Kitabı oku: «Horace: Odes and Epodes», sayfa 7

XV

 
Phoebus volentem proelia me loqui
Victas et urbis increpuit lyra,
  Ne parva Tyrrhenum per aequor
    Vela darem. Tua, Caesar, aetas
 
 
Fruges et agris rettulit uberes 5
Et signa nostro restituit Iovi
  Derepta Parthorum superbis
    Postibus et vacuum duellis
 
 
Ianum Quirini clausit et ordinem
Rectum evaganti frena licentiae 10
  Iniecit emovitque culpas
    Et veteres revocavit artis,
 
 
Per quas Latinum nomen et Italae
Crevere vires famaque et imperi
  Porrecta maiestas ad ortus 15
    Solis ab Hesperio cubili.
 
 
Custode rerum Caesare non furor
Civilis aut vis exiget otium,
  Non ira, quae procudit ensis
    Et miseras inimicat urbis. 20
 
 
Non qui profundum Danuvium bibunt
Edicta rumpent Iulia, non Getae,
  Non Seres infidive Persae,
    Non Tanain prope flumen orti.
 
 
Nosque et profestis lucibus et sacris 25
Inter iocosi munera Liberi
  Cum prole matronisque nostris,
    Rite deos prius adprecati,
 
 
Virtute functos more patrum duces
Lydis remixto carmine tibiis 30
  Troiamque et Anchisen et almae
    Progeniem Veneris canemus.
 

CARMEN
SAECULARE

 
Phoebe silvarumque potens Diana,
Lucidum caeli decus, o colendi
Semper et culti, date quae precamur
  Tempore sacro,
 
 
Quo Sibyllini monuere versus 5
Virgines lectas puerosque castos
Dis quibus septem placuere colles
  Dicere carmen.
 
 
Alme Sol, curru nitido diem qui
Promis et celas aliusque et idem 10
Nasceris, possis nihil urbe Roma
  Visere maius!
 
 
Rite maturos aperire partus
Lenis, Ilithyia, tuere matres,
Sive tu Lucina probas vocari 15
  Seu Genitalis:
 
 
Diva, producas subolem patrumque
Prosperes decreta super iugandis
Feminis prolisque novae feraci
  Lege marita, 20
 
 
Certus undenos deciens per annos
Orbis ut cantus referatque ludos
Ter die claro totiensque grata
  Nocte frequentis.
 
 
Vosque veraces cecinisse, Parcae, 25
Quod semel dictumst stabilisque rerum
Terminus servet, bona iam peractis
  Iungite fata.
 
 
Fertilis frugum pecorisque tellus
Spicea donet Cererem corona; 30
Nutriant fetus et aquae salubres
  Et Iovis aurae.
 
 
Condito mitis placidusque telo
Supplices audi pueros, Apollo;
Siderum regina bicornis, audi, 35
  Luna, puellas:
 
 
Roma si vestrumst opus, Iliaeque
Litus Etruscum tenuere turmae,
Iussa pars mutare Laris et urbem
  Sospite cursu, 40
 
 
Cui per ardentem sine fraude Troiam
Castus Aeneas patriae superstes
Liberum munivit iter, daturus
  Plura relictis:
 
 
Di, probos mores docili iuventae, 45
Di, senectuti placidae quietem,
Romulae genti date remque prolemque
  Et decus omne.
 
 
Quaeque vos bobus veneratur albis
Clarus Anchisae Venerisque sanguis, 50
Impetret, bellante prior, iacentem
  Lenis in hostem.
 
 
Iam mari terraque manus potentis
Medus Albanasque timet securis,
Iam Scythae responsa petunt superbi 55
  Nuper, et Indi.
 
 
Iam Fides et Pax et Honor Pudorque
Priscus et neglecta redire Virtus
Audet, adparetque beata pleno
  Copia cornu. 60
 
 
Augur et fulgente decorus arcu
Phoebus acceptusque novem Camenis,
Qui salutari levat arte fessos
  Corporis artus,
 
 
Si Palatinas videt aequus aras, 65
Remque Romanam Latiumque felix
Alterum in lustrum meliusque semper
  Prorogat aevum.
 
