Kitabı oku: «Müşfiqli günlər», sayfa 2
Qardaşım belə bir şair ailəsi ilə dost olduğu üçün fəxr edirdi.
Bizim ailədə şairə, ədibə xüsusi hörmət var idi. Bu hörmət atam Yaznalının sayəsində idi. O, Aşıq Ələsgərin yaxın dostu olmuşdu. Hərdən özü də qoşma deyərdi.
Bir dəfə qardaşım Bakıdan Gəncəyə qayıdan vaxt Mirzədən xahiş edir ki, yay tətilində Mikayılı özü ilə bizə gətirsin. Mikayılın ilk dəfə Gəncəyə, bizə qonaq gəlməsini xatırlayıram. Qardaşım Mikayılı hamımıza təqdim etdi:
– Bu qara bala da, sizin qardaşınız olacaqdır, – dedi. – Əgər məni sevirsinizsə, Mikayılla həqiqi qardaş olduğunuzu isbat edin.
Anam evə gələndən sonra qardaşım üzünü ona tutdu:
– Anacan, bu oğlanı özümə qardaş gətirmişəm. İndi Mikayıl həm Mirzənin, həm də mənim qardaşımdır.
Anam Mikayılın ata-anasını kiçik yaşlarında itirməsinə çox mütəəssir oldu. Mikayılı balası kimi bağrına basıb öpdü: – Atalar üç deyib, oğlum iki idi, indi üç oldu, – dedi. O gündən, doğrudan da, Mikayıl bizə, biz də Mikayıla elə isinişdik ki, sanki Mikayıl bizim ailədə doğulmuşdu.
Yay fəsli yenicə girmişdi. Biz Ermənistanın Basarkeçər rayonunun Böyük Məzrə kəndinə gedib, orada Sona bulağının üstündə alaçıq qurduq. Hamımız hiss edirdik ki, Göyçənin füsnkar gözəlliyi, sağlam təbiəti yeniyetmənin diqqətindən qaçmır. Çox vaxt hamımızdan ayrılıb, əlində qələmdəftər, çayların kənarında, qayaların üstündə oturub güllüçiçəkli dərələrə, dağlara məftunluqla baxa-baxa xəyala dalar, hərdən nəsə yazardı.
Bir dəfə Müşfiq atamın Aşıq Ələsgərlə dost olduğunu eşitdi. Ondan sonra atamdan əl çəkmədi. Atamın sinəsi xalq nağılları, bayatılar, atalar sözləri ilə dolu idi. Aşıq Ələsgərin çox qoşmalarını əzbərdən bilirdi. Özünün də yaxşı səsi vardı. Atam həmin qoşmalardan ahənglə oxuduqda Mikayıl sevincindən özünü itirərdi. Tez qələm-dəftər götürüb: – “Əmi, xahiş edirəm onları bir də de, yazım” – deyərdi.
Bizim qaldığımız yer Göyçə gölünə yaxın idi. Tez-tez gölün sahilinə gəzməyə gedərdik. Müşfiq hər il bizimlə Göyçəyə gedəndə sevinərdi ki, Göyçə gölünü bir də görəcək. Mikayılın əlyazmasından bir şeir dəftərçəsini yadigar saxlamışam. Qismət olsa gətirib uşaqlıq şeirlərindən oxuyaram”.
Müşfiqin barəsində onun xalası oğlu Ağakərim Kərimov da bu yaxınlarda mənə kiçik bir xatirə danışmışdı. Həmin xatirəni də oxuçulara çatdırıram: “ Mən mollaxanada oxuyanda, Müşfiq 8–9 yaşlı uşaq idi. Bir dəfə mənimlə mollaxanaya getdi. Məktəbdən gəldikdən sonra mollanın dərs deməyini, mollaxananı lağa qoyub gülməyə başladı: “ Məktəb nə məktəb, molla nə molla! Adamın lap bağrı yarılır”, – deyib mənə mollanın yanına getməməyimi məsləhət gördü. Hələ bir həcv də yazdı. Həmin həcvdən yadımda bu sətirlər qalıb:
Uşaq əyləşib yerə,
Cındır həsir – dolu birə,
Belə molla yerə girə!
