Kitabı oku: «Amerika Birləşmiş Ştatları Xalqlar Tarixi», sayfa 4

Havadan İnqilab İyi Gəlir

Zaman keçdikcə britaniyalılara qarşı nifrət də artırdı. 1768- ci ildən sonra iki min Britaniya əsgəri Bostona yerləşdirildi. İşsizliyin yüksək olduğu bir vaxtda Britaniya əsgərləri əhalinin işlərini əlindən alırdılar. 5 Mart 1770-ci ildə yerli işçilər və Britaniya əsgərləri arasında Boston Qətliamı adlandırılan bir qarşıdurma oldu.

Əsgərlər işçilərdən ibarət olan kütləyə atəş açdı. Qarşıdurmada Krisps Attaks adlı metis işçi də daxil olmaqla bir çox işçi öldürüldü. Koloniyanın vəkillərindən olan Con Adams səkkiz Britaniya əsgərini məhkəmədə müdafiə etdi. Adams qarşıdurmada öldürülənləri alçaldaraq onlara “tör-töküntü kütləsi” dedi. Əsgərlərin ikisi ordudan qovuldu, altısı isə günahsız hesab edildi. Bu qərar bostonluları daha da hiddətləndirdi. Britaniya isə aranın sakitləşməsi ümidi ilə ordusunu şəhərdən çıxartdı.

Fəqət kolonistlərin qəzəbi azalmadı. Bostondakı siyasi və ictimai liderlər Britaniya qarşı çıxışları planlaşdırmaq üçün “Azadlıq Oğulları” təşkilatını qurdular. 1773-cü ildəki “Boston Çay Qonaqlığı”nı onlar törətdilər. Çaya qoyulmuş vergilərə etiraz edən xalq çay yüklü Britaniya gəmisini ələ keçirdi və Boston limanında dənizə tökdü.

Britaniya bu “Çay Qonaqlığı”na yeni və daha sərt qanunlarla cavab verdi. Boston limanını bağlayaraq koloniya idarəetmə sistemini ləğv etdi və hərbi birliklərini regiona göndərdi. Xalq isə etiraz olaraq kütləvi mitinqlər keçirtdi.

Bəs bu zaman digər koloniyalarda nə baş verirdi? Virciniyada savadlı elitarlar aşağı təbəqənin qəzəbini Britaniyaya yönəltməyə çalışırdı. Bunun üçün güclü natiq Patrik Henridən istifadə etdilər. Henri öz təsirli nitqləri ilə xalqa nə üçün Britaniyaya qarşı çıxmalı olduqlarını izah etdi, amma siniflərarası qarşıdurmadan da çəkindi. Sözlərini vətənpərvərliyə və Britaniyaya qarşı müqavimətə həsr etdi.

Digər nitqləri ilə müqavimət hərəkatının azadlığa doğru yönləndirilməsinə kömək etdi. 1776-cı ildə Tomas Peyn “Sağlam Düşüncə” başlığı altında 50 səhifəlik bir pamflet çap etdi. Cəsurca yazılmış bu pamfletdə ilk dəfə açıq şəkildə koloniyaların Britaniya boyunduruğundan azad olmasının vacibliyi vurğulanırdı.

Peyn Böyük Britaniyaya bağlı qalmanın koloniyalara bir faydasının olmadığını və ayrılmanın bir zərəri olmayacağını iddia edirdi. Pamfletdə Britaniyanın onları məcburən daxil etdiyi müharibələrə, bu müharibələrdə öldürülən insanlara və müharibələrin xərcinə diqqət çəkdi. Pamflet təsiredici bir sonla bitirdi:

“Doğru, ya da məntiqli olan hər şeyi ayırmağın lazımlılığını göstərirdi. Ölülərin qanı, təbiətin səsi “İNDİ AYRILIQ ZAMANIDIR” deyə fəryad edir.”

“Sağlam Düşüncə” koloniyalı Amerikada ən məşhur kitabça oldu. Lakin eyni zamanda Con Adams kimi liderləri də hərətəkə keçirtdi. Bu elitarlar Britaniya ayrılmaq məqsədini dəstəkləyirdilər, amma demokratiyaya doğru bir yönəlmə də istəmirdilər. Adamsa görə xalqın idarəsi məhdud olmalı idi, çünki kütlə tez və düşünmədən qərar verirdi.