 
Quaeque Aventinum tenet Algidumque,
Quindecim Diana preces virorum 70
Curat et votis puerorum amicas
  Adplicat auris.
 
 
Haec Iovem sentire deosque cunctos
Spem bonam certamque domum reporto,
Doctus et Phoebi chorus et Dianae 75
  Dicere laudes.
 

EPODON
LIBER

I

 
Ibis Liburnis inter alta navium,
  Amice, propugnacula,
Paratus omne Caesaris periculum
  Subire, Maecenas, tuo.
Quid nos, quibus te vita si superstite 5
  Iucunda, si contra, gravis?
Utrumne iussi persequemur otium
  Non dulce, ni tecum simul,
An hunc laborem mente laturi, decet
  Qua ferre non mollis viros? 10
Feremus, et te vel per Alpium iuga
  Inhospitalem et Caucasum
Vel Occidentis usque ad ultimum sinum
  Forti sequemur pectore.
Roges tuum labore quid iuvem meo, 15
  Imbellis ac firmus parum?
Comes minore sum futurus in metu,
  Qui maior absentis habet:
Ut adsidens implumibus pullis avis
  Serpentium adlapsus timet 20
Magis relictis, non, ut adsit, auxili
  Latura plus praesentibus.
Libenter hoc et omne militabitur
  Bellum in tuae spem gratiae,
Non ut iuvencis inligata pluribus 25
  Aratra nitantur meis
Pecusve Calabris ante sidus fervidum
  Lucana mutet pascuis,
Nec ut superni villa candens Tusculi
  Circaea tangat moenia. 30
Satis superque me benignitas tua
  Ditavit: haud paravero,
Quod aut avarus ut Chremes terra premam,
  Discinctus aut perdam nepos.
 

II

 
'Beatus ille qui procul negotiis,
  Ut prisca gens mortalium,
Paterna rura bobus exercet suis,
  Solutus omni faenore,
Neque excitatur classico miles truci, 5
  Neque horret iratum mare,
Forumque vitat et superba civium
  Potentiorum limina.
Ergo aut adulta vitium propagine
  Altas maritat populos, 10
Aut in reducta valle mugientium
  Prospectat errantis greges,
Inutilisve falce ramos amputans
  Feliciores inserit,
Aut pressa puris mella condit amphoris, 15
  Aut tondet infirmas ovis;
Vel, cum decorum mitibus pomis caput
  Autumnus agris extulit,
Ut gaudet insitiva decerpens pira
  Certantem et uvam purpurae, 20
Qua muneretur te, Priape, et te, pater
  Silvane, tutor finium.
Libet iacere modo sub antiqua ilice,
  Modo in tenaci gramine.
Labuntur altis interim ripis aquae, 25
  Queruntur in silvis aves,
Fontesque lymphis obstrepunt manantibus,
  Somnos quod invitet levis.
At cum tonantis annus hibernus Iovis
  Imbris nivisque comparat, 30
Aut trudit acris hinc et hinc multa cane
  Apros in obstantis plagas,
Aut amite levi rara tendit retia,
  Turdis edacibus dolos,
Pavidumque leporem et advenam laqueo gruem 35
  Iucunda captat praemia.
Quis non malarum, quas amor curas habet,
  Haec inter obliviscitur?
Quod si pudica mulier in partem iuvet
  Domum atque dulcis liberos, 40
Sabina qualis aut perusta solibus
  Pernicis uxor Apuli,
Sacrum vetustis exstruat lignis focum
  Lassi sub adventum viri,
Claudensque textis cratibus laetum pecus 45
  Distenta siccet ubera,
Et horna dulci vina promens dolio
  Dapes inemptas adparet:
Non me Lucrina iuverint conchylia
  Magisve rhombus aut scari, 50
Si quos Eois intonata fluctibus
  Hiems ad hoc vertat mare;
Non Afra avis descendat in ventrem meum,
  Non attagen Ionicus
Iucundior, quam lecta de pinguissimis 55
  Oliva ramis arborum
Aut herba lapathi prata amantis et gravi
  Malvae salubres corpori,
Vel agna festis caesa Terminalibus
  Vel haedus ereptus lupo. 60
Has inter epulas ut iuvat pastas ovis
  Videre properantis domum,
Videre fessos vomerem inversum boves
  Collo trahentis languido,
Positosque vernas, ditis examen domus, 65
  Circum renidentis Laris.'
Haec ubi locutus faenerator Alfius,
  Iam iam futurus rusticus,
Omnem redegit Idibus pecuniam,
  Quaerit Kalendis ponere. 70
 

