Kitabı oku: «Ընկ. Բ. Փանջունի տարագրության մեջ», sayfa 5

[Դ]

Այլ իբրեւ Զրուանն, ասեն, զայն ի մտի խորհեցաւ՝ թե ո՛ ոք յորդւոցն իմոց վաղ առ իս հասցէ՝ զնա ռթագաւոր արարից, գիտաց Որմըզդ եւ զխորհուրդն յայտնեաց Արհմենին։

167 Եթե զհաւրն զխորհուրդ ծանեաւ Որմըզդ, զեղբաւրն չարաճճւոյ զխորհուրդ ընդէ՞ր ոչ գիտաց՝ թե ծա[127]կէ զորովայնն եւ ելանէ, եւ յառաջէ երթայ առնու զթագաւորութիւնն։ Որ լինելոց էր առ եղեռանէ նմա եւ արարածոցն իւրոց։ Զի նախ յառաջնումն իսկ յետս հարեալ վատթարիցէ զնա, եւ ապա զինն հազար ամն զեղջ եւ ապաշաւ լինիցի առ ի գար հայելոյ իւր յուղիղ յարարածսն, զոր աղաւաղեալ կամակորիցէ։

168 Եւ կամ Զրուանն, որ զերկ243vուց որդւոց գյղութիւն գիտաց յորովայնի, յորժամ եկեալ առաջի կայր Արհմնն՝ ընդէ՞ր ոչ ծանեաւ զնա։

Դարձեալ՝ որ զիւր որդին Որմըզդ անուշահոտ եւ լուսաւոր անդէն յորովայնին գիտէր, զմիւս որդին՝ թե ժանդահոտ եւ խաւարին իցէ, ի՞բր ոչ գիտաց։

169 Ոչ ապաքէն յայտ է՝ եթե ոչ իրք հաւաստիք պատմին ի նոցանէ, այլ առասպելք կարկատունք։

170 Եւ միւսն եւս՝ որ քան զամենայն անհաւատագոյնն է, զի մին ի հազարամեայ յաշտն առնելոյ հազիւ լինէր, եւ միւսն յառժա[128]մայն յերկուանալոյ անտի։

Եւ եթե ի յերկուանալոյ անտի եղեւ Արհմնն որդի, ոչ պարտ էր զնա իւր որդի կոչել։ Զի եթե իւր որդի էր, նմին նման գոյր եւ նոյնպիսի. կամ թե բարի էր՝ բարի, եւ կամ թե չար էր՝ չար։

Միթե՝ եւ նոյնպէս՝ հայրն Զրուան եւ բարի՞ էր արդեաւք եւ չար, եւ ի բարիոք երակէն նորա բարւոք որդին եղեւ, եւ ի չար մայռէն նորա չարն։

Եւ եթե այնպէս ինչ ոչ էր, ապա եւ ոչ նա զչարն իւր որդի կոչէր, եւ ոչ թագաւորութիւն տայր նմա։

Այլ թե ինքն 244r բարի էր, զչարն եղծանէր եւ բարւոյն տայր զթագաւորութիւնն, որով ինքն քաջանուն լինէր, եւ զբարի որդին իւր զՈրմըզդ չառնէր միշտ սրտառուչ։

Այլ յայսմ ամենայնէ յայտ է՝ եթե ոչ երբեք լեալ է Զրուանայ հայր աստուածոց, եւ ոչ տուիչ թագաւորութեանց։

[Ե]

Դարձեալ ասեն, զբարսմունսն զոր ի ձեռին ունէր՝ ցորդին իւր ցՈրմըզդ ետ, եւ ասէ. [129] ցայժմ ես վասն քո յաշտ առնեի, յայսմ հետէ դու վասն իմ առնիցես։

Արդ եթե նա վասն նորա յաշտ առնէր, զի որդի լինիցի նա նմա, իսկ Որմըզդ վասն նորա յո՞ր սակս առնէր։

Միթե կասկա՞ծ ինչ ուստեք էր նմա, եւ այնր աղագաւ պատուիրէր նմա վասն իւր յաշտ առնել. միթե յորմէ զորդի՞ն խնդրեաց, թե գուցէ ընդ որդւոյն տալոյ՝ զնա բաժ առնուցու։ Եթե այն ինչ ի մտի էր նորա, բարսմունքն ինչ ոչ կարեին աւգնել։

Եւ ի տալ զբարսմունսն չասաց սա՝ թե դու ինձ յաշտ առնիցես. զի ցուցցէ թե էր ոմն՝ որում նա վասն որդւոյն յաշտ առնէր. եւ որդւոյն պատուիրեաց վասն իւր նմին յաշտ առնել։

Եւ եթե էր ոք ի վեր 244v քան զնա եւ քան զորդին, որում զյաշտն առնեին, զնա պարտ էր իմանալ պատճառ իւրեանց եւ արարիչ ամենեցուն, եւ ոչ Զրուան պատճառ Որմըզդի եւ Արհմենի. եւ զնո[130]սա արարիչ չարեաց եւ բարեաց։

