Kitabı oku: «Azər», sayfa 3

QƏRBƏ SƏYAHƏT

 
İlk baharın son gecəsi… dan yıldızı gülümsərkən,
Azər məraq edib çıqdı Qərbə doğru səyahətə.
Yorğun dənizdən sahilə bayğın rüzgarlar əsərkən,
Xülya dolu Altın şəhər dalmışdı istirahətə.
 
 
Azər səhər havasını nuş edərək səfa buldu,
Ətrafını seyr edərkən tren gəldi, yolçu doldu,
O da atəş ocağına vida edib rəvan oldu,
Rast gəldi həp yol boyunca bin bir çeşit qiyafətə.
 
 
Gurultulu vaqonlarda hər millətdən nümunə var,
Tanışdıqca hər gönüldə qarşılıqlı sevgi doğar,
Yaşayışdan bəhs edərkən biri gülsə, biri ağlar,
Kimi məsud olub, kimi uğramış bir fəlakətə.
 
 
Tren keçilməz yolları oraq kibi kəsib biçdi,
Qarşı gəldikcə yar-qaya bir oq kibi dəlib keçdi,
Bir gün Azər yeni doğan Günəşdən bir xəbər seçdi:
“Orta Qərbə varılmış da, yol iriyor nihayətə”.
 
 
Hər gönüldə çocuqca bir məraq alevlənib durdu,
Pəncərələr qarşısında seyr edənlər həlqə vurdu,
Hər tərəfdən yeşilliklər nəzərləri oqşıyordu,
Dalğalı gül bağçaları isyan edərdi cənnətə.
 
 
Süslü köylər trenləri qarşılardı ara-sıra.
Hər guşə bir gəlin kibi gülümsərdi yolçulara,
Əmək pərisi munisdi hər gəncə, hər ixtiyara,
İşsiz qalanlar, şübhə yoq, məhkum idi səfalətə.
 
 
Erkək-qadın həp çalışır arı kibi qaynaşaraq,
Dalğalandıqca tarlalar altın kəsər elmas oraq,
Dolğun öküzlər, inəklər bənzərdi gözlərdən iraq
Şəhərlərdə dərisinə sığmayan əhli-sərvətə.
 
 
İştə Qərbin şən göbəyi!.. Tren durdu, Azər endi,
Pəncərələrdən fışqıran çiçəklərə pək imrəndi,
Hər səhnəyi süzüb gəzdi, az görüb də çoq öyrəndi,
Məftun oldu gözlərdəki ciddiyyətə, nəzakətə.
 
 
Bir gün çiçək bağçasında bir gənc ona doğru qoşdu,
Sevincindən hoplayaraq ırmaq kibi daşıb coşdu,
Avropanın hər səhnəsi, hər cilvəsi onca xoşdu,
“Baq!” dedi: “Rast gəldinmi hiç bir böylə əzmü himmətə?
 
 
Gözəllikdə örnək almış köy şəhərdən, şəhər köydən,
Hər yer sanki bir rəssamın sənətidir həmən-həmən,
Varlı-yoqsul bir musiqi dinlər, əvət, hər qulbə şən…
Hər gönüldə bir həvəs var incəliyə, nəzafətə.
 
 
Hər ocaqda, hər bucaqda bilgi, hünər məbədi var,
Hər yüzdə ruh yüksəkliyi, hər gözdə bir zəka parlar,
Çəlik əsəblər durmadan həp yeni bir zəfər arar,
Hər qafada bir iman var əməkdəki səadətə.
 
 
Gözəl!.. Şu nəşələr dolu həşmət dünyası pək gözəl,
Hürriyyət izləyən geniş, sağlam havası pək gözəl,
Yer deyil, göyləri sarsan yılmaz dəhası pək gözəl,
Böyük-küçük həp tapınır ancaq və ancaq qüvvətə.
 
 
Bu yerlərdə yalan, qərəz, qayğısızlıq da yoq deyil,
Kölgəli vicdanlar da çoq… zahirdə pək kibar, əsil.
Süslər içində qıvrılan gövərçinlər də var: səfil…
Fəqət yenə həp üstündür fəzilət eşqi zillətə.
 