III

 
Parentis olim si quis impia manu
  Senile guttur fregerit,
Edit cicutis allium nocentius.
  O dura messorum ilia!
Quid hoc veneni saevit in praecordiis? 5
  Num viperinus his cruor
Incoctus herbis me fefellit? an malas
  Canidia tractavit dapes?
Ut Argonautas praeter omnis candidum
  Medea miratast ducem, 10
Ignota tauris inligaturum iuga
  Perunxit hoc Iasonem;
Hoc delibutis ulta donis paelicem,
  Serpente fugit alite.
Nec tantus umquam siderum insedit vapor 15
  Siticulosae Apuliae,
Nec munus umeris efficacis Herculis
  Inarsit aestuosius.
At si quid umquam tale concupiveris,
  Iocose Maecenas, precor 20
Manum puella savio opponat tuo,
  Extrema et in sponda cubet.
 

IV

 
Lupis et agnis quanta sortito obtigit
  Tecum mihi discordiast,
Hibericis peruste funibus latus
  Et crura dura compede.
Licet superbus ambules pecunia, 5
  Fortuna non mutat genus.
Videsne, Sacram metiente te viam
  Cum bis trium ulnarum toga,
Ut ora vertat huc et huc euntium
  Liberrima indignatio? 10
'Sectus flagellis hic triumviralibus
  Praeconis ad fastidium
Arat Falerni mille fundi iugera,
  Et Appiam mannis terit,
Sedilibusque magnus in primis eques 15
  Othone contempto sedet.
Quid attinet tot ora navium gravi
  Rostrata duci pondere
Contra latrones atque servilem manum,
  Hoc, hoc tribuno militum?' 20
 

