Kitabı oku: «Rebilius Cruso: Robinson Crusoe, in Latin; a book to lighten tedium to a learner», sayfa 6

CAPUT (IX.) NONUM

227. Tales inter curas exercebar, quando nova res me vehementer excitavit, Octobri mense. Quodam mane, dum eram in culinâ, mare versùs aspiciens, repente video navigium, nigris hominibus plenum, quod ad portum meum videbatur tendere. Haesito exanimis, neque audeo in armamentarium excurrere, ne cernar; metuoque ne animadvertant aut retia mea aut tramitem. Appellunt sub coeruleâ rupe, extrahuntque captivum, cui brachia post tergum erant retorta. Dum obstupesco contemplans, subitò in navigium redeunt cum captivo et remigantes abeunt. Extemplò alterum video navigium, quod promontorium coeruleae rupis studet exsuperare: jam intelligo priores eòdem tendere, ne a sociis suis dividerentur. 228. Ut primùm evanuere, surgo. Ignipultam corripio bitubam, quae Helvetici militis fuerat; quâ quidem hâc in insulâ nunquam usus eram, praeterquam in exercitando, quoties in clipeum collinearem. Quum paulò gravior esset, furcam quandam pro fulcro adhibebam: quâ in terram defixâ, multo certiùs jaculabar. Utrumque tubum nunc diligenter suffarcio, hunc magnâ glande, illum olorinis; item par pistolarum. Vescor parce; placentam in sinu vestis recondo. Accinctus balteo, gladium sumo, pistolas, bitubam suâ cum furcâ, item prospeculum, quod de collo suspensum gerebam funiculo crassiore, quia loris delicatis deficiebar. Perulam quoque capio, pulveris ac pilulorum repositorium. Tum aliquoties ad Numen Supremum vota vel preces attollens, egredior prospecturus. Canem abegi, qui me comitari voluit. 229. Ad speculam meam quantâ poteram celeritate ascendo. Inde video circiter viginti quinque viros cum duobus captivis. Ignem jam accenderant: mox unum e captivis nudum in arenâ extendunt, caput clavâ obterunt, et confestim membra discerpunt. Cultros non clare dispexi, sed (quod horrorem simul ac nauseam mihi mōvit) torrefactis membris vescuntur. Dum facinus exsecro, credo licere mihi, si possim, omnes trucidare, qui hospitium insulae meae tam foede violent. Ego autem consedi immotus et tanquam fascinatus.

230. Repente alium video captivum praeter oram maris fugĕre: hunc quinque persequunter summo ardore. Ille, colles versùs tendens, pone rupem evanescit. Tum exsurgens curro, cavens tamen ne exanimis fiam; tandem iterum fugitivum discerno. Viam Lunatam ascendit; pone tres viri sectantur, quorum primus clavam habuit bellicam. Duo illi sagittas. Fugitivum credo a primo secutore velocitate superari, tantummodo praeoccupasse cursum. Ego in fossà quâdam lateo, defigoque furcam in sŏlo. 231. Intelligo fugitivum non posse evadere: etenim anhelabat graviter. A primo secutore prehensus, ab illis necabitur; sed opperior dum prope veniant. Tranquillissime collineo, dein olorinis pilulis jaculor. Illicò prostratus cadit primus secutor. Saltat metu fugitivus, fragorem audiens, sed nescit primò quid acciderit. Mox capite inflexo respiciens, vidit hostem dejectum: tum ipse quoque subsistit, animam recipiens. Secundus adhuc currit: jam sagittâ arcui applicatâ parat transfigere fugitivum. Id me iterum accendit, nec tamen occīdere eum volo. Glande majore ex altero tubo crura ejus peto, affligoque actutum. Qui tertius accurrit, duo socios prostratos cernens, auditoque fragore, summâ celeritate retro cedit. Mox duos alios qui pone sectabantur, hic vertit retro; itaque evanuere omnes. 232. Tum egomet egredior. Fugitivus obstupescebat etiam. Tandem accurrit, et corâm provolutus, terram fronte tangit. Id erat pro veneratione. Excito hunc, et, Anglicē loquens, plane tanquam intelligat, impero ut mecum veniat. Vulneratos volo invisere. Posterior volutabatur humi, nec potuit surgere; tamen ab arcu ejus aliquantum metui. Sed fugitivus circumsultans arcum e manu ejus eripit: protinus correpti erat oblisurus fauces, nisi ego iratissimâ voce prohibuissem.