Tomas Peyn elit sinifdən deyildi. Britaniya Amerikaya mühacirət edən yoxsullardan biri idi. Lakin inqilab başlayanda özünü aşağı təbəqənin kütləvi etirazlarından ayırdı. Yenə də Peyn “Sağlam Düşüncə”də yazdıqları inqilab əfsanəsinin bir parçası halına gəldi, inqilab birləşmiş bir xalqın hərəkatı idi.

SAĞLAM DÜŞÜNCƏ: AMERİKANIN SAKİNLƏRİNİN DİQQƏTİNƏ

Əhəmiyyətli bəzi mövzular barədə düşüncələr:

1. Ümumi olaraq dövlətin kökü və quruluşu İngiltərə Konstitusiyasına qısa nəzərlə birlikdə;

2. Monarxiya və atadan oğula keçən varislik sistemi;

3. Amerikanın problemlərinin bugünkü vəziyyətinə dair düşüncələr;

4. Müxtəlif cəhətlərlə birlikdə Amerikanın mövcud qabiliyyətləri;

İngilis Tomas Peyn tərəfindən yazılmışdır.

“Sahib(Ağa) tanımıayan insanlar CƏNNƏTin yaradılma-sını qoruyur, ya da onların seçimi və ümumi marağı belə tələb edir.” Tomson

Filadelfiya, Mətbuat və Paylama R.Bell, Üçüncü Küçə, 1776.

Kimin Müstəqilliyi?

Britaniya hökumətinin tətbiq etdiyi hər sərt tədbir xalqı daha da üsyankar edirdi. 1774-cü ildə Qitə Konqresini qurdular. Bu illeqal siyasi qurum və müstəqil bir dövlətə doğru atılan ilk addım idi.

Kolonistlər və Britaniya əsgərləri arasında ilk silahlı qarşıdurma 1775-ci ilin aprelində Leksinqton və Konkord baş verdi. Dərhal sonra Qitə Konqresi Böyük Britaniyadan ayrılmağa qərar verdi. Tomas Cefferson “İstiqlal Bəyannaməsi”ni yazdı. Bəyannamə 2 İyun 1776-cı ildə Konqresdə qəbul edildi və iki gün sonra müstəqillik elan olundu.

Koloniyalar arasında onsuz da güclü bir müstəqillik istəyi vardı. Bəyannamənin giriş cümləsi də bu hissləri dilə gətirirdi:

“Biz bu həqiqətlərin aşkar olduğu düşüncəsindəyik. Bütün insanlar bərabər yaradılmışdır, onları yaradan onlara əvəzsiz haqlar vermişdir ki, bunlara həyat, azadlıq və xoşbəxtliyin davam etdirilməsi daxildir. Bu haqları qorumaq üçün insanlardan qurulan hökumətlər gücünü idarə olunanların razılığından alır. Bu hökumətlərdən biri bu məqsədlərə zərər verərsə, onu dəyişdirmək və ya ləğv etmək və yerinə yeni bir hökumət qurmaq o xalqın haqqıdır…”

Növbəti fəsildə Britaniya kralının ədalətsiz və cəmiyyətə zərərli hərəkətləri sadalanırdı. Peyn idarəetməni tiranlıq, yəni kobud və ədalətdən uzaq olaraq xarakterizə edirdi. Bəyannamə xalqı hökuməti idarə etməyə səsləyirdi. Xalqa Britaniya ucbatından rastlaşdıqları çətinlikləri və problemləri xatırladırdı. İstifadə olunan dil xalqın bütün təbəqələrini bir yerə toplamaq üçün çox əlverişli idi. Bu bir-birilərinə yad olan təbəqələri belə Britaniyaya qarşı birləşdirməyi bacardı.

Ancaq bəyannamə hinduları, qara qulları və qadınları əhatə etmirdi. Hələ iyirmi il əvvəl Massaçusets hökuməti hinduları “üsyankar, düşmən və vətən xaini” kimi günahlandırmış və hər hindunun başına məbləğ qoymuşdu.