De görüm bu molla–
Hara mollasıdır?
Yoxsa, bu molla qara mollasıdır?
Mollaxana haqqında yazdığı bu həcvi eşidəndə, qohumları təşvişə düşür, nənəsi Qızqayıt Mikayılı yanına çağırıb, ona öyüd-nəsihət verməyə başlayır:
– Ay bala, yetim uşaqsan, özünü də, bizi də işə salarsan. Molla eşidər, sənə küfr oxuyar, deyər: oxşayıb oxşamışlarına. Mollaxananı heç atan Mirzə Qədirin də görməyə gözü yox idi. Ona görə də gedib “Səadət” məktəbində uşaqlara hər cür elm öyrədirdi.
Mikayıl isə: – Nənə, mən Cəfər kimi şair olacağam, – deyib özünəməxsus bir hərəkətlə onun şeirini dedi:
Əgər bütün bəşəriyyət ədüvvi-canım ola,
Ürək süqut eləməz aldığım mətanətdən.
Ricavü xəvfə məkan vermərəm gər alimlər
Min il də vəz edələr dəhşəti-qiyamətdən.
Qızqayıt xala fikrə gedər və deyərdi: – Cəfərin yolu ilə gedəcəksənsə, evimiz yıxıldı. Elə sizləri yoldan çıxaran Cəfər kimi adamlardır. Məgər Cəfər az əzab çəkir, onu gündə Dumaya çağırırlar. Bax, Cəfər bu gecə qardaşı oğlu Heydərin toyuna getmişdi. Hələ də gəlməyib, Şahbikə səhərə kimi yatmayıb. Axırda öyrənib ki, Cəfəri Dumaya aparıblar. Səni də Dumaya apararlar. Yetim uşaqsan, mən də bu ağrıyan ayaqlarımla sənin dalınca gələ bilmərəm.
“Lakin bu kimi sözlər Müşfiqin əqidəsinə uyğun gəlmirdi. O, çox cəsarətli olduğundan sözü üzə deməkdən də çəkinmirdi. Nənəsini başa salmağa çalışırdı ki, o, ancaq şair olacaqdır. Uşaqlıqdan şeirə belə həvəs götərən Mikayıl sözün əsil mənasında çoxlu şeirlər yazırdı. Ancaq o vaxt şeirlərini toplayıb saxlamamışıq. O, öz hafizəsinə arxayın olduğu üçün hər şeiri köçürməzdi”.
M. Müşfiq bir dərəcəli 10 №-li məktəbdə Şəmsi Bədəlbəyli (Azərbaycan SSR xalq artisti) ilə üç il eyni sinifdə parta arxasında oturmuş, birlikdə oxumuşdu. Onun da xatirələrindən məlum olur ki, Müşfiq hələ lap uşaq yaşlarından şeir yazıb məktəbin divar qəzetində “Yel döyən oğlu Səba yel” imzası ilə dərc etdirmişdir.
Bir axşam rəfiqəm Pirayə sevinə-sevinə mənə yanaşdı.
Onun üzündə qeyri-adi bir təbəssüm və həyəcan vardı.
– Dilbər, sənə şad xəbər verəcəyəm, – dedi.
Mən sual dolu gözlərimi ona dikdim.
– Sənə Müşfiqdən məktub gətirmişəm, al!..
Yerimdə donub qaldım.
– Nə oldu, Dilbər? Al oxu, görək nə yazıb!