233. Vulneratus ille stolide admiratur: angor (credo) vulneris metum domuerat; nam per femur transfossus est. Fugitivum jussi brachia vulnerati mănibus constringere, funemque e loculis petii, frustra. Sed funiculum illum collo detraxi, qui prospeculum meum sustinebat: hic pro compede sufficiebat. Dein vulnere inspecto, mappam e loculis vestis meae extractam applico, et linteis infulae firmiter ligo. 234. Tum fugitivo imperavi, ut mecum tollat virum et in proximo quodam cavo reponat. Non reluctatur ille saucius: credo eum, quum vulnera ligarem, intellexisse tale facinus non inimici esse. Sed ad primum secutorem convertens me, mortuum esse cognosco; fortasse in cor penetraverant pilulae. Confestim fugitivum accersens, reviso speculum. En autem! duo illa navigia jam sunt in mari, abeuntque: id quod mihi erat gratissimum. Credidi eos, perterritos quasi miraculo, aufugisse. 235. In re tam novâ vix me recolligo; spatium considerandi cupio; sed fugitivus me suscitat, osculans talos meos. Equidem tum ejus demulceo genas, jubeoque me sequi. Descendo ad cavernas: vestem induo, cibos appono, ipse quoque vescor. Veste sane ac cibo gaudet, mox iterum iterumque me veneratur. 236. At ego traham paro cum duobus jumentis. Quando gregem aspexit, video quantùm excitetur. Impono trahae lecti vestimenta, ligonem ac palam quandam. Arma mea, praeter gladium, exuor: tum cum fugitivo ac cane ascendo novum meum tramitem, jumenta ducens. Longiore hoc circuitu regressus ad mortuum, incipio humum ligone aperire, ut corpus recondam. Id verò fugitivus me non vult facere: sumit ferramenta, operam strenue perficit: tum mortuum humo obtegimus. Clavam ejus curiosus asservavi. 237. Exinde sine morâ sauciatum hominem in traham assumtum reporto, et gestu signisque benignis permulceo. Profectò volui hominem sanare, nec ignarus eram quantum impediret sanationi pavor et anxietas. Quare quidquid potui excogitare, feci, tanquam fratri. Aquam libenter bibit, vesci noluit. Postquam vulnus summâ meâ ope sedulò curavi, hunc relinquo: dein fugitivi manūs paro ligare, ut videam quô se modô gesturus sit. 238. Is autem, genibus procumbens, summâ humilitate manūs offert, ut colligem, si velim. Id satis erat. Ego subridens funem retraho: ille rursus gestu demonstrat, velle se mihi servire: atque ego accipio. Jubeo in arenâ consīdĕre. Ipse sericam umbellam, fastûs causâ, effero, et sub hâc compositus, in optimâ meâ sellâ sedens, delibero quid faciendum.

239. Arbitror duo hos viros pro servis et pro amicis esse mihi a Deo datos, si horum possim èt venerationem et caritatem conciliare. Utrumque arguo per me esse morte ereptum; quoniam, ille alter ne stranguletur, id per me stetit. Utrique credidi novam prorsus esse vim jactûs ignei. Igitur sperabam mentibus eorum posse me dominari. Decerno largam caritatem majestate temperatam adhibere. Protenus fugitivo indo nomen Elapso; alterum appello Secutorem. 240. Sed novus me incessit timor, ne Elapsus, cymbâ visâ, evadet remigans; quare remos primò recondidi. Porro, si domo solus abirem, vinciebam Elapsum; sed, domum reversus, non solvi modo, sed blandissime alloquebar, Anglicâ linguâ prorsus garriens. Optimos dabam cibos, socium operis assumebam, industriam ejus collaudans: multa docui, mox ab eo multa quoque didici. Vidi eum esse gratum et sedulo obedire. Leni cum risu vinciebam eum; necnon ille ridebat, saepius osculabatur manūs meas. Sed ante nundinas tertias pudebat me vincire, nec jam faciebam. 