Qara qullar bəyannamənin müəllifi üçün mübahisəli bir mövzu idi. İlkin olaraq, Ceffersonun bəyannaməsi Amerikaya qulları yolladığı və koloniyalarda qul ticarətini məhdudlaşdırmağı əngəllədiyi üçün kralı günahlandırırdı. Bəlkə bu ifadə quldarlığa qarşı olan nifrətin bir nəticəsi idi. Bəlkə də qulların üsyan edə biləcəyi qorxusu ilə yazılmışdı. Amma Qitə Konqresi bunu İstiqlaliyyət Bəyannaməsindən çıxartdı, çünki koloniyalardakı qul sahibləri quldarlığa son vermək məsləsində razılaşa bilməmişdilər. Beləliklə, Ceffersonun kölələşdirilən qaralara etdiyi jest inqilabın istiqlaliyyət bəyanından çıxarılmış oldu.

Bəyannamə “bütün kişilər bərabər yaradılmışdır” deyirdi. Böyük ehtimal Cefferson “kişilər” sözünü bilərəkdən qadınları təcrid etmək üçün istifadə etməmişdi. Sadəcə onları bəyannaməyə daxil etməyi düşünməmişdi. Qadınlar siyasətdə görünmürdülər. Siyasi hüquqları yox idi və bərabərlik də tələb etmirdilər.

İstifadə etdiyi dillə İstiqlaliyyət Bəyannaməsi həyat, azadlıq və xoşbəxtliyi ağ kişilərlə məhdudlaşdırırdı. Bəyannaməni yaradan və imazalayanlar o dövrün insanlarından fərqli deyildi. Düşüncələri həmin dövrün düşüncə tərzini əks etdiridi. Biz İstiqlaliyyət Bəyannaməsini əvvəldən axıra kimi araşdırmırıq və nəticə etibarı ilə onun etik çatışmazlıqlarına nəzər sala bilərik. Beləliklə, bəyannamənin bəzi təbəqələri hərəkətə gətirərkən digərlərini necə göz ardı etdiyini görə bilərik. Müasir dövrdə də insanları hərəkətə gətirmək üçün təsiredici sözlərdən istifadə edilir, hətta eyni dil cəmiyyətdəki gərginliklərin üzərini örtür, ya da insan irqinin hamısını göz ardı edə bilir.

İstiqlaliyyət bəyannaməsinin arxasındakı həqiqət koloniyalarda inkişaf edən elitarların Britaniya dəf etmək üçün dəstəyə ehtiyacı olduğudur. Eyni zamanda bu təbəqə mövcud sistemi elə də dəyişdirmək tərəfdarı deyildi. Əslində müstəqillik tələb edənlər oturuşmuş sistemin bir parçası idi. Bəyannaməyə imza atanların üçdə ikisindən daha çoxu Britaniya himayəsində koloniya idarə ediciləri kimi işləmişdi.

Qəzəb dolu İstiqlaliyyət Bəyannaməsi Boston şəhər salonunda Tomas Krafts tərəfindən oxundu. Krafts britaniyalılara qarşı silahlı hərəkatların əleyhinə olan Sadiq Doqquzlar qrupunun bir üzvü idi. Dörd gün sonra Korrespondensiya Komitəsi qəsəbənin kişilərinə yeni vətənpərvərlər ordusuna qeydiyyatdan keçmək çağırışı etdi. Fəqət varlılar bu çağırışa əməl etmək məcburiyyətində deyildi, onlar öz adlarına əsgərliyə getməsi üçün başqasına pul verə bilərdilər. Yoxsulların isə əsgərliyə getməkdən başqa seçimi yox idi. Bu qərar xalqın tənqidlərinə və üsyanına yol açdı:”Tiran tirandır, başda kimin olduğunun əhəmiyyəti yoxdur”.

BEŞİNCİ FƏSİL
İNQİLABLAR

İnqilabi müharibə Böyük Britaniya ilə Şimali Amerikadakı koloniyalar arasında baş vermişdi. İnqilab illərində başqa üsyanlar da oldu. Əsgərlər yüksək rütbəlilərə qarşı çıxırdılar. Hindular köhnə düşmənləri ilə dost oldular və Massaçusetsdəki yoxsul əkinçilər yeni görünümlü Amerika hökumətinə qarşı silahlandılar.