Məktubu bərabər oxuduq. Müşfiq ilk görüşümüzdən aldığı təəssürat əsasında iki şeir yazmışdı. Sonralar həmin “İşidir” rədifi qoşmasının yaranma tarixini mənə danışdı. Sən demə, müsamirədə olduğumuz gecə, mən, sinəmə düşən uzun qoşa hörüklərimi geri atanda, Müşfiqin üzünə toxunubmuş. (Bəlkə də toxunmayıbmış.) Ancaq o, məni inandırmağa çalışırdı ki, guya o günü onu ətirli bahar küləyi vurmuşdu… Həmin qoşma belə idi.
Xayır, hörüklərin deyildir ilan
O əski şairlər söyləmiş yalan,
Məni xəyal kimi ayağa salan, –
O coşğun dalğalı telin işidir…
“Ədəbi sevgi” şeirindən həmin gecəni xatırladan misraları da oxucuların nəzərinə çatdırmaq istəyirəm:
Xatırla, sevgilim, bir axşam çağı,
Yandı gözlərimdə eşqin çırağı.
Saçlarından ilham aldığım zaman,
Sardı gözlərimi incə bir duman,
Nə yüksəyi gördüm, nə də alçağı.
Şeirlər xoşumuza gəldi. Məktubun sonunda Müşfiq mənə öz səmimi hiss və məhəbbətindən yazırdı.
Pirayə mənim üzümə mənalı baxıb dedi:
– Hə, nə deyirsən, Dilbər? Müşfiq kimi oğlanın ürəyini qırmaq olmaz!
Mən iki yol ayrıcında qalmışdım. Pirayə birdən boynumu qucaqlayıb üz-gözümdən öpdü və dedi:
– Olmaya tərəddüd edirsən, Dilbər? Mən Müfiqi yaxşı tanıyıram. Ona inan! Onun məhəbbəti sənin əsil səadətindir.
Mən Pirayəyə öz minnətdarlığımı bildirdim. O gecə yuxum ərşə çəkildi. Oxuduğum kitablardakı aşiqlərin surətləri bir-bir gözlərimdə canlanmağa başladı. Onların arzuları, düşüncələri, keçdiyi həyat yolları, aqibətləri haqqında düşündüm. Müşfiqi və özümü onlarla müqayisə etməyə başladım. Nə mən, nə də Müşfiq onların heç birinə bənzəmirdik. Bizim sevib-sevilməyə, gələcək müqəddəratımızı özümüzün həll etməyə hər cür imkanımız və ixtiyarımız var idi. Mən Müşfiqin səmimiyyətinə və sədaqətinə inanırdım. Bəs məni susmağa vadar edən nə idi? Yoxsa bu məhəbbətin mənim təhsilimə mane olacağından qorxurdum?
Mən uzun zaman onun məktublarını cavabsız qoyar, görüşünə getməz, gedəndə də rəfiqələrimlə gedib tezcə qayıdardım. Bunun səbəbi, bəlkə o idi ki, bu gənc şairdə mənə olan ciddi, mənalı və dərin məhəbbəti birdən-birə dərk etmirdim…
Müşfiqin dayısı Ağamehdigil mənim rəfiqəm Zibanın böyük bacısı ilə bir həyətdə yaşayırdılar. Bir gün Ziba seminariyada mənə yanaşıb dedi:
– Müşfiqin dayısıgil bahar bayramı şərəfinə məclis düzəltmişdilər. Bizi də dəvət etmişdilər. Müşfiq də mənim yanımda oturmuşdu. Məclisin şirin yerində gördüm tutulub. Mən ondan bunun səbəbini soruşdum. Dedi:
– Dilbər yadıma düşüb, gərək gedəm görəm. Məclisdəkilərə səhhətinin pis olduğunu bildirib onlardan üzr istədi və məclisi tərk etdi.
Sonra Ziba ərk ilə mənə baxıb dedi:
– Dilbər, Müşfiqi incitmə. O, səni tez-tez görməyəndə darıxır, bir yerdə qərar tutmur. Şair qəlbi kövrək olur. Onunla ehtiyatlı ol.