241. Jam quô magis ambobus augerem reverentiam mei, spectaculum jaculationis machinatus sum. Duas tabulas ostento ligneas: demonstro ambos esse lēves, sine puncto vel incisurâ. Unam pone alteram apposui, modico intervallo; sic autem ut Secutor, quamvis claudus, aspiceret. Dein e parvâ pistolâ emitto ignem. Glans, transverberatâ priore tabulâ, defoditur in secundum. Igne ac detonatione territi ejulabant ambo: mox visâ glande, Elapsus priorem scrutatur tabulam, et mirabundus Secutori demonstrat parvum, immo minimum, foramen. Nec alteruter audebat pistolam tangere. Ipsam rem volueram. Pòst paullo Elapsum per prospeculum meum aspectare feci; id quod cum admiratione commovet. Procedente autem tempore horologium meum ostentavi, apertis interioribus machinamentis. Talibus rebus credebam barbarorum mentes salubriter capi. 242. Jam magnam facio jacturam. Gnarus quantum barbaris noceant vina ardentia, anxius ne his aliquando depravati sint atque efferati, quidquid hujus generis habebam, Deo invocato, effudi, praeter unam lagunculam, quam idcirco in arcanis reposui, si forte pro medicinâ aliquando foret utilis. 243. Nondum memoravi, Secutorem bonis esse indutum sandaliis, Elapsi pedes nudos fuisse. Uterque praecinctorium gerebat, Secutor balteum quoque cum cōrȳto sagittario. Sandalia illa e cortice erant plicata; Elapsus autem, dum sedet domi otiosus, a me quidem vinctus, sandalia propter meos usūs imprimis, dein propter suos, e meâ vetere materiâ confecit. Talem virum cur vincire oportebat? 244. Ego rursùm illi dono vestem versicolorem, ex iis quas ex mari recuperaveram. Is accipit gratus. Post triduum video eum hâc veste fulgentem: colorum splendor, qui aliquantum erat immutatus, integer redierat. Interrogo eum Anglicē, unde hoc miraculum? Ridet ille, laetaturque, sed linguâ nequit explicare. 245. Necnon omisi narrare, lacernam propter nocturnum praesertim frigus utrique me dedisse; id quod libentissime accepēre. Etenim Secutor, qui ambulare nequibat, frigus si quod erat, graviter persentiebat; quare accuratiùs eum protegebam; et sane gratus animi videbatur. Ego autem multis signis doceo, illos inter se amicissimos esse debere. 246. Tandem Elapsum in cymbâ mecum colloco, post matutinam pluviam. Mensis fortasse Februarius erat, serenum coelum, mare tranquillum. Ad tertium remigo sĭnum, ubi horrendum illud epulum vidi. Tum subit animum, foedas reliquias non esse amotas: nec fallebar. Ipso in loco ossa trucidati viri albescebant. Carnis reliquias aut aves aut insectae aboleverant; sed calvariam humanam quivis noverit: item spinam dorsi atque alia. Elapsus, pietate (credo) gentiliciâ motus, arenâ manibus corrasâ, omnes has reliquias quamvis moerens defodit. Mox ad alias res convertimur. Arbores ille magno contemplatur gaudio, fruticesque explorat diligentissime, folia multa asportat. 247. Ne longus sim, ut primùm verbis explicare poterat, plurimos indicabat mihi fruticum atque arborem usūs: hinc et oleo et funibus cito abundabam. Ex humili quodam rubo oleum hic mihi extraxit, itaque non jam confugiendum erat ad ricinum. Mox tria magni pretii indicavit legumina, inter humidiora convallis; primùm, rapa maxima et optima, nostratibus solidiora et suaviora; deinde, quiddam e fabarum genere, grande ac bonum sane. De Ægyptiorum fabâ audivi. Nescio an haec et illa consimiles fuerint. Tum genus quoddam, ut putabam, cucurbitae; sed formâ fere cylindricâ, velut pulvinulum, colore purpureo, optimâ cucumi praestantius. Postea īdem oryzam detexit humidis in locis, quos ego evitaveram. Porro gossypium mihi retexit. Ex aliis rebus stuppas quasdam vel villos extraxit, cannabi vel lino pares.