 
İşçiləri çoq dinlədim bulunduqca bir arada,
Hər gün yeni çəkişmə var mədənlərdə, fabrikada,
Ağırlıqdan, sıqıntıdan kəskin çıqışlar olsa da,
Zorla-xoşla həpsi yenə cəlb olunur itaətə.
 
 
Burda əsla dilənçi yoq… mərhəmət yoq çünki ona,
Yan baqılır aciz, səfil, ölü, cahil bir insana.
Şərqin böyük bir şairi⁵ odur ki, varsa hər yana,
Aman bilməz Qərbi hər gün dəvət edər mərhəmətə”.
 
 
Azər həmən gülümsədi, əvət, dedi, pək haqqı var,
Həp “sevgi”dən zevq alırlar öylə zərif ixtiyarlar.
Çoqdan bəri Şərqin sazı həp bu ruhda inlər, ağlar,
Saqın! Qulaq verir sanma həris başlar o dəvətə.
 
 
Hindin əzilmiş bənliyi yapsa hər sözdə möcüzə,
Soyuqqanlı Qərb alışmış göz süzə, ya dodaq büzə.
Məzlum ellər için ancaq bir yol varsa: mübarizə!
Onsuz, şübhə yoq, irəməz Şərq aləmi hürriyyətə.
 
 
Əvət, ancaq mübarizə bənlik verir hər millətə,
Nəşə sərpən yalnız odur hər şəxsə, hər cəmiyyətə.
Hər yurdu irdirən odur özlədiyi səadətə,
Odur ancaq qavuşduran insanları məhəbbətə!
 

Berlin

AZAD ƏSİRLƏR

“Ə”

 
Möhtəşəm bir salon… ahəngi-şətarətlə gülər:
Badələr, zümzümələr, şəşəələr, dəbdəbələr.
Sanki elmasla donanmış hər yer,
İştə billur kürəciklər və sütunlarda dönər
                                  Bir yığın rəng ilə nur;
Çağlayanlar kürələrdən daşaraq,
Süzülən gözləri oqşar və öpərkən… şaqraq,
                                  İncə bir şer oqunur.
 
 
Dəyişib məclisin əvvəlki bədaye rəngi,
Musiqi inləyərək başladı rəqs ahəngi.
Hər gönül kəndinə bir eş bularaq,
Qoyulub rəqsə, haman zevq ilə sərməst olaraq,
                               Bükülüb qıvrılaraq,
Sardı şən gözləri bayğın bir hal;
Çalğılar incələrək söndü işıqlar, dərhal
                               Doğdu bir başqa şəfəq.
Saçılıb qumral üfüqdən parlaq,
Bir yığın yıldıza bənzər yapraq,
Uçdular gizli qonan busələr üstündə bir az
                               Olaraq məhrəmi-raz.
Sonra bir qaz kəsilib hər divar,
Ərz edib durdu bir eşsiz gülzar.
Saçdı fəvvarələr ətrafa çiçək, rəngü ziya,
                               Bu deyil bir röya…
O gözəl mənzərə birdən soldu,
Musiqi susdu, qədəhlər doldu.
Oldu ülfət və məhəbbət dəmsaz
                               Sərpərək işvəvü naz.
Çökdü bir incə qaranlıq… yalınız
Parlayıb səhnədə şən bir yıldız,
Tatlı, cazib səsi cəlb etdi məraq,
                               Çırpınıb sızlayaraq.
 

“H”

 
Eşsiz bir yuvanın yeşil qoynunda
Öpərdi ruhumu bayğın nəfəslər.
Aldatdı, ah, əvət, bəni aldatdı
Yaldızlı sevgilər, xain həvəslər.
 
 
Vəhşi güllər qarşımda diz çökərdi,
Qumrular peşimcə boyun bükərdi.
Hər gün içimdə bir şəfəq sökərdi,
Oqşardı gönlümü sevdalı səslər.
 
 
Gülümsərkən bana çoban yıldızı,
Sanırdım kəndimi göylərin qızı,
Ömrümdə duymazkən incə bir sızı,
Qırdı qanatımı altın qəfəslər.
 