Քան Զրուանայ որդի արարիչ տայր, որ ի վերն քան զԶրուանն էր, ինքն իսկ իւրովի չկարէ՞ր զերկինս եւ զերկիր եւ որ ինչ ի նոսա՝ առնել, որպէս յառաջագոյնն ասացաւ, եւ զիւր զաւրութիւնն եւ զբարերարութիւնն ցուցանել։

Կամ թե յորդւոյն իւրմէ յԱրհմենայ կասկած ինչ էր նմա, եւ վասն այնորիկ զբարսմունսն յՈրմըզդ տայր, զի նոքաւք յաշտ արարեալ վերագունին՝ անկասկած լինիցի, ապաքէն պարտ էր ումեք ի միջի լինել, որում զյաշտն առնէր։

Եւ եթե էր ոք ի միջի՝ որում աւրէն էր զյաշտն առնել, ապա Զրուանն չէր մշտնջենաւոր, այլ յումեքէ եղեալ։

Եւ պարտ է խնդրել յումէ նայն եղեւ, եւ ով էր ում ինքն զյաշտն առնէր, եւ ով այն՝ որում որդւոյն հրամայեաց վասն իւր յաշտ առնել։ Զի ոչ է մարթ ումեք սկիզբն առնուլ լինելոյ, եթե ոչ յայլմէ առնուցու զ245rլինելն. եւ Աստուած միայն կարող իցէ առնել [131] յոչնչէ ինչ որպէս եւ կամի։

Եւ արդ ո՞վ իցէ որ զԶրուանն արար, եթե ոչ Աստուած, որում եւ զյաշտն առնէր. որ եւ որդի այնպիսի ետ նմա, զի զերկինս եւ զերկիր եւ որ ի նոսա՝ առնիցէ։ Եւ այն են զարմանք՝ զի ինքն ոչ արար, եւ որդւոյն Զրուանայ կարող ռեղեւք տալ զառնելն։

172 Այլ չէր ոք ի միջի, ասեն, որում Զրուան զյաշտն առնէր։

173 Եթե այնպէս իցէ, եւ ոչ Զրուանն իսկ էր. եւ մեծի ծաղու արժանի է, զի չէրն չէին վասն ռչէինք յաշտ առնէր։

[Զ]

Այլ թե եւ բախտ եւս էր՝ որպէս ասենն՝ Զրուանն, ապաքէն ուրուք բախտ էր. եւ ո՞վ էր արդեւք ոյր բախտն էր։ Զի բախտ անձնաւոր ինչ չէ, այլ դէպք աջողութեան. որպէս յարդարութենէն արդարն կոչի, եւ ի քաջութենէն քաջ, նոյնպէս եւ ի ռբախտաւորութենէք անտի բախտաւոր։ Արդ եթե բախտ էր Զրուանն՝ չէր ինչ անձնաւոր. ուստի յայտ[132] է՝ թե բնաւ եւ էր իսկ ոչ Զրուանն։

175 Եւ եթե՝ որպէս ասեն՝ ի յերկուանալոյ անտի յղացաւ Արհմնն, յառաջնումն իսկ պարտ էր նմա 245v յերկուանալ, զի, թող՝ անդէն՝ ետ ընդ ետ՝ լինէր նմա որդի, եւ ոչ զհամար ամ տառապել եւ յաշտ առնել։ Զի որդի սակ այն եղեւ նմա, թե չար եւ եթե բարի. եւ զչարութիւն յիւրոց բարուց առ եւ ոչ ի ծննդենէ անտի.

176 Քանզի չէր մարթ միում արգանդի զչարեացն գործաւնեայ եւ զբարեացն արարիչ ընդունել։ Զի եթե չար էր, չարին եւեթ պարտէր ասպնջական լինել. եւ եթե բարի էր, բարւոյն։ Քանզի բարին եւ չար ի միում տեղի անկանել ոչ մարթեին, որպէս զի ոչ գայլք եւ գառինք ի միոջէ արգանդէ ծնանին։

Զորոց զբարւոյն կողմն յՈրմըզդէ դնեն, զարջառաց եւ զոչխարէ եւ զայլոց պիտանացուաց. եւ զչարին կողմն յԱրհմնայն, զգայլոց եւ զգազանաց եւ զճճեաց վնասակարաց։

Եւ զայն ոչ գիտեն՝ թե որպէս զվնասակարացն ընդ անվնա[133]սակարսն չմարթի բնակել, նոյնպէս եւ ոչ բարւոյն ընդ չարին մարթեր ի միում արգանդի յղենալ։

Զի զոր աւրինակ չէ մարթ զհուր եւ զջուր ի մի վայր առնել՝ թե գուցէ յոլովեալ կողմնն ապականիչ ընկերին իւրում լինիցի, նոյնպէս 246r եւ ոչ բարւոյն եւ չարի ի մի վայր մտանել հնար էր։