248. Aliam quandam rem voluit Elapsus me docere, sed intelligere nequibam. Grandiores aliquot aves, quas ego phasianis rettuli dum propiùs praeter volant, ille manibus plaudens columbas et capras esse dicit. Primò sic interpretatus sum, ut diceret has edules esse, ut carnem columbinam et caprinam. Posteà explicatum est, has aves posse domari et mansuescere, ut capras columbasque meas: de quô seriùs narrabo. 249. Itidem de palmis multa ille me docuit. Equidem noveram alias esse nuciferas, quas cocos appellabam; alias phoenices, vel dactyliferas, nanas illas quidem meâ in insulâ. Jam disco, tertium genus ét funiferum esse et saccharum praebere; caryotum appellari audio. Mollissimi fiunt hinc restes, tanquam lora optime depsta, qui propter capistra jumentorum aut cingula possunt adhiberi, necnon propter balteos. Attamen ex aspero nucum villo robustiores contexuntur funes, crassae tegetes, scōpae rigidae. 250. Quartum dixit esse oleïferum; id quod in Braziliâ quoque audieram; anne prorsus eadem arbor sit, nescio. Quintum porro nobilissimum, robore procerissimo et optimo, cujus folia pro umbellâ essent. Denique ex tribus generibus ad minimum, oleum, vinum, saccharum, ab uno ceram, ab alio farinam optimam, provenire. Sed me juvabat, unumquidque inde sumere, unde minimi esset laboris. 251. Tam cito tot res Anglicē Elapsus didicit, ut crederem posse me jam, hôc ministro, scapham reducere. Equidem in hortos eum deduxi, ubi multa me docuit: sed melius arbitrabar, ad reducendam scapham, Secutoris opperiri vires. 252. Ille ex vulnere convalescebat, et summam mihi demonstrabat reverentiam. Ut primùm sine periculo reptare poterat, ad focum accedebat, rem culinariam observabat, paulatim ipse coquebat, et quae Anglicē dicebam, coepit intelligere, etsi pauciora cum eo locutus eram, quam eum Elapso, qui mihi erat socius laborum. Glans plumbea sine dubio e crure ejus exierat: nihil intus remansit, quare simplicior erat ejus curatio, donec solide convaluit.

253. Quodam die Elapsus vitreas illas bullas capris detrahit, et, humillime me veneratus, meo collo circumponit. Ego ridens dolium ei ostendo, ubi plures habeo bullas; mox detractas collo meo capris paro reddere. Ille verò reclamat, obtestatur: tunc e dolio aliquas delegit, quae lucentissimae videbantur; has significat mihi convenire. Minores quasdam ac minùs fulgentes suo collo suspendendas rogat. 254. Quanquam primò irridebam, mox video rem non esse contemnendam. Non barbari sōlum, verùm omnes homines regem suum vel imperatorem insignibus imperii decoratum volunt. Majestati meae conveniebat, ut regium aliquod insigne gestarem. Itaque demùm his bullis, quas pro regulorum Afrorum lenocinio imperaveram, egomet regium quiddam inesse opinor. 255. Si autem in regno meo ad res ordinandas gradūs quosdam honoris constituam, Elapsus sine dubio summus minister regius esse debeat, et secundariis gemmis fulgere. Ingenium quŏque ejus versutius esse et capacius quàm Secutoris cognoveram, ut erant hi viri valde dispares. 256. Elapsus gracilis erat, procerus, amplâ fronte, micantibus oculis, vultu valde mobili, ore autem suavissimo. Secutor humeros latior erat, minùs procerus, genis plenioribus, vultu non malo illo quidem sed tardiore. Crura, brachia, crassiora quàm Elapsi, qui quidem vix summas suas vires attigerat. Hunc credidi tria et viginti annos aetatis habere, Secutorem triginta vel amplius. Ut, quae mei vicarius Elapsus juberet, Secutor obediret, profore credidi, si Elapsum quasi magistratûs insignibus decorarem. Itaque monilia illa, majora et minora, mihi atque Elapso comprobavi. 257. Inter haec re fabrili Elapsum exerceo, usumque doceo omnis meae supellectilis. Jam intelligebat omnia fere quae dicerem, sed loqui vix conabatur, praeter aliquot vocabula negandi, affirmandi, approbandi, interrogandi. Artem ego ferrariam neque exercueram neque multum fortasse solus potuissem: sed quum ille de ferramentis curiosum se demonstrat, nova me ambitio capit, si forte, his ministris, ars quoque illa mihi serviat. Nunc explico tantùm, per ignem et malleum rem confici. 