Müharibə və Təhlükəsizlik

Boston qətliamına səbəb olan əsgərləri müdafiə edən massaçusetsli vəkil Con Adams koloniyalarda yaşayan insanların yalnız üçdə birinin inqilab tərəfdarı olduğunu düşünürdü. İnqilab ordusunu araşdıran müasir tarixçilərdən Con Şay ümumi əhalinin təxminən beşdə birinin Britaniyaya qarşı mövqedə durduğunu düşünürdü.

Ancaq koloniyalarda yaşayan, demək olar ki, hər bir ağ kişinin silahı vardı və ondan istifadə edə bilirdilər. İnqilabının liderləri yoxsul kütlələrə etibar etmirdilər, amma Britaniyanı məğlub etmək üçün onların köməklərinə ehtiyacları vardı. Bunun üçün öz tərəflərinə daha çox insanı necə çəkə bilərdilər? İnsanları orduya yazılmağa razı salmağın bir yolu da əsgərliyi qiymətləndirmək idi. Aşağı təbəqədən kişilər yüksəlmək, pul qazanmaq və cəmiyyətdə daha yaxşı bir mövqe tutmaq ümidi ilə orduya qoşulurdular.

Tarixçi Şay inqilab illərində yoxsulların “ən çox döyüşüb ən çox zərər çəkən təbəqə” olduğunu gün işığına çıxardı. Bu insanların hamısı könüllü deyildi. Sadəcə bir neçə il əvvəl kolonistlər xalqı donanmaya qoşulmağa məcbur etdikləri üçün britaniyalılara qarşı qiyam qaldırmışdı. Lakin müstəqillik müharibəsinin baş verdiyi illərdə, 1779-cu ildə Amerika donanması da eyni sistemdən istifadə etmişdi.

Amerikalılar Banker Hill və Burklin Haytsda olan ilk toqquşmalarda məğlub oldular. Trenton və Prinstonda kiçik zəfərlər qazandılar. Sonradan Nyu-Yorkun Saratoqa bölgəsində 1777- ci ildə böyük bir qələbə əldə etdilər. Corc Vaşinqtonun ordusu Pensilvaniyanın Forc vadisində düşmənə müqavimət göstərdiyi vaxtda Bencamin Franklin kömək istəmək üçün Fransada idi. Britaniya Fransanı Yeddi İllik Müharibədə məğlub etmişdi və Fransa intiqam almaq istəyirdi. Beləliklə, Fransa Amerika tərəfdən müharibəyə qoşuldu.

Müharibə cənuba doğru irəlilədi. 1781-ci ildə iki ordu Virciniyanın Yorktaun bölgəsində qarşılaşana qədər britaniyalılar ard-arda zəfərlər qazandılar. Geniş bir Fransa ordusu ilə bərabər britaniyalıların ərzaq və əsgər tədarükünü əngəlləyən fransız donanmasının köməyilə amerikalılar bu son müharibədə qələbə qazandılar. Beləcə müharibə sona çatdı.

Müharibə ərzində zəngin və yoxsul amerikalılar arasında fikir ayrılıqları oldu. Zənginlər Qitə Konqresini idarə edirdilər. Zənginlərin eyni zamanda bir-biriləri ilə nigah, qohumluq və ticari əlaqələri də var idi və bir-birilərini müdafiə edirdilər.

Konqres müharibədən sağ çıxan hərbi mütəxəssislərə ömürlərinin sonuna kimi əsgərlikdə aldıqlarının yarısı məbləğində maaş kəsilməsi barədə olan təklifi qəbul etdi. Bu qərarda heç bir ödəniş almadan vuruşan sıravi əsgərlər nəzərə alınmırdı. 1781-ci ilin ilk bazar günü Pensilvaniyada bəzi hərbi birliklər qiyam qaldırdı. Zabitlərdən birini öldürüb digərlərini yaraladılar və bir top ilə birlikdə Filadelfiya və Konqresə doğru irəlilədilər. Nəticədə ordunun komandiri Corc Vaşinqton qiyamçı əsgərlərlə razılaşma əldə etdi.