Bu söhbətdən bir neçə gün sonra Ziba yanıma gəlib Müşfiqin məni çağırdığını dedi. Mən onun sözünü yerə salmadım. Küçəyə çıxanda Müşfiqin necə həyəcan və narahatlıqla yolumu gözlədiyini gördüm. Məni görən kimi sevindi və irəli gəldi. Görüşdük. Baxışları küskün, çöhrəsi dalğın idi. O, birdən mənə elə baxdı ki, sanki, baxışlarından üstümə qığılcım yağırdı. Lakin düşündüyüm kimi olmadı; məni çox mehriban və səmimi dindirdi:
– Necəsən, Dilbər?
– Çox sağ olun, yaxşıyam. Bəs siz necəsiniz?
Mənə elə gəldi ki, sualımın cavabında umu-küsü edəcək. Lakin o, ürəyindən keçəni gizlədə bildi.
– Niyə, pis deyiləm, – dedi. – Baxışlarını ətrafda dolandırıb birdən mənim üzərimdə saxladı. – Dilbər, əgər vaxtın varsa, gəl Pionerlər bağına gedək. Sənə deyiləsi çoxlu sözüm var.
Mən getmək istəmədim. O, təkid etdi:
– Məktubumu aldınmı?
– Bəli.
– Bəs niyə cavab yazmadın? – Şair məktubuna cavab yazmaq o qədər də asan deyildir.
Sözlərim Müşfiqin eynini açdı.
– Mənim məktubumun cavabında ürəyin nə istəsə yaz, – dedi.
Mən gülümsündüm.
Biz ətrafında gül-çiçək əkilmiş fəvvarəli hovuzun yanındakı skamyaya çatdıq.
– Bəlkə, bir az oturaq, Dilbər?
– Nə deyirəm…
Yaşıl budaqların çətiri altında əyləşdik.
– Dilbər, bilmirəm sən niyə mənimlə belə soyuq rəftar edirsən? Mənimlə danışanda rəngin allaşır. Özün də ayağının birini həmişə qaçaq qoyursan. Dilbər, sən bilirsən ki, mən səni sevirəm. Yoxsa mənim sevgimi özünə layiq bilmirsən?
Mən dinmədim. O, sual dolu baxışlarını üzümə zilləyib dedi:
– Mən sənin gözlərinə məftunam. Bir gözün rəhmə gələndə, o biri ona düşmən olur. Bu, nədəndir?
O, birdən yerindən qalxıb, önümdə dayandı. Onun bu hərəkəti mənə qəribə göründü. Mən indicə onun nəsə edəcəyini düşündüm. Yalvarış dolu baxışlarını üzümdən çəkmədən bu şeiri dedi:
Qara qaş üstünə tökər qarını
Nərgiz gözlərindən məni ayırsan.
Mənim ümidimin qapılarını
Neçin gah açırsan, gah qapayırsan?
Müşfiq şeiri elə bir ahənglə oxudu ki, ürəyim yarpaq kimi titrədi.
– Müşfiq, sən elə hər sözə şeirlə cavab verirsən?
– Dilbər, şeir mənim həyatımdır. O, həmişə pərvazlanmaq istəyən bir quşa bənzər. Sən isə bu quşun əbədi qanadısan!
Mən qeyri iradi onun gözlərinə baxdım.
– Niyə birtəhər baxdın, Dilbər? Olmaya sözlərimə inanmırsan?
Mən gülümsündüm.
– Söhbətimiz uzandı, mən isə məktəbə gecikirəm. İcazə versən, gedərəm.
– Nə deyirəm, get. Ancaq səndən bir xahişim var.
– Buyur, – dedim.
– Xahiş edirəm, tez-tez görüşə gəlməyə razılıq verəsən.
– Bir şərtlə!
– Hər nə desən göz üstədir, söylə görüm şərtin nədir?
– Görüşümə gələndə təzə şeir gətirməyi unutma.
Mən, sanki bu sözlə ona dünyanı bağışladım.
– Sən görüşə gəlməkdə ol, mən o qədər şeir gətirərəm ki, oxuyub qurtara bilməyəsən. İstəsən səni lap şeirlə bəzərəm.