258. Barbarorum uterque contexendis viminibus, juncis, arundinibus, cannis, valde excellebat. Quidquid hujus modi ego confēci, erat sane inhabile. Jam vero illi magnam mihi vim qualorum, corbium, fiscorum rapide contexunt, Elapso materiem harum rerum comportante; necnon, quod praesertim mihi cordi erat, idoneas perficiunt caligas textiles. Ut aquam excluderent, res nullius momenti videbatur, si lapidum ac saxorum asperitates, necnon insectas defenderent. 259. Secutor autem in re coquinariâ excellebat. E cocorum nucibus placentas delicatissimas, item quasi florem quandam lactis, faciebat. Pisces, dioscoreas, manioces, bananas, plurimas nuces ita condītas proferebat, ut nihil supra: etenim pro condimentis habebat ananassas, zingiberim, piper et alia aromata, saccharum e palmis et oleum vel optimum. Mox, postquam inter silvas vagari potuit, aves plurimas insidiis capiebat; unde nullo nitrati pulveris dispendio, suave habebamus epulum. Porrò fruticem invenit, cujus foliis in sole desiccatis aquam aspergebat calefactam: horum jus tepidum, saccharo admisto, praesertim cum flore coci lacteo, gratissimum fuit. Potionem foliaceam appellabam. 260. Saepius mecum deliberavi, anne satis tuto sĕcures penes hos viros relinquerem: video tamen, si quid in hâc re sit periculi, id fortiter dissimulando optime defendi. Si suspicionem fassus ero, pravum consilium ipse submonebo. Tela omnia amŏvere, quae possint esse lethalia, prorsus non possum. Si (quod minime est veri simile) ambo homines in me conjurabunt, fortasse vix potero servari; nam igniaria mea tela surripient. Sed nisi conjurabunt, alteruter mihi auxiliabitur: nec credo alienari posse amborum animos, dum majestatem ac vim meam benignitate tempero. 261. His rebus perpensis, quia lusus corporeus mentem levat, ludum gladiatorium decerno. Etenim si redeant barbari, si depugnare cogamur, meos viros velim totidem barbaris longe praestare; at si neque suas habeant sagittas neque fusili plumbo exerceantur neque gladiis bonis rem gerant, inferiores barbaris fiant. Igitur Elapsum protenus, Secutorem simul ac sanitas permisit, gladiatoriam doceo artem.

262. Vimineis quibusdam munimentis caput, humeros, crura protegimur, ut magnâ vi possīmus sine periculo caesim ferire; et effusos ex ictibus habebamus risūs. Postea ludum variabam, ne ullâ ratione pugnandi deficerent. Sane ventrem, pectus, vultum protegere, si hostis punctim petat, longe difficilius est. Spissâ tegete ac larvâ robustâ armaturam concinnavi; sed ipsi viminea scuta fecerunt, quae, laevo brachio gestata, ictūs repellerent. Video tamen hanc ludi formam, quantumvis obtusum sumas pro gladio baculum, oculis et ventri esse periculosam. Psittacus autem re gladiatoriâ abhorrebat cunctâ, multoque cum ejulatu absiliebat. 263. Mox Secutor, qui suum retinebat arcum atque aliquot sagittas, pennis anatum ac ferreis clavis vult sagittas novas fabricari. Ipsius sagittis mucrones ex piscium ossibus erant, nam ferri suâ in gente exstabat nihil. Clavos eos quotquot maxime viderentur idonei, libens dono; is autem valde peritum se ostendit, quum insuper limam et cultrum operi commodo. 264. At ego vel parvam catapultam magno arcui longe anteponebam, pigebatque me quòd pessulum ejus tractorium chartâ describere, nedum ligno fingere, tam difficile videretur. Sed calamis et chartâ designando meditor, experior, donec pessulum cum talo suo tandem recte excogitaverim. 265. Tum caprarum cornua, quae reservaveram, exquiro, et idoneum proponens stipitem caedo, sculpo, terebro: denique mollissimo e ligno, satis magnâ cum diligentiâ, rude et grande constituo exemplar: quo viso totam rem intellexere. Itaque ipsis opus remisi elegantius perficiendum; nec spe meâ falsus eram, nam catapultas haud spernendas pòst paùlo confecerunt. Ego autem glandes idoneas e plumbo confeci, sed spicula avebam.