Ապա թե ոչ, կամ նա զսա ապականէր, կամ սա զնա։

177 Արդ եթե ի սերմանէ իցեն որդիքն, չմարթեր միումն երկուս սերմանս հակառակ միմեանց արկանել։

Նա եւ ոչ միում արգանդի երկուս սերմանս այլ եւ այլս ընդունել։

Զի թեպէտ եւ բազում արք ի մի կին մերձենայցեն՝ այլ ոչ եթե ամենեցուն սերմանքն կռուիցին։ Քանզի առաջին անկեալ սերմնն զայլսն իբրեւ զաւելորդս ի բաց թքանէ։

Եւ զիա՞րդ էր՝ զի այն արգանդ երկուս սերմանս միմեանց թշնամիս ընդունէր։

178 Եւ դարձեալ ընդէ՞ր ոչ յաղթեաց յաշտածին ծնունդն, եւ եղեւ [134] արգել յերկուական ծննդեանն։ Այլ իջեալ միմեանց թշնամիքն հաշտութեամբ խաղաղիկ ի միում արգանդի գառեին։

179 Նա եւ հայրն եթե երկուս որդիս գիտէր յորովայնին՝ զմին բարի եւ զմինն չար, ոչ խառն ի խուռն պարտ էր խոստանալ զթագաւորութիւնն, այլ այնմ միայն՝ վասն որոյ զյաշտն առնէր։

180 Բայց ապաքէն եւ Որմըզդն մինչ չեւ ծնեալ էր՝ թերակատար էր։

246v Եւզիա՞րդ թերակատարն զխորհուրդն հայրենի իմացաւ։

Զի որ զխորհուրդս ուրուք ճանաչել կարէ, նա ի վեր է քան զնա. որ Աստուծոյ միայն է, եւ ոչ մարդոյ։

Ուստի Որմըզդ վերագոյն է քան զհայրն եւ հզաւր եւ իմաստուն։

Զի մինչ դեռ յորովայնի էր զխորհուրդ հաւրն գիտաց։

Եւ ելեալ յորովայնէ անտի՝ կարող եղեւ զերկինս եւ զերկիր առնել, զոր հայրն ոչ կարաց առնել։

181 Եւ արդ՝ որ այնչափ հզաւր եւ իմաստունն էր քան զհայրն, գտանի վատթարագոյն. զի ի վատթարէն խաբեցաւ, այնու զի զխորհուրդ [135] հաւրն յայտնեաց նմա՝ ընդ որում անհաշտ թշնամութիւն պարտ էր ունել եւ ոչ բարեկամութիւն։

182 Դարձեալ՝ թե ծակել եւս պարտ ինչ էր զորովայնն եւ ելանել, նմա՛ պարտ էր՝ որ զխորհուրդ հաւրն իմացաւ, – զի թող ինքն նախ երթայր առնոյր զթագաւորութիւնն, – եւ ոչ Արհմենայ՝ որ ոչ զխորհուրդ հաւրն գիտէր, եւ ոչ թագաւորութեանն ինչ անկ էր։

183 Բայց թե ծակեաց զորովայնն, թերեւս եւ սպան իսկ զմայրն. զոր պարտ է խնդրել՝ թե ար247rդարեւ արդեւք մայր գո՞յր նոցա։

Այլ ուստի՞ յայտ իցէ՝ թե մայր գոյր։ Մանաւանդ զի ասեն իսկ՝ թե մինչ չեւ էր ինչ բնաւ, ոչ երկինք եւ ոչ երկիր, Զրուան միայն էր։

Որ մեծի ծաղու արժանի է՝ եթե ինքն հայր իցէ եւ ինքն մայր, եւ նոյն սերմանարկու եւ նոյն սերմնընկալ։

184 Եւ որ եւս վատթարագոյնն է, իբրեւ ծակեաց, ասեն, Արհմնն զորովայնն եւ եկն եկաց առաջի հաւրն, ոչ ծանեաւ զնա հայրն։

Արդ զի [136] ա՞րդ ոչ ճանաչէր, զի ոք ուրեք չէր՝ մինչ ինքնն միայն էր։ Ոչ ապաքէն յայտ էր՝ թե որ առ նայն եկն, մի ոք յորդւոցն նորա էր։ Եւ գտանի վատթարագոյն եւս քան զվատթարն, զի նա զսա ծանեաւ, եւ սա զնա ոչ ծանեաւ, եւ յուրաստ էր յորդւոյ անտի՝ թե իմ որդին անուշահոտ եւ լուսաւոր է, եւ դու խաւարին եւ ժանդահոտ ես։

Եւ զիա՞րդ ոչ էր նորա որդի, որ ընդ բարւոք որդւոյն նորա ի նմին արգանդի յղացեալ էր։ Եւ զնմանէ յուրաստ էր՝ թե չես դու իմ որդի, եւ զմիւսմէն խոստուկ՝ թե որդի իմ է։

