Interea iam ad editam planitiem pervenimus. Locus admodum tristis ac desertus erat, vix paucis passim arboribus paucisque cirris sentium ac sterilium herbarum interspersus, et, ut æstimare poteram, ad duodena stadia a flumine Bæti. Aqua nostra potabilis quum interea admodum diminuta esset, inter cœnandum perparce nobis adhibenda erat. Eá satis quidem frugali exactá, postquam Hannibal suas excubias disposuisset, cunctaque lumina extincta essent, Hazaélem accersi iussi. Ipse consedi, utrimque meis officialibus adstantibus. Etiam Bichri, Aminoclen cum suo filio, et Phocæum cum sua uxore adhibui.

Captivus pallore suffusus atque formidine tremens producebatur. Manus suæ a tergo vinctæ erant, talaria autem lacerata cruoreque ac sordibus infecta.

"Nonne tu me nosti?" magna voce eum appello.

"Novi te, Here mi clementissime!" trepidabundus, voceque hæsitante respondit, ne oculos quidem levare ausus.

"Etiamne meministi quí tute erga me gesseris?" prosequebar.

Reus nullum responsum dedit.

"Num ad tendendas mihi in Ægypto, Uticæ, Gadibusque insidias a me circumvectatum te putas?"

Usque nullum responsum datum.

"Eccur es ausus hunc puerum mactare tentare?"

"Mandatum eram exsecuturus," flebili voce respondit, "a Bodmilcare adactus. Ad placandum Numen Moloch puerum hostiam immolari iussit. Obsistere illi ausus non sum, omnis enim eram in sua potestate. Non ego, Bodmilcar te male habuit."

"Nihil id refert;" respondeo, "omnes Dii Bodmilcari male faciant! Quid? num eam ob rem vis ut vitæ tuæ parcam? Uno atque unico tantum modo id a me impetrabis."

Syrus perditissimus, humi volutans, gemebundus flagitabat:

"Ignosce mihi, obsecro! Parce vitæ meæ, te etiam atque etiam imploro et appello! Posce a me quod velis; calcibus pete mihi iugulum; fac me servum tuum pro omni vita mea, sed vitam, te obtestor, serva!"

Sammai, qui ad latus mihi adstabat, capitis vulnere colligato, vultum cumn indignatione avertit.

"Vitæne tuæ parcam? aisne tu?" inquam; "quid si officio meo rite functus essem, iam antehac oportebat me Diis Manibus eorum te immolare, qui ob tuam perfidiam, fortiter pugnando interierunt." Tum, paullo post: "Verumtamen, audi!" prosequor sermonem, "fac quod abs te postulo, et ego vitá plus tibi præstabo: quum Gades pervenerimus, te libertate donabo."

"O, Here mi, paratissimus sum cuncta facere, modo iura, iura, quæso, me servaturum!" implorabat me, ac lacrymis miserabiliter obtestabatur, usque in pulvere volutans.

"Esto! Ausculta!" respondeo illi, "per Astarten, Deam cœli summam iuro tibi promissa me facturum."

Præsenti terrore levatus, ignavus furcifer se in pedes erexit, atque voce in audaciorem mutatá, sciscitari cœpit quid ab eo postularem.

"Primum indicare te oportebit, quid Bodmilcar viribus possit."

"Copiæ eius constant e centum et sexaginta Phœnicibus, et e sexcentis aut septingentis Iberibus."

"Deinde revelabis nobis locum refugii, quem, siquo incommodo afficeretur, sibi præstituerit."

Hazaél dubitabat. Ex opinione Sammai, si iste hoc proderet, qui vicies penderetur dignus esset. Moram nihili faciens quæstionem itero:

"Eius latibulum nobis patefacies."

Iterum nullum responsum.

"Nisi edixeris, confestim pendebis."

Simul ut ostenderem nihil me perperam loqui, funem afferri iubeo. Himilco evolvit oram quam corpori circumvolutam secum gerere solebat, chitonetá obtectam. Hazaél contremuit, pallore offusus.

"Sine, sine! Noli me pendere: cuncta fatebor."

"Cedo, confestim responde!"

"Locus is Tumulus Lupi est."

"Hactenus, valet; sed ubinam locus ille est?"

"In sylva, ad duo stadia."

"Sed quá viá?"

"Pone nos; illac!" inquit, "versus dextrum."

"Placet; veni nobiscum, ostende viam!"

Itaque, viribus tametsi ultra modum eram exhaustus, facere non poteram quin occasione etiam minimá usus, adversarium mihi tam exosum quæsitum ire pergerem. Milites itaque meos appellans edixi me quinquaginta volonibus ad Bodmilcarem in latibulo suo deprehendendum indigere. Longe plures quam opus habebam sese ad id mihi obtulerunt, ad decertandum omnes cupidi; quamobrem Hannibalem aptissimum quemque ex omni numero deligere iussi, et ad expeditionem præparare, cæteris autem curam mulierum, pueri, impedimentique tutandi, accuratam demandavi, item, ut securitati captivorum invigilarent.