CAPUT (X.) DECIMUM

266. Circiter id temporis statui scapham, si possem, reducere, ne vela prorsus corrumperentur. Elapsus autem jam satis intelligebat, quid juberem. Malleum, clavos, serram parvam, argillam vitreariam,²² acūs sarcinarias, funiculos, velorum aliquot lacinias, in mulctrali composui: haec Elapsus portat. Ego cibum, poculum, cultellum, pistolas porto. Flumen convallis vado transivimus, saxis adjuti modicis, quorum ope credebam pontem sine magno opere posse construi. Sic breviore cursu ad scapham pertingimus. 267. Primùm vela expando, inspicio, tento: tribus in locis valde infirma esse opinor. Denoto, ubi resarcienda sint: id Elapsus strenue perficit. Intereā mulctrali aquam pluvialem marinamque scaphâ exhaurio: fructus in aquâ putrescentes vehementer aversor: subtùs invenio solida omnia, nec quidquam rimarum esse timendum. Fabri ope non egent tabulae; itaque perfectis velis ingredimur. 268. Aura, sicut expectaveram, adversa erat. Remigamus ex ostio, dein expansis velis, ad dextram excurrimus, gubernante Elapso, id quod optime calluit: ego jubeo et vela rego. Ut primùm deflectendum in terram opinor, exclamo “Ad sinistram!” et protinus torqueo vela. Obedit ille: scapha optime convertitur: tunc praecipuus meus decessit timor. Sine ullo periculi sensu primum illud exsuperamus promontorium, quamvis adversante vento, postea celeriùs proficiscentes praevertimur, denique littus intra cautes legimus usque ad portum meum, ubi in navale scapham laetus repono. 269. Ego autem Elapsum interrogo, “Anne bona sit scapha?” Responsum exspectabam, “Sic, sic;” vel “Bona, bona:” sed admiror, quum ille clare ac deliberate respondet, “Bona non est; bonam faciemus posthàc.” Iterum interrogo, Cur? Is verò quasi novam vōcis facultatem exhauserit, nihil respondet nisi, “Sic.”

270. Quod cibos collegeram et sēvĕram longe amplius quàm quod mihimet, uni viro, erat opus, sāne gavisus eram: sed quum Secutor, injussu meo, in agello meo novam operam inciperet, iracundiùs paullò rationem ejus rei reposco. Is humillime mănibus ac vultu deprecans, “Sic optime” esse confirmat. Ego vero gaudeo, quòd, tardior ingenior qui visus erat, per se possit bonas operas excogitare; nec diu est, quum video, in hortulo eum pariter atque in culinâ fore utilem. Jumentis ĭdem gaudebat; inde spes mihi, fore ut ex diversis famulorum ingeniis cumulatior proveniret opera nostra. 271. Ut primùm, sanato crure, natare ausus est, admodùm gestiebat; nam propter tepōrem maris, nigritae omnes natandi sunt studiosissimi. Equidem post primum illum diem nunquam in ipsum mare me committebam, ne intra cautes quidem; tanta me timiditas in solitudine invasit: in portu modò natabam. Sed cum Elapso etiam inter fractos fluctūs amabam ludere; mox aquâ, velut telo, inter natandum, aves grallatorias petebamus, quô in ludo acerrimum se Secutor ostentabat. 272. Oleo jam abundans, saponem facere volui; nec poteram Secutori, quid vellem, explicare. Algas vere marinas plurium generum cremavi: earum cineres oleo admistas igne lentissimo percoquebam, aquâ calidiore circumpositâ. Item e mangarum fructu quum spissum quandam extraxissem rēsīnam, hanc oleo commistam itidem decoxi. Post aliquot experimenta, duobus modis saponem non ita mălum confeci: tum omnem rem perspexit Secutor, meque in sapone componendo facile superavit. Usum autem saponis edocui, atque exinde in curando corpore utebar. 273. Rideo sane, quum video quantâ ille superbiâ aurigam se e trahâ jactet, in vilissimo quodem scamillo sedens, tribus jumentis vectus. Ceterùm omnia quae imperaverim, recte perficit, usuque trahae impetrato, multas reportat radices cum ipsarum humo: has dividit aut circumcīdit, fimum curatissime ingerit; demùm satis magno cum labore amplum facit seminarium. Tum mecum arguo, si nimium praeparetur cibi, id minime culpandum, quoniam tres viri vesci e meo oportebit: item industrios homines non e suis laboribus effugituros; jam pro patriâ adoptasse hanc insulam. 