V

 
'At, o deorum quidquid in caelo regit
  Terras et humanum genus,
Quid iste fert tumultus et quid omnium
  Voltus in unum me truces?
Per liberos te, si vocata partubus 5
  Lucina veris adfuit,
Per hoc inane purpurae decus precor,
  Per improbaturum haec Iovem,
Quid ut noverca me intueris aut uti
  Petita ferro belua?' 10
Ut haec trementi questus ore constitit
  Insignibus raptis puer,
Impube corpus, quale posset impia
  Mollire Thracum pectora;
Canidia, brevibus implicata viperis 15
  Crinis et incomptum caput,
Iubet sepulcris caprificos erutas,
  Iubet cupressus funebris
Et uncta turpis ova ranae sanguine
  Plumamque nocturnae strigis 20
Herbasque quas Iolcos atque Hiberia
  Mittit venenorum ferax,
Et ossa ab ore rapta ieiunae canis
  Flammis aduri Colchicis.
At expedita Sagana, per totam domum 25
  Spargens Avernalis aquas,
Horret capillis ut marinus asperis
  Echinus ant currens aper.
Abacta nulla Veia conscientia
  Ligonibus duris humum 30
Exhauriebat, ingemens laboribus,
  Quo posset infossus puer
Longo die bis terque mutatae dapis
  Inemori spectaculo,
Cum promineret ore, quantum exstant aqua 35
  Suspensa mento corpora:
Exsecta uti medulla et aridum iecur
  Amoris esset poculum,
Interminato cum semel fixae cibo
  Intabuissent pupulae. 40
Non defuisse masculae libidinis
  Ariminensem Foliam
Et otiosa credidit Neapolis
  Et omne vicinum oppidum,
Quae sidera excantata voce Thessala 45
  Lunamque caelo deripit.
Hic inresectum saeva dente livido
  Canidia rodens pollicem,
Quid dixit aut quid tacuit? 'O rebus meis
  Non infideles arbitrae, 50
Nox et Diana, quae silentium regis,
  Arcana cum fiunt sacra,
Nunc nunc adeste, nunc in hostilis domos
  Iram atque numen vertite.
Formidolosis dum latent silvis ferae 55
  Dulci sopore languidae,
Senem, quod omnes rideant, adulterum
  Latrent Suburanae canes,
Nardo perunctum, quale non perfectius
  Meae laborarint manus. 60
Quid accidit? Cur dira barbarae minus
  Venena Medeae valent,
Quibus superbam fugit ulta paelicem,
  Magni Creontis filiam,
Cum palla, tabo munus imbutum, novam 65
  Incendio nuptam abstulit?
Atqui nec herba nec latens in asperis
  Radix fefellit me locis.
Indormit unctis omnium cubilibus
  Oblivione paelicum. 70
A, a, solutus ambulat veneficae
  Scientioris carmine!
Non usitatis, Vare, potionibus,
  O multa fleturum caput,
Ad me recurres, nec vocata mens tua 75
  Marsis redibit vocibus.
Maius parabo, maius infundam tibi
  Fastidienti poculum,
Priusque caelum sidet inferius mari
  Tellure porrecta super, 80
Quam non amore sic meo flagres uti
  Bitumen atris ignibus.'
Sub haec puer iam non, ut ante, mollibus,
  Lenire verbis impias,
Sed dubius unde rumperet silentium, 85
  Misit Thyesteas preces:
'Venena magnum fas nefasque non valent
  Convertere humanam vicem.
Diris agam vos; dira detestatio
  Nulla expiatur victima. 90
Quin, ubi perire iussus exspiravero,
  Nocturnus occurram Furor,
Petamque voltus umbra curvis unguibus,
  Quae vis deorumst Manium,
Et inquietis adsidens praecordiis 95
  Pavore somnos auferam.
Vos turba vicatim hinc et hinc saxis petens
  Contundet obscenas anus;
Post insepulta membra different lupi
  Et Esquilinae alites, 100
Neque hoc parentes, heu mihi superstites,
  Effugerit spectaculum.'
 

VI

 
Quid immerentis hospites vexas, canis
  Ignavus adversum lupos?
Quin huc inanis, si potes, vertis minas,
  Et me remorsurum petis?
Nam qualis aut Molossus aut fulvus Lacon, 5
  Amica vis pastoribus,
Agam per altas aure sublata nivis,
  Quaecumque praecedet fera;
Tu, cum timenda voce complesti nemus,
  Proiectum odoraris cibum. 10
Cave, cave: namque in malos asperrimus
  Parata tollo cornua,
Qualis Lycambae spretus infido gener,
  Aut acer hostis Bupalo.
An, si quis atro dente me petiverit, 15
  Inultus ut flebo puer?
 

VII

 
Quo, quo scelesti ruitis? aut cur dexteris
  Aptantur enses conditi?
Parumne campis atque Neptuno super
  Fusumst Latini sanguinis,
Non ut superbas invidae Carthaginis 5
 Romanus arcis ureret,
Intactus aut Britannus ut descenderet
  Sacra catenatus via,
Sed ut secundum vota Parthorum sua
  Urbs haec periret dextera? 10
Neque hic lupis mos nec fuit leonibus
  Umquam nisi in dispar feris.
Furorne caecus an rapit vis acrior
  An culpa? Responsum date!
Tacent, et albus ora pallor inficit, 15
  Mentesque perculsae stupent.
Sic est: acerba fata Romanos agunt
  Scelusque fraternae necis,
Ut immerentis fluxit in terram Remi
  Sacer nepotibus cruor. 20
 