185 Եւ եթե իբրեւ ի չարէ յուրաստ էր, 247v ապա եւ յղութեանն զնա չէր պարտ արժանի առնել, այլ անդէն իբրեւ ի չարէ խորշել եւ սատակել. եւ ոչ միայն զնա, այլ եւ զՈրմըզդ՝ որ զխորհուրդսն ի վեր եհան։

[Է]

Այլ եւ միւսն եւս անպիտանագոյն է՝ զոր ասենն՝ թե եւ զբարսմունսն ետ ցնա առնել վասն իւր յաշտ, իբր ոչ եթե յՈրմզդի կամ ի յազելն էր զաւրութիւնն՝ [137] այլ ի գաւազանսն։

Զի եթե ինքն հաւատարիմ էր լսելի լինելոյ, ապա աւելորդ իմն էր զգաւազանսն ի ձեռին ունել։

Եւ եթե ինքն չէր արժանի, եւ ոչ գաւազանքն բաւական եին արժանի առնել յազելոյ զանարժանն։

Զի բարսմունս ունել եւ յաշտ առնել՝ մարդկան գործ է եւ ոչ Աստուծոյ. <եւ լսելն ոչ մարդկան գործ է՝ այլ Աստուծոյ>։

Իսկ եթե նա Աստուած էր, եւ կարող էր զերկինս եւ զերկիր առնել, զի՞նչ պիտոյ էր նմա բարսմունս ունել եւ յաշտ առնել, զի զհայրն ի կասկածանացն ապրեցուսցէ։ Որ զերկինս եւ զերկիր կարող էր առնել առանց բարսմանցն, զհայրն զիա՞րդ ոչ կարէր անհոգ առնել առանց գաւազանացն։

Եւ արդ յայտ եղեւ՝ թե եւ հայրն անմիտ եւ տկար եւ յ248rայլ ապաստան էր, եւ որդին նոյնպէս տկար եւ անմիտ։

Զի ոչ նա՝ որդի առանց յաշտ առնելոյ կարաց մնանել, եւ ոչ որդին՝ առանց զգաւազանսն ի ձեռն առնլոյ կարաց զնա ազատ առնել ի կասկածանաց։

[Ը]

Նա եւ լլկանաց եւս չարին [138] երկոքին պատճառք եղեն, չարչարելոյ զբարւոք արարածս բարւոյն։ Զի Որմըզդ, ասեն, որ ինչ բարի էր՝ զայն առնէր, եւ արս արդարս եւ բարեգործս, եւ Արհմնն զչար արարածս եւ զդեւս։

Արդ՝ եթե դեւքն չարի արարածք եւ չարք եին բնութեամբ, եւ ոչ մի ոք ի նոցանէ բարի ինչ երբեք իմանալ կարէր. նա եւ ոչ Արհմնն իսկ գլխովին։

Բայց արդ տեսանեմք, զի միումն՝ որ կարի վայելուչն իսկ է ի մէջ արարածոց, որպէս ասեն, Արհմնն եղեւ հնարագիւտ լինելոյ։

Իբրեւ ետես, ասեն, թե արարածս գեղեցիկս արար Որմըզդ, եւ լոյս չգիտաց առնել, խորհեցաւ ընդ դեւս՝ ասէ. զի՞նչ աւգուտ է Որմըզդի, զի այնպիսի գեղեցիկ արարածս արար՝ եւ ի խաւարի կան, զի լոյս ոչ գիտաց առնել։ Արդ եթե իմաստուն էր, ընդ մաւրն 248v մտանէր, եւ արեգակն որդի լինէր. եւ ընդ քեռն անկանէր, եւ լուսին ծնանէր.

Եւ պատուէր տայր՝ զի մի ոք զխորհուրդն ի վեր հան[139]ցէ։ Զայն լուեալ Մահմեայ դիւի՝ վաղվաղակի առ Որմըզդ հասանէր, եւ զխորհուրդն նմա ի վեր հանէր։

Ով անմտութիւն եւ անհամ մորոսութիւն։ Որ զերկնից եւ զերկրի եւ զամենայնի որ ի նոսա՝ զհանգամանսն առնելոյ կարաց գտանել, զսակաւիկ ինչ զհայթայթանացն հնարս չմարթեր իմանալ։

Եւ այնու ոչ միայն զՈրմըզդ անմիտ առնեն, այլ եւ զԱրհմնն՝ բարի բարի արարածոցն հնարագիւտ։

138 Որպէս եւ զմիւս եւս ասեն՝ թե Արհմնն ասաց, ոչ եթե չկարեմ առնել բարի ինչ, այլ չկամիմ. եւ առ ի հաստատուն զբանն առնելոյ՝ արար սիրամարգ։ Տեսանե՞ս զի կամաւք է չար՝ եւ ոչ ի ծնէ։

Արդ զի՞նչ պայծառագոյն քան զլոյս կայցէ, որում Արհմնն հնարագիւտ եղեւ, կամ զի՞նչ գեղեցկագոյն քան զսիրամարգ՝ զոր առ ի ցուցանելոյ զգեղեցկագործութիւնն արար։