Aminocles enixe me oravit ut sibi in tutelam filioli, item ut Demareti, cum modo restituta uxore eodem proposito remanere liceret. Agnovit quidem utrumque eorum grato erga me ob recuperatos suos animo teneri, spoponditque fore, ut alias eo fortius pro me dimicaturi essent, petivit tamen, ut saltem nunc, cum mea voluntate, eis manere liceret. Ego utique minime dubitavi precibus suis adstipulari.

Antequam iter ingressi essemus, obiter meis memoravi fieri posse ut fortuná favente cadaver dumtaxat unius vel alterius amicorum, Hannonis nempe atque Ionæ aut utriusque, reperiamus. Chryseis protinus surrexit, atque multum agitata ac pallida ad me accessit. Quærenti autem mihi quonam ire pararet, firmá voce respondit:

"Ibo quæsitum cadaver sponsi mei. Si Dii faverint, tumulo id condere volo."

"Placet propositum, licebitque ut venias," respondi illi, eius animi dolore multum commotus, nec minus mirabar eius fortitudinem, suam tantam calamitatem æqui bonique faciendi; "utinam Astarte nobis propitia sit!"

Hannibal cum suis copiis iter ingressus est. Bichri, lassitudinis patientissimus, agmen ducebat, cum Hazaéle iuxta se, quem manibus vinctum fune tenebat. Gisco, cum securi in humero, ex adverso latere eunuchi itabat, Himilco autem, destricto gladio, a tergo sequebatur. Versus sylvam in silentio progrediebamur, ea plerumque secuti cava viarum, quæ luna in umbra reliquisset, ac paullo post in conspectu eramus atræ foliorum molis, quæ planitiem claudebat. Hac opacá plagá admodum cauti, ac veluti furtim, arboreta ac dumeta penetravimus, pervenimusque ad tumulum sub radice clivi, quem mane transcenderamus. Híc præruptus editusque erat anfractus, quem Hazaél nobis ut Lupi Tumulum descripserat, quique, secundum eum, latibulum Bodmilcaris suorumque celaret. Quum ibi constitimus, prorsus nullum lumen videri, nullus sonus audiri poterat, nec quidquam formidolosum sylvarum silentium turbabat.

"Antequam ad impetum faciendum signum daremus," submissá voce eloquitur Hannibal, "quid apud eos ageretur nos scire oporteret."

"Ipse ego optime mihi viam reperiam," ait eunuchus: "sinite ut ipse procedam, resque vobis renuntiem."

"O tu nimis sapis," redarguit eum Himilco, "valde etiam nobis faves, at nos eá re non te fatigabimus."

Post hanc suam nos eludendi apertissimam astutiam severe repulsam, Hazaél in pristinum suum silentium recidit. Tunc, suadente Bichri, visum est ipsum cum eunucho proficisi satius esse, atque quo in loco res starent explorare. Quo consilio probato, ipse edixit fore ut, si eunuchus e suis manibus se eripere tentaturus esset, pugione eum síne mora perfoderet.

Hannibale consilium probante, ipsi duo profecti sunt et in tenebris e conspectu mox evanuerunt, Bichri suum captivum ante se prorsum agente. Minus quam dimidiá horá post, ramorum ac sarmentorum fragorem audiebamus, atque eorum uterque iterum coram nobis steterunt.

"Ecquid novi?" quærebamus nos.

"Decepit nos furcifer iste," respondet Bichri, "totum tumulum circuivimus, sed nusquam ullum hominem reperimus."

"Imo, ita vivam, ut ego vos decepi!" singultabat eunuchus: "non vos decepi. Iuro me Bodmilcarem Lupi Tumulum pro suffugio sibi indicare audivisse. Linguam mihi præcidite nisi verum dicam; hoc iuro."

"Mitte iuramenta, hominum mendacissime!" inclamo eum animo irritato indignabundus. "Fortunatum te censeas me tibi vitam spopondisse; at cave tibi, nam, per Astarten, si alias – "

"Fieri certe potest," interloquitur Hannibal, "furciferos híc loci latitasse, nobisque adventantibus perterritos hinc dissiluisse. Fortasse spado verum fassus est. Quidquid sit, nihil effici potest, fateorque me victum esse."

Himilco et Hamilcar quoque agnoverunt se delusos esse; atque hinc consultissimum statui ad nostra castra reverti, ibique quiete, tam bene meritá, nos recreare.