O, iti nəzərlərlə başdan ayağa məni süzdü və baxışlarını yaşıl budaqlara zillədi. Mənə elə gəldi ki, onun xəyalı bir anlıq harasa gedib qayıtdı. Təbəssüm dodaqlarını tərk etdi. Baxışları qatılaşdı. Onun bu halı mənə çox qəribə göründü. Birdən mənə tərəf döndü:
– Dilbər, xahiş edirəm incimə, – dedi, – ürəyimə bir-iki sətir gəldi, qoy deyim.
– Heç şeirə xahiş olar? – dedim.
Mehriban nəzərlərlə yenə də üzümdə gəzdi və bədahətən bu şeiri dedi:
Sevgilim əyninə yaşıl geyinmiş,
Sallanışı sərvi-çəmən kimidir.
Bu bənzətmə bir az üzdən olsa da,
Tamamən görkəmi səmən kimidir.
Nə arzu eyləsən könlümdə vardır,
Eşqimin səhəri bir ilk bahardır.
Ona könül verən nə bəxtiyardır,
Fikrim, hissim tazə gülşən kimidir.
Müşfiqin ürəyi yarpaqdan incə,
Titrəyir bir xəfif rüzgar əsincə
Məşuqun ayağı haraya dəysə,–
Orası aşiqə vətən kimidir.
Biz ilk görüş yerindən pedtexnikuma tərəf yollandıq. İkimiz də xoşbəxt idik. Gözümüzə küçələr, binalar, qarşımıza çıxan adamlar hamısı əlvan, qəşəng və xoşbəxt görünürdü.
İndiki Azərbaycan Yazıçılar İtifaqı, o zaman “Proletar Yazıçıları Asossasiyası” adlanırdı. Bu cəmiyyət öz üzvlərinin tez-tez qəsəbələrə, zavodlara, fabriklərə, məktəblərə, klublara göndərirdi. Onlar fəhlə və qulluqçılar qarşısında çıxış edərək, yeni həyatdan bəhs edən əsərlərlə dinləyiciləri sosializm quruculuğu işinə ruhlandırır, mədəniyyət işçilərinə yaxından kömək edirdilər. Müşfiq də bu işdə fəaliyyət göstərir, çox vaxt fəhlə, qulluqçu və tələbələrin auditoriyalarında çıxış etməyi sevirdi. Yadıma gəlir ki, bu sahədə həvəslə çalışan gənc şairlər barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində (1932-ci il 25 mart) çap olunan məqalədə Müşfiq də tərifənmişdi.
Bir gün ədəbiyyat dərnəyimizin məşğələsi idi. Bir də gördüm Müşfiq bizim məktəbə gəlib. Məktəbin müəllimləri və həvəskarları Müşfiqin başına toplandı. Ona müxtəlif suallar verirdilər. Müşfiq hamıya ehtiram və nəzakətlə cavab verirdi. Mən pəncərənin qabağında dayanmışdım. Tələbələrlə söhbətini qurtarıb yanıma gəldi, görüşdü və dedi ki, dərnəyimizə rəhbərlik edəcək. Sevindim. Müşfiq cibindən bir kağız çıxarıb mənə verdi.
– Oxuyarsan, – dedi – sənsiz keçən günlərimin təsviridir.
Aldım, şeir olduğunu gördüm. Şeiri mənə həsr etmişdi. Növbəti məşğələmiz başladı. Ədəbiyyat müəllimimiz Müşfiqi dərnək üzvlərinə təqdim etdi. Bu gündən dərnəyin rəhbəri olacağını dedi. Hamı Müşfiqi gurultulu alqışlarla qarşıladı.
Müşfiqin məşğələmizi necə maraqla aparmasını xatırlayıram. Hər söhbətini dərin mənalı atalar məsəlləri, gözəlşeir parçaları ilə bəzəyirdi. Hamı məşğələ vaxtının uzanmasını arzulayırdı.