Եւ այնու յայտ է՝ զի թե չար ոք էր բնութեամբ Արհմնն, 249r ոչ հնարագիւտ լուսոյ լի[140]նէր, եւ ոչ արարիչ գեղեցկութեան։

189 Նա եւ թե դեւք բնութեամբ չարք եին, չէր հնար Մահմեայն հանգամանաց լուսոյն առնելոյ գուշակ լինել, որում ցայժմ պաշտաւնեայք այնր քէշի երիցս յամի զոհս մատուցանեն։

Ուստի յանդիմանեալ կշտամբին՝ թե եւ նոքա դիւապաշտք են, եւ դեւքն ոչ չարք ի բնէ, այլ կամաւք։

Եւ եթե ինքեանք դիւի զոհ մատուցանեն, որո՞վք երեսաւք զդիւապաշտսն հալածիցեն։

Տեսանե՞ս զի ամենայն ինչ, որ ի նոցանէ ասի, առասպելք են եւ սնոտի պատմութիւնք։

[Թ]

Դարձեալ՝ նոքին որ զլուսաւորացն արարած յայսպիսի պատճառանաց դնեն, շրջեալ զայս բանս՝ այլ իմն պատճառ լինելոյ արեգական մուծանեն։

Արհմնն, ասեն, զՈրմըզդ ի ճաշ կոչեաց. եւ եկեալ Որմզդի՝ չկամեցաւ զճաշն ուտել, եթե ոչ նախ որդիքն նոցա կռուիցին։ Եւ ի խեթկել որդւոյն Արհմենի զորդին Որմզդի, ի խնդիր եղեն դատաւորի եւ ոչ գտին. [141] ապա առեալ արարին զարեգակն, զի լիցի 249v նոցա դատաւոր։

Անդ հնարագիւտ լինելոյ արեգական ասեն զԱրհմնն, եւ աստ յայտնի իսկ արարչակից լուսոյ։

Եւ եթե այլ ոչ չգոյր դատաւոր, եւ առ հայրն չկարեի՞ն երթալ, կամ առ այն՝ որում հայրն եւ որդին յաշտ առնեին ըստ առասպելին։

191 Եւ արդ զիա՞րդ իցեն թշնամիք միմեանց Որմզդն եւ Արհմնն՝ որք ի միում արգանդի գայռացին, եւ ի միմեանց ճաշ երթային, եւ իրերաց գործակցութեամբ զարեգակն ստեղծեալ՝ դատաւոր կացուցանեին։

192 Արդ զմին՝ Զրադաշտ ոմն զեղխագործութեան դնէ, – եթե ի մայրենի եւ ի քեռական առականաց արեգակն եւ լուսին արարան, – զի ընդ այն հայեցեալ ազգին՝ ի նոյն պղծութիւնս անխտիր լինիցին։

Եւ զմիւսն՝ վասն զամաւթն ծածկելոյ համբաւէ՝ թե վասն դատաւորութեանն <զարեգակն> արարին։

Եւ քանզի ընդ գրովք չեն կրաւնքն, երբեմն զայն ասեն, եւ այնու խաբեն, եւ [142] երբեմն զայս, եւ սովին պատրեն զտխմարս։

193 Բայց թե Աստուած էր Որմըզդն, յոչնչէ կարող էր առնել զլո250rսաւորսն՝ որպէս զերկինս եւ զերկիր, եւ ոչ ի ժանդագործութենէ, կամ առ ի չգոյէ դատաւորի։

[Ժ]

Դարձեալ՝ միւս եւս իմն ասեն, որ ամենեւին չէ հաւատալի, թե իբրեւ մեռանէր որ<դի Որ>մզդի՝ զսերմն իւր յաղբիւր մի արկ. եւ մաւտ ի վախճան յայն սերմանէ կոյս մի ծնանելոց է, եւ ի նմանէ որդի եղեալ՝ հարկանէ զբազումս ի զաւրացն Արհմենի. եւ երկու եւս նոյնպիսիք նոյնգունակ եղեալք հարկանեն զնորա զաւրսն եւ սպառեն։

Նախ այնու յանդիմանին, զի ջուր՝ սերման ոչ պահիչ է, այլ կորուսիչ։

Եւ ապա միւսովն կշտամբին. քան աղբերն զսերմնն կենդանի տայր պահել՝ զինքն ընդէ՞ր ոչ զաւրեաց պահել կենդանի. այլ այնպիսւոյ բարւոյ աստուծոյ որդի՝ ի չարէն որդւոյն սատակեցաւ։

Եւ յայտ է՝ թե որք յանկածութեանն [143] յաղթեցին բարւոյն եւ որդւոյ նորա, եւ ի վախճանի նոքին բռնանալոց են, որոց այնչափ անչափ զաւրս համարեն։

195 Դարձեալ՝ եթե աստուածք նոցա մահկանացուք իցեն, ինք250vեանք յարութեան ակն զիա՞րդ ունիցին. եւ մանաւանդ երեքմատեանն յարութեան՝ զոր չէ պարտ յարութիւն համարել, այլ չյարութիւն։