IX

 
Quando repostum Caecubum ad festas dapes,
  Victore laetus Caesare,
Tecum sub alta—sic Iovi gratum—domo,
  Beate Maecenas, bibam,
Sonante mixtum tibiis carmen lyra, 5
  Hac Dorium, illis barbarum?
Ut nuper, actus cum freto Neptunius
  Dux fugit ustis navibus,
Minatus Urbi vincla, quae detraxerat
  Servis amicus perfidis. 10
Romanus eheu—posteri negabitis—
  Emancipatus feminae
Fert vallum et arma miles et spadonibus
  Servire rugosis potest,
Interque signa turpe militaria 15
  Sol adspicit conopium.
Ad hunc frementis verterunt bis mille equos
  Galli, canentes Caesarem,
Hostiliumque navium portu latent
  Puppes sinistrorsum citae. 20
Io Triumphe, tu moraris aureos
  Currus et intactas boves?
Io Triumphe, nec Iugurthino parem
  Bello reportasti ducem,
Neque Africanum, cui super Carthaginem 25
  Virtus sepulcrum condidit.
Terra marique victus hostis punico
  Lugubre mutavit sagum.
Aut ille centum nobilem Cretam urbibus,
  Ventis iturus non suis, 30
Exercitatas aut petit Syrtis Noto,
  Aut fertur incerto mari.
Capaciores adfer huc, puer, scyphos
  Et Chia vina aut Lesbia,
Vel quod fluentem nauseam coerceat 35
  Metire nobis Caecubum.
Curam metumque Caesaris rerum iuvat
  Dulci Lyaeo solvere.
 

X

 
Mala soluta navis exit alite,
  Ferens olentem Mevium:
Ut horridis utrumque verberes latus,
  Auster, memento fluctibus.
Niger rudentis Eurus inverso mari 5
  Fractosque remos differat;
Insurgat Aquilo, quantus altis montibus
  Frangit trementis ilices;
Nec sidus atra nocte amicum adpareat,
  Qua tristis Orion cadit; 10
Quietiore nec feratur aequore,
  Quam Graia victorum manus,
Cum Pallas usto vertit iram ab Ilio
  In impiam Aiacis ratem.
O quantus instat navitis sudor tuis 15
  Tibique pallor luteus
Et illa non virilis eiulatio
  Preces et aversum ad Iovem,
Ionius udo cum remugiens sinus
  Noto carinam ruperit. 20
Opima quod si praeda curvo litore
  Porrecta mergos iuverit,
Libidinosus immolabitur caper
  Et agna Tempestatibus.
 

XIII

 
Horrida tempestas caelum contraxit, et imbres
  Nivesque deducunt Iovem; nunc mare, nunc siluae
Threicio Aquilone sonant. Rapiamus, amice,
  Occasionem de die, dumque virent genua
Et decet, obducta solvatur fronte senectus. 5
  Tu vina Torquato move consule pressa meo.
Cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna
  Reducet in sedem vice. Nunc et Achaemenio
Perfundi nardo iuvat et fide Cyllenea
  Levare diris pectora sollicitudinibus, 10
Nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno:
  'Invicte, mortalis dea nate puer Thetide,
Te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi
  Findunt Scamandri flumina lubricus et Simois,
Unde tibi reditum certo subtemine Parcae 15
  Rupere, nec mater domum caerula te revehet.
Illic omne malum vino cantuque levato,
  Deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.'
 

XIV

 
Mollis inertia cur tantam diffuderit imis
  Oblivionem sensibus,
Pocula Lethaeos ut si ducentia somnos
  Arente fauce traxerim,
Candide Maecenas, occidis saepe rogando: 5
  Deus, deus nam me vetat
Inceptos, olim promissum carmen, iambos
  Ad umbilicum adducere.
Non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo
  Anacreonta Teium, 10
Qui persaepe cava testudine flevit amorem
  Non elaboratum ad pedem.
Ureris ipse miser: quod si non pulchrior ignis
  Accendit obsessam Ilion,
Gaude sorte tua; me libertina nec uno 15
  Contenta Phryne macerat.