İlk məşğələm0z qurtarandan sonra Müşfiq mənə dedi:
– Dilbər, mən Bayıldakı maarif evində təşkil olunmuş ədəbiyyat dərnəyinin də rəhbəriyəm. İstirahət günü bizim klubda ədəbi-bədii gecəmiz olacaq. Əgər maraqlansan, səni də apararam.
Mən:
– Məmnuniyyətlə gedərəm, – dedim.
Müşfiq:
– Onda birlikdə gedərik, – dedi və salamatlaşıb məndən ayrıldı.
İkinci dəfə Müşfiqlə ədəbi gecədə iştirak elədim.
Həmin gecədən sonra bir müddət Müşfiqdən xəbər çıxmadı. Ürəyimə cürbəcür fikirlər gəlirdi. Nigarançılıq məni əldən salırdı. Ürəyim dözmədi. Ağamehdi dayıgilə zəng vurdum. Müşfiqin səhhətinin yaxşı olduğunu dedilər. Ürəyim sakit oldu.
Bir gün məktəbin həyətində oturub kitab oxuyurdum. Sinif yoldaşlarımdan biri mənə yaxınlaşıb bir məktub verdi.
– Buyur, Müşfiqdəndir – dedi. Üstəlik əlavə etdi:
– Dilbər, o sənə şeirlər göndərəndə bizə də oxu. Onun şeirlərinin vurğunu təkcə sən deyilsən.
Mən çox sevindim:
– Mütləq oxuyaram, – dedim və tələsik məktubu açıb oxudum.
Müşfiq məktubun əvvəlində neçə vaxtlar gəlmədiyinin səbəbini yazırdı. Məndən üzr istəyirdi. Eyni zamanda dərsdən sonra məni görüşə çağırırdı. Mənim Müşfiqi telefonla axtarmağım onu xeyli sevindirmişdi. Bunun müqabilində mənə öz minnətdarlığını bildirdi. Onun üçün qeyri adi olan bu hadisəyə şeir də yazmışdı. Həmin şeirdən bu misralar yadımda qalıb.
“Eşitdim aramısan sən dün məni telefonla
Gəl sevgilim çıxaq qoşa bu uğurlu aydın yola.”
Ertəsi gün dərsdən sonra bizim komsomol iclasımız oldu. İclasımız gec qurtardı. Zənn etdim ki, Müşfiq mənim gecikdiyimi görüb çıxıb gedəcək. Yenə də dözə bilmədim, dedim gedib baxım. Gəlib həmin yerə çatanda gördüm ki, Müşfiq skamyada oturub nəsə yazır. Məni görcək sevinə-sevinə ayağa durdu.
– Müşfiq, üzr istəyirəm, – dedim, – səni çox gözlətmişəm, komsomol iclasımız var idi, gec qurtardı. Düzünü de, məndən incimədin ki?
– Yox – dedi, – Gözlədim-gözlədim gəlmədin, axır qəlbimin odunu şeirə tökdüm.
Biz söhbət edə-edə gəlib skamyada oturduq. O, mənə təzəcə yazdığı “Neçin gəlmədin” şeirini oxudu:
Gözlədim yolunu həsrət içində,
Tükəndi taqətim, neçin gəlmədin?
Şəhdi-vüsalından üzüldü əlim,
Ey dilbər afətim neçin gəlmədin?
Əlimdəki qələm bir sədəfi saz,
Nə qədər səninçün coşar, yorulmaz!
Aramızda olan zəncir qırılmaz,
Ey sözüm-söhbətim, neçin gəlmədin?
Gözlədim yolunu, hava qaraldı,
Bu qaranlıq hava ruhumu sardı.
Səndən qəmgin könül sevinc umardı,
Sən ey səadətim, neçin gəlmədin?
Müşfiq şeiri oxuyarkən əlinin şeirin ahənginə uyğun qaldırıb-endirir, məni büllur səsi, saf və pak hissləri ilə heyran qoyurdu.