Բայց թե արդարեւ՝ որպէս ասենն՝ թե որդին մեռաւ, եւ յՈրմզդէ եւ ի միւսմէ որդւոյն նորա ի Խորաշետէ չէր աւրէն թերահաւատ լինել՝ թե չմեռանիցին, որովհետեւ միանգամ ամուսնաւորաց եւ մահկանացուաց ազգ է տոհմ աստուածոցն նոցա>

196 Եւ զայնպիսի աստուածս ոչ առ աստուածս պարտ է ունել, այլ առ չաստուածս։ Զի որ ճշմարիտ Աստուածն է, զամենայն ինչ զիւր մշտնջենաւորութեամբ ունի. որպէս զէութիւնն, նոյնպէս եւ զյաւէժ կենդանութիւնն, եւ զորդին միշտ ընդ իւր ունել՝ առանց ի[144]րիք պատճառանաց եւ միջնորդութեան, եւ զարարչութիւնն ոչ ի հայթայթանաց, այլ ի կամակար կարողութենէ։ Եւ ոչ զոք ունի իւր հակառակ՝ թե ինքն բարեաց արարիչ իցէ եւ միւսն չարեաց. որպէս նոքա Որմզդի զբարի արարածսն դնեն եւ Արհմենի զչարսն.

197 Զոր ոչ կարեն ցուցանել, թե հաւաստեաւ հայիցին, չար ինչ արարած՝ որ ի բնէ չար իցէ, 251r ոչ զԱրհմնն եւ ոչ զդեւս՝ զոր նմա արարածս դնեն. որպէս բազում անգամ յոգնագոյն աւրինակաւք ոչ մոռացաք յառաջին ճառսն յայտ առնել։

198 Այլ թե Արհմնն չար կարծիցի նոցա, վասն զԽարամանի անունն յանձին կրելոյ՝ առ ի յարեւէ զարեգակնատենչիկսն արկանելոյ, ուստի եւ զանունն իսկ զԽարամանոյ առ, նոյնպէս եւ սատանայն անուն՝ ոչ բնութեան ինչ անուն, այլ բարուց, որպէս ի բարութենէ ոք բարի կոչի, եւ ի չարութենէ չար, եւ այն ոչ եթե բնածին բարք են, այլ եկամուտս։ Եւ յայտ անտի է, զի [145] բազում անգամ զբազում անզգամս տեսանեմք զգաւնացեալս, եւ զզգաւնս անզգամեալս. զլկտիս զգաստացեալս, եւ զզգաստս լկտեցեալս։ Այն՝ որ ի բանաւորաց ի կողմանէ անտի է։

[ԺԱ]

Նա եւ անբանաւորացն անասնոցն վասն այլ եւ այլ բարուցն ոչ երկուս արարիչս պարտ է իմանալ, որպէս նոքայն առ տխմարութեան կարծեցին՝ թե Որմըզդն զանասունս, զչորքոտանիս եւ զթռչունս եւ զձկունս եւ զամենայն ինչ՝ որ 251v բարի եւ գեղեցիկ է՝ արար. եւ Արհմնն զգազանս չարս եւ զթռչունս պիղծս եւ զսողունս եւ զաւձս եւ զկարիճս եւ զամենայն վնասակար ճճիս։

200 Եթե երկինք եւ երկիր եւ աւդք եւ ջուրք Որմզդի արարածք իցեն, զիա՞րդ վնասակարքն արարեալք յԱրհմենայ ի նորա երկրի բնակիցեն, եւ զնոյն աւդս ծծիցեն, եւ նովին կերակրովք՝ որ յերկրէն են՝ բուծանիցին, եւ ի նոյն ջուրս պիղծ ճճիքն ընդ սուրբ ձկունսն սնանիցին, եւ ի նոյն աւդս գիշակեր [146] թռչունքն ընդ ազնուագոյն թռչունսն շողայցեն. զորս պարտ էր Որմզդի բարիոք արարածոցն սատակել եւ ոչ սնուցանել, քանզի նորա է երկիր եւ ջուրք եւ աւդք։

201 Եւ եթե գազանք վասն վնասակարութեանն ի չարէ ումեքէ արարչէ կարծիցին, զմարդիկ առաւել արժան է ի չարէ արարչէ իմանալ, եւ ոչ զնոսա։ Զի ռսոքա աւելի վնասակար են գազանացն՝ քան գազանքն սոցա։ Զի սոքա ելեալ ի քաղաքաց եւ ի գիւղից՝ հետամուտ լինին կոտորելոյ զգազանսն, եւ նոքա սրացեալ ի լերինս եւ յափափայս ճեպեին անկա252rնել փախստականք։ Յորոց կիսոցն եւ մորիքն արտաքոյ ընտելութեան մարդկան են։

Նոյնպէս եւ սողնոցն զխաւշիւն միայն զմարդոյն առեալ, է որ ի ծակս, է որ ի սորս, է որ ընդ փապարս երկրի մտեալ ղաւղեն. եւ եթե ի կարի նեղելոյ զնոսա մարդկան՝ մեղանչիցեն, եւ այն մարդկան վնաս է եւ ոչ նոցա [146.26].