Qısa bir müddət sonra Nyu-Cerseydə əsgərlər yenə qiyam qaldıranda Vaşinqton daha sərt rəftar etdi. Təşkilatçılardan ikisinin öz dostlarından ibarət bir qrup tərəfindən güllələnməsini əmr etdi. Tətiyi çəkəndə bütün heyət ağlayırdı. Vaşinqton bunun bir “nümunə” olduğunu dedi.

Əslində əsgərlərin qiyamı kimi hadisələrə nadirən rast gəlinirdi. Qiyamlar orduda olmayanlar üçün daha asan idi. Altı koloniyada vətəndaş itaətsizliyi şiddətləndi. Böyük Britaniyaya qarşı savaşanda da bu koloniyaların bəzilərində qarışıqlıq hakim idi.

Cənubdakı koloniyalarda aşağı təbəqə inqilaba qoşulmaq istəmədi. Müharibənin onlarla bir əlaqəsinin olmadığını düşünürdülər. Koloniyalar Britaniyaya qarşı müstəqillik əldə etsələr də, yenə siyasi elita tərəfindən idarə olunacaqlardı.

Vaşinqtonun cənubdakı generalı Nafanil Qrin Tomas Ceffersona yazdığı məktubda əsgərlərinin Britaniyaya sadiq qalan kolonistlərin necə öhdəsindən gəldiyini belə izah edirdi: “Yüzdən çoxu öldürüldü və yerdə qalanlar bir-birindən ayrı salındı”. Ona görə bu hadisə inqilabı dəstəkləməkdən çəkinən insanlarda “xoşbəxt bir təsir” yaratmışdı.

İcarədar əkinçilər müharibə ərzində təhdidkar bir gücə çevrildilər. Bu əkinçilər zəngin mülkədarlara sahiblərinə icarə haqqı verirdilər. İcarə haqqını verməkdən imtina etdiklərində İnqilab Hökuməti üsyan etməklərindən qorxdu. Buna görə də hökumət Britaniyaya sadiq qalan elitarların torpaqlarını müsadirə edərək bir hissəsini icarədarlara satdı. Bu yeni torpaq sahibləri artıq icarə haqqı verməyəcəklərdi. Ancaq indi də torpaq almaq üçün onlara kredit verən banklara borclanmışdılar.

Eyni şəkildə müsadirə olunan bir çox mülk inqilabçı liderləri və dostlarını zənginləşdirdi. İnqilab koloniya liderlərinə Britaniyaya sadiq qalanlardan alınan iqtidar və mülkü öz əllərinə keçirtmək imkanı verdi. Kiçik torpaq sahibləri üçün də inqilabın bəzi faydaları oldu. Ancaq inqilab ağ işçi sinfi və kirayəşin fermerlər üçün elə də çox dəyişiklik gətirmədi.

İnqilabdakı Hindu və Qaralar

Britaniya və Fransa arasındakı Yeddi İllik Müharibədə Şimali Amerikadakı hinduların çoxu fransızlar tərəfdən vuruşmuşdular. Fransızlar ticarətlə məşğul olurdu və hinduların torpaqları ilə maraqlanmırdılar, fəqət, ingilislər yaşamağa yer istəyirdi.

Yeddi İllik Müharibə bitdikdən sonra fransızlar hindu müttəfiqlərinə əhəmiyyət vermədən Ohayo vadisindəki fransız torpaqlarını Britaniya verdilər. Hindular Ohayoda ingilislərə hücum etdi və ingilislər də bir əks-hücumla buna cavab verdilər. İngilislərin bu müharibədə istifadə etdikləri silahlardan biri də bioloji idi. Xəstəxanalardan götürülən yorğanları öldürücü çiçək xəstəliyinə yoluxmaları ümidi ilə hindulara verdilər.