Sonra, aramızda belə bir söhbət oldu.
– Şairlərlə ehtiyatlı dolanmaq lazımdır. Birdən acığı tutar, sevgilisinə tənqidi şeir də yazar.
– Mən sənin əzabına dözmərəm, sənə nəinki şeir, heç qaşın üstə qara xal da var, demərəm.
– Müşfiq, düzü, çoxdandır səndən nigaran idim. Yaxşı ki, məktub göndərdin. Ürəyimə cürbəcür fikirlər gəlirdi. Özümdən asılı olmayaraq məndə qəribə qısqanclıq oyanmışdı.
Müşfiq təəccüblə:
– Nə qısqanclıq? Yoxsa məndən sənə bir söz deyiblər? – dedi.
– Yox, yox, heç nə deməyiblər. Elə-belə, ürəyimə gəlib deyirəm: Müşfiq şirin dilli şairdir, başqa qızlara da şeir yaza bilər. Gözəl, göyçək qızlar şəhərdə nə çoxdur…
Müşfiq tutuldu. Elə bil baxışlarına bulud çökdü. Gözəl bir şeir dedi. Yalnız iki mirası yadımdadır:
Mən sənin gözlərinin məftunu,
Yeni əsrin, yeni bir Məcnunu.
Yadımdadır ki, bu şeiri oxuyan kimi Müşfiq dedi: – Ancaq bu məcnunluq mənim həyata, sənətə məhəbbətimi artırır, öz eşqimlə arzularımın zirvələrinə ucalmaq istəyirəm: sən isə gör mənim barəmdə nə düşünürsən! Mənim sənə olan məhəbbətimi hamı bilir. Eşqi dillərə düşən şair heç başqalarına könül verərmi?
– Ay Müşfiq, adamın ürəyinə oğru təki soxulan bu qısqanclıq axı nədir? Dünyada qısqanclıq olmasaydı, daha yaxşı olmazdımı?
Müşfiq gülümsəyərək:
– Düz deyirsən, qısqancılq pis şeydir: həm yaradıcılıq üçün, həm də sağlamlıq üçün, – dedi.
Müşfiq bu haqda çox fikirlər dedi. Hamısını xatırlaya bilmirəm. Yalnız bir sözü yadımdadır:
– Bəziləri deyir ki, sevgi ilə birlikdə insanın ürəyinə qısqanclıq da dolur. Biz bir-birimizə inanmalı, boş yerə küsməməli, qısqanclıqdan uzaq olmalıyıq. Məndən sənə nə desələr, tez gəl özümə çatdır, çünki bəzən iki sevgilini bir-birindən ayırmaq üçün uydurmalara da əl atırlar. Sabah Şeksprin “Otello” əsəri oynanılır. Gəl səni rəfiqələrinlə bu tamaşaya aparım.
Ertəsi gün Müşfiq məni rəfiqələrimlə “Otello” tamşasına apardı.
Müşfiq tamaşa qurtardıqdan sonra bizə dedi:
– Qızlar, görürsünüz həyat necə mürəkkəbdir?! İnsanlar saf ürəkli, günahsız bir mələyin ölümünə necə də qıydılar!…
Sonralar mən Müşfiqin “Sındırılan saz” poemasından aşağıdakı misraları oxuduqda onun bu söhbətini xatırlayırdım.
Sərin
Mən səndən küsmüşəm, orda-burda sən,
Niyə hər yetəni tərifəyirsən?
Duman
…Mən səni sevmişəm dünyada yalnız,
Sazımın telləri zülfündür, ay qız!
El də bilir, Duman sevir Sərini,
Kim bəyənməz bu mehriban pərini?
…
Hər aşiqin bir canana meyli var,
Hər məcnunu dağa salan Leyli var.
Sinəsində məhəbbətin dağları,
Şirin dedi, Fərhad çapdı dağları.
Yazıq Kərəm alış deyə, yan deyə,