[147.7] Դարձեալ՝ ի նոցա վնասակարութիւնն հայեցեալ՝ միմեանց չմեղանչել։ Զի թե զնոցայն վնասակարութիւնն՝ որ ոչ խորհրդով լինի՝ ատեալ պարտ իցէ, ո՞րչափ եւս առաւել զմարդկան մեղանչականութիւն՝ որ խորհրդով եւ նենգութեամբ լինիցի։

202 [146.26] Եւ այնու ոչ ի չարէ ումե[147]քէ պարտ է զգազանսն եւ զճճիս իմանալ, այլ ի միոջէ ի բարւոյ արարչէ. զկէսսն ի պէտս, եւ զկէսսն ի զարդ, եւ զկէսսն զարհուրեցուցիչս՝ վասն զտարապարտ հպարտութիւն մարդոյն ցածուցանելոյ [147.7]։

[147.15] Նա եւ չքոտեաւքն զկծեցուցանէ զմեզ, որպէս լուովն եւ ճանճիւ եւ մժխով եւ գոռեխով, մնով եւ մկամբ, եւ այլովք նոյնպիսեաւք, որ չնչիկքն են, եւ զմեզ աշխատ կարեն առնել։ 252v ռԶի ի նոցանէ <է>՝ որ զմեզ աշխատ առնէ, եւ է ինչ՝ որ մերումն վնասակար լինի. որպէս եւ մուկնն եւ ցեց եւ որդն, եւ որ ինչ նոցա նմանող իցէ։ Եւ նոքաւք ցածուցեալ զնստուցանէ զմիտս մեր. զի յորժամ գիտիցեմք՝ թե եւ փոքունքն [148] կարող են մեզ վնասակար լինել, իջցուք ի տարապարտ հպարտութենէ՝ չունել զանձինս առ մեծարգիս, դարձեալ՝ եւ զխնամն եւս Աստուծոյ զմտաւ ածել՝ թե ուր փոքունքն կարեն մեղանչել մեզ, զիա՞րդ կարեալ ապրել՝ թե ընդ սողունս եւ ընդ գազանս բնակակիցս արարեալ է զմեզ։

Այլ եւ յայն եւս հայել պարտիմք՝ թե որչափ անասունս վասն մերոց պիտոյից ընդ մեւք հնազանդեաց, զձիս եւ զուղտս եւ զփիղս եւ զարջառ եւ զոչխար. եւ ի լերանց եւ ի դաշտաց՝ զայծեմունս եւ զեղջերուս եւ զառինս եւ զվարազս, յորոց կէսքն կրելիք են եւ կէսքն ուտելիք։

Եւ զայն եւս ետ գիտել մեզ, թե որոց նա կամի՝ յաղթականք կարեմք լինել. եւ որոց ոչ կամի՝ չկարեմք յաղթել՝ ոչ միայն արգաւորացն, այլ եւ չնչենոցն։ Զի՞նչ վատթարագոյն քան զլուն 253r եւ զմուկն կայցէ։ Եւ զայն ոչ սպառել կարեմք, եւ ոչ յաշխարհէ մերժել։ [149] Եւ այլն եւս ինչ մի ի ջուրս է, եւ զմեր պէտս ոչ հարկանիցէ, բայց միայն զի զկծեցուցանիցէ։ Յորժամ տեսանիցեմք՝ թե չեմք բաւական զնոսա սպառել, ծանիցուք զանձանց տկարութիւն, եւ զիջցուք ի զուր հպարտութենէ, եւ նմա միայն տացուք զյաղթութիւն, որ չնչենովքն զմեզ աշխատ առնէ, եւ զմեծամեծսն հնազանդէ մեզ. իբրեւ զփիղս եւ զուղտս եւ զառեւծս եւ զինծս եւ զյովազս, զորոց զկէսսն ի կրելիս, եւ զկէսսն ի զբաւսանս ընտելուցեալ համբուրեցուցանէ։

[ԺԲ]

Իսկ այլք այլազգ կարծեցին զսատանայէ, թե Աստուած իսկ զնա չար արար։

204 Արդ եթե Աստուծոյ զնա չար արարեալ էր, ընդէ՞ր հալածէ եկեղեցի զդեւս։ Եթե վրէժխնդիրք չարեաց հաստատեցան դեւք, ապա վնաս առնէ եկեղեցի այնոցիկ՝ որ նոքաւքն խրատիցին, եւ հակառակ կամացն Աստուծոյ կայ, զի նա ի խրատ արար զնոսա, եւ սա հա[150]լածէ։

Բայց զի զհալածելն ոչ յանձնէ ինչ ունի՝ այլ յԱստուծոյ, յայտ անտի է եթե՝ ոչ 253v նախ փչեաց Տէրն յերկոտասանսն հոգի, եւ ետ իշխանութիւն եւթանասնիցն, ոչ կարեին հանել զդեւս։