Ancaq ingilislər heç cürə hinduların iradəsini qıra bilmədi və sonda, 1763-cü ildə sülh müqaviləsi bağladılar. Britaniya Appalaç dağlarının qərbindəki ərazini hindu bölgəsi elan etdi. Kolonistlərin bura köç etməsini qadağan etdi. Bu da ağ sakinləri əsəbləşdirdi. İngilislərə qarşı çıxmaq üçün onlara daha bir səbəb verdi. Bu vəziyyət inqilab zamanı nəyə görə hinduların keçmiş düşmənləri İngiltərənin lehinə vuruşduqlarını izah edir. Müharibədən sonra ingilislər gedəndə amerikalılar hinduları öz torpaqlarından çıxara və istəsə öldürə də bilərdilər.

Qara qullar isə müharibədə hər iki tərəfin yanında iştirak edirdi. Azadlıq axtarışındakı qaralar İnqilab Ordusuna qoşulmaq istəyirdilər. Corc Vaşinqton onların tələbini rədd etdi. Nəticədə cəmi beş min qara inqilabçıların yanında orduda iştirak etdi. Mindən çoxu isə ingilislər üçün döyüşdü.

Fəqət inqilab ağ cəmiyyətdən daha çox şey tələb etmək məsələsində bəzi qaraları cəsarətləndirdi. Misal üçün, 1780-ci ildə Massaçusetsdə yaşayan yeddi qara qanunverici orqandan səs vermək haqqını tələb etdi. Amerikalıların özlərini idarə edə bilməsi uğrunda apardıqları bir müharibədən çıxdıqlarını və qaralardan da çox insanın inqilabi məqsədlə döyüşdüyünü qeyd edirdilər.

Quldarlıq müharibədən sonra şimal ştatlarında yavaş-yavaş aradan qalxırdı. 1810-cu ildə şimalda təxminən otuz min qul vardı. On il sonra hələ də ancaq min nəfər qul kimi yaşayırdı. Şimaldan fərqli olaraq, cənubda düyü və pambıq tarlalarının genişlənməsilə birlikdə quldarlıq də artdı.

Fermerlər Üsyan Edir

İnqilab ərəfəsində bəzi ictimai qaydalar Amerika koloniya-larından çoxdan müəyyənləşdirilmişdi. Hinduların cəmiyyətdə yeri yox idi. Qaralarla ağlar bərabər deyildi. Zəngin və nüfuzlu insanlar siyasəti və iqtisadiyyatı idarə edirdi. Müharibədən sonra inqilabçı liderlər bu qaydaları yeni xalqın qanunlarına çevirdilər.

Bir qrup lider 1787-ci ildə Birləşmiş Ştatların konstitusiyasını yazmaq üçün Filadelfiyada görüşdülər. Üsyan qorxusu görüşə kölgə salırdı. Belə ki, bir il əvvəl fermerlərin başlatdığı Şeys üsyanı Massaçusetsin qərbini döyüş meydanına çevirmişdi.

Massaçusetsdə qəbul olunan ştat qanunları səs vermək haqqını mülk sahiblərinə verirdi. Kifayət qədər torpağı olmayanlar səs verə bilməyəcəkdi. Həmçinin yalnız çox varlı insanlar rəsmi vəzifələri tuta bilərdi. Banklara borclanan fermerlər qanun yaradanların onlara kömək etməməsinə qəzəblənmişdi.

Pluq Coqqer adlı kəndli bir yığıncaqda rəhbərliyin onunla pis rəftarından və buna qarşı nə etmək istədiyindən belə bəhs edirdi:

“Əməlli-başlı istismar edildim, müharibədə boynuma qoyulandan daha çoxunu vermək məcburiyyətində qaldım: sinif vergisi, qəsəbə vergisi, bölgə vergisi, qitə vergisi və digər bütün vergilərdən məsul tutuldum… Şerif, polis və vergi məmurları tərəfindən çək-çevirə salındım (süründürüldüm) və inəklərim çox ucuz qiymətə satıldı… Böyük adamlar sahib olduqlarımızın hamısını alacaqlar və, məncə, indi bunlara son vermək üçün üsyan etməyin vaxtı yetişib, artıq nə məhkəmə, nə şerif, nə vergi məmuru, nə də vəkil istəyirəm…”