274. Elapsus quoque suas inveniebat operas: atque ego, dum uterque mihi, quidquid jubeam, obediat, gaudeo quòd liberrimâ utuntur diligentiâ, neque socordiae sint amantes. Tamen ne subitò defessi concĭdant, saepius excogitabam, aut ludo aut varietate, levamenta laboris. Remigando, piscando, gladiatoriis ludis, natando quotidie, telis et catapultâ, ordinarium opus variabatur. 275. Tunc autem texendo vel plicando praesertim exercebat se Elapsus, nec quidnam conficeret, satis intelligebam. Ex cannis diffissis quasi tabulas complicat arcte reticulatas, juncosque sic internectit, ut foramina concludat. Levissimum sane erat opus, quamquam firmum. Artem ejus admirans, quaero tandem, quorsum haec spectent. Respondet, “Propter scapham, sed ferro quŏque opus esse.” 276. Amplius interroganti, totum suum propositum explicat, partim verbis, partim rem ipsam demonstrando. Ait, scapham in fluvio esse non semper malam, in mari cum velo plenam periculi; quippe quae neque fluctūs neque vim venti tolerare possit. Duplex opus scaphae esse addendum. Ne fluctus a fronte supercurreret, erigendam tanquam loricam in prorâ, dein praeter latera quasi alas expandendas, sed has firmandas ferro. Id mihi esse curandum, se paraturum cetera. 277. Admirabar hominis ingenium, nec tamen proram praealtam approbabam; ille vero negat sine his rebus vela profore. Mox ingemo, nescius quare, quorsum, quando, in magnum mare sim invasurus. Sed memet objurgo: Cur tandem, priusquam hi viri ad te venerunt, tu tantopere hanc scapham fovisti? Agnosco oportere, in casūs necessarie incertissimos, scapham quàm robustissime reconcinnare, vēlis idoneam. Itaque de ferrariâ re etiam atque etiam commeditor, modò chartâ delineans, modò ipsa ferramenta colligens, comparans, examinans.

278. Inter haec libet cum Elapso caprorum scopulos visitare. Equidem semper timidus fueram, quoties ibi forem, (nam inter saxa prospicere nequibam) ne novum quid atque infestum latens subitò ingrueret. Fateor me, dum solus manebam, timidiorem indies factum. Minùs minùsque me in densos arctosque locos volebam committere; sed aperta amabam spatia, ubi cuncta longe possem prospectare: idcirco quoque minùs inter saxa caprina pervaseram. Nunc cum Elapso fortiorem me gerens, cum pistolis prodeo: ille sicam gerebat: explorare, non venari volo. Ascendimus tramitem; verna prata floribus suaveolentia praeterimus; locos notos recognosco. Mox longiùs penetrans, ab excelsiore quodam saxo repente novum gratissimumque video prospectum. Lacus longissimus, quasi amnis flexuosus, per plura millia passuum in fronte jacebat. Aquas quasdam vicinas anteà notaveram; jam agnosco aut membra hujus fuisse lacûs, aut ejus quasi cisternas naturales. In orâ erant herbae fruticesque viridissimi, uberrimum mitibus bestiis praebentes alimentum. Circa surgebant acclives scopuli, quibus decurrentes sine numero rivuli lacum replebant. Maxima vis hîc versabatur aquatilium alitum tanquam suâ in domo. 279. Dum haec me valde excitant, Elapsus antiloparum gregem viderat, magnâ cum delectatione: mihi in paludes aspicienti illud jam succurrit, fortasse has ejus esse generis quod palustre appellatur. Sed nolo eas perturbare, atque ad mare potiùs duco, ubi juga montium altiùs assurgebant. Lacum a septentrionibus circumeo, inde pergens mare versùs. Tandem, per scopulos enisi, mare non longe videmus, sed descensu asperrimo a nobis divisum. Subjacebat ora terrae, longula, palmis praesertim abundans; sed rupes ulteriùs ipsas in undas videbantur se praecipitare. Nullum sane portum hâc in orâ dispicio, quod orientem versùs patebat. Circumversi, sed mare despicientes, redimus domum. 