205 Նա եւ ինքն իսկ եթե խրատիչ գիտէր զնոսա, ոչ սաստէր ի նոսա, եւ ոչ աշակերտացն իւրոց հալածել հրամայէր, որոց իւրն հրաման տուեալ էր մտանել ի մարդիկ։ Եւ զիա՞րդ իցէ, զի հրեշտակք իբրեւ լսեն զանուն Աստուծոյ՝ ուրախ լինին, եւ դեւք ոչ երբեք։ Այլ առաւել, իբրեւ լսեն, քստմնին։

206 Եթե կարճիչք յանցանաց եին դեւք, ոչ երբեք զմարդիկ ի կռապաշտութիւն յաւժարեցուցանեին, եւ ոչ ի պէսպէս աղանդս փիլիսոփայից եւ հերձուածողաց, ոչ ի բաշխս բախտից, եւ ոչ ի ճակատագրաց, եւ ոչ կապելոց հրամանաց, ոչ ընդ աստեղս պշուցանել՝ թե նոքա ինչ իցեն պատճառք բախտաւորութեան եւ չուառութեան։

207 Եւ զի դիւաց գիւտ է կռապաշ[151]տութիւն, վկայէ Դաւիթ՝ թե ամենայն աստուածք հեթանոսաց դեւք են։ Եւ երանելին Պաւղոս՝ թե զի՞նչ հաղորդութիւն կայ Քրիստոսի ընդ Բելիարայ։ Եւ ահաւանիկ, որպէս ասենն, հաղորդութիւն կայ նոցա ընդ 254r միմեանս։ Զի եթե վասն զի չարն արար զնա Աստուած՝ չարչարիցէ, չէ աւրէն զնա չար կոչել՝ այլ վրէժխնդիր։ Զի չար յայնժամ էր, թե զհրամանն ոչ կատարէր։

208 Բայց ընդէ՞ր ոչ նա, այլ հրեշտակ Աստուծոյ եհար զանդրանիկսն Եգիպտացւոց, եւ բազում անգամ զՀրեայսն յանապատի անդ։ Զի եթե նա յայն եդեալ էր, ընդէ՞ր ոչ նայն հարկանէր՝ այլ հրեշտակ։

Եւ յաւուրս Դաւթի՝ եւթանասուն հազար յերկոտասան ցեղիցն Իսրայեղի, եւ ի բանակէ ասորեստանոյն՝ հարիւր եւ ութսուն եւ հինգ հազար եհար հրեշտակ Աստուծոյ, եւ ոչ դեւք։

209 Ընդէ՞ր եւ յաւուրս Յեսովայ որդւոյ Յովսեդեկայ՝ հրեշտակ ասէր [152] ցբանսարկուն՝ որ կայր նմա հակառակ՝ թե սաստեսցէ ի քեզ Տէր՝ սատանայ։

Ընդէ՞ր եւ որդիք սատանայի կոչին Հրեայք՝ վասն զաւրինաւքն անցանելոյ, եթե նա կայցէ ի հրամանին՝ զոր առ, եւ նոքա անցին զպատուիրանաւն։

Եւ բնաւ իսկ սուտ ընդէ՞ր կոչիցի, որ արդարն կայցէ ի կարգին։ Զի ոչ ի նմանէ է չարութիւնն, այլ յայնմանէ՝ որ զնա այնպիսի արար։ Եւ զմէ՞ առաքիցի 254v ի խաւարն արտաքին։

210 Այլ, ասեն, հանգիստ է նմա խաւարն։

211 Նա աւանիկ ոչ զայն աղաղակէր լէգեւոնն դիւաց. այլ թե տանջանք պատրաստեալ են նմա։ Զի՞ կայ մեր եւ քո, ասէ, որդի Աստուծոյ, զի եկիրդ այսր յառաջ քան զժամանակն տանջել զմեզ։

Եւ զի զվատթարութիւնն նորա յայտ առնիցէ, ասէ. ոչ ոք կարէ առնուլ զգործիս հզաւրին, եթե ոչ նախ զհզաւրն կապիցէ։ Արդ ընդէ՞ր կապէր զնա, եթե ոչ զի գիտէր եթե կամաւք չարանայ, եւ յորժամ կամի՝ կարող է զգաւնանալ։

[153] Եթե ի բնէ ի չարչարել եդեալ էր զնա՝ ընդէ՞ր բամբասէր չարի անուամբ, որ զբնութիւնն՝ նոյնգունակ՝ որպիսի եղեւն՝ պահէր։

Նա եւ ոչ պատժոց արժանի էր, վասն ստուգելոյ զբնութիւնն։ Քանզի եւ ոչ զհուր ոք պատժէ, թե ընդէ՞ր այրես, եւ ոչ զջուրս, թե ընդէ՞ր հեղձուցանէք։

212 Եւ միանգամայն եւ հրամանացն եւս հարցուածք սովին մտաւք լուծանին։