“Ə”

 
Qapanıb pərdə, həmən coşdu pərəstiş, alqış…
         Rəqsə dəvət edərək çalğı səsi,
Yenidən parladı hər çöhrədə sevdalı baqış,
         Yenidən doğdu sarılmaq həvəsi.
Yenidən doldu qədəhlər, hər kəs
         Azacıq aldı nəfəs;
Səhnədən parladı xoş bir mehtab,
         Verdi hər qəlbə cavab.
Canlı heykəllər! O hər süsdən uzaq, saf, üryan
         Gül bədənlər veriyor ruha qida.
Musiqi məbədinin Tanrısı dilbər qız da
         Düşünür ortada heyran-heyran.
Bu nə sənət, nə zərafət, nə məlahət derkən,
         Pərdələr endi həmən.
Çıqdı hər kəs, azacıq möhtəris insan qaldı,
         Məclis artıq yeni bir rəng aldı.
Süzüldü nəşəli gözlər, gönüllər açdı çiçək,
         Hər avcı buldu şikar.
Beş-on _ulanmadı zəngin də sonradan gələrək
         Saçıldı altınlar.
Dəmin üryan duran pərilər də
Süslənib qondular birər masaya;
Hər qədəh buldu çarə bir dərdə,
Kimsə dünyayı almıyordu saya.
Nəşədən döndü möhtəris qafalar,
Çılğın eşlər çəkildi lojalara.
Pərdələrdən duyuldu qahqahalar,
Daha məhrəmcə zevqə gəldi sıra.
Saçıb da ortaya məğrur Amerika sərvətini,
Əmərdi işvəli Avropanın bəkarətini.
Fəqət bu süslü tamaşaya qarşı Azərdə
                  Oyandı nifrətlər.
Yaqında rəngi soluq üç qadın gəlib dərdə,
                  Açıldı söhbətlər.
 

Birinci qadın

 
Bənim qızım daha gənc… iştə qaldıq ətməksiz,
         Nə yaparsın, dikənli bir yaşayış!..
Şu kirli cənnətə vardıq qarardı gözlərimiz,
         Qızı sapdırdı bir yığın alqış.
 

İkinci qadın

 
Bənim də qavğada məhv oldu qardaşımla ərim,
         İki qız qaldı, bir də yoqsulluq.
 

(Bir lojayı göstərir)

 
Nə iş bulundu, nə eş… Ah, şu nadir incilərim
         Şimdi hər zevqi oqşayan məxluq…
 

Üçüncü qadın

 
Bənimki iştə şu al pərdədən gülüb də bana,
         “Bir az da bəklə!” diyor.
Nə çarə, bəklərim, az-çoq nə aqça gəlsə ona
         Bənimlə sərf ediyor.
İncə bir yaş bəlirdi gözlərdə,
Acı bir iz bıraqdı Azərdə,
         Düşündü: “Bəlkə!..” dedi.
“Bir zaman bəlkə dünkü Asiyada,
Əski Qafqasda, vəhşi Afrikada
Qızı cəbrən satıb alırlarmış.
Ona Avropa xalqı pək fahiş
Bir fəlakət demiş də hayqırmış,
Tablo yapmış, rəsimlər aldırmış.
    Gülmüş, əylənmiş, eyləmiş heyrət,
    Bəsləmiş bəlkə bir yığın nifrət…
             Fəqət bu hal nə idi!?
Bunu görməzmi incə gözlüklər?
Satılır burda qızlar azadə,
Həm təbii bir iş qadar sadə.
Ana bir yanda titrəyib bəklər.”
 
 
Mədəniyyətdə çırpınan vəhşət
Daha yaldızlı, şairanə, əvət.
Burda öz istəgilə cariyələr
Sana şaqraqca ninnilər söylər.
Bir qəfəs xoşdur, altın olsun da,
Ac gövərçinlər əylənir onda…
 
 
“Bıraq, bıraq, yetişir! Bitdim, ah, aman, imdad!..”
“Nədir bu səs?” der ikən qopdu sisli bir fəryad,
Həmən birinci qadın qoşdu kəndi yavrusuna:
“Mələk qızım!” dedi: “Kimlər müsəllət oldu sana?”
 
 
İpəkli pərdə açıldıqda qönçə solmuşdu,
Səbəb cinayətə bir kirli şəhvət olmuşdu.
O şən salonda fəqət dalğalandı hüznü sükut,
Sükut içində gülümsərdi süslü bir tabut…
 

Berlin, ağustos 1926