280. Ego verò, quanquam augescebant imbres, operâ ferrariâ identidem exercebar. Incudem, folles, malleos, forcipes, e re tormentariâ navis nostrae habebam. Fornacem de novo, famulis meis adjutus, decrevi exstruere, lateritiam materiem residuam adhibens. Carbones e ligno parare uterque probe calluit. Mox, Elapso folles exercente, ego ac Secutor ferreolos calefactos tundebamus. Etiam calidum frigido pertundere docebam, dum Secutor forcipem tenet. Sic virgae ferreae, quales propter scapham postulabat Elapsus perficiuntur. Aliud post aliud paullatim conamur; primò multimodis clavos ferreos mutabamus, – in hamos, in annulos, mox in spicatos annulos; sic plures in formas discebamus ferrum fingere. Tandem illi, re totâ perspectâ, significant, meo labore non jam esse opus: se hujus artificii esse compotes. 281. Inter haec, magno sum dolore afflictus, occiso psittaco. Hunc accipiter quidam incautum excepit, neque ego ulcisci poteram, quanquam strepitum carissimae avis audiens. Sed antequam ignipultam attinerem, hostis cum praedâ evanuit. Hanc sane rem aegerrime tuli. Quod postquam animadvertit Elapsus, solari me volens, psittacos non bonas esse aves dicit, alias quasdam longe meliores; neque dolendum esse, quando tanta mihi superesset avium pulcerrimarum atque utilissimarum varietas, quae velut caprae aut columbae cibatum ab homine accipere vellent. Tunc memini, eum tale quid de phasianis illis dixisse; mox interrogando comperio, ipsas has aves facile mansuescere et ova parĕre plurima: id quod libenter audio. Tum Secutori denuncio, si aliquot harum avium possit insidiis capere vivas, id mihi fore gratissimum.

282. Plurima per imbres parabamus. Catapultas indies perfectiùs figurabant: loricam ego et alas scaphae summâ curâ maturabam. Scilicet Elapsus bitumine quodam opus suum perunxerat, ut aquam rejicerent junci cannaeque: a me postulabat ut compagem totam firmiter conjungerem. Alia quaedam in melius novabam, quae longum est dicere: – de supellectile tractoriâ, item de arcīs penariis. Famuli autem mei operas quasdam inter se exercebant, de quibus non consulebar. Id me non conturbat, quoniam industrios sentio. Inter imbres pabula vel ligna colligunt, folia, cannas, alia reportant, fimum humo ingerunt, gregi inserviunt, natant, remigant, gladio vel telis se exercent. Sic dies praetereunt celeriter. 283. Jam Secutor ad me venit, veneransque humiliter ait, “Pessimos esse lepŏres: velle se occīdere.” Dioscoreas et maniocas ostendit, non corrosas modo, sed ex humo evulsas. Lepores si supra sint, “bonos” esse ait, sed “infra non bonos.” Etsi parùm bene loquebatur, intelligo quid velit, et video non esse absonum. Attamen vexare mitissimam gentem, quam egomet tanquam colonos deduxeram, id nimis crudele puto. Tandem, multùm reluctatus, escâ atque blanditiis veteres mansuetosque parentes capio, et in pristinam caveam concludo. Ceteros ad arbitrùm Secutoris abigi aut occīdi patior. 284. Duorum jam ministrorum operâ adjutus, paullò amplius poteram litteris me dare: id vero ipsum illi mirabantur. Aliquando quasdam res iis e lĭbro legebam, si quid possent intelligere: pòst paullò id eos penetrabat altiùs. Nempe videbant, sibi esse aut suam aut senum aliquot quibuscum vixissent sapientiam; me ex libro plurimorum cognitiones ad libitum meum haurire. 285. Quoniam neque librorum habui copiam, neque otium iis esse poterat, litteras docere supervacaneum credidi; sed libere colloquebar multis de rebus. Illi autem, arrectis animis, studiose auscultabant. De meis fortunis aliquot res enarravi, denique de naufragio. Magnitudinem demonstravi navĭs et uberem rerum copiam, quam ex meris ruinis excepi. Talia dum narrabam, illi textilia continuabant opera et linguae meae indies fiebant intelligentiores: id quod maximi sane erat momenti.