Narahatlıq keçirən fermerlərdən bəziləri Qitə Ordusunun qaziləri idi. İnqilab uğruna döyüşmüşdülər, ancaq müharibə bitdikdən sonra vəd edilən maaşlarını ala bilməmişdilər. Borcları var idi, amma pulları yox idi. Məhkəmələr heyvanlarını və torpaqlarını müsadirə etməyə qərar verəndə bu qərara etiraz etdilər. İzdihamlı silahlı fermer qrupları məhkəməyə yeriyərək qərarın icrasına mane olurdular. Fermer qrupları həbsxanalara hücum edərək borclarına görə məhkum edilən fermerləri azadlığa buraxdılar.

Massaçusetsin siyasi liderləri həyəcan təbili çaldı. Bostonda Britaniya hökumətinə qarşı çıxan Samuel Adams indi insanların qanunlara riayət etməsində təkid edirdi. Qrinviç qəsəbəsi xalqı çox keçməmiş belə bir cavab verdi: “Siz Bostondakılar, pul yiyəsi sizsiniz. Amma biz deyilik. İnqılab zamanı siz də qanunları pozmamışdınız?”

Daniyel Şeys inqilabi hərəkat başlayanda yoxsul bir fermer işçisi idi. Orduya yazılıb Leksinqton, Banker Hill və Saratoqada döyüşdü. Pulunu ala bilmədiyi üçün 1780-ci ildə ordunu tərk etdi. Evə qayıdanda borclarına görə onu məhkəməyə vermişdilər. Başqalarının da eyni şeylərlə qarşılaşdığını gördü. Hətta borclarını verə bilməyən bir xəstə qadının yatağının müsadirə olunduğunun şahidi olmuşdu.

Massaçusets Ali Məhkəməsi fermer üsyanının liderlərini günahkar hesab etdikdə Shays əksəriyyəti müharibə qazilərindən ibarət olan yeddi yüz silahlı fermeri təşkilatlandırdı. Qrup Sprinqfilddəki məhkəmə binasına doğru irəliləyərkən digərləri də onlara qoşuldu. Hakimlər məhkəməni yarıda saxlamağa məcbur qalmışdı.

Fermerlər təzyiq göstərməyə davam edirdilər. Ancaq çətin qış şəraiti məhkəmə binalarına etdikləri səyahətləri əngəlləməyə başladı. Şeys min nəfər ilə Bostona doğru yürüş həyata keçirərkən qar çovğununa düşdülər və qrupdan biri donaraq öldü. Bu arada bostonlu tacirlər də fermerlərə qarşı muzdlu əsgər tutmuşdular. Əsgərlər say etibarilə üstün idi və üsyançılar qaçmağa məcbur qaldılar. Şeys Vermonta qaçdı. Silahdaşların-dan bəziləri təslim oldu, bəziləri isə qarşıdurmada öldü. Digərləri isə samanları yandırmaq, ya da komandirin atını öldürmək kimi çarəsiz hərəkətlər edirdilər.

Tutulan üsyançılar məhkəməyə çıxarıldı. Şeys sonradan əvf edilsə də, bir çox adam ölümə məhkum edildi. Sam Adams Britaniya kralına qarşı özünün də iştirak etdiyi üsyan ilə fermerlərin üsyanı arasında ciddi fərqlər olduğunu iddia edirdi. Adamsa görə krala qarşı çıxmaq əvf edilə bilər, ancaq “cümhuriyyətin qanunlarına qarşı gələnlər ölümlə cəzalandırılmalı idi”.

Tomas Cefferson daha fərqli düşünürdü. Ona görə bunun kimi üsyanlar cəmiyyət üçün faydalı idi. Cefferson “arada olan kiçik üsyanların yaxşı bir şey olduğunu düşünürəm… Bu hökumətin sağlamlığı üçün təsirli bir dərman kimidir” deyə yazırdı.

Ancaq ölkənin siyasi və iqtisadi liderləri Cefferson ilə eyni düşüncədə deyildi. Üsyanın yayılmasından və yoxsulların zənginlərin mülklərinə göz dikməklərindən qorxurdular. Amerika Konstitusiyasını yazanlar da bu qorxunu duyurdu.